1
Teoria zachowań
konsumenta
WYKŁAD 6
1
Teoria zachowań
konsumenta
WYKŁAD 6
2
Użyteczność dóbr i usług
Podstawowym celem działalności konsumenta
jest maksymalne zaspokojenie potrzeb.
Miarą stopnia zaspokojenia potrzeb jest
użyteczność dóbr i usług, czyli subiektywna
przyjemność wynikająca z ich konsumowania.
Użyteczność jest zatem sumą zadowolenia
(satysfakcji), jaką czerpie indywidualny
konsument z konsumowania lub posiadania
danego dobra.
Niemiecki ekonomista H.H. Gossen sformułował
podstawowe zasady teorii użyteczności
3
Użyteczność całkowita
i krańcowa
Użyteczność całkowita jest sumą
satysfakcji (zadowolenia) osiągniętej
dzięki zakupowi n jednostek dobra y
i.
Możemy także analizować dodatkową
użyteczność, będącą efektem konsumpcji
dodatkowej (krańcowej) jednostki dobra y
i.
Użyteczność krańcowa oznacza zmianę
użyteczności całkowitej, spowodowaną
zmianą ilości konsumowanego dobra o
jednostkę.
4
Użyteczność krańcową
można wyrazić
następująco:
UK = dU/dy
i
gdzie:
UK — użyteczność krańcowa,
dU — zmiana użyteczności całkowitej
(pochodna) spowodowana zmianą ilości
konsumowanego dobra,
dy
i
, — zmiana ilości konsumowanego
dobra y
i
.
5
Prawo malejącej
użyteczności krańcowej
Wraz ze wzrostem konsumowanej ilości
dobra, jego krańcowa użyteczność ma
tendencję do zmniejszania się. Z reguły
bowiem konsumpcja pierwszej jednostki
danego dobra dostarcza największej
satysfakcji.
Paradoks wody i diamentów
Użyteczność krańcowa znajduje swoje
odzwierciedlenie w cenie danego dobra.
6
Użyteczność a) całkowita; b) krańcowa
Źródło: P.A. Samuelson, W.D. Nordhaus, Ekonomia, t. 1, Warszawa 1995, s. 618.
7
Możliwości konsumenta
Linia ograniczenia budżetowego
pokazuje najlepsze (największe) koszyki
dóbr, które może nabyć konsument,
rozporządzający określonym dochodem.
To, ile dóbr Y
uzyskamy w zamian
za rezygnację z
jednej jednostki
dobra X, zależy od
kąta nachylenia linii
ograniczenia
budżetowego. Miarą
tego nachylenia jest:
tgα =P
x
/P
y
8
Przesunięcia i zmiany
nachylenia linii ograniczenia
budżetowego
Wzrost dochodu przesuwa linię ograniczenia
budżetowego równolegle w prawo i w górę
Jeśli cena któregoś dobra wzrośnie, linia ograniczenia
budżetowego ponownie zmieni położenie. Dobro
stanie się trudniej dostępne (przy stałym dochodzie
oraz stałej cenie i ilości drugiego dobra konsument
będzie go mógł kupić mniej).
Na przykład, jeśli cena dobra (X) wzrośnie, to linia
ograniczenia budżetowego obróci się wokół punktu
przecięcia z osią pionową i stanie się bardziej
stroma.
Pewne koszyki dóbr znów staną się dla konsumenta
niedostępne
9
Przesunięcie i zmiana
nachylenia linii ograniczenia
budżetowego
10
Równanie linii
ograniczenia
budżetowego
P
x
*X+P
y
*Y=I
lub po przekształceniu:
Współczynnik kierunkowy tej linii prostej,
a, jest równy stosunkowi cen -P
x
/P
y
wyraz wolny, b, jest równy I/P
y
y
y
x
P
I
X
P
P
Y
/
*
11
Nietypowe linie
ograniczenia
budżetowego
Linie ograniczenia
budżetowego mogą
przybierać kształt inny
niż prosta. Powiedzmy,
że aby robić zakupy,
trzeba mieć zarówno
pieniądze, jak i bony.
W takiej sytuacji linia
ograniczenia
budżetowego
konsumenta zwykle
składa się z części
„pieniężnej" i z części
„bonowej".
