Seminarium

I

Geriatria i gerontologia we
współczesnym świecie.
Podstawy fizjologii starzenia -
teorie starzenia.

.

Pragnienie nieśmiertelności i tęsknota za wieczną młodością, a równocześnie

świadomość nieuchronności procesów starzenia i śmierci, pasjonowały ludzi

od zarania dziejów.

Cyceron w swoim traktacie Katon Starszy o starości, pochodzącym z I

wieku przed naszą erą, pisze: Kiedy się zastanawiam nad starością, cztery widzę

przyczyny, dla których starość zwykliśmy uważać za nieszczęśliwy okres życia:

oddala nas ona od życia czynnego, osłabia siły fizyczne, pozbawia nas wszystkich

zmysłowych przyjemności, bliską jest śmierci.

Rozważania Cycerona na temat przemijania i śmierci nie tracą na swej

aktualności, albowiem pomimo nowoczesnych technik badawczych wiele pytań

dotyczących starzenia się organizmu pozostaje bez odpowiedzi.

Organizm w trakcie rozwoju osobniczego podlega ciągłym zmianom, których

przejawem jest wzrost, rozwój, dojrzewanie oraz starzenie się.

Starość jako końcowy okres procesu starzenia się zaczyna się
od 60r.ż. (Wg WHO) lub (wg ONZ) 65r.ż.

Wyróżniamy wiek kalendarzowy,
wiek biologiczny ( porównuje cechy biologiczne, które nie ulegają
zmianom pod wpływem treningu)
wiek sprawnościowy- ocena sprawności funkcjonalnej.

Umowne okresy życia człowieka:
1. Rozwojowy- 0- 29 r.ż.- dzieciństwo + młodość po ok. 15 lat
2. Twórczy -produkcyjny 30-59 r.ż. - wiek pośredni i wiek dojrzałości
po ok. 15 lat
3. 60-120- okres starości( wg WHO) i jego fazy.
-starość wczesna- wiek podeszły, tzw. III wiek 60- 74 r.ż.
-pośrednia starość od 75 do 89 r.ż.
-późna starość, długowieczność - wiek sędziwy po 90 r.ż.

W Polsce jest obecnie ok.4,7 mln. Osób po 65 r.ż

Starzenie jest to normalny, długotrwały i nieodwracalny proces
Fizjologiczny zachodzący w osobniczym rozwoju żywych organizmów
także człowieka.
Procesy starzenia zaczynają się w wieku średnim i nasilają w czasie.
Starzenie jest więc procesem dynamicznym.
Starość ( wiek starczy) jest końcowym okresem starzenia się, który
nieuchronnie kończy się śmiercią. W takim znaczeniu za początek
starości przyjmuje się umownie 60 wg WHO lub 65 lat.

W. Pędich. Geriatria z elementami gerontologii ogólnej.

Starość wczesna- wiek podeszły między 60-74 r.ż. ukończonym.
Starość późna- 75-89 r.ż.
Starość b.późna- długowieczność- powyżej 90 lat.

Cechy starzenia się człowieka:
1. Powszechność
2. Progresywność
3. Długotrwałość
4. Trójwymiarowość- starzenie się gatunku, starzenie osobnicze,
populacyjne( demograficzne).
5. Trójpłaszczyznowość – biologiczna, psychologiczna, społeczna.
6. Mierzalność- wygląd zewnętrzny, samopoczucie, wskaźniki wieku
biologicznego, sprawnościowego, kalendarzowy i inne.
7. Inwolucyjność- zmiany destrukcyjne, wsteczne.
8. Złożoność etiologii- wieloczynnikowy etiopatomechanizm( genom+
Czynniki osobnicze, środowiskowe+ styl życia, obciążenia, warunki
społeczne i aktywność społ.-zawodowa.
9. Zwartość ontogenetyczna- starzenie jako integralna składowa ontogenezy
człowieka
10. Prewencyjność – prewencja gerontologiczna wielopłaszczyznowa i
wczesna. Etiologiczna, osłonowa, korekcyjna.

