Umowy cywilnoprawne
w administracji (9)
dr Marek Świerczyński
Katedra Prawa Cywilnego i Prawa
Prywatnego Międzynarodowego
Agencja
• Ustawą z 26.7.2000 r. o zmianie ustawy -
Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 74, poz. 857)
znowelizowano przepisy tytułu XXIII
księgi trzeciej KC o umowie agencyjnej.
• W ten sposób implementowano
dyrektywę Rady EWG nr 86/653 z
18.12.1986 r. w sprawie harmonizacji
praw państw członkowskich dotyczących
niezależnych agentów handlowych.
Strony
• Stronami umowy agencyjnej są przyjmujący
zlecenie (agent) i dający zlecenie przedsiębiorca.
• Aktualna regulacja agencji przewiduje, że umowa
agencji jest umową dwustronnie podmiotowo
kwalifikowaną.
• Oznacza to, że umowę agencyjną może zawrzeć
tylko agent w zakresie działalności swego
przedsiębiorstwa z innym przedsiębiorcą.
• Wymóg obustronnego profesjonalizmu w
umowie agencyjnej jest złagodzony w ten sposób,
że agent może zawrzeć "umowę o treści określonej
w art. 758 § 1 KC" (tzn. inną niż agencyjna sensu
stricto) z osobą nie będącą przedsiębiorcą.
Rodzaje
• Uregulowanie umowy agencyjnej przewiduje, że w
ramach jednej denominacji kodeksowej w istocie
konstruuje się równolegle dwie postaci agencji:
– 1) agencję połączoną z pełnomocnictwem i
– 2) agencję pośredniczą
• Można posługiwać się odpowiednio terminami
"agencja pośrednicza" i "agent-pośrednik", jeśli
przedmiotem jest pośredniczenie, albo "agencja
przedstawicielska" i "agent-pełnomocnik", jeśli
przedmiotem jest dokonywanie przez agenta
czynności prawnych w imieniu dającego zlecenie
Charakterystyka
• Umowa agencyjna należy do umów o
świadczenie usług.
• Umowa agencyjna jest umową odpłatną o stałe
świadczenie usług agencyjnych.
• Umowa agencyjna obejmuje świadczenie usług
wymagających obdarzenia agenta szczególnym
zaufaniem.
• Do zawierania umów w imieniu dającego zlecenie
oraz do odbierania dla niego oświadczeń agent
jest uprawniony tylko wtedy, gdy ma do tego
umocowanie (art. 758 § 2).
Wynagrodzenie
• Uprawnieniu agenta do wynagrodzenia
przepisy KC poświęcają wiele miejsca.
• Szczegółowość unormowania tej
problematyki stanowi konsekwencję
przyjęcia w KC rozwiązań
przewidzianych w postanowieniach art.
6-12 dyrektywy nr 86/653.
• Przede wszystkim agent ma prawo do
wynagrodzenia za spełnione usługi
agencyjne (zob. art. 758 § 1).
Pisemne potwierdzenie
• W związku z tym, że brak jest szczególnych
przepisów określających tryb i formę zawarcia
umowy agencyjnej, umowę tę można zawrzeć w
dowolny sposób i w dowolnej formie.
• Praktyka wykształciła obyczaj stosowania formy
pisemnej jako reguły.
• Każda ze stron może żądać od drugiej pisemnego
potwierdzenia treści umowy oraz postanowień ją
zmieniających lub uzupełniających (art. 758(2)
zd. 1 KC).
Domniemanie
• Zakres działania agenta w umowie agencyjnej w
postaci przedstawicielskiej jest wyznaczony
granicami umocowania i treścią zawartej umowy
agencyjnej.
• W stosunkach z kontrahentami umów, które agent
zawarł w imieniu dającego zlecenie wprowadza się
domniemanie upoważnienia agenta do przyjmowania
wynikających z zawartej umowy świadczeń oraz do
odbierania zawiadomień o wadach lub innych
oświadczeń dotyczących wykonania tej umowy.
• Domniemanie upoważnienia agenta działa jedynie w
razie wątpliwości co do zakresu działania agenta.
