Prawo ochrony środowiska

Przepisy międzynarodowe i

obiekty chronione utworzone

na mocy prawa

międzynarodowego

Prawo międzynarodowe ochrony

środowiska i przyrody

• Rok 1968, w którym miała miejsce XXIII Sesja

Zgromadzenia Ogólnego ONZ poświęcona globalnym
problemom ochrony środowiska, oraz 1969 rok, w
którym ukazał się Raport U Thanta “Człowiek i jego
środowisko" - przyjmowane są jako początek narodzin
światowego prawa ochrony środowiska.

• Prawo to stanowią liczne międzynarodowe akty

prawne, zwane konwencjami.

Prawo międzynarodowe ochrony przyrody i

ochrony środowiska

• Obecnie problemy ochrony środowiska

i przyrody na świecie regulowane są
przez konwencje i porozumienia
międzynarodowe.

• Dotychczas zawarto ich ponad 150.

Światowa koncepcja sieci rezerwatów biosfery

(UNESCO - MAB)

Światowa koncepcja sieci rezerwatów biosfery została przygotowana

w ramach programu UNESCO “Człowiek i biosfera" (Man and
Biosphere - MAB) w 1970 r. Koncepcja ta nie ma charakteru
zobowiązania prawnomiędzynarodowego, lecz jest koncepcją naukową.

• W ramach programu MAB tworzone są rezerwaty biosfery, mające

służyć promowaniu i demonstrowaniu zrównoważonych relacji między
ludźmi i biosferą - jest 531 rezerwatów w 105 krajach (2008)

• Według “Ramowego statutu światowej sieci rezerwatów biosfery",

rezerwatami biosfery są obszary obejmujące ekosystemy lądowe,
przybrzeżne i morskie, które uzyskały międzynarodową akceptację w
ramach programu UNESCO “Człowiek i biosfera”-MAB

• Rezerwaty biosfery, z których każdy pozostaje pod wyłącznym

zwierzchnictwem państwa, w którym jest położony, tworzą Światową
Sieć Rezerwatów Biosfery MAB

Światowa koncepcja sieci rezerwatów biosfery

(UNESCO - MAB)

Rezerwat biosfery powinien zawierać:
1) reprezentacyjne przykłady naturalnych biomów obszaru, na którym

występuje;

2) rzadkie zespoły roślin i zwierząt lub tereny szczególnie cenne ze

względów przyrodniczych;

3) przykłady harmonijnego krajobrazu utworzonego przez tradycyjny

sposób użytkowania ziemi;

4) przykłady ekosystemów zmodyfikowanych lub zdegradowanych, które

mogą być rekultywowane i przywrócone do stanu zbliżonego do
naturalnego;

5) rezerwat biosfery powinien być dostatecznie duży, aby mógł stać się

niezależną jednostką odpowiednią do prowadzenia badań i użytkowania
terenu bez konfliktów;

6) rezerwat biosfery powinien zapewniać możliwość prowadzenia badań

ekologicznych, kształcenia i szkolenia, które będą wykorzystywane do
badań porównawczych dotyczących zmian całej biosfery;

7) musi mieć zapewnioną odpowiednią ochronę prawną;
8) rezerwaty biosfery powinny współistnieć z innymi terenami

chronionymi,

np. parkami narodowymi.

Rezerwaty Biosfery MAB w Polsce

Konwencja ramsarska- Ramsar -Iran - 1971

• Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających

znaczenie międzynarodowe zwłaszcza jako środowisko
życiowe ptactwa.

• ma na celu zapewnienie ochrony obszarów wodno-błotnych,

zwłaszcza tych o znaczeniu międzynarodowym, przez
wspieranie ich utrzymywania, racjonalnego użytkowania,
współpracę międzynarodową i tworzenie rezerwatów.

• Do listopada 2007 roku Konwencję przyjęło 158 państw.

• W ramach konwencji prowadzony jest światowy spis ostoi

Ramsar, w którym znajduje się obecnie (2008) 1822
obszarów wodno-błotnych o znaczeniu międzynarodowym
(www.ramsar.org), o łącznej powierzchni 168 mln hektarów.

