Wybrane zagadnienia

Wybrane zagadnienia

prawa

prawa

DYSKRYMINACJA

DYSKRYMINACJA

Dyskryminacja (łac.

Dyskryminacja (łac.

discriminatio

discriminatio

-

-

rozróżnianie) oznacza różnicowanie

rozróżnianie) oznacza różnicowanie

bądź odmienne, gorsze traktowanie

bądź odmienne, gorsze traktowanie

dwóch osób lub sytuacji w

dwóch osób lub sytuacji w

przypadku, kiedy nie ma

przypadku, kiedy nie ma

obiektywnych podstaw do ich

obiektywnych podstaw do ich

różnego traktowania. Ponadto

różnego traktowania. Ponadto

dyskryminację stanowi traktowanie w

dyskryminację stanowi traktowanie w

sposób identyczny osób lub sytuacji,

sposób identyczny osób lub sytuacji,

które są w rzeczywistości różne

które są w rzeczywistości różne

.

.

Dyskryminacja

Dyskryminacja

Katalog źródeł dyskryminacji:

Katalog źródeł dyskryminacji:

rasa,

rasa,

kolor

skóry,

płeć,

język,

kolor

skóry,

płeć,

język,

niepełnosprawnośc, religia, poglądy

niepełnosprawnośc, religia, poglądy

polityczne lub inne, pochodzenie

polityczne lub inne, pochodzenie

narodowe lub społeczne, sytuacja

narodowe lub społeczne, sytuacja

majątkowa, urodzenie, orientacja

majątkowa, urodzenie, orientacja

seksualna i in.

seksualna i in.

Dyskryminacja jako skutek strachu i

Dyskryminacja jako skutek strachu i

niewiedzy

niewiedzy

Błędne koło dyskryminacji

Błędne koło dyskryminacji

Równe traktowanie w

Równe traktowanie w

Kodeksie Pracy - zakres

Kodeksie Pracy - zakres



nawiązywanie stosunku pracy

nawiązywanie stosunku pracy



rozwiązywanie stosunku pracy

rozwiązywanie stosunku pracy



warunki zatrudnienia

warunki zatrudnienia



awansowanie

awansowanie



dostęp do szkoleń

dostęp do szkoleń

podnoszących kwalifikacje

podnoszących kwalifikacje

zawodowe

zawodowe

4

5

Objęte ochroną podstawy

Objęte ochroną podstawy

dyskryminacji - Kodeks

dyskryminacji - Kodeks

Pracy

Pracy

w szczególności

w szczególności

płeć, wiek,

płeć, wiek,

niepełnosprawność, rasa,

niepełnosprawność, rasa,

religia, narodowość, przekonania

religia, narodowość, przekonania

polityczne, przynależność

polityczne, przynależność

związkowa, pochodzenie

związkowa, pochodzenie

etniczne, wyznanie, orientacja

etniczne, wyznanie, orientacja

seksualna, zatrudnienie na czas

seksualna, zatrudnienie na czas

określony lub nieokreślony albo

określony lub nieokreślony albo

w pełnym lub w niepełnym

w pełnym lub w niepełnym

wymiarze czasu pracy .....

wymiarze czasu pracy .....

Ustawa antydyskryminacyjna -

Ustawa antydyskryminacyjna -

zamknięty katalog cech

zamknięty katalog cech

chronionych

chronionych

1.

1.

Płeć

Płeć

2.

2.

Rasa

Rasa

3.

3.

Pochodzenie etniczne

Pochodzenie etniczne

4.

4.

Narodowość

Narodowość

5.

5.

Religia

Religia

6.

6.

Wyznanie

Wyznanie

7.

7.

Światopogląd

Światopogląd

8.

8.

Niepełnosprawność

Niepełnosprawność

9.

9.

Wiek

Wiek

10.

10.

Orientacja seksualna

Orientacja seksualna

Kodeks pracy - Dyskryminacja

Kodeks pracy - Dyskryminacja

bezpośrednia

bezpośrednia

…

…

gdy pracownik z jednej

gdy pracownik z jednej

lub z kilku przyczyn(…)

lub z kilku przyczyn(…)

był, jest lub mógłby być

był, jest lub mógłby być

traktowany w

traktowany w

porównywalnej sytuacji

porównywalnej sytuacji

mniej korzystnie niż inni

mniej korzystnie niż inni

pracownicy.

pracownicy.

7

Dyskryminacja pośrednia

Dyskryminacja pośrednia

…

…

gdy na skutek pozornie neutralnego

gdy na skutek pozornie neutralnego

postanowienia, zastosowanego kryterium lub

postanowienia, zastosowanego kryterium lub

podjętego działania

podjętego działania

występują lub mogłyby

występują lub mogłyby

wystąpić

wystąpić

niekorzystne dysproporcje albo

niekorzystne dysproporcje albo

szczególnie niekorzystna sytuacja

szczególnie niekorzystna sytuacja

w zakresie

w zakresie

nawiązania

nawiązania

i rozwiązania stosunku pracy,

i rozwiązania stosunku pracy,

warunków zatrudnienia, awansowania oraz

warunków zatrudnienia, awansowania oraz

dostępu do szkolenia w celu podnoszenia

dostępu do szkolenia w celu podnoszenia

kwalifikacji zawodowych wobec wszystkich

kwalifikacji zawodowych wobec wszystkich

lub znacznej liczby pracowników należących

lub znacznej liczby pracowników należących

do grupy wyróżnionej ze względu na jedną

do grupy wyróżnionej ze względu na jedną

lub kilka przyczyn (…),

lub kilka przyczyn (…),

8

Dyskryminacja pośrednia

Dyskryminacja pośrednia

…

…

chyba że postanowienie,

chyba że postanowienie,

kryterium lub działanie jest

kryterium lub działanie jest

obiektywnie uzasadnione ze

obiektywnie uzasadnione ze

względu na zgodny z prawem

względu na zgodny z prawem

cel, który ma być osiągnięty,

cel, który ma być osiągnięty,

a środki służące osiągnięciu

a środki służące osiągnięciu

tego celu są właściwe i

tego celu są właściwe i

konieczne.

konieczne.

