1

Zatoki szczękowe i jama

nosowa

2

Zmiany zapalne

Zmiany zapalne

Ostre zapalenie zatok

Ostre zapalenie zatok

Przewlekłe zapalenie zatok

Przewlekłe zapalenie zatok

Zębopochodne zapalenie zatok

Zębopochodne zapalenie zatok

Mucocele

Mucocele

Polipowatość

Polipowatość

Grzybicze zapalenie zatok

Grzybicze zapalenie zatok

Mycetoma

Mycetoma

3

Ostre zapalenie zatok

Ostre zapalenie zatok

przynosowych

przynosowych

Ostre zapalenie błony śluzowej trwające ≤ 4 tygodni

Ostre zapalenie błony śluzowej trwające ≤ 4 tygodni

Zatkany nos i ropna wydzielina, ból lub uczucie ucisku twarzy,

Zatkany nos i ropna wydzielina, ból lub uczucie ucisku twarzy,

ból głowy, zaburzenia węchu, gorączka, kaszel

ból głowy, zaburzenia węchu, gorączka, kaszel

Większość przypadków występuje jako powikłanie wirusowego

Większość przypadków występuje jako powikłanie wirusowego

zakażenia górnych dróg oddechowych

zakażenia górnych dróg oddechowych

Czynniki predysponujące: alergia, niedobór immunoglobulin,

Czynniki predysponujące: alergia, niedobór immunoglobulin,

zespół nieruchomych rzęsek, mukowiscydoza

zespół nieruchomych rzęsek, mukowiscydoza

Diagnoza na podstawie objawów klinicznych

Diagnoza na podstawie objawów klinicznych

Najczęściej w zatokach szczękowych i komórkach sitowych

Najczęściej w zatokach szczękowych i komórkach sitowych

4

Ostre zapalenie zatok

Ostre zapalenie zatok

przynosowych

przynosowych

TK: Potwierdzenie diagnozy; ocena pacjentów nie

TK: Potwierdzenie diagnozy; ocena pacjentów nie

odpowiadających na leczenie farmakologiczne;

odpowiadających na leczenie farmakologiczne;