Konwencja ramsarska w Polsce

Polska 13 obiektów na liście ramsarskiej:
• Jezioro Luknajno 22-Nov-77
• rezerwat Słonsk 3-Jan-84
• Jezioro Swidwie 3-Jan-84
• Jezioro Karas 3-Jan-84
• Jezioro Siedmiu Wysp 3-Jan-84
• Biebrzański Park Narodowy 27-Oct-95
• Slowinski Park Nardowy 27-Oct-95
• Stawy Milickie 27-Oct-95
• jezioro Druzno 29/10/02
• Narwiański Park Narodowy 29/10/02
• Poleski Park Narodowy29/10/02
• Subalpejskie torfowiska w Karkonoszach 29/10/02
• Wigierski Park Narodowy 29/10/02

Konwencja paryska - Paryż 1972 rok

• Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa

kulturowego i naturalnego

• Ma na celu ochronę dziedzictwa kulturowego i

przyrodniczego o wyjątkowej powszechnej wartości,
m.in. przez nadawanie międzynarodowego statusu
ochrony poprzez wpisanie na listę dziedzictwa
światowego.

• Lista światowego dziedzictwa kulturowego i

przyrodniczego UNESCO obejmuje (2007) 851
obiektów w 141 krajach, w tym 660 obiektów
dziedzictw kulturowego, 166 przyrodniczego i 25
mieszanych.

Konwencja paryska - Paryż 1972 rok

W rozumieniu konwencji za dziedzictwo naturalne

uważane są:

• 1) pomniki przyrody - utworzone przez formacje

biologiczne lub fizyczne, przedstawiające wyjątkową
powszechną wartość estetyczną lub naukową;

• 2) formacje geologiczne i fizjograficzne stanowiące

siedlisko zagrożonych zagładą gatunków zwierząt i
roślin, mające wyjątkową powszechną wartość z
punktu widzenia nauki lub ich zachowania;,

• 3) miejsca lub strefy o ściśle zaznaczonych granicach,

mające wyjątkową powszechną wartość z punktu
widzenia nauki lub zachowania naturalnego piękna.

Konwencja paryska - Paryż 1972 rok

W rozumieniu konwencji za dziedzictwo kulturowe uważane są:
• 1) zabytki obejmujące dzieła architektury, monumentalnej rzeźby

lub malarstwa, elementy o charakterze archeologicznym, groty i
inne elementy, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu
widzenia historii, sztuki i nauki;

• 2) zespoły budowli oddzielnych lub łącznych, które ze względu

na architekturę lub zespolenie z krajobrazem mają wyjątkową
powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki i nauki;

• 3) miejsca zabytkowe, obejmujące dzieła człowieka lub wspólne -

człowieka i przyrody, a także strefy i stanowiska archeologiczne
mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historii,
sztuki i nauki. granicach, mające wyjątkową powszechną wartość
z punktu widzenia nauki lub zachowania naturalnego piękna.

Konwencja paryska - Paryż 1972 rok

W 1992 roku dodano krajobraz kulturowy jako nową

kategorię obiektów światowego dziedzictwa.

Komitet Światowego Dziedzictwa UNESCO wyróżnia trzy

zasadnicze kategorie krajobrazów kulturowych:

• krajobrazy zaprojektowane i celowo stworzone przez ludzi, np.:

Wersal, Lednice-Valtice;

• krajobraz rozwinięte w sposób organiczny – żywe (ukształtowane

przez dawne sposoby życia i funkcjonujące współcześnie) i
“zamarłe” (obrazujące dawne sposoby życia, lecz współcześnie
tracące ekonomiczne podstawy funkcjonowania. Do tej kategorii
zaliczane są tradycyjne europejskie krajobrazy rolnicze.

• krajobrazy będące wyznacznikiem wartości niematerialnych:

religijnych, symbolicznych, artystycznych, estetycznych (nie jest
konieczna obecność antropogenicznych obiektów materialnych),
np.: Uluru Kata Tjuta, lub miejsca ważnych zdarzeń
historycznych.

Konwencja paryska - obiekty z listy

UNESCO w Polsce

(2007)

*

1978 - Stare Miasto w Krakowie (K)

* 1978 - Zabytkowa kopalnia soli w Wieliczce (K)
* 1979 - Obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau (K)
* 1979 - Białowieski Park Narodowy - (wspólnie z Białorusią) (P)
* 1980 - Stare Miasto w Warszawie (K)
* 1992 - Stare Miasto w Zamościu - przykład renesansowej zabudowy miejskiej

(K)

* 1997 - Średniowieczny zespół miejski Torunia (K)
* 1997 - Zamek Krzyżacki w Malborku (K)
* 1999 - Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zespół architektoniczny i

krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy z XVII w. (K)

* 2001 - Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy (K)
* 2003 - Drewniane kościoły południowej Małopolski i Podkarpacia - Binarowa,

Blizne, Dębno Podhalańskie, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa (K)

* 2004 - Park Mużakowski nad rzeką Nysą (wspólnie z Niemcami) (K)
* 2006 - Hala Stulecia (Hala Ludowa) we Wrocławiu (K)

Konwencja waszyngtońska - 1973

• Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi

zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych
wyginięciem, (zwana również konwencją CITES -
Convention on International Trade in Endangered
Species of Wild Flora and Fauna).