9

Molestowanie

Molestowanie

Przejawem dyskryminacji jest również

Przejawem dyskryminacji jest również

niepożądane zachowanie

niepożądane zachowanie

którego celem lub skutkiem jest:

którego celem lub skutkiem jest:



naruszenie godności osoby

naruszenie godności osoby

i

i



stworzenie zastraszającej, wrogiej,

stworzenie zastraszającej, wrogiej,

poniżającej, upokarzającej lub

poniżającej, upokarzającej lub

uwłaczającej atmosfery

uwłaczającej atmosfery

10

Molestowanie

Molestowanie

niepożądane

niepożądane

zachowanie

zachowanie

związane z…

związane z…

(objętymi ochroną

(objętymi ochroną

podstawami

podstawami

dyskryminacji)

dyskryminacji)

11

Molestowanie seksualne

Molestowanie seksualne

Dyskryminowaniem ze względu na

Dyskryminowaniem ze względu na

płeć

płeć

jest także każde

jest także każde

niepożądane

niepożądane

zachowanie o charakterze seksualnym

zachowanie o charakterze seksualnym

lub

lub

odnoszące się do płci pracownika

odnoszące się do płci pracownika



którego

którego

celem lub skutkiem

celem lub skutkiem

jest

jest



naruszenie godności lub

naruszenie godności lub



w szczególności stworzenie wobec niego

w szczególności stworzenie wobec niego

zastraszającej, wrogiej, poniżającej,

zastraszającej, wrogiej, poniżającej,

upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery;

upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery;

12

Molestowanie seksualne

Molestowanie seksualne

na zachowanie to

na zachowanie to

mogą

mogą

się składać:

się składać:



fizyczne

fizyczne



werbalne lub

werbalne lub



pozawerbalne elementy

pozawerbalne elementy

13

Molestowanie seksualne

Molestowanie seksualne

sprzeciw (brak zgody) wobec

sprzeciw (brak zgody) wobec

tego typu zachowań jako

tego typu zachowań jako

element konieczny

element konieczny

zaistnienia molestowania

zaistnienia molestowania

seksualnego

seksualnego

14

Molestowanie seksualne

Molestowanie seksualne

seksualny szantaż

seksualny szantaż

wrogie środowisko pracy

wrogie środowisko pracy

15

Zachęcanie do naruszenia zasady

Zachęcanie do naruszenia zasady

równego traktowania

równego traktowania

Przejawem dyskryminowania jest

Przejawem dyskryminowania jest

także:

także:

działanie polegające na

działanie polegające na

zachęcaniu

zachęcaniu

innej osoby do

innej osoby do

naruszenia zasady równego

naruszenia zasady równego

traktowania w zatrudnieniu lub

traktowania w zatrudnieniu lub

nakazaniu

nakazaniu

jej naruszenia tej

jej naruszenia tej

zasady

zasady

16

KTO JEST

KTO JEST

DYSKRYMINOWANY?

DYSKRYMINOWANY?

Do grup społecznych najbardziej

Do grup społecznych najbardziej

dyskryminowanych należą osoby z

dyskryminowanych należą osoby z

niepełnosprawnością, osoby starsze

niepełnosprawnością, osoby starsze

(?), cudzoziemcy, osoby LGBTQ,

(?), cudzoziemcy, osoby LGBTQ,

kobiety.

kobiety.

Prawo – wolność - obowiązek

Prawo – wolność - obowiązek

1.

1.

Prawa człowieka – wynikające z konstytucji i aktów

Prawa człowieka – wynikające z konstytucji i aktów

międzynarodowych uprawnienia każdej osoby, z których może

międzynarodowych uprawnienia każdej osoby, z których może

ona swobodnie korzystać, dopóki nie narusza praw i wolności

ona swobodnie korzystać, dopóki nie narusza praw i wolności

innych osób, rodzące po stronie innych osób obowiązek

innych osób, rodzące po stronie innych osób obowiązek

nieprzeszkadzania w tym korzystaniu, a po stronie Państwa –

nieprzeszkadzania w tym korzystaniu, a po stronie Państwa –

obowiązek nieprzeszkadzania oraz obowiązek zapewnienia

obowiązek nieprzeszkadzania oraz obowiązek zapewnienia

warunków umożliwiających korzystanie z tego prawa, np. prawo

warunków umożliwiających korzystanie z tego prawa, np. prawo

do edukacji

do edukacji

2.

2.

Wolności człowieka - wynikające z konstytucji i aktów

Wolności człowieka - wynikające z konstytucji i aktów

międzynarodowych uprawnienia każdej osoby, z których może

międzynarodowych uprawnienia każdej osoby, z których może

ona swobodnie korzystać, dopóki nie narusza praw i wolności

ona swobodnie korzystać, dopóki nie narusza praw i wolności

innych osób, rodzące po stronie Państwa i innych osób

innych osób, rodzące po stronie Państwa i innych osób

obowiązek nieprzeszkadzania w tym korzystaniu, nierodzące po

obowiązek nieprzeszkadzania w tym korzystaniu, nierodzące po

niczyjej stronie obowiązku w pomocy w korzystaniu z tej

niczyjej stronie obowiązku w pomocy w korzystaniu z tej

wolności, np. wolność wyznania

wolności, np. wolność wyznania

3.

3.

Obowiązki obywatelskie – nałożone przez konstytucję obligacje

Obowiązki obywatelskie – nałożone przez konstytucję obligacje

każdego pełnoletniego obywatela spełniane wobec Państwa,

każdego pełnoletniego obywatela spełniane wobec Państwa,

np. obowiązek płacenia podatków

np. obowiązek płacenia podatków

Źródła praw i wolności

Źródła praw i wolności

człowieka

człowieka



Prawo międzynarodowe

Prawo międzynarodowe



Akty Organizacji Narodów Zjednoczonych

Akty Organizacji Narodów Zjednoczonych



Akty Rady Europy

Akty Rady Europy



Akty Unii Europejskiej

Akty Unii Europejskiej



Prawo narodowe

Prawo narodowe



Konstytucja

Konstytucja



Ustawy

Ustawy

Status jednostki

Status jednostki

Zasady konstytucyjne:

Zasady konstytucyjne:

Art. 30 - godność

Art. 30 - godność

Przyrodzona

i

niezbywalna

Przyrodzona

i

niezbywalna

godność

człowieka

stanowi

godność

człowieka

stanowi

źródło wolności i praw człowieka

źródło wolności i praw człowieka

i

obywatela.