uwidacznia odmiany anatomiczne

uwidacznia odmiany anatomiczne

Charakterystyczny obraz: powietrze - poziom płynu

Charakterystyczny obraz: powietrze - poziom płynu

± spieniona wydzielina w świetle zatoki o

± spieniona wydzielina w świetle zatoki o

pogrubiałej śluzówce

pogrubiałej śluzówce

MR: Wykorzystywane do oceny powikłań

MR: Wykorzystywane do oceny powikłań

5

Przewlekłe zapalenie zatok

Przewlekłe zapalenie zatok

Grupa zaburzeń charakteryzująca się zapaleniem nosa i zatok

Grupa zaburzeń charakteryzująca się zapaleniem nosa i zatok

przez ≥ 12 kolejnych tygodni

przez ≥ 12 kolejnych tygodni

Przyczyny są liczne, zróżnicowane, i często nakładające się

Przyczyny są liczne, zróżnicowane, i często nakładające się

Często występuje z niedrożnością nosa, wydzieliną z nosa,

Często występuje z niedrożnością nosa, wydzieliną z nosa,

hyposmią, anosmią

hyposmią, anosmią

Leczenie farmakologiczne: antybiotyki, leki przeciwgrzybicze,

Leczenie farmakologiczne: antybiotyki, leki przeciwgrzybicze,

leki obkurczające naczynia, leki przeciwhistaminowe,

leki obkurczające naczynia, leki przeciwhistaminowe,

miejscowe steroidy

miejscowe steroidy

TK w oknie kostnym

TK w oknie kostnym

         Pogrubienie śluzówki z pogrubieniem i ścian kostnych

         Pogrubienie śluzówki z pogrubieniem i ścian kostnych

         Objętość zatok normalna lub zmniejszona

         Objętość zatok normalna lub zmniejszona

6

Przewlekłe zapalenie

Przewlekłe zapalenie

zatok

zatok

7

Zębopochodne zapalenie

Zębopochodne zapalenie

zatok

zatok

Zapalenie zatok szczękowych rozwijające się przez ciągłość

Zapalenie zatok szczękowych rozwijające się przez ciągłość

zapalenia zębopochodnego lub po leczeniu

zapalenia zębopochodnego lub po leczeniu

stomatologicznym

stomatologicznym

Ważne jest usunięcie przyczyny - obcy materiał z zatoki

Ważne jest usunięcie przyczyny - obcy materiał z zatoki

należy usunąć

należy usunąć

Jeśli ujście zatoki jest zablokowane, konieczne jest jego

Jeśli ujście zatoki jest zablokowane, konieczne jest jego

otwarcie lub utworzenie ujścia dodatkowego

otwarcie lub utworzenie ujścia dodatkowego

Konieczne jest zamknięcie istniejących przetok

Konieczne jest zamknięcie istniejących przetok

Antybiotyki skuteczne przeciwko bakteriom tlenowym

Antybiotyki skuteczne przeciwko bakteriom tlenowym

i beztlenowym

i beztlenowym

    

    

8

Zębopochodne zapalenie

Zębopochodne zapalenie

zatok

zatok

TK

TK

Powietrze-poziom płynu

Powietrze-poziom płynu

Zgrubienie tkanek miękkich

Zgrubienie tkanek miękkich

zatoki szczękowej

zatoki szczękowej

Nieciągłość dna zatoki lub

Nieciągłość dna zatoki lub

przetoka ustno – zatokowa

przetoka ustno – zatokowa

Ząb, fragment zęba lub

Ząb, fragment zęba lub

ciało obce w zatoce

ciało obce w zatoce

Odczyn okostnowy w

Odczyn okostnowy w

ścianie zatoki w

ścianie zatoki w

sąsiedztwie zęba

sąsiedztwie zęba

9

Torbiel śluzowa (Mucocele)

Torbiel śluzowa (Mucocele)

Zacienione, poszerzone zatoki o gładkiej przebudowie ścian

Zacienione, poszerzone zatoki o gładkiej przebudowie ścian

Najczęstsza ekspansywna zmiana w obrębie zatok

Najczęstsza ekspansywna zmiana w obrębie zatok

przynosowych

przynosowych

Powoli postępujące objawy, które różnią się w zależności od

Powoli postępujące objawy, które różnią się w zależności od

lokalizacji zmian chorobowych, bez cech ostrej infekcji

lokalizacji zmian chorobowych, bez cech ostrej infekcji

> 90% ma objawy oczne

> 90% ma objawy oczne

Może wystąpić w zatokach i anatomicznych komórkach

Może wystąpić w zatokach i anatomicznych komórkach

powietrznych:

powietrznych:

Zatoka czołowa (60-65%)> komórki sitowe (25%) > zatoki

Zatoka czołowa (60-65%)> komórki sitowe (25%) > zatoki

szczękowe (5-10%)> zatoka klinowa (2-5%)

szczękowe (5-10%)> zatoka klinowa (2-5%)

    

    

1
0

Torbiel śluzowa

Torbiel śluzowa

Zacienienie światła zatoki z

Zacienienie światła zatoki z

ekspansją

ekspansją

Ściany kostne zatok

Ściany kostne zatok

przebudowane

przebudowane

Brak centralnego

Brak centralnego

wzmocnienia; ± minimalne

wzmocnienia; ± minimalne

wzmocnienie obwodowe

wzmocnienie obwodowe

MR: z kontrastem - zalecany

MR: z kontrastem - zalecany

do wykrywania i

do wykrywania i

identyfikacji

identyfikacji

wewnątrzczaszkowego

wewnątrzczaszkowego

szerzenia zmiany lub

szerzenia zmiany lub

identyfikacji nowotworu

identyfikacji nowotworu

jako przyczyny

jako przyczyny

1
1

Polipowatość

Polipowatość

Nienowotworowy, zapalny obrzęk błony śluzowej, tworzący

Nienowotworowy, zapalny obrzęk błony śluzowej, tworzący

polipy

polipy

Obejmuje jamę nosową i zatoki przynosowe

Obejmuje jamę nosową i zatoki przynosowe

        

        

