Bilans płatniczy i

Bilans płatniczy i

równowaga płatnicza

równowaga płatnicza

Bilans płatniczy to zestawienie

Bilans płatniczy to zestawienie

wszystkich transakcji

wszystkich transakcji

ekonomicznych dokonywanych

ekonomicznych dokonywanych

między rezydentami krajowymi

między rezydentami krajowymi

(mieszkańcami – osobami

(mieszkańcami – osobami

fizycznymi i prawnymi) a

fizycznymi i prawnymi) a

zagranicą w danym okresie,

zagranicą w danym okresie,

najczęściej jednym roku.

najczęściej jednym roku.

Transakcje ekonomiczne są

Transakcje ekonomiczne są

to wszelkie formy wymiany

to wszelkie formy wymiany

wartości, tj. wzajemna

wartości, tj. wzajemna

wymiana dóbr, usług,

wymiana dóbr, usług,

pieniędzy lub innych

pieniędzy lub innych

aktywów.

aktywów.

Rodzaje transakcji

Rodzaje transakcji

ujmowanych w bilansie

ujmowanych w bilansie

płatniczym:

płatniczym:

Transakcje odpłatne

Transakcje odpłatne

- sprzedaż i zakup towarów i

- sprzedaż i zakup towarów i

usług,

usług,

- zamiana towarów i usług na

- zamiana towarów i usług na

inne towary i usługi,

inne towary i usługi,

- zamiana jednego waloru

- zamiana jednego waloru

finansowego na inny walor

finansowego na inny walor

finansowy.

finansowy.

Transakcje nieodpłatne:

Transakcje nieodpłatne:

- otrzymywanie lub

- otrzymywanie lub

dostarczanie towarów i

dostarczanie towarów i

usług bez ekwiwalentu

usług bez ekwiwalentu

pieniężnego lub

pieniężnego lub

rzeczowego,

rzeczowego,

- otrzymywanie lub

- otrzymywanie lub

dostarczanie walorów

dostarczanie walorów

finansowych bez

finansowych bez

ekwiwalentu.

ekwiwalentu.

Transakcje w bilansie

Transakcje w bilansie

płatniczym mogą mieć

płatniczym mogą mieć

charakter autonomiczny

charakter autonomiczny

bądź wyrównawczy.

bądź wyrównawczy.

Transakcje autonomiczne są

Transakcje autonomiczne są

niezależne od stanu bilansu

niezależne od stanu bilansu

płatniczego i obejmują

płatniczego i obejmują

wszystkie transakcje

wszystkie transakcje

importowe i eksportowe dóbr i

importowe i eksportowe dóbr i

usług, transfery wielostronne

usług, transfery wielostronne

oraz większość ruchów

oraz większość ruchów

kapitałowych,

kapitałowych,

długoterminowych i

długoterminowych i

krótkoterminowych

krótkoterminowych

obliczonych na zysk.

obliczonych na zysk.

Transakcje wyrównawcze są

Transakcje wyrównawcze są

to wszystkie inne

to wszystkie inne

transakcje, w tym sprzedaż

transakcje, w tym sprzedaż

złota lub walut

złota lub walut

zagranicznych przez bank

zagranicznych przez bank

centralny w celu

centralny w celu

wypełnienia luki między

wypełnienia luki między

dochodami a płatnościami

dochodami a płatnościami

zagranicznymi.

zagranicznymi.

Uwagi metodologiczne:

Uwagi metodologiczne:

- każda transakcja zagraniczna jest

- każda transakcja zagraniczna jest

zapisywana w bilansie płatniczym

zapisywana w bilansie płatniczym

dwukrotnie: raz po stronie

dwukrotnie: raz po stronie

„winien”, drugi raz po stronie

„winien”, drugi raz po stronie

„ma”,

„ma”,

- każde zwiększenie rzeczowych

- każde zwiększenie rzeczowych

czy finansowych składników

czy finansowych składników

majątkowych kraju ma

majątkowych kraju ma

odpowiednik w zmniejszeniu

odpowiednik w zmniejszeniu

innego ze składników majątkowych

innego ze składników majątkowych

lub wzroście zobowiązań

lub wzroście zobowiązań

(pasywów),

(pasywów),

Uwagi metodyczne c.d.:

Uwagi metodyczne c.d.:

- w zakresie transakcji

- w zakresie transakcji

nieodpłatnych dla zachowania

nieodpłatnych dla zachowania

dwustronnego zapisu w bilansie

dwustronnego zapisu w bilansie

płatniczym stosuje się rozwiązanie

płatniczym stosuje się rozwiązanie

umowne: drugą stroną transakcji są

umowne: drugą stroną transakcji są

pozycje „transfery” w bilansie,

pozycje „transfery” w bilansie,

- dwukrotny zapis każdej transakcji

- dwukrotny zapis każdej transakcji

w bilansie płatniczym, raz po

w bilansie płatniczym, raz po

stronie „winien”, drugi po stronie

stronie „winien”, drugi po stronie

„ma” powoduje, że bilans płatniczy,

„ma” powoduje, że bilans płatniczy,

w sensie rachunkowym jest zawsze

w sensie rachunkowym jest zawsze

zrównoważony, natomiast nie

zrównoważony, natomiast nie

oznacza to jednak, ze bilans

oznacza to jednak, ze bilans

płatniczy zawsze wykazuje

płatniczy zawsze wykazuje

równowagę w sensie

równowagę w sensie

ekonomicznym,

ekonomicznym,

Uwagi metodyczne c.d.:

Uwagi metodyczne c.d.:

- rodzaj danych statystycznych:

- rodzaj danych statystycznych:

możliwe jest ewidencjonowanie

możliwe jest ewidencjonowanie

danych o obrotach towarowych z

danych o obrotach towarowych z

zagranicą na podstawie danych

zagranicą na podstawie danych

urzędów celnych (SAD – Single

urzędów celnych (SAD – Single

Administrative Document,

Administrative Document,

dokument odprawy celnej), lub też

dokument odprawy celnej), lub też

na podstawie danych bankowych o

na podstawie danych bankowych o

zrealizowanych płatnościach za

zrealizowanych płatnościach za

towary eksportowane i

towary eksportowane i

importowane oraz zawartych

importowane oraz zawartych

umowach kredytowych,

umowach kredytowych,

Uwagi metodyczne c.d.:

Uwagi metodyczne c.d.:

- ceny towarów i usług w obrotach

- ceny towarów i usług w obrotach

zagranicznych: według MFW

zagranicznych: według MFW

transakcje eksportowe w bilansach

transakcje eksportowe w bilansach

płatniczych powinny być ujmowane

płatniczych powinny być ujmowane

w cenach fob (free on board),

w cenach fob (free on board),

natomiast transakcje importowe

natomiast transakcje importowe

powinny być ujmowane w cenach

powinny być ujmowane w cenach

cif (cost, insurance, freight),

cif (cost, insurance, freight),

- waluta ewidencjonowania

- waluta ewidencjonowania

obrotów w bilansach płatniczych,

obrotów w bilansach płatniczych,

w zasadzie bilans powinien być

w zasadzie bilans powinien być

ujmowany w walucie narodowej

ujmowany w walucie narodowej

kraju, pod warunkiem, że dana

kraju, pod warunkiem, że dana

waluta jest wymienialna w skali

waluta jest wymienialna w skali

międzynarodowej,

międzynarodowej,

Uwagi metodyczne c.d.:

Uwagi metodyczne c.d.:

- zakres przedmiotowy transakcji

- zakres przedmiotowy transakcji

obejmowanych bilansem

obejmowanych bilansem

płatniczym, najbardziej

płatniczym, najbardziej

rozpowszechniony jest system

rozpowszechniony jest system

rozliczeń wolnodewizowych, w

rozliczeń wolnodewizowych, w

którym płatności są dokonywane w

którym płatności są dokonywane w

walutach swobodnie

walutach swobodnie

wymienialnych; w przypadku braku

wymienialnych; w przypadku braku

walut wymienialnych narzucana

walut wymienialnych narzucana

jest wymiana bezpieniężna

jest wymiana bezpieniężna

(barter).