Jest

ona

i

obywatela.

Jest

ona

nienaruszalna,

a

jej

nienaruszalna,

a

jej

poszanowanie i ochrona jest

poszanowanie i ochrona jest

obowiązkiem władz publicznych.

obowiązkiem władz publicznych.

Status jednostki

Status jednostki

Art. 31 - wolność

Art. 31 - wolność

1. Wolność człowieka podlega ochronie

1. Wolność człowieka podlega ochronie

prawnej.

prawnej.

2. Każdy

jest

obowiązany

szanować

2. Każdy

jest

obowiązany

szanować

wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno

wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno

zmuszać do czynienia tego, czego prawo

zmuszać do czynienia tego, czego prawo

mu nie nakazuje.

mu nie nakazuje.

3. Ograniczenia w zakresie korzystania z

3. Ograniczenia w zakresie korzystania z

konstytucyjnych wolności i praw mogą

konstytucyjnych wolności i praw mogą

być ustanawiane tylko w ustawie i tylko

być ustanawiane tylko w ustawie i tylko

wtedy,

gdy

są

konieczne

w

wtedy,

gdy

są

konieczne

w

demokratycznym

państwie

dla

jego

demokratycznym

państwie

dla

jego

bezpieczeństwa

lub

porządku

bezpieczeństwa

lub

porządku

publicznego,

bądź

dla

ochrony

publicznego,

bądź

dla

ochrony

środowiska,

zdrowia

i

moralności

środowiska,

zdrowia

i

moralności

publicznej, albo wolności i praw innych

publicznej, albo wolności i praw innych

osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać

osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać

istoty wolności i praw.

istoty wolności i praw.

Art. 32 Konstytucji RP

Art. 32 Konstytucji RP

Wszyscy są wobec prawa równi.

Wszyscy są wobec prawa równi.

Wszyscy mają prawo do równego

Wszyscy mają prawo do równego

traktowania przez władze publiczne.

traktowania przez władze publiczne.

Nikt nie może być dyskryminowany

Nikt nie może być dyskryminowany

w życiu politycznym, społecznym lub

w życiu politycznym, społecznym lub

gospodarczym z jakiejkolwiek

gospodarczym z jakiejkolwiek

przyczyny.

przyczyny.

22

Art. 33 Konstytucji RP

Art. 33 Konstytucji RP

Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej

Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej

Polskiej mają równe prawa w życiu

Polskiej mają równe prawa w życiu

rodzinnym, politycznym, społecznym

rodzinnym, politycznym, społecznym

i gospodarczym.

i gospodarczym.

Kobieta i mężczyzna mają w

Kobieta i mężczyzna mają w

szczególności równe prawo do

szczególności równe prawo do

kształcenia, zatrudnienia i awansów, do

kształcenia, zatrudnienia i awansów, do

jednakowego wynagradzania za pracę

jednakowego wynagradzania za pracę

jednakowej wartości, do zabezpieczenia

jednakowej wartości, do zabezpieczenia

społecznego oraz do zajmowania

społecznego oraz do zajmowania

stanowisk, pełnienia funkcji oraz

stanowisk, pełnienia funkcji oraz

uzyskiwania godności publicznych i

uzyskiwania godności publicznych i

odznaczeń.

odznaczeń.

Akty ONZ

Akty ONZ



Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948



Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych 1966

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych 1966



Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 1966

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 1966



Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form

Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form

Dyskryminacji Rasowej 1966

Dyskryminacji Rasowej 1966



Deklaracja Praw Osób Niepełnosprawnych 1975

Deklaracja Praw Osób Niepełnosprawnych 1975



Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet 1979

Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet 1979



Konwencja w Sprawie Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego, Okrutnego,

Konwencja w Sprawie Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego, Okrutnego,

Nieludzkiego lub Poniżającego Traktowania albo Karania 1984

Nieludzkiego lub Poniżającego Traktowania albo Karania 1984



Konwencja Praw Dziecka 1989

Konwencja Praw Dziecka 1989



Deklaracja w Sprawie Praw Osób Należących do Mniejszości Narodowych

Deklaracja w Sprawie Praw Osób Należących do Mniejszości Narodowych

lub Etnicznych, Religijnych i Językowych 1992

lub Etnicznych, Religijnych i Językowych 1992



Deklaracja Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób

Deklaracja Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób

Niepełnosprawnych 1993

Niepełnosprawnych 1993



Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych 2007

Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych 2007

Akty Rady Europy

Akty Rady Europy



Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych

Wolności 1950

Wolności 1950



Europejska Karta Socjalna 1961

Europejska Karta Socjalna 1961



Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz

Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz

Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu lub Karaniu 1987

Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu lub Karaniu 1987



Zalecenie w sprawie spójnej polityki wobec osób z

Zalecenie w sprawie spójnej polityki wobec osób z

niepełnosprawnością 1992

niepełnosprawnością 1992



Konwencja o ochronie praw człowieka i godności jednostki

Konwencja o ochronie praw człowieka i godności jednostki

ludzkiej w dziedzinie zastosowania biologii i medycyny 1997

ludzkiej w dziedzinie zastosowania biologii i medycyny 1997



Rekomendacja w sprawie zasad dotyczących prawnej ochrony

Rekomendacja w sprawie zasad dotyczących prawnej ochrony

niekompetentnych osób dorosłych 1999

niekompetentnych osób dorosłych 1999



Zalecenie Plan działań Rady Europy dla promocji praw i

Zalecenie Plan działań Rady Europy dla promocji praw i

pełnego uczestnictwo osób niepełnosprawnych w

pełnego uczestnictwo osób niepełnosprawnych w

społeczeństwie 2006

społeczeństwie 2006

Akty Unii Europejskiej

Akty Unii Europejskiej



Wspólnotowa Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników 1989

Wspólnotowa Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników 1989

r.

r.



Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie równych szans osób

Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie równych szans osób

niepełnosprawnych „Nowa strategia Wspólnoty Europejskiej w

niepełnosprawnych „Nowa strategia Wspólnoty Europejskiej w

odniesieniu do osób niepełnosprawnych” 1996 r.

odniesieniu do osób niepełnosprawnych” 1996 r.



Rezolucja Rady w sprawie równości szans osób z

Rezolucja Rady w sprawie równości szans osób z

niepełnosprawnościami 1996 r.

niepełnosprawnościami 1996 r.



Traktat amsterdamski 1999 r., art. 13

Traktat amsterdamski 1999 r., art. 13



Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej 2000 r.

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej 2000 r.



Dyrektywa Rady ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego

Dyrektywa Rady ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego

traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy 2000 r.

traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy 2000 r.



Dyrektywa 2001 roku o pojazdach dla przewozu pasażerów, które

Dyrektywa 2001 roku o pojazdach dla przewozu pasażerów, które

zawierają więcej niż osiem miejsc siedzących oprócz miejsca dla

zawierają więcej niż osiem miejsc siedzących oprócz miejsca dla

kierowcy, zwana „Autobusy i autokary”

kierowcy, zwana „Autobusy i autokary”



Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady 2001 r. ustanawiająca

Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady 2001 r. ustanawiająca

program działań Wspólnoty wspierający współpracę między Państwami

program działań Wspólnoty wspierający współpracę między Państwami

Członkowskimi w celu zwalczania wyłączenia społecznego 2002-2006

Członkowskimi w celu zwalczania wyłączenia społecznego 2002-2006

Akty Unii Europejskiej

Akty Unii Europejskiej



Decyzja Rady 2001 r. w sprawie Europejskiego Roku Osób

Decyzja Rady 2001 r. w sprawie Europejskiego Roku Osób

Niepełnosprawnych – 2003

Niepełnosprawnych – 2003



Rezolucja Rady 2003 r. o włączaniu społecznym – przez dialog

Rezolucja Rady 2003 r. o włączaniu społecznym – przez dialog

społeczny i partnerstwo

społeczny i partnerstwo



Rezolucja Rady 2003 r. o promowaniu zatrudnienia i społecznej

Rezolucja Rady 2003 r. o promowaniu zatrudnienia i społecznej

integracji osób niepełnosprawnych

integracji osób niepełnosprawnych



Komunikat Komisji Europejskiej 2003 r. Równe Szanse dla osób

Komunikat Komisji Europejskiej 2003 r. Równe Szanse dla osób

z niepełnosprawnościami: Europejski Plan Działania 2004-2010

z niepełnosprawnościami: Europejski Plan Działania 2004-2010



Rezolucja Parlamentu Europejskiego 2006 r. w sprawie ochrony

Rezolucja Parlamentu Europejskiego 2006 r. w sprawie ochrony

socjalnej i integracji społecznej

socjalnej i integracji społecznej



Decyzja Komisji Europejskiej 2007 r. w sprawie wsparcia dla

Decyzja Komisji Europejskiej 2007 r. w sprawie wsparcia dla

zakładów aktywności zawodowej

zakładów aktywności zawodowej

Karta Praw Podstawowych Unii

Karta Praw Podstawowych Unii

Europejskiej

Europejskiej



Zbiór fundamentalnych praw człowieka uchwalony i podpisany w

Zbiór fundamentalnych praw człowieka uchwalony i podpisany w

dniu 7 grudnia 2000 r. podczas szczytu Rady Europejskiej w Nicei w

dniu 7 grudnia 2000 r. podczas szczytu Rady Europejskiej w Nicei w

imieniu trzech organów Unii Europejskiej: Parlamentu, Rady oraz

imieniu trzech organów Unii Europejskiej: Parlamentu, Rady oraz

Komisji.

Komisji.



Miała stać się wiążąca jako część Konstytucji dla Europy z 2004 r.

Miała stać się wiążąca jako część Konstytucji dla Europy z 2004 r.



Powtórnie, z pewnymi poprawkami, podpisana przez

Powtórnie, z pewnymi poprawkami, podpisana przez

przewodniczących tych organów podczas szczytu w Lizbonie w dniu

przewodniczących tych organów podczas szczytu w Lizbonie w dniu

12 grudnia 2007 r.

12 grudnia 2007 r.



Moc wiążąca dokumentu została mu nadana przez Traktat lizboński

Moc wiążąca dokumentu została mu nadana przez Traktat lizboński

podpisany 13 grudnia 2007 roku.

podpisany 13 grudnia 2007 roku.



Karta zaczęła obowiązywać jako prawo pierwotne 1 grudnia 2009 r.

Karta zaczęła obowiązywać jako prawo pierwotne 1 grudnia 2009 r.



Zastrzeżenie wobec UK i Polski oraz Czech – protokół 9:

Zastrzeżenie wobec UK i Polski oraz Czech – protokół 9:



Karta nie rozszerza zdolności ETS ani żadnego sądu lub

Karta nie rozszerza zdolności ETS ani żadnego sądu lub

trybunału obu państw do uznania, że przepisy ustawowe,

trybunału obu państw do uznania, że przepisy ustawowe,

wykonawcze i administracyjne są niezgodne z podstawowymi

wykonawcze i administracyjne są niezgodne z podstawowymi

prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej

prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej

stwierdzone

stwierdzone



W zakresie praw socjalnych Karta nie tworzy praw, które

W zakresie praw socjalnych Karta nie tworzy praw, które

mogą być dochodzone na drodze sądowej Polski, UK i Czech

mogą być dochodzone na drodze sądowej Polski, UK i Czech

Karta Praw Podstawowych Unii

Karta Praw Podstawowych Unii

Europejskiej

Europejskiej



Godność człowieka

Godność człowieka

(art. 1-5):

