Umowy cywilnoprawne 

w administracji (9)

dr Marek Świerczyński

Katedra Prawa Cywilnego i Prawa 

Prywatnego Międzynarodowego

 

 

Agencja

• Ustawą z 26.7.2000 r. o zmianie ustawy - 

Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 74, poz. 857) 

znowelizowano przepisy tytułu XXIII 

księgi trzeciej KC o umowie agencyjnej. 

• W ten sposób implementowano 

dyrektywę Rady EWG nr 86/653 z 

18.12.1986 r. w sprawie harmonizacji 

praw państw członkowskich dotyczących 

niezależnych agentów handlowych.

 

 

Strony

• Stronami umowy agencyjnej są przyjmujący 

zlecenie (agent) i dający zlecenie przedsiębiorca. 

• Aktualna regulacja agencji przewiduje, że umowa 

agencji jest umową dwustronnie podmiotowo 

kwalifikowaną. 

• Oznacza to, że umowę agencyjną może zawrzeć 

tylko agent w zakresie działalności swego 

przedsiębiorstwa z innym przedsiębiorcą. 

• Wymóg obustronnego profesjonalizmu w 

umowie agencyjnej jest złagodzony w ten sposób, 

że agent może zawrzeć "umowę o treści określonej 

w art. 758 § 1 KC" (tzn. inną niż agencyjna sensu 

stricto) z osobą nie będącą przedsiębiorcą. 

 

 

Rodzaje

• Uregulowanie umowy agencyjnej przewiduje, że w 

ramach jednej denominacji kodeksowej w istocie 
konstruuje się równolegle dwie postaci agencji: 

– 1) agencję połączoną z pełnomocnictwem i 
– 2) agencję pośredniczą 

• Można posługiwać się odpowiednio terminami 

"agencja pośrednicza" i "agent-pośrednik", jeśli 
przedmiotem jest pośredniczenie, albo "agencja 
przedstawicielska" i "agent-pełnomocnik", jeśli 
przedmiotem jest dokonywanie przez agenta 
czynności prawnych w imieniu dającego zlecenie 

 

 

Charakterystyka

• Umowa agencyjna należy do umów o 

świadczenie usług. 

• Umowa agencyjna jest umową odpłatną o stałe 

świadczenie usług agencyjnych. 

• Umowa agencyjna obejmuje świadczenie usług 

wymagających obdarzenia agenta szczególnym 
zaufaniem. 

• Do zawierania umów w imieniu dającego zlecenie 

oraz do odbierania dla niego oświadczeń agent 
jest uprawniony tylko wtedy, gdy ma do tego 
umocowanie (art. 758 § 2). 

 

 

Wynagrodzenie 

• Uprawnieniu agenta do wynagrodzenia 

przepisy KC poświęcają wiele miejsca. 

• Szczegółowość unormowania tej 

problematyki stanowi konsekwencję 
przyjęcia w KC rozwiązań 
przewidzianych w postanowieniach art. 
6-12 dyrektywy nr 86/653. 

• Przede wszystkim agent ma prawo do 

wynagrodzenia za spełnione usługi 
agencyjne (zob. art. 758 § 1). 

 

 

Pisemne potwierdzenie

• W związku z tym, że brak jest szczególnych 

przepisów określających tryb i formę zawarcia 
umowy agencyjnej, umowę tę można zawrzeć w 
dowolny sposób i w dowolnej formie. 

• Praktyka wykształciła obyczaj stosowania formy 

pisemnej jako reguły. 

• Każda ze stron może żądać od drugiej pisemnego 

potwierdzenia treści umowy oraz postanowień ją 
zmieniających lub uzupełniających (art. 758(2) 
zd. 1 KC). 

 

 

Domniemanie

• Zakres działania agenta w umowie agencyjnej w 

postaci przedstawicielskiej jest wyznaczony 
granicami umocowania i treścią zawartej umowy 
agencyjnej. 

• W stosunkach z kontrahentami umów, które agent 

zawarł w imieniu dającego zlecenie wprowadza się 
domniemanie upoważnienia agenta do przyjmowania 
wynikających z zawartej umowy świadczeń oraz do 
odbierania zawiadomień o wadach lub innych 
oświadczeń dotyczących wykonania tej umowy. 

• Domniemanie upoważnienia agenta działa jedynie w 

razie wątpliwości co do zakresu działania agenta. 

