Temat wykładu:
Wiek rozwojowy i
metody jego oceny
Temat wykładu:
Wiek rozwojowy i
metody jego oceny
Syntetycznym miernikiem
efektywności działania
czynników rozwoju
(genetycznych i
środowiskowych)
jest wiek
rozwojowy osobnika
,
szczególnie ujmowany w
zestawieniu z jego wiekiem
kalendarzowym [Drozdowski,
1988, s.90].
Wiek rozwojowy i metody jego oceny
Ustalenie stopnia zgodności
lub rozbieżności między
wiekiem kalendarzowym
osobnika a wiekiem
rozwojowym dokonujemy
poprzez ocenę „miejsca
osobnika” na tle
„biologicznego układu
odniesienia” zwanego
powszechnie
normą rozwojową
[Cieślik i wsp.1994, s.123].
Organizmy posiadające ten
sam wiek kalendarzowy mogą
charakteryzować się różnym
stopniem rozwoju
biologicznego. Dlatego też
wiek kalendarzowy nie może być
miarą dojrzałości biologicznej
osobnika
.
Pod pojęciem wieku
kalendarzowego
(inaczej
metrykalnego lub
chronologicznego) -rozumiemy
czas jaki upłynął od momentu
urodzenia osobnika do momentu
jego badania. Jest to określona
liczba lat, miesięcy, dni., np.:
W przypadku , gdy dzień i miesiąc
urodzenia dziecka jest późniejszy (w
sensie czasowym) od daty badania
należy wziąć z kolumny miesiące 30
dni i dodajemy do kolumny dzień oraz
12 miesięcy z kolumny rok i
dodajemy do liczby miesięcy, np.:
Z podanych przykładów badane dzieci mają różny
wiek kalendarzowy.
Obecnie, w badaniach
antropometrycznych grupy
wieku kalendarzowego
ustala
się w oparciu o układ
dziesiętny
z wykorzystaniem
technik komputerowych (np.
grupa 11-latków to przedział
czasowy wieku kalendarzowego
zawarty między 10,50 a
11,49).
1.biologiczną
, informującą o
wieku biologicznym , ustalonym w
oparciu o poziom wykształcenia
cech morfologicznych,
fizjologicznych, motorycznych;
2.społeczna
, która informuje o
poziomie społecznego rozwoju
osobnika, wyznaczonego
poziomem wykształcenia jego
właściwości psychicznych,
intelektualnych, dojrzałości
społecznej, dojrzałości szkolnej
itp. Należy podkreślić, że
właściwości te wzajemnie się
warunkują i uzupełniają.
Wiek rozwojowy
jest miarą
dojrzałości biologicznej
organizmu , wskazuje on na
stopień zaawansowania w
rozwoju niektórych cech lub
układów ustroju.
W pojęciu wieku
rozwojowego (za
Drozdowskim 1988, s.90)
wyróżniamy dwie jego
komponenty:
Bardzo rzadko zdarza się aby
wiek kalendarzowy był zgodny
z wiekiem rozwojowym.
Rozbieżność ta w całym
okresie progresywnego
rozwoju ontogenetycznego
jest zjawiskiem normalnym ,
która wynika z różnic
genotypowych pomiędzy
poszczególnymi osobnikami
populacji.
Wiek rozwojowy możemy określić
według różnych
kryteriów.
Do
najczęściej stosowanych jego
wyznaczników zaliczamy (Malinowski
2004, s.275; Drozdowski 1988, s.91):
1.
Wiek morfologiczny (sylwetki).
2.
Wiek kostny (szkieletowy).
3.
Wiek zębowy.
4.
Wiek drugorzędnych cech płciowych.
5.
Wiek fizjologiczny.
6.
Wiek sprawności fizycznej.
1.Wiek morfologiczny (sylwetki)
Jest kryterium najczęściej
stosowanym w oznaczeniu wieku
rozwojowego i najbardziej
popularnym. Związane jest to z
łatwością jego stosowania, ogólnej
dostępności pomiaru
wykorzystywanych cech , a także
dużego zakresu niesionych informacji.
Określenie wieku morfologicznego
polega na porównaniu wielkości
wybranej cechy (najczęściej wysokości
i masy ciała, rzadziej obwodu głowy,
obwodu klatki piersiowej)
konkretnego osobnika w stosunku do
normy dla danej populacji.
1.Wiek morfologiczny (sylwetki)
W tabelach 1-2 przedstawiam
charakterystyki wysokości i masy
ciała populacji dzieci i młodzieży
Ziemi Lubuskiej w świetle
zurbanizowanego środowiska
zamieszkania (Malinowski i wsp.
2005, s.28-29).
Tab.
Charakterystyka liczbowa wysokości ciała
chłopców i dziewcząt Ziemi Lubuskiej (w cm)
Tab.
