FARMAKODYNAMIKA



EFEKT DZIAŁANIA



MECHANIZM DZIAŁANIA

MECHANIZMY DZIAŁANIA

LEKÓW



Działanie fizykochemiczne:

1.

Środki neutralizujące kwas solny w żołądku

2.

Środki zmniejszające napięcie powierzchniowe (detergenty)

3.

Osmotyczne środki moczopędne

4.

Środki przeczyszczające

5.

Środki zakwaszające



Działanie enzymatyczne – induktory lub
inhibitory enzymatyczne

1.

Inhibitory acetylocholinoesterazy

2.

Inhibitory selektywne lub nieselektywne
fosfodiesterazy

3.

Inhibitory konwertazy angiotensyny



Działanie receptorowe

1.

Agonista receptora

2.

Antagonista receptora

RECEPTORY KOMÓRKOWE



Receptory komórkowe są to
wyspecjalizowane struktury zlokalizowane w
błonie komórkowej lub w głębi komórki,
które wiążąc się z określonymi związkami o
charakterze regulacyjnym prowadzą do
zmian czynności komórki.



Receptor

 biopolimer o strukturze białkowej

będący w stanie rozpoznawać określone
ligandy 

endogenne – neuroprzekaźniki lub

egzogenne – leki lub toksyny

RECEPTORY KOMÓRKOWE



Receptor posiada zdolność tworzenia

aktywnego kompleksu z ligandem.



Powoduje to szereg zmian strukturalnych i

elektronowych w receptorze, a także w

ligandzie, co prowadzi do określonego

efektu biologicznego.



Receptory mają swoisty charakter – tzn., że

ich rodzaj i budowa przestrzenna grup

czynnych powoduje ścisłe oddziaływanie

leku z receptorem.



Receptory regulują czynność wszystkich

komórek organizmu, które przesyłają

między sobą sygnały chemiczne i są

zaangażowane we wszystkie typy

sygnalizacji.

RECEPTORY KOMÓRKOWE

Ze względu na strukturę i usytuowanie oraz

sposób transdukcji (

proces przenoszenia

sygnału z aktywowanego receptora na efektor

komórkowy

) rozróżnia się:



RECEPTORY JĄDROWE



RECEPTORY CYTOPLAZMATYCZNE



RECEPTORY BŁONOWE

RECEPTORY BŁONOWE

TYPY RECEPTORÓW BŁONOWYCH W

ZALEŻNOŚCI OD SPOSOBU TRANSDUKCJI:



RECEPTORY JONOTROPOWE

stanowiące

integralną część kanału jonowego



RECEPTORY METABOTROPOWE

:

•

Jednocząsteczkowe o działaniu kinazy

tyrozynowej

•

Oddziaływujące za pośrednictwem białek

G

RODZAJE TRANSDUKCJI



Trójskładnikowa: ligand + receptor  białko G

 kanał



Wieloskładnikowa : ligand + receptor  białko

G  enzymy  przekaźnik II rzędu – ligandy

wewnątrzkomórkowe (cAMP, cGMP, fosfolipaza C,
diacyloglicerol (DAG), inozytolotrifosforan (IP3)



Trandukcja jednoczłonowa występuje w
receptorach jonotropowych i metobotropowych
zależnych od kinazy tyrozynowej.



Transdukcja wieloczłonowa dotyczy receptorów
metabotropowych zależnych od białka G.

PODSTAWOWE PARAMETRY

RECEPTORA



AKTYWNOŚĆ WEWNĘTRZNA –

wyznaczana

jest przez poziom maksymalnej
odpowiedzi, powyżej której nie następuje
już dalszy wzrost odpowiedzi przy
zwiększaniu stężenia.



POWINOWACTWO –

wyznaczane jest przez

stężenie ligandu, przy którym odpowiedź
organu jest równa połowie odpowiedzi
maksymalnej.

AGONISTA RECEPTORA



Jest to lek, który ma

duże powinowactwo do

receptora i dużą aktywność wewnętrzną

–

zdolność do pobudzania receptora – zdolność do

wywoływania efektu, dzięki czemu pobudza

czynność komórek w sposób zaprogramowany

przez receptor.