Rzeczywistą linią ograniczenia budżetowego jest w tej
sytuacji linia łamana ABC
12
Przykład
Paweł dysponuje dochodem w wysokości 20 jednostek
pieniądza. Dobro X kosztuje 2, a dobro Y - 4.
Paweł ma też 20 bonów.
obowiązuje zasada: 2 bony za jednostkę dobra Y i 4 bony za
jednostkę dobra X.
Ile jednostek X i Y może kupić?
Możemy zapisać jego „pieniężne" ograniczenie budżetowe
jako:
2x+4y=20
gdzie x oraz y to ilości dobra X i Y kupowane przez Pawła za
20 jednostek pieniądza po cenach: 2 jednostki za sztukę
dobra X oraz 4 jednostki za sztukę dobra Y.
Paweł ma 20 bonów, warunkiem zaś kupna dobra X jest
oddanie 4 bonów, a dobra Y - 2 bonów, „bonowa" linia
ograniczenia budżetowego jest wyrażona wzorem:
4x+2y=20
13
Preferencje konsumenta
Funkcja użyteczności jest to reguła, która koszykom
dóbr przyporządkowuje tym większe liczby (wskaźniki
użyteczności), im wyżej ocenia je konsument.
Na przykład, funkcję użyteczności można wyrazić
wzorem:
U(x, y)=x+y, gdzie x, y to ilości nabywanych
dóbr.
Jeśli koszyk składałby się z 5 jednostek dobra X i 8
jednostek dobra Y, osiągnąłby użyteczność U(5, 8) = 5+8
= 13.
Natomiast koszykowi składającemu się wyłącznie z 14
jednostek dobra X odpowiada wskaźnik użyteczności
U(14, 0) = 14 + 0= 14.
Konsument wybrałby koszyk drugi (wskaźnik użyteczności
14 jest większy od wskaźnika 13).
14
„Mapa" gustów
konsumenta
„Mapa" gustów konsumenta składa się z krzywych
obojętności.
Na krzywej obojętności leżą punkty odpowiadające
koszykom dóbr o takiej samej użyteczności.
Krzywe te można bez trudu wyprowadzić z funkcji
użyteczności.
Np. funkcja użyteczności to U(x, y) = x+y.
Powiedzmy, że chcemy znaleźć krzywą obojętności, czyli
zbiór koszyków (x, y) o wskaźniku użyteczności równym
U(x, y)=3. Oznacza to, że liczby x i y, opisujące ilości
dobra X i dobra Y w tych koszykach, muszą spełniać
równanie:
U(x,y) = 3=x+y,
Czyli równanie szukanej krzywej obojętności to
y= - x+3.
15
Krzywe obojętności
Krzywe obojętności są
nachylone ujemnie.
Wzrost ilości jednego z
dóbr w jego koszyku
sprawia, że ocena tego
koszyka wzrasta.
Gdy wzrasta ilość jednego
dobra to ilość drugiego
musi się zmniejszyć.
Krzywej obojętności U
3
odpowiada wyższy
wskaźnik użyteczności niż
linii U
2
Krzywe obojętności nie mogą się przecinać
16
Krańcowa stopa
substytucji
Krańcowa stopa
substytucji dobra Y
dobrem X jest to ilość
dobra Y z jakiej musi
zrezygnować konsument,
jeżeli chce zwiększyć o
jednostkę ilość dobra X,
nie zmieniając łącznej
użyteczności.
Krańcowa stopa substytucji ma charakter
malejący, gdy dodatkowe jednostki jednego
dobra można pozyskiwać kosztem coraz
mniejszych ilości drugiego dobra.
17
Przykład
W zależności od upodobań konsumenta, czyli
kształtu jego krzywych obojętności, taka sama
porcja dobra Y (książek) równa ΔY jest tu warta
różne ilości dobra X (piwa), czyli ΔX
1
lub ΔX
2
.
18
Optymalny koszyk dóbr
Optymalny koszyk dóbr odpowiada takiemu
punktowi na linii ograniczenia budżetowego,
w którym jest ona styczna do krzywej
obojętności.
Na rysunku najlepszą
z kombinacji dóbr
dostępnych dla
konsumenta jest
koszyk E. Krzywa b
jest dlań „najwyższą"
osiągalną krzywą
obojętności.