Lojalność
• Charakter zobowiązania agencyjnego
wymaga od stron wysokiego stopnia
wzajemnego zaufania.
• Ustawodawca zachowania lojalności
w równym stopniu wymaga od obu
stron umowy.
• Klasycznym przykładem nielojalności agenta jest
równoczesne działanie na rzecz dającego zlecenie i klienta
nie uwzględniające należycie interesów dającego zlecenie,
co dla dającego zlecenie oznacza osiągnięcie mniej
korzystnych warunków umowy od tych, które były realnie do
osiągnięcia.
• Lojalność wymagałaby poinformowania dającego zlecenie,
że agent działa również w interesie klienta.
Obowiązki agenta
• Przepisy nakładają na agenta
trzy obowiązki:
– obowiązek przekazywania
informacji mających znaczenie dla
dającego zlecenie,
– obowiązek przestrzegania
wskazówek dającego zlecenie,
– obowiązek podejmowania
czynności potrzebnych do ochrony
praw dającego zlecenie.
Obowiązki dającego zlecenie
• Przepis ten nakłada na dającego zlecenie
dwie grupy obowiązków:
– obowiązki dającego zlecenie w zakresie
przekazywania dokumentów i informacji
potrzebnych do prawidłowego wykonania
umowy,
– oraz obowiązki dającego zlecenie w
przedmiocie zawiadamiania o umowach z
klientami.
• Przepis ten konkretyzuje ogólny obowiązek
współdziałania stron przy wykonaniu
zobowiązania (art.354) oraz obowiązek
lojalności (art. 760).
Milczące potwierdzenie
• W razie gdy agent zawierający
umowę w imieniu dającego zlecenie
nie ma umocowania albo przekroczy
jego zakres, umowę uważa się za
potwierdzoną, jeżeli dający zlecenie
niezwłocznie po otrzymaniu
wiadomości o zawarciu umowy nie
oświadczy klientowi, że umowy nie
potwierdza.
Prowizja
• Agentowi należy się prowizja od umów, do których
zawarcia on doprowadził (pozyskując dla dającego
zlecenie klientelę) lub które agent-pełnomocnik sam
zawarł w imieniu dającego zlecenie w trakcie trwania
stosunku agencyjnego.
• W tej pierwszej sytuacji dający zlecenie może żądać
wykazania przez agenta związku przyczynowego
między jego staraniami a zawarciem umów.
• Agentowi służy prawo do prowizji, jeśli dający zlecenie
zawarł umowy z klientami poprzednio pozyskanymi
przez agenta dla tego samego rodzaju umów.
• Wchodzą tu w grę trzy przesłanki: 1) istnienie
stosunku agencyjnego, 2) klientela jest zorganizowana
przez agenta, 3) dający zlecenie bezpośrednio zawiera
w kręgu tej klienteli umowy danego rodzaju.
Agent wyłączny
• Nowelizacja z 2000 r. przywróciła instytucję
"agenta wyłącznego".
• Stało się to w wyniku konieczności dostosowania
przepisów agencyjnych do wymogów art. 7 ust. 2
dyrektywy nr 86/653.
• Jeśli chodzi o agenta wyłącznego, to jest nim
agent, któremu dający zlecenie w zawartej
umowie agencyjnej przyznał prawo wyłączności w
odniesieniu do oznaczonej grupy klientów lub
obszaru geograficznego.
Prowizja po rozwiązaniu umowy
• Prawo do prowizji ma agent nawet po rozwiązaniu
umowy agencyjnej.
• Warunkiem tutaj jest, po spełnieniu przesłanek z
art. 761 KC, aby propozycję zawarcia umowy
dający zlecenie lub agent otrzymał od klienta
przed rozwiązaniem umowy, a także wtedy, gdy
do zawarcia umowy z klientem doszło w
przeważającej mierze w wyniku działań agenta w
czasie trwania umowy i w rozsądnym czasie od jej
rozwiązania.
Kolizja uprawnień
• Przepis art. 761(2) wprowadza
unormowanie możliwej kolizji uprawnień
aktualnego i poprzedniego agenta.