Karbachol jest agonistą receptora M



Orcyprenalina jest agonistą receptora 

1

i 

2



Norfenefryna jest agonistą receptora 

1



Ksylazyna jest agonistą receptora 

2



Morfina jest agonistą receptorów

opioidowych  i 

ANTAGONISTA RECEPTORA



Jest to lek, który ma

duże powinowactwo do

receptora i zerową aktywność wewnętrzną

–

blokuje receptor



Atropina jest antagonistą receptorów M



Pirenzepina jest antagonistą receptora M

1



Tubokuraryna jest antagonistą receptora N

2



Propranolol jest antagonistą receptorów 

1

i



2



Metoprolol jest antagonistą receptora 

1



Atipamezol jest antagonistą receptora 

2



Difenhydramina jest antagonistą receptora
H

1

LEKI O DZIAŁANIU AGONISTYCZNO-

ANTAGONISTYCZNYM lub

ANTAGONISYCZNO-

AGONISTYCZNYM



Są to leki o

dużym powinowactwie do

receptora i posiadające tzw. szczątkową
aktywność wewnętrzną

.



Butorfanol wywiera działanie

agonistyczno-antagonistyczne w

stosunku do receptorów opioidowych.



Nalorfina wywiera działanie

anagonistyczno-agonistyczne w stosunku

do receptorów opioidowych

REAKCJA LEK-RECEPTOR



Reakcja leku z receptorem jest z reguły
odwracalna, a o jej trwałości decydują
właściwości biochemiczne receptora i budowa
chemiczna leku



Jeżeli połączenie ligandu (leku) z receptorem
jest nieodwracalne to dochodzi do zniszczenia
receptora.



Powrót do czynności receptora jest wówczas
zależne od syntezy de novo białka
receptorowego.



Czas półtrwania receptorów (okres w którym
połowa puli receptorów zostanie odnowiona)
wynosi kilka dni

RECEPTORY BŁONOWE:

jonotropowe

i

metabotropowe



Receptory jonotropowe

 receptory

związane z kanałami jonowymi działające na

zasadzie transdukcji jednoczłonowej .



Po połączeniu się domeny (

miejsce wiążące ligand)

z

ligandem zmienia się przewodność kanału.



Po pobudzeniu przez neuromediator lub lek

będący agonistą receptory jonotropowe

otwierają por, czyli kanał w błonie komórkowej,

umożliwiając napływ jonów z przestrzeni

międzykomórkowej do wnętrza komórki.

RECEPTORY JONOTROPOWE

W komórkach efektorowych

dochodzi do bezpośredniej

zmiany potencjału błonowego i

wytwarzania

postsynaptycznych potencjałów

pobudzających lub hamujących,
które zapoczątkowują potencjał

czynnościowy 

EFEKT

RECEPTORY JONOTROPOWE



Receptory jonotropowe składają się z kilku
podjednostek (5), które stanowią łańcuchy
polipeptydowe przebijające błonę komórkową i
tworzące ścianę kanału.



Do receptorów jonotropowych
należą:



Receptory cholinergiczne typu N (

nikotynowe

)



Na+



K+



Receptory NMDA (

dla N-metylo-d-asparaginianu

)



Ca2+



Receptory GABA (

dla kwasu gammaaminomasłowego)



Cl-



K+

RECEPTORY METABOTROPOWE

Receptory metabotropowe



O działaniu kinazy tyrozynowej
działające na zasadzie transdukcji
jednoczłonowej:

1.

Jednoskładnikowy  receptor – enzym: są to

receptory dla niektórych cytokin

(np. czynnika

wzrostu płytek krwi, tworzenia kolonii makrofagów)

2.

O złożonej budowie polimerycznej  receptor

insulinowy



Oddziałujące za pośrednictwem białka G

RECEPTORY METABOTROPOWE



Receptory metabotropowe związane z

białkiem G:



Oddziaływanie za pośrednictwem białka G poprzez

transdukcję trójczłonową bierze w niej udział

receptor + ligand, białko G, enzym wywołujący

efekt np.. zmnieniający ufosforylowanie kanału

jonowego.