(barter).

Struktura bilansu płatniczego

Struktura bilansu płatniczego

Rachunek

Rachunek

bieżący,

bieżący,

Bilans

Bilans

obrotów

obrotów

bieżących

bieżących

Towary

Towary

Bilans handlowy

Bilans handlowy

Wg grup towarowych

Wg grup towarowych

Wg partnerów wymiany

Wg partnerów wymiany

Usługi

Usługi

Bilans usług

Bilans usług

Transportowe, turystyczne,

Transportowe, turystyczne,

ubezpieczeniowe, militarne,

ubezpieczeniowe, militarne,

licencyjne i techniczne, inne

licencyjne i techniczne, inne

Dochody

Dochody

Bilans dochodów

Bilans dochodów

Z inwestycji zagranicznych

Z inwestycji zagranicznych

(bezpośrednich i portfelowych)

(bezpośrednich i portfelowych)

Płace zatrudnionych zagranicą

Płace zatrudnionych zagranicą

Transfery

Transfery

Bilans transferów

Bilans transferów

Publiczne (np. pomoc charytatywna)

Publiczne (np. pomoc charytatywna)

Prywatne (np. spadki, darowizny)

Prywatne (np. spadki, darowizny)

Rachunek

Rachunek

kapitałowy

kapitałowy

i finansowy

i finansowy

Rachunek kapitałowy

Rachunek kapitałowy

Rachunek finansowy

Rachunek finansowy

Inwestycje bezpośrednie, portfelowe

Inwestycje bezpośrednie, portfelowe

(udziałowe i dłużne)

(udziałowe i dłużne)

Pozostałe inwestycje (kredyty, spłaty

Pozostałe inwestycje (kredyty, spłaty

i inne)

i inne)

Saldo błędów i opuszczeń

Saldo błędów i opuszczeń

Pozycje finansujące

Pozycje finansujące

Rezerwy zagraniczne

Rezerwy zagraniczne

Zadłużenie zagraniczne

Zadłużenie zagraniczne

Z rachunkowego punktu widzenia

Z rachunkowego punktu widzenia

bilans płatniczy (BP) – z

bilans płatniczy (BP) – z

uwzględnieniem bilansu obrotów

uwzględnieniem bilansu obrotów

wyrównawczych (BOD) – jest

wyrównawczych (BOD) – jest

zawsze równy zero.

zawsze równy zero.

BP = BOB + BOK + BOD = 0

BP = BOB + BOK + BOD = 0

Z ekonomicznego punktu widzenia

Z ekonomicznego punktu widzenia

bilans płatniczy często jest

bilans płatniczy często jest

niezrównoważony, szczególnie w

niezrównoważony, szczególnie w

krótki okresie, np. miesiąca,

krótki okresie, np. miesiąca,

kwartału czy roku czy nawet 2-3

kwartału czy roku czy nawet 2-3

lata, kiedy występują również

lata, kiedy występują również

transakcje nie obsługujące

transakcje nie obsługujące

realnych procesów gospodarczych.

realnych procesów gospodarczych.

W systemie kursu płynnego

W systemie kursu płynnego

bilans płatniczy jest zawsze

bilans płatniczy jest zawsze

zrównoważony, ponieważ

zrównoważony, ponieważ

deficytowi na rachunku obrotów

deficytowi na rachunku obrotów

bieżących odpowiada

bieżących odpowiada

jednakowa, co do wielkości

jednakowa, co do wielkości

nadwyżka na rachunku obrotów

nadwyżka na rachunku obrotów

kapitałowych, i na odwrót.

kapitałowych, i na odwrót.