 

 

Lojalność

• Charakter zobowiązania agencyjnego 

wymaga od stron wysokiego stopnia 

wzajemnego zaufania. 

• Ustawodawca zachowania lojalności 

w równym stopniu wymaga od obu 

stron umowy.

• Klasycznym przykładem nielojalności agenta jest 

równoczesne działanie na rzecz dającego zlecenie i klienta 

nie uwzględniające należycie interesów dającego zlecenie, 

co dla dającego zlecenie oznacza osiągnięcie mniej 

korzystnych warunków umowy od tych, które były realnie do 

osiągnięcia. 

• Lojalność wymagałaby poinformowania dającego zlecenie, 

że agent działa również w interesie klienta. 

 

 

 

Obowiązki agenta

• Przepisy nakładają na agenta 

trzy obowiązki: 

– obowiązek przekazywania 

informacji mających znaczenie dla 

dającego zlecenie, 

– obowiązek przestrzegania 

wskazówek dającego zlecenie, 

– obowiązek podejmowania 

czynności potrzebnych do ochrony 

praw dającego zlecenie. 

 

 

Obowiązki dającego zlecenie 

• Przepis ten nakłada na dającego zlecenie 

dwie grupy obowiązków: 

– obowiązki dającego zlecenie w zakresie 

przekazywania dokumentów i informacji 

potrzebnych do prawidłowego wykonania 

umowy, 

– oraz obowiązki dającego zlecenie w 

przedmiocie zawiadamiania o umowach z 

klientami. 

• Przepis ten konkretyzuje ogólny obowiązek 

współdziałania stron przy wykonaniu 

zobowiązania (art.354) oraz obowiązek 

lojalności (art. 760). 

 

 

Milczące potwierdzenie

• W razie gdy agent zawierający 

umowę w imieniu dającego zlecenie 

nie ma umocowania albo przekroczy 

jego zakres, umowę uważa się za 

potwierdzoną, jeżeli dający zlecenie 

niezwłocznie po otrzymaniu 

wiadomości o zawarciu umowy nie 

oświadczy klientowi, że umowy nie 

potwierdza. 

 

 

Prowizja 

• Agentowi należy się prowizja od umów, do których 

zawarcia on doprowadził (pozyskując dla dającego 

zlecenie klientelę) lub które agent-pełnomocnik sam 

zawarł w imieniu dającego zlecenie w trakcie trwania 

stosunku agencyjnego. 

• W tej pierwszej sytuacji dający zlecenie może żądać 

wykazania przez agenta związku przyczynowego 

między jego staraniami a zawarciem umów. 

• Agentowi służy prawo do prowizji, jeśli dający zlecenie 

zawarł umowy z klientami poprzednio pozyskanymi 

przez agenta dla tego samego rodzaju umów. 

• Wchodzą tu w grę trzy przesłanki: 1) istnienie 

stosunku agencyjnego, 2) klientela jest zorganizowana 

przez agenta, 3) dający zlecenie bezpośrednio zawiera 

w kręgu tej klienteli umowy danego rodzaju. 

 

 

Agent wyłączny 

• Nowelizacja z 2000 r. przywróciła instytucję 

"agenta wyłącznego".

• Stało się to w wyniku konieczności dostosowania 

przepisów agencyjnych do wymogów art. 7 ust. 2 
dyrektywy nr 86/653. 

• Jeśli chodzi o agenta wyłącznego, to jest nim 

agent, któremu dający zlecenie w zawartej 
umowie agencyjnej przyznał prawo wyłączności w 
odniesieniu do oznaczonej grupy klientów lub 
obszaru geograficznego. 

 

 

Prowizja po rozwiązaniu umowy 

• Prawo do prowizji ma agent nawet po rozwiązaniu 

umowy agencyjnej. 

• Warunkiem tutaj jest, po spełnieniu przesłanek z 

art. 761 KC, aby propozycję zawarcia umowy 
dający zlecenie lub agent otrzymał od klienta 
przed rozwiązaniem umowy, a także wtedy, gdy 
do zawarcia umowy z klientem doszło w 
przeważającej mierze w wyniku działań agenta w 
czasie trwania umowy i w rozsądnym czasie od jej 
rozwiązania. 

 

 

Kolizja uprawnień 

• Przepis art. 761(2) wprowadza 

unormowanie możliwej kolizji uprawnień 
aktualnego i poprzedniego agenta. 