Starzenie się, fizjologiczny proces pojawiający się wraz z wiekiem, polegający na

stałym zmniejszaniu się aktywności biologicznej organizmu, co przejawia się w

mniejszej zdolności do regeneracji i adaptacji.

Starzenie się oznacza całość procesów destrukcyjnych, które w efekcie prowadzą

do zwiększania się prawdopodobieństwa śmierci

.

Starzenie – zanik zdolności organizmu do adaptacji i utrzymania homeostazy po

zakończeniu procesu rozrodczego

Starzenie komórkowe – zanik zdolności komórki do reagowania we właściwy

sobie sposób na bodźce i utrzymanie homeostazy

Starzenie się - naturalne i nieodwracalne nagromadzenie się uszkodzeń

wewnątrzkomórkowych, przerastające zdolności

organizmu

do samonaprawy.

Prowadzi to do upośledzenia funkcjonowania

komórek

,

tkanek

,

narządów

i

układów

, zwiększa podatność na

choroby

(np. choroby krążenia,

Alzheimera

,

udar

mózgu

czy

nowotwory

), wreszcie prowadzi do

śmierci

.

Charakterystyczne objawy starzenia:

 utrata masy

mięśni

i

kości

,

 zmniejszenie elastyczności

skóry

,

 pogorszeni ostrości

wzroku

i

słuchu

,

 wydłużony czas reakcji.

O szybkości i tempie starzenia się decyduje w dużej mierze czynnik

genetyczny, determinujący długość życia. Na szybkość starzenia się mają również

wpływ czynniki zewnętrzne:

przebyte choroby, urazy, nieprawidłowe odżywianie

się, niewłaściwy tryb życia, mieszkanie na terenach ekologicznie zniszczonych,

praca w szkodliwych warunkach (górnictwo, hutnictwo itp.).

Czynnikami hamującymi proces starzenia się są: aktywny fizycznie jak i

psychicznie tryb życia, prawidłowa dieta, wystrzeganie się nałogów.

W procesie starzenia się mają miejsce trzy główne mechanizmy:

1) komórki nie rozmnażające się ulegają uszkodzeniu i obumarciu (dotyczy to

głównie komórek nerwowych)

2) komórki rozmnażające się charakteryzują się znacznie mniejszą aktywnością

biologiczną i nieprawidłowościami w funkcjonowaniu (przykładem mogą być

komórki odpowiedzialne za

odporność

organizmu, z czym wiąże się znacznie

większa częstość zachorowań na choroby zakaźne,

autoalergiczne

i

nowotworowe),

3) zmiany w strukturze substancji międzykomórkowej np. kolagenu

tkanki

łącznej

, co objawia się m.in.: zmarszczkami, wiotką i cienką skórą.

Procesami starzenia się organizmów zajmują

gerontologia

( nauka o starzeniu

się i starości żywych organizmów, źródła i przyczyny oraz implikacje tego procesu

dla jednostek i społeczeństwa.

)

) i

geriatria

( starzenie biologiczne i choroby

wieku starczego).

W ujęciu ewolucyjnym starzenie się jest zjawiskiem paradoksalnym,

którego biologia ewolucyjna nie potrafi przekonująco wyjaśnić.

Gerontologia

to nauka obejmująca kwestie biologiczne, medyczne,

psychologiczne, ale też socjologiczne i społeczne oraz ekonomiczne;

nie unika nawet spraw odrębności projektowych w architekturze,

budownictwie czy projektowaniu użytkowym, jeśli odnoszą się one

do osób w starszym wieku.

Gerontologia

pomaga zrozumieć proces starzenia w każdym jego

aspekcie.

Bliżej samego procesu starzenia biologicznego i chorób

współistniejących ze starzeniem ulokowana jest

geriatria

; dział

medycyny wewnętrznej, mający za zadanie ustalanie zasad

profilaktyki przed starością patologiczną, zasad rozpoznawania i

najskuteczniejszego leczenia chorób, jak również określanie

sposobów rehabilitacji - oczywiście, dotyczących ludzi w podeszłym

wieku.