(art. 1-5):

ochrona

ochrona

godności

godności

ludzkiej; prawo do

ludzkiej; prawo do

życia

życia

(w tym zakaz

(w tym zakaz

orzekania i wykonywania kary śmierci); prawo do

orzekania i wykonywania kary śmierci); prawo do

integralności

integralności

cielesnej

cielesnej

(w tym zakaz praktyk eugenicznych, zakaz czerpania

(w tym zakaz praktyk eugenicznych, zakaz czerpania

zysków z ciała ludzkiego jako takiego i jego części,

zysków z ciała ludzkiego jako takiego i jego części,

zakaz

zakaz

klonowania

klonowania

w celach reprodukcyjnych);

w celach reprodukcyjnych);

zakaz tortur

zakaz tortur

i

i

poniżającego traktowania lub karania;

poniżającego traktowania lub karania;

zakaz niewolnictwa

zakaz niewolnictwa

i

i

pracy przymusowej.

pracy przymusowej.



Wolność

Wolność

(art. 6-19):

(art. 6-19):

prawo do

prawo do

wolności i bezpieczeństwa

wolności i bezpieczeństwa

osobistego; prawo do

osobistego; prawo do

poszanowania

poszanowania

prywatności i życia rodzinnego

prywatności i życia rodzinnego

; ochrona danych

; ochrona danych

osobowych; prawo do zawarcia

osobowych; prawo do zawarcia

małżeństwa i założenia rodziny

małżeństwa i założenia rodziny

;

;

wolność

wolność

myśli, sumienia i religii

myśli, sumienia i religii

; wolność przepływu informacji i

; wolność przepływu informacji i

wyrażania opinii; wolność

wyrażania opinii; wolność

zgromadzania się i stowarzyszania

zgromadzania się i stowarzyszania

się

się

; wolność

; wolność

sztuki i badań naukowych

sztuki i badań naukowych

; prawo do

; prawo do

edukacji

edukacji

;

;

wolność

wolność

wyboru zawodu i prawo do zatrudniania się w każdym

wyboru zawodu i prawo do zatrudniania się w każdym

państwie UE

państwie UE

; wolność prowadzenia działalności gospodarczej;

; wolność prowadzenia działalności gospodarczej;

prawo

prawo

własności

własności

(w tym własności intelektualnej); prawo do

(w tym własności intelektualnej); prawo do

azylu; ochrona na wypadek wydalenia i ekstradycji.

azylu; ochrona na wypadek wydalenia i ekstradycji.

Karta Praw Podstawowych Unii

Karta Praw Podstawowych Unii

Europejskiej

Europejskiej



Równość

Równość

(art. 20-26):

(art. 20-26):

równość wobec prawa

równość wobec prawa

;

;

zakaz wszelkiej dyskryminacji

zakaz wszelkiej dyskryminacji

; poszanowanie

; poszanowanie

różnorodności kulturowej, religijnej i językowej;

różnorodności kulturowej, religijnej i językowej;

równość płci,

równość płci,

ale przy

ale przy

dopuszczeniu "specyficznych korzyści dla płci niedostatecznie

dopuszczeniu "specyficznych korzyści dla płci niedostatecznie

reprezentowanych"; prawa

reprezentowanych"; prawa

dziecka

dziecka

; prawa

; prawa

osób starszych

osób starszych

;

;

integracja osób

integracja osób

niepełnosprawnych

niepełnosprawnych

.

.



Solidarność

Solidarność

(art. 27-38):

(art. 27-38):

prawo pracowników do informacji i konsultacji; prawo do układów zbiorowych i

prawo pracowników do informacji i konsultacji; prawo do układów zbiorowych i

wspólnych działań;

wspólnych działań;

prawo do pomocy społecznej i mieszkaniowej

prawo do pomocy społecznej i mieszkaniowej

; prawo do

; prawo do

ochrony przed nieuzasadnionym zwolnieniem; prawo do dobrych warunków

ochrony przed nieuzasadnionym zwolnieniem; prawo do dobrych warunków

pracy;

pracy;

zakaz pracy dzieci

zakaz pracy dzieci

i ochrona pracującej młodzieży;

i ochrona pracującej młodzieży;

zakaz zwolnień z

zakaz zwolnień z

powodu macierzyństwa

powodu macierzyństwa

, prawo do zasiłku macierzyńskiego i opiekuńczego;

, prawo do zasiłku macierzyńskiego i opiekuńczego;

prawo do pomocy socjalnej; prawo dostępu do służby zdrowia; ochrona

prawo do pomocy socjalnej; prawo dostępu do służby zdrowia; ochrona

środowiska; ochrona konsumenta.

środowiska; ochrona konsumenta.



Prawa obywatelskie

Prawa obywatelskie

(art. 39-46):

(art. 39-46):

prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu

prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu

Europejskiego; prawo do głosowania i kandydowania w wyborach

Europejskiego; prawo do głosowania i kandydowania w wyborach

samorządowych; prawo do dobrej administracji; prawo dostępu do

samorządowych; prawo do dobrej administracji; prawo dostępu do

dokumentów unijnych; prawo składania skarg do Rzecznika Praw

dokumentów unijnych; prawo składania skarg do Rzecznika Praw

Obywatelskich; prawo składania petycji do Parlamentu; prawo

Obywatelskich; prawo składania petycji do Parlamentu; prawo

przemieszczania się i osiedlania; prawo do ochrony dyplomatycznej i

przemieszczania się i osiedlania; prawo do ochrony dyplomatycznej i

konsularnej.

konsularnej.



Wymiar sprawiedliwości

Wymiar sprawiedliwości

(art. 47-50):

(art. 47-50):

prawo do

prawo do

rzetelnego procesu

rzetelnego procesu

sądowego;

sądowego;

domniemanie niewinności

domniemanie niewinności

i

i

prawo do

prawo do

obrony

obrony

; zasada

; zasada

legalizmu

legalizmu

i proporcjonalności w procesie karnym;

i proporcjonalności w procesie karnym;

ne bis in

ne bis in

idem

idem

(nikt nie może być ścigany lub skazywany z powodu faktów, co do

(nikt nie może być ścigany lub skazywany z powodu faktów, co do

których został już uniewinniony lub skazany).

których został już uniewinniony lub skazany).