• Agent, pozostający z dającym zlecenie w 

stosunku agencyjnym, nie może żądać 
prowizji, jeśli należy się ona na podstawie 
art. 761(1) poprzedniemu agentowi. 

• Zasada ta jest złagodzona w ten sposób, 

że okoliczności mogą sprawić, iż słuszne 
będzie podzielenie prowizji między 
aktualnego i poprzedniego agenta. 

 

 

Wymagalność prowizji 

• O chwili powstania prawa do prowizji 

rozstrzyga umowa stron. 

• W braku odmiennego postanowienia umowy 

agencyjnej, agent nabywa prawo do prowizji z 

chwilą, w której dający zlecenie powinien był 

spełnić świadczenie albo faktycznie je spełnił 

albo kiedy swoje świadczenie spełnił klient. 

• Swoboda stron jest w tym zakresie 

ograniczona w ten sposób, że strony nie mogą 

umówić się, że agent nabywa prawo do 

prowizji później niż w chwili, w której klient 

spełnił świadczenie albo powinien był je 

spełnić, gdyby dający zlecenie spełnił swoje 

świadczenie 

 

 

Zwrot prowizji

• Prawo do prowizji nie powstaje w sytuacji, kiedy staje 

się oczywiste, że umowa dającego zlecenie z klientem 
nie zostanie wykonana na skutek okoliczności, za 
które dający zlecenie nie ponosi odpowiedzialności. 

• W takiej sytuacji ewentualnie już wypłacona prowizja 

podlega zwrotowi. 

• Utrata prawa do prowizji ma miejsce wówczas, gdy 

zostaną ustalone łącznie następujące przesłanki: a) 
dający zlecenie zawarł skutecznie umowę z klientem, 
b) umowa nie została wykonana i oczywiste staje się 
to, że nie zostanie już wykonana, c) niewykonanie 
umowy jest następstwem okoliczności, za które dający 
zlecenie nie odpowiada. 

 

 

Oświadczenie

• Szereg szczegółowych przepisów reguluje - w 

interesie agenta - kwestie uzyskiwania przez agenta 

od dającego zlecenie informacji o danych 

dotyczących wysokości należnej mu prowizji oraz 

tworzy możliwość rzeczywistej kontroli rzetelności i 

prawdziwości uzyskiwanych w tej materii informacji.

• Na dającego zlecenie został nałożony obowiązek 

złożenia oświadczenia obejmującego dane o 

należnej agentowi prowizji. 

• Obowiązek dającego zlecenie wynika ex lege i 

oświadczenie dającego zlecenie powinno być 

składane przez dającego zlecenie nie później niż w 

ostatnim dniu miesiąca następującego po kwartale, 

w którym agent nabył prawo do prowizji. 

 

 

Prowizja del credere

• Szczególnym rodzajem wynagrodzenia agenta 

jest "prowizja del credere".

• Prawo do tej prowizji należy się agentowi, jeśli 

przyjmie na siebie odpowiedzialność za to, że 

klient spełni świadczenie. 

• Agent odpowiada za wykonanie zobowiązania 

przez klienta. 

• Formułę klauzuli del credere mogą strony ustalić 

stosownie do własnych potrzeb i interesów. 

• Prowizja del credere jest odrębnym (dodatkowym) 

wynagrodzeniem agenta. 

• Zobowiązanie agenta ma w takich razach 

dodatkowo charakter gwarancyjny.

• Ustawa wymaga dla skuteczności klauzuli del 

credere zachowania formy pisemnej dla umowy 

agencyjnej. 

 

 

Zwrot wydatków

• Sprawę zwrotu wydatków związanych z 

wykonaniem zlecenia przez agenta ustawa 

pozostawia woli stron, które w ramach zawartej 

umowy agencyjnej mogą szczegółowo ją 

rozstrzygnąć. 

• W tym również strony mogą w umowie wyłączyć w 

ogóle zwrot wydatków, traktując je jako koszty 

handlowe agenta.

• W braku postanowień wyłączających uprawnienie 

agenta do zwrotu wydatków, agent może domagać 

się jedynie zwrotu wydatków uzasadnionych, jeżeli 

ich wysokość przekroczyła zwykłą w danych 

stosunkach miarę. 