Celem wydzielenia geriatrii z interny było skuteczniejsze

rozwiązywanie problemów zdrowotnych, psychicznych i

społecznych u chorych w wieku podeszłym. Jedynie takie

holistyczne podejście do człowieka starego gwarantuje bowiem

zrozumienie jego problemów i daje podstawę skutecznej

pomocy.

Starzenie może bowiem być modyfikowane, a geriatria uczy, jakich

kłopotów zdrowotnych spodziewać się może młody człowiek za lat

60. Uczy też, jak opóźnić niedołęstwo starcze i jak o wiele lat

wcześniej unikać przyszłej niesprawności, która nie pozwoli na

czynne korzystanie z ostatnich 20 lat coraz dłuższego życia.

Błędem jest jednak kojarzenie geriatrii z chorymi terminalnie czy z

chorymi na zespół otępienny

Wiedza internistyczna z rozszerzeniem jej w kierunku psychiatrii, neurologii, diabetologii,

ortopedii, kardiologii, rehabilitacji i psychologii jest niezbędna w opiece i leczeniu ludzi w

podeszłym wieku..

GERONTOLOGIA SPOŁECZNA to

ważny dział gerontologii, zajmuje

się poznawaniem warunków życia i

potrzeb ludzi starszych, dążąc do

poprawy tych warunków,

zaspokajania ich potrzeb i

aktywizacji społecznej.

Głównym celem pracy w geriatrii jest przywrócenie

chorego w lepszym stanie funkcjonalnym do własnego

środowiska.

Teorie wyjaśniające źródła i przyczyny starzenia się organizmu:

Teorie genetyczne, niegenetyczne i fizjologiczne

.

Teorie genetyczne

upatrują źródło przyczyn starzenia się organizmu w

uszkodzeniach materiału genetycznego.

Niegenetyczne

koncepcje starzenia się postulują, iż przyczyną tego procesu jest

nagromadzenie substancji szkodliwych dla organizmu, które w dawkach, w jakich

występują, przyczyniają się do rozpadu organizmu.

Teorie fizjologiczne

sugerują, że starzenie się jest wynikiem degeneracji systemów

fizjologicznych (immunologicznego, endokrynnego).

.

Mechanizmy procesu starzenia.

Mechanizmy starzenia budzą zainteresowanie
ludzkości, między innymi dlatego są przedmiotem
wielu badań naukowych. Znajduje to
odzwierciedlenie w licznych teoriach starzenia,
które próbują wyjaśnić to złożone zjawisko.

Inne teorie:

1. Działanie promieniowania kosmicznego prowadzi

do mutacji genów i chromosomów.

2. Starzenie się kolagenu.

3. Zaburzenia i zmiany inwolucyjne w CUN.

4. Niekorzystny wpływ środowiska i stylu życia.

5. Nagromadzenie nieprawidłowych białek.

Podstawową trudnością w wyjaśnieniu procesu

starzenia jest ustalenie kolejności zdarzeń, czyli

wyodrębnienie przyczyn i skutków.

Teorie starzenia – stochastyczne:
proces starzenia zachodzi przypadkowo i
postępuje w czasie.

Teorie starzenia – niestochastyczne:
proces starzenia się jest pierwotnie
zdeterminowany.

GENY STARZENIA LUB DŁUGOWIECZNOŚCI

– u człowieka ok. 100 – 1000

kontroluje ten proces lub bierze w tym udział (chromosomy lub mitochondria), np.:

1) HLA – DR7, DR11, DR12

2) Apolipoproteina E – 2

3) Inhibitor aktywatora plazminogenu 1 (PAF – 1)

4) Konwertaza angiotensyny (ACE)

GENY PRZYSPIESZAJĄCE STARZENIE

(21 CECH STARZENIA):

- zespół Downa - (15 cech/ 21)