Oddziaływanie za pośrednictwem białka G poprzez

transdukcję wieloczłonową  bierze w niej udział

receptor + ligand, białko G, enzym, powstający

przekaźnik II rzędu (

ligand wewnątrzkomórkowy

), który

indukuje reakcje wewnątrz komórki efektorowej

Przekaźniki II rzędu

Przekaźniki II rzędu stanowią ligandy

wewnątrzkomórkowe:



Produkty metabolizmu
fosfatydyloinozytolu:

1.

Inozytolotrifosforan (IP3)

2.

Diacyloglicerol (DAG)



cAMP



cGMP



Ca2+

RECEPTORY METABOTROPOWE

ZWIĄZANE Z BIAŁKIEM G



Receptor adrenergiczny 1 -



cAMP



Receptor dopaminergiczny D1 -



cAMP



Receptor adenozynowy A2 -



cAMP



Receptor adrenergiczny 2

-



cAMP



Receptor dopaminergiczny D2 -



cAMP



Receptor angiotensynowy -



cGMP



Receptor H1 -



DAG



Receptor M1 -



IP3



Receptor 1 -



IP3

INTERAKCJA LEKÓW



MONOTERAPIA –

stosowanie jednego

leku.



POLITERAPIA –

równoczesne podanie co

najmniej dwóch leków.



POLIPRAGMAZJA –

nadużywanie leków.

INTERAKCJA LEKÓW



INDYFERENCJA –

brak oddziaływania

dwóch leków na siebie przy jednoczesnym ich
podaniu.



INTERAKCJA (interferencja)-

jest to

wzajemne oddziaływanie leków na siebie tzn.
wpływ jednego leku na wynik działania
drugiego jednocześnie stosowanego leku.

RODZAJE INTERAKCJI LEKÓW



Interakcje farmaceutyczne



Interakcje farmakodynamiczne



Interakcje farmakokinetyczne

Interakcje

farmaceutyczne

Na interakcje farmaceutyczne

składają się chemiczne i

fizykochemiczne niezgodności

recepturowe czyli wzajemne

reagowanie leków ze sobą

przed ich wchłonięciem do

organizmu.

INTERAKCJE

FARMACEUTYCZNE=NIEZGODN

OŚCI

LEK



Diazepam



Droperidol



Gentamycyna



Ketamina



Streptomycyna



Tylozyna



Fenylobutazon



Linkomycyna



Prednizolon



Witamina C



Heparyna

LEK z którym występuje

niezgodność



Atropina



Barbiturany



Cefalosporyny



Barbiturany



Glukonian wapnia,

dwuweglan sodu



Hydrokortyzon



Chlorpromazyna



Penicyliny



Prometazyna



Dwuweglan sodu



Aminoglikozydy,

petydyna. Prometazyna

INTERAKCJE

FARMAKODYNAMICZNE

Interakcje farmakodynamiczne są to zmiany

siły i czasu działania jednego leku pod

wpływem efektu farmakologicznego

drugiego równocześnie zastosowanego leku.



SYNERGIZM (syn – razem, ergein – działać) jest

to zgodne, jednokierunkowe działanie leków.



ANTAGONIZM (anti – przeciw, agon – walka) jest

to przeciwne, różnokierunkowe działanie leków,

które mogą hamować lub znosić wzajemne swoje

działanie po równoczesnym wprowadzeniu do

organizmu.

SYNERGIZM

Zgodne, jednokierunkowe działanie

leków.



ADDYCJA (sumacja)

–

występuje wówczas, gdy

działanie leków podanych razem jest sumą działania

poszczególnych składników.

Ten typ synergizmu

występuje, gdy mechanizm i punkt uchwytu

działania obu leków jest taki sam

np. adrenalina i

noradrenalina, acetylocholina i karbachol.



HIPERADDYCJA (potencjalizacja

)

– występuje

wówczas, gdy dwa leki zastosowane jednocześnie,

wywierają efekt farmakologiczny znacznie większy

niż wynikałoby to z sumowania działania

poszczególnych składników.

Potencjalizacja

występuje najczęściej, gdy zastosowane leki mają

różne punkty uchwytu np.. trimetoprim i sulfonamid,

chloropromazyna i heksobarbital.

ANTAGONIZM

Przeciwne, różnokierunkowe działanie leków.