 

 

Okres obowiązywania

• Umowa agencyjna może być zawarta na czas 

oznaczony albo na czas nieoznaczony. 

• Umowa, która jest zawarta na czas oznaczony 

wygasa z nadejściem terminu końcowego. 

• Przepis, śladem rozwiązań dyrektywy nr 86/653 

dopuszcza przekształcenie umowy zawartej na 

czas oznaczony w umowę zawartą na czas 

nieoznaczony. 

• Przekształcenie następuje automatycznie, jeśli 

strony umowy agencyjnej po upływie oznaczonego 

terminu końcowego nadal ją wykonują. 

• Skutek w postaci przekształcenia następuje ex 

lege.

 

 

Wypowiedzenie 

• Aktualne rozwiązanie prawne 

przewiduje minimalne terminy 

wypowiedzenia powiązane ściśle z 

czasem trwania stosunku agencyjnego. 

• Te "ustawowe terminy wypowiedzenia" 

(jeden miesiąc naprzód w pierwszym 

roku, dwa miesiące naprzód w drugim 

roku, trzy miesiące naprzód w trzecim i 

następnych latach) nie mogą być 

skracane. 

 

 

Wypowiedzenie przed 

terminem 

• Umowę agencyjną zawartą na czas 

nieoznaczony lub przekształconą na 
mocy przepisu art. 764 KC w umowę 
zawartą na czas nieoznaczony można 
wypowiedzieć bez zachowania terminów 
wypowiedzenia z powodu niewykonania 
zobowiązania przez jedną ze stron w 
całości lub znacznej części, a także w 
przypadku zaistnienia nadzwyczajnych 
okoliczności. 

 

 

Świadczenie wyrównawcze

• Przyjęte w przepisach KC rozwiązanie wynika 

wprost z art. 17 ust. 2 dyrektywy nr 86/653 i 
polega na tym, że jeśli zostaną spełnione 
przewidziane przez prawo przesłanki (art. 
764(3) § 1 KC) to agent otrzyma świadczenie 
wyrównawcze w wysokości nie 
przekraczającej wynagrodzenia agenta za 
jeden rok, obliczonego na podstawie 
średniego rocznego wynagrodzenia 
uzyskanego w okresie ostatnich pięciu lat. 

 

 

Świadczenie 

wyrównawcze

• Przesłanki świadczenia wyrównawczego są 

następujące:

– 1) wygaśnięcie stosunku agencji w rezultacie 

rozwiązania umowy agencyjnej, 

– 2) pozyskanie przez agenta w trakcie trwania stosunku 

agencji nowych klientów lub doprowadzenie w tym 

czasie do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi 

klientami, 

– 3) osiąganie przez dającego zlecenie nadal (tj. po 

rozwiązaniu umowy agencyjnej) znacznych korzyści z 

umów z pozyskanymi przez agenta nowymi klientami lub 

dotychczasowymi (z którymi dzięki zabiegom agenta 

istotnie wzrosły obroty), 

– 4) brak negatywnych przesłanek świadczenia 

wyrównawczego (zob. art. 764(4). 

 

 

Świadczenie 

wyrównawcze

• Świadczenie wyrównawcze w zasadzie 

nie przysługuje agentowi, jeżeli: 1) 
dający zlecenie wypowiedział umowę 
na skutek okoliczności, za które 
odpowiedzialność ponosi agent, 2) to 
agent wypowiedział umowę, 3) agent 
za zgodą dającego zlecenie przeniósł 
na inną osobę swoje prawa i obowiązki 
wynikające z umowy.

 

 

Ograniczenie działalności 

konkurencyjnej

• Przepisy o ograniczeniu działalności 

konkurencyjnej agenta po wygaśnięciu umowy 

agencyjnej stanowią lex specialis w stosunku 

unormowania konkurencji w prawie polskim 

przez ustawę z 16.4.1993 r. o zwalczaniu 

nieuczciwej konkurencji (Dz.U. Nr 47, poz. 211 

ze zm.) czy ustawę z 15.12.2000 r. o ochronie 

konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 122, poz. 

1319) oraz w innych aktach normatywnych. 

• Umowa o ograniczeniu działalności 

konkurencyjnej nie może przewidywać 

dłuższego terminu działania zastrzeżenia o 

ograniczeniu działalności konkurencyjnej niż 

dwa lata od rozwiązania umowy (art. 7646 § 

2).