Charakterystyka liczbowa masy ciała
chłopców i dziewcząt Ziemi Lubuskiej (w
kg)
Tab. Średnie wartości wysokości i masy chłopców
dziewcząt Poznania
Tabela.
Charakterystyka porównawcza
urodzeniowej masy i długości ciała noworodków
lubuskich z innymi środowiskami
[1] – badania własne; [2] – Iwona Zaremba; [3] – Iwona
Rosset
Tab.
Charakterystyka porównawcza wysokości
ciała badanych chłopców i dziewcząt województwa
lubuskiego z dziećmi ze Stargardu Szczecińskiego
* - istotność na poziomie 0,05 ; ** - istotność na
poziomie 0,01
Tab.
Charakterystyka porównawcza masy ciała
badanych chłopców i dziewcząt województwa
lubuskiego z dziećmi ze Stargardu Szczecińskiego
* - istotność na poziomie 0,05 ; ** - istotność na poziomie
0,01
2. Wiek kostny (szkieletowy).
Odzwierciedla stopień rozwoju
układu kostnego. Określa się go
na podstawie obrazu
rentgenowskiego tych okolic ciała,
w których procesy kostnienia
przebiegają wolniej. Najczęściej
badane są kości nadgarstka,
nasady kości śródręcza i
paliczków.
2. Wiek kostny (szkieletowy).
Rentgenogram badanego
porównuje się z odpowiednimi
wzorcami z atlasu. Kryterium to
jest mało dostępne do stosowania
w szerszym zakresie w związku z
ograniczeniami dokonywania
radiologicznych zdjęć , które
związane są z napromieniowaniem
organizmu. Na ryc.2-3
przedstawiam etapy rozwoju kości
ręki.
3.Wiek zębowy
Oceniamy na podstawie
bezpośredniej obserwacji w jamie
ustnej
ustalamy liczbą
wyrżniętych zębów , ich rodzaj i
stan rozwoju.
Wyniki
indywidualnych oznaczeń
zestawiamy z odpowiednimi
normami ustalonymi dla danej
grupy, wieku i płci.
Zarówno
kolejność jak i liczba wyrżniętych
zębów są ściśle określone w
czasie.
3.Wiek zębowy
Porównanie liczby i stopnia
wyrżnięcia zębów dziecka w
danym wieku kalendarzowym i
porównanie go z danymi
populacyjnymi pozwala
określić, czy wiek zębowy
danego dziecka mieści się w
zakresie normy , czy jest
przyspieszony bądź opóźniony.
Tab.
Wiek wyrzynania się zębów mlecznych
u chłopców i dziewczynek (wg Remisz, dane
z badań IMiD)
Metoda określania wieku
zębowego ma
niewielkie
znaczenie dla diagnostyki
nieprawidłowości rozwoju
somatycznego.
Wiek wyrzynania
się zębów jest cechą silnie
uwarunkowana genetycznie , o
dużym zakresie zmienności
indywidualnej i małej wrażliwości
na czynniki środowiskowe. Wiek
zębowy jest w małym stopniu
skorelowany z innymi
wskaźnikami wzrastania i
dojrzewania, nawet z wiekiem
kostnym (Mięsowicz 2001,
Auksologia, s.178).
Podkreślić należy,
że przewlekłe
choroby, przejściowe zaburzenia
odżywiania, stosowanie
niektórych leków
(np. antybiotyki
z grupy tetracyklin)
mogą mieć
wpływ na proces wapnienia zębów
mlecznych i stałych
, które
pozostawiają trwałe ślady w
postaci
wad szkliwa,
zwiększając
podatność zębów na próchnicę.
Bardzo ważny jest stan zdrowia
zębów mlecznych i ich obecność w
szczęce i żuchwie,
dzięki którym
prawidłowo rozwijają się:
struktura kostna, mięśnie
żwacze, stabilizuje łuk zębowy
zapobiegając wadom zgryzu.
4.Wiek drugorzędnych cech płciowych
Wiek ten
u chłopców określa się
na podstawie
zaawansowanych w
rozwoju narządów płciowych
(prącia , jąder, moszny) oraz
owłosienia łonowego, pachowego
i na twarzy,
natomiast u
dziewcząt na podstawie
piersi ,
owłosienia łonowego i pachowego
[Malinowski , Auksologia, s.277,
Drozdowski Antropologia dla
nauczycieli wychowania
fizycznego 1988,s.93].
4.Wiek drugorzędnych cech płciowych
Metody oceny dojrzewania płciowego
sprowadzają się
w morfologii do
obserwacji cech somatoskopowych i
somatometrycznych.
Ocena
somatoskopowa wymaga stosowania
odpowiednich skal oraz metod oceny
kompleksowej wszystkich
rozpatrywanych drugorzędnych cech
płciowych. Metodę taką przedstawili
między innymi Pavilonis ,Andriulis,
Ćesnys [1974].
Każda z cech
podlegająca ocenie dzielona jest na
stadia oceniane w stopniach.