Głównie wzdłuż bocznej ściany nosa i w szczycie jamy

Głównie wzdłuż bocznej ściany nosa i w szczycie jamy

nosowej

nosowej

     Gęstość miękkotkankowa

     Gęstość miękkotkankowa

     Przebudowa kości w ciężkich przypadkach

     Przebudowa kości w ciężkich przypadkach

MR z kontrastem przydatny w różnicowaniu polipowatości

MR z kontrastem przydatny w różnicowaniu polipowatości

z nowotworem i w ocenie zajęcia tkanek sąsiednich

z nowotworem i w ocenie zajęcia tkanek sąsiednich

1
2

Polipowatość

Polipowatość

1
3

Grzybicze zapalenie zatok

Grzybicze zapalenie zatok

Ciężka forma przewlekłego

Ciężka forma przewlekłego

zapalenia zatok z produkcją

zapalenia zatok z produkcją

mucyny

mucyny

Pacjent immunokompetentny,

Pacjent immunokompetentny,

bez cukrzycy, z długotrwałym

bez cukrzycy, z długotrwałym

przewlekłym zapaleniem

przewlekłym zapaleniem

zatok, alergia ± polipowatość

zatok, alergia ± polipowatość

w wywiadzie

w wywiadzie

Najczęściej u młodych dorosłych,

Najczęściej u młodych dorosłych,

częściej u mężczyzn

częściej u mężczyzn

TK

TK

Zacienienie materiałem

Zacienienie materiałem

hyperdensyjnym w części

hyperdensyjnym w części

centralnej, obejmujące kilka

centralnej, obejmujące kilka

zatok

zatok

Jednostronne lub obustronne

Jednostronne lub obustronne

1
4

Grzybicze zapalenie zatok

Grzybicze zapalenie zatok

MR

MR

Sygnał T1 zmienny, zależnie od ilości wody, białka oraz

Sygnał T1 zmienny, zależnie od ilości wody, białka oraz

szczepu grzyba

szczepu grzyba

↓ T2 sygnał ze względu na gęsty materiał grzybów (może

↓ T2 sygnał ze względu na gęsty materiał grzybów (może

naśladować powietrze)

naśladować powietrze)

Wzmocnienie obwodowe, obejmujące zapalnie zmienioną

Wzmocnienie obwodowe, obejmujące zapalnie zmienioną

błonę śluzową

błonę śluzową

1
5

Mycetoma (grzybniak

Mycetoma (grzybniak

kropidlakowy)

kropidlakowy)

Przewlekła, nieinwazyjna forma grzybiczego zapalenia zatok,

Przewlekła, nieinwazyjna forma grzybiczego zapalenia zatok,

w którym światło zatoki jest skolonizowane przez grzyby

w którym światło zatoki jest skolonizowane przez grzyby

z rodzaju Aspergillus

z rodzaju Aspergillus

Bezobjawowe lub łagodne uczucie ucisku w okolicy zatok

Bezobjawowe lub łagodne uczucie ucisku w okolicy zatok

Długi przebieg

Długi przebieg

Zwykle starsze kobiety, może wystąpić w każdym wieku

Zwykle starsze kobiety, może wystąpić w każdym wieku

Immunokompetentny, zdrowy pacjent

Immunokompetentny, zdrowy pacjent

TK

TK

Zatoki przynosowe zawierające materiał z okrągłymi lub

Zatoki przynosowe zawierające materiał z okrągłymi lub

linijnymi zwapnieniami o wysokiej gęstości

linijnymi zwapnieniami o wysokiej gęstości

Zazwyczaj dotyczy pojedynczej zatoki

Zazwyczaj dotyczy pojedynczej zatoki

Szczękowa> klinowa >> czołowa> komórki sitowe

Szczękowa> klinowa >> czołowa> komórki sitowe

1
6

Mycetoma (grzybniak

Mycetoma (grzybniak

kropidlakowy)

kropidlakowy)

1
7

Nowotwory łagodne

Nowotwory łagodne

Kostniak

Kostniak

Włókniak kostniejący

Włókniak kostniejący

Brodawczak odwrócony

Brodawczak odwrócony

1
8

Kostniak (Osteoma)

Kostniak (Osteoma)