Krótkookresowe przyczyny

Krótkookresowe przyczyny

nierównowagi bilansu płatniczego:

nierównowagi bilansu płatniczego:

- zmiany wielkości PKB,

- zmiany wielkości PKB,

- zmiany krajowego poziomu cen,

- zmiany krajowego poziomu cen,

- krótkookresowe zmiany

- krótkookresowe zmiany

terms of

terms of

trade

trade

,

,

- zmiany poziomu kursu

- zmiany poziomu kursu

walutowego,

walutowego,

- zmiany wysokości stopy

- zmiany wysokości stopy

procentowej i stopy zysku w

procentowej i stopy zysku w

stosunku do stóp krajowych,

stosunku do stóp krajowych,

- strukturalne zmiany w popycie

- strukturalne zmiany w popycie

zagranicznym na towary

zagranicznym na towary

eksportowane przez dany kraj,

eksportowane przez dany kraj,

- klęski naturalne.

- klęski naturalne.

Automatyczne mechanizmy

Automatyczne mechanizmy

przywracania równowagi

przywracania równowagi

bilansu płatniczego w krótkim

bilansu płatniczego w krótkim

okresie:

okresie:

- mechanizm cenowy,

- mechanizm cenowy,

- mechanizm dochodowy,

- mechanizm dochodowy,

- mechanizm kursu

- mechanizm kursu

walutowego,

walutowego,

- mechanizm stopy

- mechanizm stopy

procentowej.

procentowej.

Mechanizm cenowy

Mechanizm cenowy

Deficyt

bilansu

płatniczego

Zmniejszenie

podaży

pieniądza

Spadek

cen

krajowych

Poprawa

konkurencyjności

cenowej

Spadek

importu

Wzrost

eksportu

Nadwyżka

bilansu

płatniczego

Mechanizm cenowy

Mechanizm cenowy

Nadwyżka

bilansu

płatniczego

Zwiększenie

podaży

pieniądza

Wzrost

cen

krajowych

Spadek

konkurencyjności

cenowej

Wzrost

importu

Spadek

eksportu

Deficyt

bilansu

płatniczego

Mechanizm dochodowy

Mechanizm dochodowy

Deficyt

bilansu

płatniczego

Spadek

wydatków

globalnych

Spadek

dochodu

narodowego

Wzrost

eksportu

Spadek

importu

Nadwyżka

bilansu

płatniczego

Mechanizm dochodowy

Mechanizm dochodowy

Nadwyżka

bilansu

płatniczego

Wzrost

wydatków

globalnych

Wzrost

dochodu

narodowego

Spadek

eksportu

Wzrost

importu

deficyt

bilansu

płatniczego

Mechanizm kursu walutowego

Mechanizm kursu walutowego

Deficyt

bilansu

płatniczego

Spadek kursu

waluty krajowej

(deprecjacja)

Wzrost eksportu

Poprawa

konkurencyjności

cenowej eksportu

Spadek importu

Pogorszenie

konkurencyjności

cenowej importu

Nadwyżka

bilansu

płatniczego

Mechanizm kursu walutowego

Mechanizm kursu walutowego

Nadwyżka

bilansu

płatniczego

Wzrost kursu

waluty krajowej

(aprecjacja)

Spadek eksportu

Pogorszenie

konkurencyjności

cenowej eksportu

Wzrost importu

Poprawa

konkurencyjności

cenowej importu

deficyt

bilansu

płatniczego

Mechanizm stopy procentowej

Mechanizm stopy procentowej

Deficyt

bilansu

płatniczego

Zmniejszenie

krajowej

podaży

pieniądza

Nadwyżka

bilansu

płatniczego

Wzrost poziomu

stopy procentowej

w kraju

Spadek kursu

pieniądza krajowego

Napływ

kapitału

zagranicznego

Mechanizm stopy procentowej

Mechanizm stopy procentowej

Nadwyżka

bilansu

płatniczego

Zwiększenie

krajowej

podaży

pieniądza

Deficyt

bilansu

płatniczego

Spadek poziomu

stopy procentowej

w kraju

Wzrost kursu

pieniądza krajowego

Odpływ

kapitału

zagranicznego

Krótkookresowe k

Krótkookresowe k

onsekwencje

onsekwencje

nierównowagi bilansu płatniczego

nierównowagi bilansu płatniczego

W gospodarce otwartej występuje ścisła

W gospodarce otwartej występuje ścisła

współzależność między równowaga

współzależność między równowaga

zewnętrzną (równowagą bilansu

zewnętrzną (równowagą bilansu

płatniczego) a równowagą wewnętrzną.

płatniczego) a równowagą wewnętrzną.