Punkt równowagi konsumenta
19
Konsument a zmiany
dochodu
20
Łącząc punkty równowagi konsumenta odpowiadające
różnym poziomom jego dochodu, otrzymamy ścieżkę
wzrostu dochodu
Z jej kształtu można odczytać, do jakich kategorii
zaliczają się dobra nabywane przez konsumenta.
Gdy oba są dobrami normalnymi, ścieżka wzrostu
dochodu wznosi się skośnie w prawo.
Jeśli jedno z nich jest dobrem niższego rzędu, to coraz
bardziej zbliża się ona do osi układu współrzędnych,
na której zaznaczono ilość dobra normalnego.
21
Punkt równowagi a
zmiany cen
Wzrost ceny dobra X powoduje obrót linii ograniczenia
budżetowego z położenia AB do AC (rys. a). Popyt
konsumenta na drożejące dobro zmniejsza się o ΔX.
Rys b. przykład dóbr Giffena (wzrost ceny powoduje wzrost
zapotrzebowania)
Wzrost ceny a wielkość zakupów
22
Efekt substytucyjny i
efekt dochodowy
Wzrost ceny jednego z dóbr powoduje tzw. efekt
substytucyjny i dochodowy.
Efekt substytucyjny polega na tym, że zmiana
ceny danego dobra zmienia jego relację do cen
pozostałych dóbr, które wówczas relatywnie
tanieją, co wywołuje substytucję dóbr, które
podrożały. Rośnie popyt na dobra substytucyjne,
których cena jest relatywnie niższa
Efekt dochodowy polega na tym, że zmiana
ceny wpływa na zmianę dochodów realnych.
Wzrost ceny powoduje spadek realnych
dochodów, wobec czego konsumenci mogą
kupić mniej tego dobra.
23
Efekt substytucyjny i
efekt dochodowy
pod wpływem wzrostu ceny
dobra X linia ograniczenia
budżetowego zmienia
nachylenie. Jej położenie
zmienia się z a na b.
efekt substytucyjny powoduje
zmniejszenie zapotrzebowania
na dobro, którego cena rośnie.
Wzrost ceny dobra powoduje
zastępowanie go innymi
dobrami i spadek popytu.
Jednocześnie wzrost ten osłabia
siłę nabywczą konsumenta, co
dodatkowo zmniejsza popyt na
dobro X (efekt dochodowy)
24
Przykład
1.
Jeden z 10 „nowych” krajów członkowskich UE otrzymał
pewną kwotę Euro z Funduszu Spójności na rozwój
infrastruktury
2.
Rząd podjął decyzję o wykorzystaniu tych środków na
budowę autostrad i modernizację transportu kolejowego
3.
Wykorzystując narzędzia teorii wyboru konsumenta,
przyjmujemy, że dobro Y to kilometry autostrady, a
dobro X to kilometry nowoczesnych torów kolejowych
4.
Koszty budowy dróg i torów traktujemy jako ich ceny
5.
Wielkością maksymalizowaną jest zdolność przewozowa
sieci transportowej w kraju
6.
Punkty położone na tej samej krzywej obojętności
dostarczają jednakową ilość usług transportowych
25
7.
Celem rządu jest znalezienie się na jak najwyższej krzywej
8.
Położenie linii ograniczenia budżetowego wyznaczone jest ilością
środków z budżetu UE i budżetu krajowego oraz kosztów budowy
1 km autostrady i 1 km torów
9.
Wybrana przez rząd kombinacja ilości km autostrad i torów jest
optymalna, jeżeli wybór dokonany był w warunkach możliwie
pełnej (doskonałej) informacji odnośnie: wpływu rozbudowy sieci
transportowej na wielkość przewozów (kształt krzywych
obojętności), kompletności i jakości rachunku kosztów, spełnienia
wymogów korzystania ze środków europejskich
10.
Koszty budowy powinny uwzględniać również koszty pośrednie w
postaci na przykład zanieczyszczenia środowiska, koszty wykupu
gruntów w przypadku autostrad (przypadek budowy drogi na
lotnisko w Pyrzycach)
11.
Im niższa jakość informacji tym większe ryzyko, że wybór
dokonany przez rząd będzie odbiegał od optimum
26
Punkt równowagi rządu
km
a
u
to
st
ra
d
y
km torów kolejowych