• Ma na celu kontrolę międzynarodowego handlu dzikimi

zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych
wyginięciem.

• W konwencji stwierdza się na wstępie, że dzikie zwierzęta

i rośliny w swych różnorodnych i pięknych formach

stanowią niezastąpioną część naturalnej przyrody, która

musi być zachowana dla obecnych i przyszłych pokoleń.

Konwencja waszyngtońska - 1973

• Konwencja zawiera załączniki, w których

znajdują się listy zawierające około 34 000
gatunków roślin i zwierząt.

• Zabrania handlu większością z nich, a w

stosunku do niewielkiej liczby gatunków
dopuszcza ograniczony handel według
określonych procedur. Odnosi się to do
okazów żywych, martwych, ich
rozpoznawalnych części i pochodnych.

• Stronami konwencji jest 169 państw.

Konwencja berneńska - 1979

Konwencja o ochronie europejskich gatunków

dzikiej flory i fauny oraz ich naturalnych
siedlisk.

• Nakazuje chronić wszystkie dzikie gatunki oraz

ich siedliska ze szczególnym uwzględnieniem
gatunków zagrożonych i ginących, zwłaszcza
endemicznych, w tym gatunków wędrownych

.

• Sieć EMERALD to paneuropejski system obszarów

chronionych, tworzony w oparciu o Konwencję
Berneńską. Do jego realizacji zaproszone są wszystkie
kraje - sygnatariusze tej konwencji.

Konwencja bońska - 1979

Konwencja o ochronie migrujących

gatunków dzikich zwierząt

• Celem konwencji jest rozszerzenie ochrony

zagrożonych wyginięciem wędrownych gatunków
dzikich zwierząt (są one również chronione w
konwencji berneńskiej i waszyngtońskiej). Zgodnie z
konwencją, ochrona gatunków wędrownych i ich
siedlisk ma być realizowana przez wprowadzanie
ścisłej ochrony tam, gdzie jest to właściwe.

• Konwencja nakazuje zawieranie porozumień

międzynarodowych dotyczących konkretnych
gatunków.

Konwencja o różnorodności biologicznej

- Rio de Janeiro, 5 czerwca 1992 rok

• Ma na celu ochronę różnorodności biologicznej

biosfery, zrównoważone użytkowanie jej składników
oraz sprawiedliwy podział w wykorzystaniu zasobów
genetycznych.

• Została przyjęta w Nairobi i od 1993 roku stała się

prawem międzynarodowym.

• Konwencja nakazuje zachowanie wszystkich form

życia na Ziemi w całej ich obecnej rozmaitości (na
poziomie genetycznym, gatunkowym i krajobrazu)
oraz użytkowanie żywych zasobów przyrody w
sposób umiarkowany.

Konwencja o różnorodności biologicznej

- Rio de Janeiro, 5 czerwca 1992 rok

Strony konwencji (państwa) są zobowiązane do:

• rozpoznania różnorodności swych zasobów

biologicznych i stałego ich monitoringu,

• ustanowienia systemu obszarów

chronionych lub też obszarów, na których należy
podjąć specjalne kroki dla ochrony różnorodności
biologicznej,

• edukacji ekologicznej i podnoszenia

świadomości społeczeństwa,

• oceny efektywności podejmowanych działań,

korygowania ich i składania regularnych raportów z
tych działań.

Konwencja o różnorodności biologicznej

- Rio de Janeiro, 5 czerwca 1992 rok

Konwencja

nakazuje

chronić

różnorodność

biologiczną nie tylko na obszarach chronionych, ale
także na wszystkich pozostałych terenach, w tym
użytkowanych gospodarczo.

Obowiązek ochrony dotyczy nie tylko dziko

żyjących gatunków, ale także udomowionych
przez człowieka (jako szczególnie cennych dla
rolnictwa i hodowli).