- zespół Cockayne’a (karłowatość, degeneracja barwników siatkówki, głuchota,

niedorozwój umysłowy) - (12/ 21)

- Zespół Turnera (8/ 21)

- Zespół Klinefeltera

SPOSOBY NA SPOWOLNIENIE STARZENIA:

- ograniczenie kaloryczne

-

antyoxydanty

- DHEA i inne terapie zastępcze

- opóźnione potomstwo

FUTURYSTYCZNIE:

- wymiana genów starzenia na allele długowieczności

- wymiana chromosomów

- reaktywność telomerazy

- kontrolowana aktywność komórek pnia

- klonowanie części zamiennych

Teorie stochastyczne

Teoria katastrofy błędów (wg Orgela)

Według tej teorii wraz z wiekiem dochodzi do

zaburzeń w przekazywaniu informacji

genetycznej z DNA na RNA, w wyniku czego

dochodzi do błędów w syntezie białek, co

wpływa na upośledzenie funkcji

komórkowych.

Teorie stochastyczne

Teoria wiązań krzyżowych

Teoria ta zakłada, że w procesie starzenia

dochodzi do zwiększenia się liczby

poprzecznych wiązań krzyżowych w

makrocząsteczkach o długim okresie

półtrwania, co wpływa na zaburzenia

strukturalne i funkcjonalne komórek.

Dotyczy to między innymi kolagenu i

glikowanych białek. Powstawanie wiązań

krzyżowych w krystalinie soczewki oka może

być przyczyną rozwoju zaćmy starczej.

Teorie stochastyczne

Teoria zużycia

W procesie starzenia dochodzi do powstawania

uszkodzeń istotnych dla życia

nieodnawialnych jednostek struktury

organizmu, co w efekcie prowadzi do

obumierania komórek, tkanek, narządów, a

ostatecznie całego organizmu. Teorię tę

uzupełnia telomerowa hipoteza starzenia,

zgodnie z którą w warunkach in vitro po

każdym podziale komórkowym następuje

skracanie końcowych odcinków

chromosomów, czyli telomerów, aż do

momentu osiągnięcia takiej długości, która

uniemożliwia dalsze podziały.

Następuje rozpad chromosomów i śmierć

komórki. Brak aktywności telomerazy w

większości komórek organizmu (nie dotyczy to

komórek płciowych czy też komórek

nowotworowych) uniemożliwia odbudowywanie

utraconych fragmentów chromosomów

Teorie stochastyczne

Teoria wolnorodnikowa (wg Harmana)

Starzenie się organizmów jest efektem

gromadzenia się w ich komórkach uszkodzeń

spowodowanych przez reaktywne formy tlenu (w

tym wolne rodniki tlenowe), które powstają w

toku metabolizmu. Aktualnie uważa się, że

reaktywne formy tlenu mają istotne, ale nie

decydujące znaczenie w procesie starzenia się

organizmu. Wpływają one na rozwój wielu chorób

charakterystycznych dla tego okresu życia.

Teorie niestochastyczne

Teoria zegara biologicznego

Zgodnie z tą hipotezą niektóre narządy lub

układy narządów, mające genetycznie

zaprogramowane wraz z wiekiem zanikanie,

pełnią rolę wewnętrznych regulatorów

procesu starzenia.

Dotyczy to np. układu immunologicznego

i neuroendokrynnego.

Upośledzenie sterowania przez te układy

wpływa na starzenie się organizmu.

Teorie niestochastyczne

Teorie genetyczne

Według tych teorii istotnymi wyznacznikami

procesu starzenia są czynniki genetyczne.

Pomimo genetycznie uwarunkowanej długości

życia poszczególnych gatunków, nawet w

obrębie jednego gatunku istnieją rozbieżności w

długości życia (np. predyspozycja do

długowieczności w niektórych rodzinach).

Ważne znaczenie w zrozumieniu mechanizmów

starzenia mają badania dotyczące starzenia

replikacyjnego.