Liczba
stopni wynosi zawsze od 0 do 12, a
rozwój cechy może przechodzić przez
dwa do pięciu stadiów (tabela ).
Tab. Stadia rozwoju cech płciowych
5.Wiek fizjologiczny
Dotyczy tych zmian
, które podlegają
wymiernym zmianom rozwojowym,
właściwości
wykazujące związek z
wiekiem oraz wysokością i masą ciała.
Do takich cech należą między innymi
wartości ciśnienia tętniczego krwi
(skurczowego i rozkurczowego),
pojemność życiowa płuc i wskaźników
wentylacji płuc, próby wydolności
wysiłkowej odnoszące się do
sprawności układu oddechowego i
wskaźników procesów metabolicznych
opartych na pomiarach maksymalnego
zużycia tlenu w wyniku dozowanego
wysiłku fizycznego.
5.Wiek fizjologiczny
Inną metodą fizjologiczną jest
elektroforetyczne określenie
ruchliwości jąder komórkowych
nabłonka jamy ustnej
(zwana
EMN).
Wykorzystuje się w tej
metodzie zmienną wraz z wiekiem
ruchliwość jąder komórkowych
(wzrost ruchliwości w rozwoju
progresywnym, spadek od okresu
wieku dorosłego).
6.Wiek sprawności fizycznej
Ustalamy podobnie jak cech
morfologicznych.
Określamy
poziom wykształcenia wybranej
do oceny cechy motorycznej lub
sprawności fizycznej konkretnego
osobnika, następnie zestawiamy
go z odpowiednimi
charakterystykami , które dla
danej grupy wieku i płci stanowią
normy odniesienia. Poniżej
prezentujemy normy sprawności
fizycznej dla populacji dzieci
Zielonej Góry w wieku 5-14 lat.
Tabela.
Charakterystyka porównawcza
wybranych prób sprawności fizycznej
chłopców
* -
istotność na poziomie 0,05 ;
** -
istotność na
poziomie 0,01
Tabela.
Charakterystyka porównawcza
wybranych prób sprawności fizycznej
dziewcząt
* -
istotność na poziomie 0,05 ;
** -
istotność na
poziomie 0,01
Tab.
Wartości średnie i centylowe siły ramion chłopców
Zielonej Góry [cm]
Wiek 5-10 lat – rzut piłką lekarską o masie 1 kg;
Wiek 11-14 lat – rzut piłką lekarską o masie 2 kg
Inne kryteria oceny wieku rozwojowego
Ważnym elementem ocen
auksologicznych stosowanych
zwłaszcza dla potrzeb pedagogiki są
badania wieku rozwojowego psychiki
przy pomocy testów o różnym stopniu
trudności odpowiednich dla wieku
badanego. Często stosowane są tu
badania
ilorazu inteligencji. Badania
rozwoju umysłowego polegają na
określaniu zdolności rozumienia
symboli jako podstawy do nauki
czytania i pisania, zakresu słownictwa,
płynności mowy, stopnia
zaawansowania operacji myślowych.
Inne kryteria oceny wieku rozwojowego
Rozwój emocjonalny bada się przez
obserwacje reakcji na bodźce i sytuacje,
które powodują zmianę uczuć, umiejętność
ich kontroli i kierowania nimi.
Rozwój
wolicjonalny wyraża umiejętność panowania
nad sobą, zdolność do inicjatywy i
wprowadzania w czyn swych pragnień i
postanowień. Oceny tego rozwoju polegają
na obserwacji, wytrwałości w działaniu.
Ważnym elementem rozwoju osobowości
dzieci i młodzieży jest rozwój społeczny
określający zdolność do współżycia w
zespole (grupie). Do oceny służą tu
obserwacje samopoczucia w grupie, łatwość
nawiązywania kontaktów, poczucie
obowiązku, zdolność do wykonywania zadań
zbiorowych, zdolność do podejmowania
funkcji w rodzinie.
Dojrzałość szkolna
Dojrzałość szkolna w sensie
biologicznym nie jest trudna do oceny,
jednak w sensie psychologicznym i
społecznym oceny są bardziej
problematyczne.
Dla określenia ogólnej
dojrzałości dziecka niezbędna jest ocena
jego poziomu rozwoju fizycznego,
umysłowego, emocjonalnego,
wolicjonalnego i społecznego. Rozkład
wieku w jakim dziecko osiąga dojrzałość
szkolną jest znana, bowiem waha się 5 do 8
lat.
Tak więc wiek chronologiczny
(metrykalny) nie jest ścisłym wyznacznikiem
dojrzałości szkolnej
. Na ogół dzieci miejskie
są rozwojowo starsze od dzieci wiejskich,
stąd być może w miastach początek nauki
powinien przypadać na wiek 6, a na wsiach
7 lat. Ale czy takie środowiskowe
zróżnicowanie nie będzie budziło
społecznego sprzeciwu?