ANTAGONIZM CHEMICZNY

– polega na tym, że dwa leki

reagują ze sobą, a w wyniku tej reakcji chemicznej powstaje

związek nieczynny biologicznie np.. Antagonizm pomiędzy

dimerkaptopropanolem (BAL) a jonami metali ciężkich

(terapia zatruć), leki neutralizujące a HCL soku

żołądkowego (terapia nadkwaśności)



ANTAGONIZM KONKURENCYJNY (kompetycyjny)

–

występuje wówczas, gdy dwa leki (agonista i antagonista)

mają ten sam punkt uchwytu działania, konkurują ze sobą o

ten sam receptor i mogą się wzajemnie z wiązania z tym

receptorem wypierać.



Acetylocholina i atropina konkurencja o receptor M



Acetylocholina i tubokuraryna konkurencja o

receptor N2



Adrenalina i propranolol konkurencja o receptor 



Ksylazyna i atipamezol konkurencja o receptor 2

ANTAGONIZM



ANTAGONIZM NIEKONKURENCYJNY

– występuje

wówczas, gdy agonista i antagonista mają różne
punkty działania. Antagonista może hamować
reakcję wzbudzoną przez połączenie agonisty z
receptorem.

fizostygmina

i

papaweryna

 
skurcz rozkurcz m.gładkich



ANTAGONIZM CZYNNOŚCIOWY

(

funkcjonalny

) –

polega na tym, że dwa leki o różnym punkcie
uchwytu działania wywołują przeciwne skutki.

adrenalina acetylocholina
 (1)  (M)
wzrost spadek tętna

Kliniczne wykorzystanie antagonizmu
 jako antidotum w przedawkowaniu

lub terapii zatruć.



Wykorzystanie neostygminy do przerwania
zwiotczającego działania kuraryn



Osłona serca -adrenolitykami przed

arytmiogennym działaniem katecholamin



Zastosowanie flumazenilu w zatruciu
benzodiazepinami



Wykorzystanie atipamezolu do przerwania
działania 2- agonistów.



Wykorzystanie antagonistów receptorów
opioidowych w terapii zatruć morfiną

Interakcje farmakodynamiczne mogą

być przyczyną ujawnienia się

niekorzystnych działań leków, w tym

także ostrych zatruć.



Aminoglikozydy + furosemid 

potęgowanie

działania ototoksycznego.



Aminoglikozydy + NLPZ 

potęgowanie

działania nefrotoksycznego.



Aminoglikozydy + barbiturany 

potęgowanie działania nasennego.



Amfoterycyna B + glikozydy nasercowe



efekt arytmiogenny.



Antybiotyki jonoforowe + tiamulina 

efekt

neurotoksyczny, prowadzący do upadków

drobiu.



Sulfonamidy potencjonowane + 

2

agoniści

 efekt arytmiogenny zagrażający życiu.

INTERAKCJE

FARMAKOKINETYCZNE

Interakcją farmakokinetyczną określa się

wpływ jednego leku na losy drugiego leku

w organiźmie tzn. na:



Wchłanianie



Wiązanie z białkami



Transport przez błony biologiczne



Dystrybucję w organiźmie



Biotransformację (metabolizm)



Wydalanie

INTERAKCJE NA ETAPIE

WCHŁANIANIA



Adsorbcja na powierzchni: np. na węglu lekarskim



Tworzenie się niewchłanialnych kompleksów:

tetracykliny + jony Mg2+ lub Ca2+



Zmiana napięcia powierzchniowego: np. saponiny lub

tenzydy wzmagają wchłanianie jelitowe innych leków.



Zmiana perystaltyki jelit: – prokinetyki nie wpływają na

ilość wchłoniętego leku (olbrzymia powierzchnia

wchłaniania), lecz zmniejszają jego maksymalne stężenie

we krwi.



Zmiana pH treści pokarmowej: – leki hamujące

wydzielanie HCl zwiększają stopień dysocjacji słabych

kwasów, co utrudnia ich bierne wchłanianie przez ścianę

żołądka. Leki zakwaszające treść jelitową zmniejszają

wchłanianie leków o odczynie zasadowym

INTERAKCJE NA ETAPIE

WCHŁANIANIA



Wchłanianie leków może być upośledzone przez
równoczesne podawanie doustne niektórych
antybiotyków (fenikoli, tetracyklin, neomycyny)



Jest to związane z indukcją przez antybiotyki
dysbakterioz jelitowych prowadzących do
wzrostu częstotliwości wypróżnień.