Prawa i wolności człowieka w Konstytucji

Prawa i wolności człowieka w Konstytucji

RP

RP

Źródłem praw i wolności człowieka jest przyrodzona, niezbywalna i

Źródłem praw i wolności człowieka jest przyrodzona, niezbywalna i

nienaruszalna

nienaruszalna

godność

godność

człowieka. Obowiązkiem władz publicznych

człowieka. Obowiązkiem władz publicznych

jest poszanowanie i ochrona godności człowieka.

jest poszanowanie i ochrona godności człowieka.

Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. Każdy jest obowiązany

Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. Każdy jest obowiązany

szanować wolności i prawa innych

szanować wolności i prawa innych

. Nikogo nie wolno zmuszać do

. Nikogo nie wolno zmuszać do

czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.

czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.

Wszyscy są

Wszyscy są

równi wobec prawa

równi wobec prawa

i mają prawo do równego traktowania

i mają prawo do równego traktowania

przez władze publiczne. Kobieta i mężczyzna mają równe prawa w

przez władze publiczne. Kobieta i mężczyzna mają równe prawa w

życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym, a w

życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym, a w

szczególności do kształcenia, zatrudnienia i awansów, jednakowego

szczególności do kształcenia, zatrudnienia i awansów, jednakowego

wynagrodzenia za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia

wynagrodzenia za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia

społecznego oraz zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz

społecznego oraz zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz

uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

Nikt nie może być

Nikt nie może być

dyskryminowany

dyskryminowany

w życiu politycznym, społecznym

w życiu politycznym, społecznym

lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Z praw i wolności na

lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Z praw i wolności na

terytorium RP korzystają wszyscy niezależnie od obywatelstwa.

terytorium RP korzystają wszyscy niezależnie od obywatelstwa.

Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i

Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i

praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są

praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są

konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa

konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa

lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i

lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i

moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób.

moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób.

Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Prawa osobiste

Prawa osobiste



RP zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę

RP zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę

życia

życia

.

.



Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym

Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym

medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody.

medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody.



Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu

Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu

lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar

lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar

cielesnych.

cielesnych.



Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą.

Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą.



Pozbawianie i ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach

Pozbawianie i ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach

określonych w ustawie. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie

określonych w ustawie. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie

wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu. Każdy

wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu. Każdy

zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla

zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla

niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w

niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w

ciągu 48 godz. przekazany do dyspozycji sądu, który ma 24 godz. na

ciągu 48 godz. przekazany do dyspozycji sądu, który ma 24 godz. na

wydanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu. Każdy

wydanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu. Każdy

bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.

bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.



Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób

Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób

humanitarny.

humanitarny.

Prawa związane z wymiarem

Prawa związane z wymiarem

sprawiedliwości

sprawiedliwości



Odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu

Odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu

zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego

zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego

popełnienia, chyba że jest to czyn prawa międzynarodowego.

popełnienia, chyba że jest to czyn prawa międzynarodowego.



Zbrodnie wojenne i przeciwko ludzkości nie podlegają przedawnieniu.

Zbrodnie wojenne i przeciwko ludzkości nie podlegają przedawnieniu.

Bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw popełnionych przez

Bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw popełnionych przez

funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, nie ściganych z

funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, nie ściganych z

przyczyn politycznych, ulega zawieszeni do czasu ustania tych przyczyn.

przyczyn politycznych, ulega zawieszeni do czasu ustania tych przyczyn.



Każdy przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo

Każdy przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo

do obrony.

do obrony.



Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie

Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie

stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.



Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozstrzygnięcia sprawy

Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozstrzygnięcia sprawy

bez nieuzasadnionej zwłoki przez niezależny, bezstronny i niezawisły

bez nieuzasadnionej zwłoki przez niezależny, bezstronny i niezawisły

sąd. Wyłączenie jawności może nastąpić ze względu na moralność,

sąd. Wyłączenie jawności może nastąpić ze względu na moralność,

bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny oraz ze względu na

bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny oraz ze względu na

ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok

ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok

jest ogłaszany publicznie.

jest ogłaszany publicznie.



Przepadek rzeczy może nastąpić tylko w wypadkach określonych w

Przepadek rzeczy może nastąpić tylko w wypadkach określonych w

ustawie na mocy orzeczenia sądu.

ustawie na mocy orzeczenia sądu.



Mniejszości narodowe i etniczne będące obywatelami polskimi mają

Mniejszości narodowe i etniczne będące obywatelami polskimi mają

zapewnioną wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania

zapewnioną wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania

obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury, tworzenia własnych

obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury, tworzenia własnych

instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie

instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie

tożsamości religijnej.

tożsamości religijnej.

Prawa do życia prywatnego

Prawa do życia prywatnego



Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego,

Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego,

czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.

czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.



Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi

Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi

przekonaniami. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich

przekonaniami. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich

może nastąpić tylko w wypadkach określonych w ustawie i na

może nastąpić tylko w wypadkach określonych w ustawie i na

podstawie orzeczenia sądu.

podstawie orzeczenia sądu.



Wychowanie powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a

Wychowanie powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a

także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.

także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.



Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się.

Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się.

Ograniczenie może nastąpić tylko w wypadkach określonych w

Ograniczenie może nastąpić tylko w wypadkach określonych w

ustawie.

ustawie.



Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie może

Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie może

nastąpić jedynie w wypadkach i w sposób określony w ustawie.

nastąpić jedynie w wypadkach i w sposób określony w ustawie.