• Agent, pozostający z dającym zlecenie w
stosunku agencyjnym, nie może żądać
prowizji, jeśli należy się ona na podstawie
art. 761(1) poprzedniemu agentowi.
• Zasada ta jest złagodzona w ten sposób,
że okoliczności mogą sprawić, iż słuszne
będzie podzielenie prowizji między
aktualnego i poprzedniego agenta.
Wymagalność prowizji
• O chwili powstania prawa do prowizji
rozstrzyga umowa stron.
• W braku odmiennego postanowienia umowy
agencyjnej, agent nabywa prawo do prowizji z
chwilą, w której dający zlecenie powinien był
spełnić świadczenie albo faktycznie je spełnił
albo kiedy swoje świadczenie spełnił klient.
• Swoboda stron jest w tym zakresie
ograniczona w ten sposób, że strony nie mogą
umówić się, że agent nabywa prawo do
prowizji później niż w chwili, w której klient
spełnił świadczenie albo powinien był je
spełnić, gdyby dający zlecenie spełnił swoje
świadczenie
Zwrot prowizji
• Prawo do prowizji nie powstaje w sytuacji, kiedy staje
się oczywiste, że umowa dającego zlecenie z klientem
nie zostanie wykonana na skutek okoliczności, za
które dający zlecenie nie ponosi odpowiedzialności.
• W takiej sytuacji ewentualnie już wypłacona prowizja
podlega zwrotowi.
• Utrata prawa do prowizji ma miejsce wówczas, gdy
zostaną ustalone łącznie następujące przesłanki: a)
dający zlecenie zawarł skutecznie umowę z klientem,
b) umowa nie została wykonana i oczywiste staje się
to, że nie zostanie już wykonana, c) niewykonanie
umowy jest następstwem okoliczności, za które dający
zlecenie nie odpowiada.
Oświadczenie
• Szereg szczegółowych przepisów reguluje - w
interesie agenta - kwestie uzyskiwania przez agenta
od dającego zlecenie informacji o danych
dotyczących wysokości należnej mu prowizji oraz
tworzy możliwość rzeczywistej kontroli rzetelności i
prawdziwości uzyskiwanych w tej materii informacji.
• Na dającego zlecenie został nałożony obowiązek
złożenia oświadczenia obejmującego dane o
należnej agentowi prowizji.
• Obowiązek dającego zlecenie wynika ex lege i
oświadczenie dającego zlecenie powinno być
składane przez dającego zlecenie nie później niż w
ostatnim dniu miesiąca następującego po kwartale,
w którym agent nabył prawo do prowizji.
Prowizja del credere
• Szczególnym rodzajem wynagrodzenia agenta
jest "prowizja del credere".
• Prawo do tej prowizji należy się agentowi, jeśli
przyjmie na siebie odpowiedzialność za to, że
klient spełni świadczenie.
• Agent odpowiada za wykonanie zobowiązania
przez klienta.
• Formułę klauzuli del credere mogą strony ustalić
stosownie do własnych potrzeb i interesów.
• Prowizja del credere jest odrębnym (dodatkowym)
wynagrodzeniem agenta.
• Zobowiązanie agenta ma w takich razach
dodatkowo charakter gwarancyjny.
• Ustawa wymaga dla skuteczności klauzuli del
credere zachowania formy pisemnej dla umowy
agencyjnej.
Zwrot wydatków
• Sprawę zwrotu wydatków związanych z
wykonaniem zlecenia przez agenta ustawa
pozostawia woli stron, które w ramach zawartej
umowy agencyjnej mogą szczegółowo ją
rozstrzygnąć.
• W tym również strony mogą w umowie wyłączyć w
ogóle zwrot wydatków, traktując je jako koszty
handlowe agenta.
• W braku postanowień wyłączających uprawnienie
agenta do zwrotu wydatków, agent może domagać
się jedynie zwrotu wydatków uzasadnionych, jeżeli
ich wysokość przekroczyła zwykłą w danych
stosunkach miarę.