Ograniczenie zdolności podziałów komórek w

warunkach in vitro, czyli wyczerpanie zdolności

proliferacyjnych zauważył po raz pierwszy Hayflick

hodując ludzkie fibroblasty. Wiele dowodów

przemawia za tym, że replikacyjne starzenie się

komórek odpowiada procesom zachodzącym in vitro.

Badania Hayflicka wskazują, że liczba

uzyskanych w hodowli pokoleń komórek

somatycznych jest ograniczona, co może

limitować długość życia. Odkrycie to nazwano

„limitem Hayflicka”.

Z defektem polegającym na ograniczeniu

zdolności proliferacyjnych w obserwowanych

pozaustrojowo komórkach wiążą się zespoły

przedwczesnego starzenia – zespół

Hutchinsona-Gilforda i zespół Wernera.

Zespół Wernera:

- dziedziczony jest autosomalnie recesywnie;

- występuje przyspieszone skracanie

telomerów;

- występuje niski wzrost, zmiany zanikowe

skóry;

- przeciętna długość życia wynosi poniżej 50 lat;

- zwiększona skłonność do chorób

nowotworowych, zaćmy, cukrzycy, miażdżycy,

osteoporozy.

Zespół Hutchinsona-Gilforda:

-dziedziczony jest autosomalnie recesywnie;

-występują telomery o skróconej długości;

-opóźniony wzrost i starczy wygląd (zmiany skóry,

włosów, paznokci, pochylona postawa);

-zmiany miażdżycowe naczyń mózgowych oraz

układu sercowo-naczyniowego;

-zgony z powodu miażdżycopochodnych powikłań

naczyniowych (udar, zawał serca) przed 30. r.ż.,

często już w okresie dzieciństwa.

Biorąc pod uwagę replikacyjne starzenie się

komórek niewykluczone jest, że średnią

długość życia organizmu wyznacza limit

podziałów komórkowych, który jest cechą

swoistą gatunkowo.

Postępujący proces starzenia powoduje

ograniczenie wydolności psychofizycznej

organizmu, zmniejszeniem zdolności

adaptacyjnych i regeneracyjnych, co

powoduje że w okresie starości granice

homeostazy ogólnoustrojowej są bardzo wąskie i

występują predyspozycje do rozwoju wielu

chorób.

Stany chorobowe swoiste dla wieku podeszłego „ of Aging”
- nietrzymanie zwieraczy
- upadki
- osteoporoza

Stany chorobowe charakteryzujące się odmiennym przebiegiem
„in Aging”
- nadciśnienie tętnicze
- niewydolność serca
- choroba niedokrwienna serca
- cukrzyca

Grupa osób starszych między 60-75r.ż. Jest obciążona
stosunkowo najmniejszą liczbą chorób.
Najtrudniejszą diagnostycznie i terapeutycznie jest
grupa pomiędzy 86-95r.ż.
Osoby sędziwe chorują rzadziej i cechuje je wyższa
tolerancja
istniejących już chorób

Do najczęściej występujących chorób u osób po 60 r.ż. zaliczamy:
1. Niewydolność układu sercowo-naczyniowego 75%
2. Schorzenia układu ruchu - 68%.
3. Ch. ukł.oddechowego- 46%
4. Ch.ukł.trawiennego- 34%
5. Niewydolność krążenia mózgowego, zespoły otępiennne- 15%.
6. Ch. Metaboliczne 2%.

Wielkie problemy geriatryczne to przewlekłe i wieloprzyczynowe
zespoły starczej niesprawności, obecność których prowadzi do utraty
niezależności i/lub kontroli nad własnym życiem

1. Nietrzymanie moczu, stolca
2. Zaburzenia równowagi, chodu i upadki
3. Geriatryczny zespół jatrogenny.
4. Upośledzenie funkcji narządów zmysłu słuchu, wzroku i innych
5. Zespoły otępienno- depresyjne.