Nikt nie może być zobowiązany do ujawniania informacji o innej

Nikt nie może być zobowiązany do ujawniania informacji o innej

osobie inaczej niż na podstawie ustawy. Władze publiczne nie mogą

osobie inaczej niż na podstawie ustawy. Władze publiczne nie mogą

gromadzić informacji o obywatelach innych niż niezbędne w

gromadzić informacji o obywatelach innych niż niezbędne w

demokratycznym państwie prawa. Każdy ma prawo wglądu do

demokratycznym państwie prawa. Każdy ma prawo wglądu do

dokumentów urzędowych i zbiorów danych jego dotyczących oraz

dokumentów urzędowych i zbiorów danych jego dotyczących oraz

żądania sprostowania lub usunięcia informacji nieprawdziwych.

żądania sprostowania lub usunięcia informacji nieprawdziwych.



Każdy ma prawo do uzyskania informacji o działalności organów

Każdy ma prawo do uzyskania informacji o działalności organów

władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne, wstępu na

władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne, wstępu na

posiedzenia organów kolegialnych z możliwością rejestracji obrazu i

posiedzenia organów kolegialnych z możliwością rejestracji obrazu i

dźwięku, wglądu w dokumenty. Ograniczenie tego prawa może

dźwięku, wglądu w dokumenty. Ograniczenie tego prawa może

wynikać jedynie ze względu na określone w ustawach ochronę

wynikać jedynie ze względu na określone w ustawach ochronę

wolności i praw innych osób, ochronę porządku publicznego,

wolności i praw innych osób, ochronę porządku publicznego,

bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego Państwa.

bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego Państwa.

Prawo do poruszania się

Prawo do poruszania się



Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium RP

Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium RP

oraz prawo wyboru miejsca zamieszkania i pobytu. Każdy może

oraz prawo wyboru miejsca zamieszkania i pobytu. Każdy może

swobodnie opuścić RP. Obywatela polskiego nie można wydalić z

swobodnie opuścić RP. Obywatela polskiego nie można wydalić z

kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.

kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.



Obywatela polskiego nie można ekstradować, chyba że taka

Obywatela polskiego nie można ekstradować, chyba że taka

możliwość wynika z ratyfikowanej umowy międzynarodowej:

możliwość wynika z ratyfikowanej umowy międzynarodowej:



o ile czyn został popełniony poza RP

o ile czyn został popełniony poza RP



jest w Polsce karalny w czasie popełnienia i w czasie składania

jest w Polsce karalny w czasie popełnienia i w czasie składania

wniosku

wniosku



chyba że chodzi o zbrodnię ludobójstwa, przeciwko ludzkości,

chyba że chodzi o zbrodnię ludobójstwa, przeciwko ludzkości,

wojenną lub agresji.

wojenną lub agresji.

Ekstradycja może nastąpić do innego kraju lub przed

Ekstradycja może nastąpić do innego kraju lub przed

międzynarodowy trybunał karny.

międzynarodowy trybunał karny.



Ekstradycja jest zakazana, jeśli dotyczy osoby podejrzanej o

Ekstradycja jest zakazana, jeśli dotyczy osoby podejrzanej o

popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn

popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn

politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać prawa i wolności

politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać prawa i wolności

człowieka. O dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd.

człowieka. O dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd.



Cudzoziemcy mogą w Polsce uzyskać azyl, a nawet status

Cudzoziemcy mogą w Polsce uzyskać azyl, a nawet status

uchodźcy.

uchodźcy.

Wolności osobiste

Wolności osobiste



Każdemu zapewnia się wolność religii i sumienia, co obejmuje wolność

Każdemu zapewnia się wolność religii i sumienia, co obejmuje wolność

wyznawania religii według własnego wyboru, uprawianie kultu,

wyznawania religii według własnego wyboru, uprawianie kultu,

nauczanie, posiadanie świątyń.

nauczanie, posiadanie świątyń.



Nikt nie może być zmuszany do uczestnictwa lub nieuczestniczenia w

Nikt nie może być zmuszany do uczestnictwa lub nieuczestniczenia w

praktykach religijnych.

praktykach religijnych.



Religia kościoła lub związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji

Religia kościoła lub związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji

prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może

prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może

być naruszona wolność sumienia i religii innych osób.

być naruszona wolność sumienia i religii innych osób.



Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania

Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania

religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami.

religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami.



Nikt nie może być zobowiązany przez władze państwowe do ujawnienia

Nikt nie może być zobowiązany przez władze państwowe do ujawnienia

swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.

swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.



Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze

Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze

ustawy, gdy jest to konieczne dla ochrony bezpieczeństwa Państwa,

ustawy, gdy jest to konieczne dla ochrony bezpieczeństwa Państwa,

porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych

porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych

osób.

osób.



Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz

Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz

pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. cenzura prewencyjna

pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. cenzura prewencyjna

środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane.

środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane.

Ustawa może wprowadzić koncesje na prowadzenie stacji radiowej lub

Ustawa może wprowadzić koncesje na prowadzenie stacji radiowej lub

telewizyjnej.

telewizyjnej.

Wolności publiczne

Wolności publiczne



Zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i

Zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i

uczestniczenia w nich. Ograniczenia może wprowadzać ustawa.

uczestniczenia w nich. Ograniczenia może wprowadzać ustawa.



Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się, w tym w związkach

Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się, w tym w związkach

zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników,

zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników,

organizacjach pracodawców. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub

organizacjach pracodawców. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub

działalność są sprzeczne z konstytucją lub ustawą, o czym orzeka sąd.

działalność są sprzeczne z konstytucją lub ustawą, o czym orzeka sąd.

Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych pracowników

Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych pracowników

lub pracodawców może podlegać tylko takim ograniczeniom

lub pracodawców może podlegać tylko takim ograniczeniom

ustawowym, jakie dopuszcza prawo międzynarodowe.

ustawowym, jakie dopuszcza prawo międzynarodowe.



Związki zawodowe mają prawo do strajku i innych form protestu w

Związki zawodowe mają prawo do strajku i innych form protestu w

granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne

granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne

można zakazać strajku lub ograniczyć prawo jego prowadzenia w

można zakazać strajku lub ograniczyć prawo jego prowadzenia w

odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub dziedzin.

odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub dziedzin.



Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo

Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo

dostępu do służby cywilnej na jednakowych zasadach.

dostępu do służby cywilnej na jednakowych zasadach.