Najczęstszy nowotwór zatok przynosowych

Najczęstszy nowotwór zatok przynosowych

Częstość 0.014% do 3% w badaniach radiologicznych, wiele z

Częstość 0.014% do 3% w badaniach radiologicznych, wiele z

nich jest niema klinicznie

nich jest niema klinicznie

Średni wiek 37; M: F = 3:2 do 3.1:1

Średni wiek 37; M: F = 3:2 do 3.1:1

Zmiana rośnie, jeśli nie jest leczona

Zmiana rośnie, jeśli nie jest leczona

Jeśli małe, mogą nie dawać żadnych objawów

Jeśli małe, mogą nie dawać żadnych objawów

kostniak zatoki czołowej związany z z bólami głowy

kostniak zatoki czołowej związany z z bólami głowy

Brak potencjału złośliwości, może modelować struktury

Brak potencjału złośliwości, może modelować struktury

sąsiadujące

sąsiadujące

Nawrót po całkowitej resekcji rzadki

Nawrót po całkowitej resekcji rzadki

1
9

Kostniak (Osteoma)

Kostniak (Osteoma)

Głównie w kościach twarzoczaszki

Głównie w kościach twarzoczaszki

i żuchwy”

i żuchwy”

zatoka czołowa> komórki

zatoka czołowa> komórki

sitowe> zatoka szczękowa>

sitowe> zatoka szczękowa>

zatoka klinowa

zatoka klinowa

Zwykle 0,5-10 cm, ale bywają

Zwykle 0,5-10 cm, ale bywają

większe

większe

Zmienne w kształcie: płaskie o

Zmienne w kształcie: płaskie o

nierównej powierzchni lub

nierównej powierzchni lub

uszypułowane

uszypułowane

Masa o gęstości kości, zwykle

Masa o gęstości kości, zwykle

jednorodna (niejednorodna, gdy

jednorodna (niejednorodna, gdy

wywodzi się z kości gąbczastej)

wywodzi się z kości gąbczastej)

2
0

Włókniak kostniejący

Włókniak kostniejący

(Ossifying Fibroma)

(Ossifying Fibroma)

Łagodny włóknisto – kostny nowotwór składający się z

Łagodny włóknisto – kostny nowotwór składający się z

mieszaniny tkanki włóknistej i kostnej

mieszaniny tkanki włóknistej i kostnej

Na ogół bezobjawowy i znaleziony przypadkowo

Na ogół bezobjawowy i znaleziony przypadkowo

najczęściej 20-40 latkowie, M:F = 1:5

najczęściej 20-40 latkowie, M:F = 1:5

powolny wzrost, ale może być lokalnie agresywny

powolny wzrost, ale może być lokalnie agresywny

Może zatkać odpływ zatoki, spowodować deformację

Może zatkać odpływ zatoki, spowodować deformację

kosmetyczną oraz zaburzenia widzenia

kosmetyczną oraz zaburzenia widzenia

TK

TK

Ekspansywna masa z centralnym obszarem o gęstości

Ekspansywna masa z centralnym obszarem o gęstości

tkanki miękkiej (część włóknista), otoczonym skostniałą

tkanki miękkiej (część włóknista), otoczonym skostniałą

obwódką

obwódką

2
1

Włókniak kostniejący

Włókniak kostniejący

(Ossifying Fibroma)

(Ossifying Fibroma)

MR

MR

sygnał całego guza w T1 od

sygnał całego guza w T1 od

niskiego do pośredniego

niskiego do pośredniego

T2: Mieszany, niski sygnał

T2: Mieszany, niski sygnał

(skostniałe) i wysoki sygnał

(skostniałe) i wysoki sygnał

(włókniste) obszary

(włókniste) obszary

Niejednorodne

Niejednorodne

wzmocnienie elementów

wzmocnienie elementów

włóknistych

włóknistych

2
2

Brodawczak odwrócony

Brodawczak odwrócony

(Inverted Papilloma)

(Inverted Papilloma)

Typowa lokalizacja: Wzdłuż

Typowa lokalizacja: Wzdłuż

bocznej ściany nosa, w okolicy

bocznej ściany nosa, w okolicy

środkowej małżowiny ±

środkowej małżowiny ±

ekspansja do ujścia zatok

ekspansja do ujścia zatok

Zwykle 40-70 lat, M> F = 4-5:1

Zwykle 40-70 lat, M> F = 4-5:1

Silny potencjał wznowy jeśli

Silny potencjał wznowy jeśli

resekcja niekompletna

resekcja niekompletna

TK:

TK:

Miejscowa hyperostoza

Miejscowa hyperostoza

przylegającej kości może

przylegającej kości może

wskazywać punkt wyjścia guza

wskazywać punkt wyjścia guza

Może ulec przemianie w lub

Może ulec przemianie w lub

współistnieje z rakiem

współistnieje z rakiem

kolczystokomórkowym

kolczystokomórkowym

2
3

Brodawczak odwrócony

Brodawczak odwrócony

(Inverted Papilloma)

(Inverted Papilloma)

MR

MR

T2: Zmiana przeważnie hyperintensywna

T2: Zmiana przeważnie hyperintensywna

względem mięśni szkieletowych

względem mięśni szkieletowych

T2 i T1 z kontrastem: krzywolinijne prążki są

T2 i T1 z kontrastem: krzywolinijne prążki są

charakterystyczne

charakterystyczne

Jeśli część guza wygląda inwazyjnie lub jest

Jeśli część guza wygląda inwazyjnie lub jest

obecna martwica → możliwy współwystępujący

obecna martwica → możliwy współwystępujący

rak kolczystokomórkowy - 10%

rak kolczystokomórkowy - 10%

2
4

Nowotwory złośliwe

Nowotwory złośliwe

Rak kolczystokomórkowy

Rak kolczystokomórkowy

Czerniak złośliwy

Czerniak złośliwy

Gruczolakorak

Gruczolakorak

2
5

Rak kolczystokomórkowy

Rak kolczystokomórkowy

Złośliwy nabłonkowy nowotwór pochodzący z nabłonka

Złośliwy nabłonkowy nowotwór pochodzący z nabłonka

oddechowego jamy nosa i zatok przynosowych

oddechowego jamy nosa i zatok przynosowych

80-90% wszystkich nowotworów nosa

80-90% wszystkich nowotworów nosa

palenie tytoniu jest czynnikiem ryzyka

palenie tytoniu jest czynnikiem ryzyka

brodawczak odwrócony ma 5% współczynnik konwersji do

brodawczak odwrócony ma 5% współczynnik konwersji do

raka kolczystokomórkowego

raka kolczystokomórkowego

Często podstępny początek

Często podstępny początek

Niedrożność nosa i krwawienie z nosa

Niedrożność nosa i krwawienie z nosa

Przeważnie mężczyźni

Przeważnie mężczyźni

Ogólnie złe rokowanie: 5-letnie przeżycie wynosi 30-50%

Ogólnie złe rokowanie: 5-letnie przeżycie wynosi 30-50%

nowotwór zatoki często dużych wymiarów w chwili diagnozy

nowotwór zatoki często dużych wymiarów w chwili diagnozy

Rokowanie w jamie nosowej lepsze niż w zatokach z powodu

Rokowanie w jamie nosowej lepsze niż w zatokach z powodu

wcześniejszego rozpoznania

wcześniejszego rozpoznania

2
6

Rak kolczystokomórkowy

Rak kolczystokomórkowy

Lokalizacja: zatoki szczękowe

Lokalizacja: zatoki szczękowe

i sitowe oraz jama nosowa >

i sitowe oraz jama nosowa >

93%; zatoka czołowa: <7%,

93%; zatoka czołowa: <7%,

rzadko klinowa

rzadko klinowa

Masa przemieszczająca lub

Masa przemieszczająca lub

wyniszczająca struktury

wyniszczająca struktury

kostne

kostne

MR: T2 pozwala odróżnić od

MR: T2 pozwala odróżnić od

obrzęku błony śluzowe

obrzęku błony śluzowe

2
7

Czerniak złośliwy

Czerniak złośliwy

(Melanoma malignum)

(Melanoma malignum)