Konwencja helsińska, HELCOM, 1974 rok (stara

konwencja) i 1992 rok (nowa konwencja)

• Konwencja o ochronie środowiska morskiego

obszaru Morza Bałtyckiego ma na celu ochronę
zasobów morskich Bałtyku przed wszelkiego rodzaju
zanieczyszczeniami.

• W ramach konwencji z 1974 roku wykonuje się badania

stanu Bałtyku (monitoring). W aneksach konwencji
znajdują się m.in. wykazy substancji szkodliwych,
których zrzuty do Bałtyku są zakazane bądź ilość ich jest
ograniczona.

• Nowa konwencja helsińska z 1992 roku, poszerzyła

zasięg działania na cały obszar zlewniowy Morza
Bałtyckiego i zaostrzyła reżimy ochronne. Położyła
główny nacisk na podejmowanie kompleksowych działań
w całym zlewisku Bałtyku.

Konwencja genewska 1979 rok

Konwencja w sprawie transgranicznego

zanieczyszczenia powietrza na dalekie
odległości

• Konwencja początkowo dotyczyła zagadnień

związanych z zakwaszeniem środowiska

• Transgraniczne zanieczyszczenie powietrza na dalekie

odległości oznacza takie zanieczyszczenie, którego
pochodzenie umiejscowione jest całkowicie lub
częściowo poza obszarem jednego państwa i ma
szkodliwy wpływ na obszar innego państwa, przy czym
nie jest możliwe rozróżnienie udziału pojedynczych
źródeł emisji lub ich grup.

Konwencja genewska, 1979 rok

Do konwencji genewskiej w kolejnych latach dołączano dodatkowe

protokoły

dotyczące

przeciwdziałania

zanieczyszczaniu

powietrza:

• protokół genewski, z 1984 roku, w sprawie długofalowego

finansowania wspólnego programu monitoringu i oceny
przenoszenia zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości w
Europie - EMEP

• protokół helsiński (siarkowy), w sprawie redukcji emisji siarki o

30% - 1985 rok;

• protokół sofijski, w sprawie ograniczenia emisji tlenków azotu i

ich transgranicznego przemieszczania - 1988 rok,

• protokół z Aarhus, dotyczący metali ciężkich - 1998 rok,
• protokół dotyczący trwałych zanieczyszczeń organicznych -

Aarhus 1998 rok,

• protokół z Goeteborga, w sprawie przeciwdziałania zakwaszeniu,

eutrofizacji i powstawaniu ozonu przyziemnego - 1999 rok.

Konwencja wiedeńska - 1985 rok

Konwencja o ochronie warstwy ozonowej

• Ma ona na celu ochronę zdrowia ludzi i środowiska przed

niebezpiecznymi skutkami zmian w warstwie ozonowej.

• Konwencja

zobowiązuje

kraje

do

prowadzenia

systematycznych obserwacji i badań w zakresie warstwy
ozonowej i skutków jej zmian; nakłada obowiązek
przekazywania tych informacji ośrodkom międzynarodowym

• Uzupełnieniem konwencji jest protokół montrealski (z 1987),

w sprawie substancji zubażających warstwę ozonową,
którego głównym zaleceniem jest redukcja zużycia i
produkcji substancji niszczących warstwę ozonową.

Konwencja bazylejska 1989 rok

Konwencja w sprawie kontroli transgranicznego

przemieszczania odpadów niebezpiecznych i ich

użytkowania

• Konwencja potwierdza z jednej strony prawo każdego państwa

do wprowadzenia zakazu importu odpadów, z drugiej
zobowiązuje je do kontrolowania eksportu odpadów.

• Eksport taki dopuszczalny jest tylko w odniesieniu do odpadów

nie objętych w kraju importera zakazem importu (powinno to być
każdorazowo potwierdzone pisemną zgodą organów tego
państwa).

• Intencją konwencji jest ponadto stworzenie dwóch oddzielonych

od siebie rynków międzynarodowego obrotu odpadami. Jeden z
nich tworzą państwa – strony konwencji (w sumie 106 państw z
różnych kontynentów), drugi – pozostałe kraje.