Leki zmniejszające miejscowy przepływ
krwi (przez jelita czy wątrobę) mogą upośledzać
wchłanianie innych równocześnie podanych
leków  cymetydyna, - adrenolityki, -

adrenomimetyki

WPŁYW POKARMU NA PROCES

WCHŁANIANIA LEKÓW

Zmniejszenie

wchłaniania

Opóźnienie

wchłaniania

Zwiększenie

wchłaniania

Ampicylina

Cefaklor

Diazepam

Erytromycyna

(tabl dojelitowe)

Cefaleksyna

Erytromycyna

Linkomycyna

Cymetydyna

Gryzeofulwina

Rifampicyna

Digoksyna

Imidazole

Sulfafurazol

Fluorochinolony

Metoprolol

Tetracykliny

Metronidazol

Propranolol

Teofilina

INTERAKCJE NA ETAPIE

DYSTRYBUCJI

Leki w różnym stopniu wykazują zdolność

wiązania z białkami krwi (albuminami).

Kompleks lek-białko:



nie ulega transportowi !!!



nie wiąże się z receptorem, !!!!



nie wykazuje działania
farmakologicznego, !!!!



nie ulega biotransformacji !!!!



nie ulega wydaleniu.!!!!

INTERAKCJE NA ETAPIE

DYSTRYBUCJI



Leki o silnym powinowactwie do białek
(salicylany) mogą wypierać z wiązań z
białkami równocześnie podane inne leki o
słabym powinowactwie do białek

(sulfonamidy, kumaryny, penicyliny)



wzrost

toksyczności



W wyniku zmiany pH po podaniu jednego leku
ulec mogą zmianie właściwości sorbcyjne
białek w stosunku do innego równocześnie
podanego leku  zakwaszenie krwi zwiększa

stopień wiązania leków o charakterze słabych
kwasów i odwrotnie – alkalizacja zwiększa
wiązanie leków zasadowych 

słabsze

działanie

INTERAKCJE W ZAKRESIE

TRANSPORTU BŁONOWEGO



Leki depolaryzujące błony komórkowe

(agoniści receptorów M)

ułatwiają przenikanie i

tym samym zwiększają siłę działania innych
równocześnie podanych leków.



Insulina, ACTH, STH ułatwiają transport czynny
przez błony innych równocześnie podanych
leków  przyśpieszenie i nasilenie ich

działania

INTERAKCJE NA ETAPIE

BIOTRANSFORMACJI



INDUKCJA ENZYMATYCZNA – jest to
właściwość nieswoistego wzmagania aktywności
enzymów mikrosomalnych metabolizujących
leki.



Mechanizm indukcji enzymatycznej jest
związany z pobudzajacym wpływem przez
induktory syntezy białek enzymatycznych.

barbiturany  przyśpieszają rozkład

dikumarolu, gryzeofulwiny, metronidazolu,
fenylobutazonu, glikokortykosterydów

INTERAKCJE NA ETAPIE

BIOTRANSFORMACJI



INHIBICJA ENZYMATYCZNA – jest to
właściwość leku polegająca na hamowaniu
aktywności enzymów mikrosomalnych.



Leki będące inhibitorami enzymatycznymi
wzmagają i przedłużają działanie oraz
nasilają toksyczność innych leków.

cymetydyna  nasila toksyczność

benzodiazepin, propranololu, opioidów,
leków przeciwpadaczkowych

INDUKCJA I INHIBICJA

ENZYMATYCZNA

INDUKTOR

INHIBITOR

barbiturany

chloramfenikol

gryzeofulwina

cymetydyna

fenylbutazon

fluorochinolony

fenytoina

ketokonazol

rifampina

prednizolon
neuroleptyki

fenotiazynowe
teofilina

INTERAKCJE NA ETAPIE

WYDALANIA



Dotyczy leków wydalanych z moczem 

zmiana pH wywiera istotny wpływ na

wydalanie



Leki zakwaszające mocz hamują wydalanie

innych równocześnie podanych leków i/lub ich

metabolitów.



Leki alkalizujące mocz przyśpieszają

wydalanie innych równocześnie podanych

leków i/lub ich metabolitów.