Nowotwór z melanocytów śluzówki zatok i nosogardzieli

Nowotwór z melanocytów śluzówki zatok i nosogardzieli

Niedrożność nosa i krwawienie z nosa

Niedrożność nosa i krwawienie z nosa

Zwykle przy rozpoznaniu stopień zaawansowania III/IV

Zwykle przy rozpoznaniu stopień zaawansowania III/IV

Zakres wiekowy 20-80 lat; średnia = 65

Zakres wiekowy 20-80 lat; średnia = 65

6 - 17% 5-letnie przeżycie

6 - 17% 5-letnie przeżycie

Lokalizacja: najczęściej boczna ściana jamy nosowej,

Lokalizacja: najczęściej boczna ściana jamy nosowej,

przegroda nosa i zatoka szczękowa

przegroda nosa i zatoka szczękowa

Rozmiar: od <0,3 cm do dużej masy wypełniającej jamę

Rozmiar: od <0,3 cm do dużej masy wypełniającej jamę

nosową i/lub zatoki

nosową i/lub zatoki

Morfologia: Polipowaty lub bezszypułkowy

Morfologia: Polipowaty lub bezszypułkowy

TK w oknie kostnym: przebudowa ± zniszczenie kości

TK w oknie kostnym: przebudowa ± zniszczenie kości

MR: ↑ sygnał T1WI, sygnał T2WI ↓

MR: ↑ sygnał T1WI, sygnał T2WI ↓

2
8

Czerniak złośliwy

Czerniak złośliwy

(Melanoma malignum)

(Melanoma malignum)

2
9

Gruczolakorak

Gruczolakorak

Gruczolakorak jamy nosowej i zatok stanowi 10-25%

Gruczolakorak jamy nosowej i zatok stanowi 10-25%

gruczolakoraków głowy i szyi

gruczolakoraków głowy i szyi

Objawy przypominają zapalenie zatok

Objawy przypominają zapalenie zatok

Ból twarzy ± drętwienie – szerzenie się okołonerwowe (V2)

Ból twarzy ± drętwienie – szerzenie się okołonerwowe (V2)

Częściej u rasy białej

Częściej u rasy białej

Ogólnie 5-letnie przeżycie 50-86%

Ogólnie 5-letnie przeżycie 50-86%

Późne nawroty (> 15 lat po rozpoczęciu leczenia)

Późne nawroty (> 15 lat po rozpoczęciu leczenia)

Nie związane z ekspozycją na substancje wziewne

Nie związane z ekspozycją na substancje wziewne

Większość pacjentów w chwili rozpoznania ma stopień T4

Większość pacjentów w chwili rozpoznania ma stopień T4

(65%)

(65%)

Lokalizacja: Zatoka szczękowa > jama nosowa

Lokalizacja: Zatoka szczękowa > jama nosowa

TK

TK

Niski stopień: silne wzmocnienie, dobrze odgraniczona

Niski stopień: silne wzmocnienie, dobrze odgraniczona

masa miękkotkankowa

masa miękkotkankowa

Wysoki stopień: źle odgraniczone, heterogenne +

Wysoki stopień: źle odgraniczone, heterogenne +

zniszczenie kości ± okołonerwowe szerzenie guza

zniszczenie kości ± okołonerwowe szerzenie guza

3
0

Zmiany guzopodobne - Dysplazja

Zmiany guzopodobne - Dysplazja

włóknista

włóknista

Nowotworopodobna zmiana dotycząca kości

Nowotworopodobna zmiana dotycząca kości

Zazwyczaj bezobjawowa, ale może wystąpić ból

Zazwyczaj bezobjawowa, ale może wystąpić ból

20% występuje w okolicy twarzy - dysplazja włóknista

20% występuje w okolicy twarzy - dysplazja włóknista

dotycząca kości twarzoczaszki może rosnąć po okresie

dotycząca kości twarzoczaszki może rosnąć po okresie

dojrzewania

dojrzewania

Szczęka> żuchwa, zwykle jednostronna

Szczęka> żuchwa, zwykle jednostronna

Możliwe zajęcie zatok przynosowych, jamy nosowej, oczodołu

Możliwe zajęcie zatok przynosowych, jamy nosowej, oczodołu

Kobiety> mężczyźni (hyperostoza)

Kobiety> mężczyźni (hyperostoza)

transformacja złośliwa w mięsaka → <1%

transformacja złośliwa w mięsaka → <1%

TK

TK

Zaburzona budowa kości o wyglądzie "matowego szkła", o

Zaburzona budowa kości o wyglądzie "matowego szkła", o

zachowanej gęstości, cieńszej i rozepchniętej warstwie

zachowanej gęstości, cieńszej i rozepchniętej warstwie

korowej

korowej

Zmiana zlewa się z otaczającą kością

Zmiana zlewa się z otaczającą kością

3
1

Dysplazja włóknista

Dysplazja włóknista