Aspekty starzenia- biologiczny, psychologiczny i społeczny.
Starzenie zwyczajne- przeciętne: dotyczy zmian wynikających procesu
starzenia, chorób, niekorzystnych warunków środowiskowych, stylu
życia.
Starzenie pomyślne- dominują zmiany wynikające wyłącznie z procesu
starzenia. Nie powikłane warunkami środowiska, stylem życia, chorobami.

Najczęstsze przyczyny zgłaszania się osób starszych do lekarza:
1. Przepisanie leku, kontynuacja leczenia.
2. Dolegliwości bólowe różnych okolic ciała
3. Poczucie niepokoju i lęku
4. Pogorszenie pamięci, zawroty głowy
5. Zaburzenia snu
6. Zaparcia
7. Obrzęki, duszność, kaszel, osłabienie wzroku i słuchu, zmiany
skórne, zapalenie żył.
8. Krwawienia, chudnięcie, gorączka, żółtaczka i inne.

Opieka geriatryczna:
1. Właściwa polityka zdrowotna państwa- oferowany pakiet
świadczeń zdrowotno-opiekuńczych i socjalnych oraz dostępność
do tych świadczeń.
2. Infrastruktura opiekuńczo-społeczna, architektoniczna, użytkowa
dla potrzeb osób starszych.
3. Stan środowiska naturalnego, polityka żywieniowa państwa

U osób długowiecznych zagrożenie stanowią ostre stany zapalne,
np.zapalenie płuc, upadki, złamanie kości, grypa i inne.
Koszt leczenia chorych w starszym wieku są kilkukrotnie wyższe
niż chorych w średnim wieku.

Charakterystyczne cechy to: wielochorobowość i polipragmazja.
Jatrogenny zespół polekowy- występuje w związku z przyjmowaniem
wielu leków przez jednego pacjenta.

Geriatryczny zespół jatrogenny GZJ to dolegliwość, nowa choroba,
nieprawidłowe parametry biochemiczne występujące u osoby chorej
w związku z niewłaściwie zaleconym leczeniem. Powodem są zbyt
duże dawki leków działające toksycznie oraz interakcje między
lekami. Stosowane leki mogą przyczyniać się do zaburzeń pamięci.
Inne objawy to zaburzenia wodno-elektrolitowe, metaboliczne i inne.

4. Preferowanie zdrowego stylu życia i aktywności fizycznej,
intelektualnej, dostępność do obiektów sportowo-rekreacyjnych,
rehabilitacyjnych.
5. Przeciwdziałanie marginalizacji społecznej powodowanej wiekiem.
Zjawisko ageismu definiowanie jest jako dyskryminujące podejście
do osoby starszej z powodu jej wieku. Negatywne postawy spotyka się
u osób młodych czasami u pracowników służby zdrowia.

Leczenie i pielęgnowanie osób starszych jest trudne, wymaga więcej
czasu, cierpliwości, współdziałania z rodziną. Bez odpowiedniego
przygotowania nie jest to możliwe ponieważ prowadzi do frustracji i
zmęczenia.

Geriatria dostarcza wiedzy jak najskuteczniej zapobiegać, diagnozować
i leczyć choroby pojawiające się w starości.

Geriatria bazuje na na wiedzy z wielu dziedzin
medycyny,psychologię,
rehabilitację i inne.

Osoby starsze wymagające szczególnej opieki:
1. Pacjenci po 85 r.ż.
2. Osoby świeżo owdowiałe.
3. Uzależnione od benzodiazepin. Stosujące leczenie wieloma lekami
4. Po przebytym świeżym udarze mózgu.
5. Z zaburzeniami równowagi i chodu, niesprawnością kończyn,
po upadkach, zawrotami głowy
6. Z otępieniem i depresją.
7. W izolacji społecznej, ubogie i bezdomne, niedożywione.
8. Z upośledzeniem znacznym wzroku i słuchu.

Zasada główna geriatrii to utrzymanie osoby starszej jak najdłużej
sprawnej, samodzielnej, niezależnej.
W celu dobrego zdiagnozowania pacjenta wykonuje się KOG.

.

Dziękuję za uwagę

.