Obywatel polski ma prawo wyboru organów publicznych i udziału w

Obywatel polski ma prawo wyboru organów publicznych i udziału w

referendum, jeśli najpóźniej w dniu wyborów skończy 18 lat. Prawo to

referendum, jeśli najpóźniej w dniu wyborów skończy 18 lat. Prawo to

nie przysługuje osobom, które orzeczeniem sądu są

nie przysługuje osobom, które orzeczeniem sądu są

ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych lub wyborczych.

ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych lub wyborczych.



Każdy ma prawo składać petycje, wnioski, skargi w interesie

Każdy ma prawo składać petycje, wnioski, skargi w interesie

publicznym, własnym lub za zgodą innej osoby – w interesie tej osoby.

publicznym, własnym lub za zgodą innej osoby – w interesie tej osoby.



Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców

Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców

przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i

przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i

bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.

bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.

Zakres ochrony określa ustawa.

Zakres ochrony określa ustawa.

Prawa ekonomiczne

Prawa ekonomiczne



Każdy ma prawo do własności i innych praw majątkowych oraz prawo

Każdy ma prawo do własności i innych praw majątkowych oraz prawo

dziedziczenia. Prawa te podlegają równej dla wszystkich ochronie

dziedziczenia. Prawa te podlegają równej dla wszystkich ochronie

prawnej. Własność może być ograniczona jedynie w drodze ustawy w

prawnej. Własność może być ograniczona jedynie w drodze ustawy w

zakresie, w jakim nie narusza istoty prawa własności.

zakresie, w jakim nie narusza istoty prawa własności.



Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz

Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz

wyboru miejsca pracy. Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez

wyboru miejsca pracy. Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez

ustawę. Stałe zatrudnianie dzieci poniżej 16 roku życia jest zakazane.

ustawę. Stałe zatrudnianie dzieci poniżej 16 roku życia jest zakazane.

Minimalną wysokość wynagrodzenia określa ustawa.

Minimalną wysokość wynagrodzenia określa ustawa.



Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego,

Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego,

produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów

produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów

zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa

zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa

i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych.

i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych.



Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.



Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i

Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i

corocznych płatnych urlopów. Maksymalne normy czasu pracy określa

corocznych płatnych urlopów. Maksymalne normy czasu pracy określa

ustawa.

ustawa.



Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie

Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie

niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po

niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po

osiągnięciu wieku emerytalnego. Obywatel pozostający bez pracy nie z

osiągnięciu wieku emerytalnego. Obywatel pozostający bez pracy nie z

własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do

własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do

zabezpieczenia społecznego. Zakres i formy określa ustawa.

zabezpieczenia społecznego. Zakres i formy określa ustawa.



Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb

Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb

mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają

mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają

bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają

bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają

działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania.

działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania.

Ochronę lokatorów określa ustawa.

Ochronę lokatorów określa ustawa.

Prawa socjalne

Prawa socjalne



Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Obywatelom, niezależnie od ich

Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Obywatelom, niezależnie od ich

sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do

sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do

świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych,

świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych,

zakres i warunki udzielania świadczeń określa ustawa.

zakres i warunki udzielania świadczeń określa ustawa.



Szczególna opieka zdrowotna ma być zapewniona dzieciom, kobietom w

Szczególna opieka zdrowotna ma być zapewniona dzieciom, kobietom w

ciąży, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.

ciąży, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.



Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają zgodnie z

Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają zgodnie z

ustawą pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do

ustawą pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do

pracy oraz komunikacji społecznej.

pracy oraz komunikacji społecznej.



Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych o

Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych o

zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.

zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.



Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród

Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród

dzieci i młodzieży.

dzieci i młodzieży.



Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro

Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro

rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i

rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i

społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do

społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do

szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. Matka przed i po

szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. Matka przed i po

urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy określonej w

urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy określonej w

ustawie.

ustawie.



RP zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy może żądać od władz

RP zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy może żądać od władz

publicznych ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem,

publicznych ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem,

wyzyskiem i demoralizacją. Dziecko pozbawione opieki ma prawo do

wyzyskiem i demoralizacją. Dziecko pozbawione opieki ma prawo do

opieki i pomocy władz publicznych. Organy i osoby odpowiedzialne za

opieki i pomocy władz publicznych. Organy i osoby odpowiedzialne za

dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości

dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości

uwzględniania zdania dziecka.

uwzględniania zdania dziecka.

Prawa związane z nauką

Prawa związane z nauką



Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa.

Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa.

Sposób określenia obowiązku szkolnego określa ustawa.

Sposób określenia obowiązku szkolnego określa ustawa.



Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić

Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić

odpłatność niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły

odpłatność niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły

wyższe za odpłatnością.

wyższe za odpłatnością.



Rodzice mają prawo wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż

Rodzice mają prawo wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż

publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół,

publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół,

warunki i formy nadzoru określa ustawa.

warunki i formy nadzoru określa ustawa.



Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy

Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy

dostęp do wykształcenia. Wspierają systemy indywidualnej pomocy

dostęp do wykształcenia. Wspierają systemy indywidualnej pomocy

finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów, warunki pomocy

finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów, warunki pomocy

określa ustawa.

określa ustawa.



Zapewnia się autonomię szkół wyższych na warunkach określonych w

Zapewnia się autonomię szkół wyższych na warunkach określonych w

ustawie.

ustawie.



Każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań

Każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań

naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania oraz

naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania oraz

korzystania z dóbr kultury.

korzystania z dóbr kultury.



Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo

Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo

ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Ochrona

ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Ochrona

środowiska jest obowiązkiem władz publicznych. Każdy ma prawo do

środowiska jest obowiązkiem władz publicznych. Każdy ma prawo do

informacji o stanie i ochronie środowiska. Władze wspierają działania

informacji o stanie i ochronie środowiska. Władze wspierają działania

obywateli na rzecz ochrony i poprawy środowiska.

obywateli na rzecz ochrony i poprawy środowiska.