Zakres tej współzależności jest tym

Zakres tej współzależności jest tym

większy, im bardzie otwarta jest

większy, im bardzie otwarta jest

gospodarka narodowa, zgodnie z

gospodarka narodowa, zgodnie z

równaniem:

równaniem:

(Exp – Imp) / kurs walutowy = (S - I) + (T

(Exp – Imp) / kurs walutowy = (S - I) + (T

- G) = - obroty kapitałowe

- G) = - obroty kapitałowe

Krótkookresowe k

Krótkookresowe k

onsekwencje

onsekwencje

nierównowagi bilansu płatniczego

nierównowagi bilansu płatniczego

Ujemne

saldo

bilansu

płatniczego

Spadek kursu

pieniądza
krajowego

Impuls deflacyjny

Ubytek rezerw

dewizowych

Zmniejszenie ilości

pieniądza

Krótkookresowe k

Krótkookresowe k

onsekwencje

onsekwencje

nierównowagi bilansu płatniczego

nierównowagi bilansu płatniczego

Dodatnie

saldo

bilansu

płatniczego

Wzrost kursu

pieniądza
krajowego

Impuls inflacyjny

Wzrost rezerw

dewizowych

Zwiększenie ilości

pieniądza

Równowaga i

Równowaga i

nierównowag

nierównowag

a

a

bilansu

bilansu

płatniczego

płatniczego

w długim okresie

w długim okresie

Wewnętrzne czynniki wpływające na sytuację w

Wewnętrzne czynniki wpływające na sytuację w

bilansie płatniczym w długim okresie

bilansie płatniczym w długim okresie

Czynniki popytowe

Czynniki popytowe

Czynniki podażowe

Czynniki podażowe

1.

1.

Stopa wzrostu

Stopa wzrostu

gospodarczego określająca

gospodarczego określająca

rozmiary i dynamikę wzrostu

rozmiary i dynamikę wzrostu

dochodów społeczeństwa

dochodów społeczeństwa

2.

2.

Stopa oszczędzania

Stopa oszczędzania

wpływająca na dynamikę

wpływająca na dynamikę

zmian popytu globalnego i

zmian popytu globalnego i

importowego oraz na stopę

importowego oraz na stopę

inwestycji

inwestycji

3.

3.

Stopa importu

Stopa importu

4.

4.

Źródła wzrostu

Źródła wzrostu

gospodarczego (inwestycje,

gospodarczego (inwestycje,

wydatki budżetowe, eksport)

wydatki budżetowe, eksport)

5.

5.

Sposoby i proporcje

Sposoby i proporcje

finansowania inwestycji

finansowania inwestycji

krajowych (oszczędności

krajowych (oszczędności

wewnętrzne, kapitał

wewnętrzne, kapitał

zagraniczny)

zagraniczny)

1.

1.

Relacja między stopą

Relacja między stopą

wzrostu produkcji na

wzrostu produkcji na

eksport a stopą

eksport a stopą

wzrostu produkcji na

wzrostu produkcji na

rynek wewnętrzny

rynek wewnętrzny

2.

2.

Relacja między stopą

Relacja między stopą

wzrostu produkcji

wzrostu produkcji

konkurującej z

konkurującej z

importem a stopą

importem a stopą

wzrostu produkcji

wzrostu produkcji

kierowanej na rynek

kierowanej na rynek

wewnętrzny

wewnętrzny

3.

3.

Zmiany udziału

Zmiany udziału

importowanych

importowanych

surowców i

surowców i

półfabrykatów w

półfabrykatów w

produkcji globalnej

produkcji globalnej