Konwencja bazylejska 1989 rok

Konwencja w sprawie kontroli transgranicznego

przemieszczania odpadów niebezpiecznych i ich

użytkowania

Do pozostałych zasad konwencji należy zaliczyć:

• zasadę minimalizowania odpadów w aspekcie ich ilości oraz

szkodliwości,

• zasadę usuwania (unieszkodliwiania) odpadów w miejscu ich

powstawania, jeśli jest to tylko możliwe (tzn. eksport odpadów
dopuszczalny jest wyjątkowo, gdy państwo eksportujące nie posiada
możliwości usuwania (unieszkodliwiania) od-padów w sposób
bezpieczny dla środowiska,

• zasadę dbałości w obrocie międzynarodowym odpadami

niebezpiecznymi (powinny być one należycie opakowane, oznakowane
i transportowane),

• zasadę traktowania Arktyki jako strefy wolnej od odpadów.

Konwencja o ochronie i użytkowaniu cieków

granicznych i jezior międzynarodowych, Helsinki,

1992

Zobowiązuje do zapobiegania i zmniejszania

jakiegokolwiek oddziaływania transgranicznego, a w
szczególności w zakresie zanieczyszczenia wód
transgranicznych, sprawiedliwego ich użytkowania,
racjonalnego gospodarowania nimi oraz zachowania
ekosystemów lub, jeśli to niezbędne, restytuowania
ich.

Konwencja klimatyczna - ramowa

konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu,

Nowy Jork, 1992 (konwencja z Rio de Janeiro)

• Celem konwencji jest jest zapobieganie dalszym

zamianom klimatu globalnego, z. uwzględnieniem
długoterminowego jego ocieplania na skutek wzrostu
stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze.

• Z

czasem

ustanowiono

odpowiednie

protokoły

wprowadzające limity emisji gazów. Najważniejszym
jest protokół z Kioto z 1997 r. Protokół wszedł w życie
16 lutego 2005 roku.

•

Na mocy postanowień protokołu kraje-sygnatariusze,

zobowiązały się do redukcji do 2012 roku własnych
emisji dwutlenku węgla, metanu, tlenku azotu, freonów.

Protokół z Kioto

Na zielono zaznaczono kraje, które podpisały i ratyfikowały Protokół, na
żółto kraje, które podpisały Protokół i jego ratyfikacja trwa, na czerwono
kraje, które Protokół podpisały, ale odmówiły ratyfikacji. Kraje zaznaczone
na szaro nie wypracowały stanowiska.

Europejska Konwencja Krajobrazowa Rady

Europy, 2000

Jest nową konwencją międzynarodową, komplementarną w stosunku

do innych konwencji dotyczących środowiska kulturowego i
przyrodniczego, m.in. konwencji paryskiej o ochronie światowego
dziedzictwa (1972) i konwencji o różnorodności biologicznej (1992).

Celem konwencji jest ochrona europejskich krajobrazów
• Zobowiązuje kraje Europy do ochrony oraz właściwego

gospodarowania i planowania krajobrazów.

• W preambule stwierdza się m.in., że krajobraz przyczynia się do

tworzenia kultur lokalnych i jest podstawowym komponentem
europejskiego

dziedzictwa

przyrodniczego

i

kulturowego,

przyczyniając się do dobrobytu ludzi.

• Krajobraz stanowi ważną część jakości życia ludzi zamieszkujących

wszędzie: zarówno na obszarach zdegradowanych, jak i na terenach
bardzo pięknych i wartościowych. Jakość i różnorodność
krajobrazów europejskich jest wspólnym zasobem, a współpraca
krajów na rzecz ochrony, gospodarowania i planowania krajobrazów
jest bardzo ważna.

Europejska Konwencja Krajobrazowa Rady

Europy, 2000

• W konwencji krajobraz jest zdefiniowany jako obszar

postrzegany przez ludzi, którego charakter jest wynikiem
działania czynników przyrodniczych i/lub ludzkich.

• Konwencja dotyczy całości krajobrazu - zarówno terenów

wyjątkowych, jak i pospolitych, także zdegradowanych.

• Każdy kraj, będący stroną konwencji, jest zobowiązany m.in. do:
- prawnego uznania krajobrazów jako istotnego komponentu

otoczenia ludzi,
- ustanowienia i wdrożenia każdej polityki w zakresie
krajobrazu, ukierunkowanej na ochronę, gospodarkę i
planowanie,

Prawo międzynarodowe - podsumowanie

• Podsumowując, należy stwierdzić, że prawo

międzynarodowe dotyczące ochrony przyrody,
ochrony środowiska i ochrony krajobrazu jest
bardzo rozbudowane i obejmuje różne
komponenty środowiska przyrodniczego, a
także dotyczy środowiska kulturowego.

• Na podkreślenie zasługuje fakt, że Polska jest

stroną wielu przedstawionych konwencji.