Okres obowiązywania
• Umowa agencyjna może być zawarta na czas
oznaczony albo na czas nieoznaczony.
• Umowa, która jest zawarta na czas oznaczony
wygasa z nadejściem terminu końcowego.
• Przepis, śladem rozwiązań dyrektywy nr 86/653
dopuszcza przekształcenie umowy zawartej na
czas oznaczony w umowę zawartą na czas
nieoznaczony.
• Przekształcenie następuje automatycznie, jeśli
strony umowy agencyjnej po upływie oznaczonego
terminu końcowego nadal ją wykonują.
• Skutek w postaci przekształcenia następuje ex
lege.
Wypowiedzenie
• Aktualne rozwiązanie prawne
przewiduje minimalne terminy
wypowiedzenia powiązane ściśle z
czasem trwania stosunku agencyjnego.
• Te "ustawowe terminy wypowiedzenia"
(jeden miesiąc naprzód w pierwszym
roku, dwa miesiące naprzód w drugim
roku, trzy miesiące naprzód w trzecim i
następnych latach) nie mogą być
skracane.
Wypowiedzenie przed
terminem
• Umowę agencyjną zawartą na czas
nieoznaczony lub przekształconą na
mocy przepisu art. 764 KC w umowę
zawartą na czas nieoznaczony można
wypowiedzieć bez zachowania terminów
wypowiedzenia z powodu niewykonania
zobowiązania przez jedną ze stron w
całości lub znacznej części, a także w
przypadku zaistnienia nadzwyczajnych
okoliczności.
Świadczenie wyrównawcze
• Przyjęte w przepisach KC rozwiązanie wynika
wprost z art. 17 ust. 2 dyrektywy nr 86/653 i
polega na tym, że jeśli zostaną spełnione
przewidziane przez prawo przesłanki (art.
764(3) § 1 KC) to agent otrzyma świadczenie
wyrównawcze w wysokości nie
przekraczającej wynagrodzenia agenta za
jeden rok, obliczonego na podstawie
średniego rocznego wynagrodzenia
uzyskanego w okresie ostatnich pięciu lat.
Świadczenie
wyrównawcze
• Przesłanki świadczenia wyrównawczego są
następujące:
– 1) wygaśnięcie stosunku agencji w rezultacie
rozwiązania umowy agencyjnej,
– 2) pozyskanie przez agenta w trakcie trwania stosunku
agencji nowych klientów lub doprowadzenie w tym
czasie do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi
klientami,
– 3) osiąganie przez dającego zlecenie nadal (tj. po
rozwiązaniu umowy agencyjnej) znacznych korzyści z
umów z pozyskanymi przez agenta nowymi klientami lub
dotychczasowymi (z którymi dzięki zabiegom agenta
istotnie wzrosły obroty),
– 4) brak negatywnych przesłanek świadczenia
wyrównawczego (zob. art. 764(4).
Świadczenie
wyrównawcze
• Świadczenie wyrównawcze w zasadzie
nie przysługuje agentowi, jeżeli: 1)
dający zlecenie wypowiedział umowę
na skutek okoliczności, za które
odpowiedzialność ponosi agent, 2) to
agent wypowiedział umowę, 3) agent
za zgodą dającego zlecenie przeniósł
na inną osobę swoje prawa i obowiązki
wynikające z umowy.
Ograniczenie działalności
konkurencyjnej
• Przepisy o ograniczeniu działalności
konkurencyjnej agenta po wygaśnięciu umowy
agencyjnej stanowią lex specialis w stosunku
unormowania konkurencji w prawie polskim
przez ustawę z 16.4.1993 r. o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji (Dz.U. Nr 47, poz. 211
ze zm.) czy ustawę z 15.12.2000 r. o ochronie
konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 122, poz.
1319) oraz w innych aktach normatywnych.
• Umowa o ograniczeniu działalności
konkurencyjnej nie może przewidywać
dłuższego terminu działania zastrzeżenia o
ograniczeniu działalności konkurencyjnej niż
dwa lata od rozwiązania umowy (art. 7646 §
2).