Wykład 4

13 marca 2008

Czynniki wpływające na

przebieg i efekty uczenia się

Plan wykładu

• Wprowadzenie
• Transfer i proakcja
• Retroakcja i reminiscencja
• Sposoby powtarzania
a. Powtarzanie skomasowane i rozłożone w

czasie

b. Powtarzanie całościowe i częściami
• Zjawisko przeuczenia
• Rola motywacji: prawa Yerkesa-Dodsona

Jakie czynniki wpływają

na przebieg i efekty

uczenia się?

• Cechy osobnika
a. gatunkowe
b. rozwojowe
c. indywidualne
• Aktywność podmiotu
• Czynniki sytuacyjne

Cechy indywidualne

• Płeć
• Inteligencja
• Zdolności
• Styl poznawczy
• Zainteresowania
• Wiedza
• Poziom aspiracji
• Motywy i nastawienia

Czynniki sytuacyjne

• Czynniki poprzedzające: transfer

i proakcja

• Czynniki działające w trakcie

uczenia się: powtórzenia

• Czynniki następujące po uczeniu

się: retroakcja i reminiscencja

Transfer i proakcja

1.

Ogólna charakterystyka transferu i

proakcji

2.

Metody badania

3.

Determinanty transferu i proakcji

(cechy podmiotu, aktywność

podmiotu, cechy sytuacji

zadaniowej)

4.

Interpretacje teoretyczne

(behawiorystyczna i poznawcza)

Definicje

• Transfer to przenoszenie się wprawy

z wcześniejszych sytuacji na
późniejsze

• Proakcja to wpływ wcześniejszych

doświadczeń na końcowe rezultaty
kolejnego uczenia się

• Zapamiętywanie  transfer
• Przypominanie  proakcja

Rodzaje transferu i

proakcji

• Transfer pozytywny lub negatywny
• Ułatwienie lub hamowanie

proaktywne

• Transfer niespecyficzny i specyficzny
• Z uwagi na sferę aktywności: transfer

sensoryczno-motoryczny, poznawczy i
emocjonalno-społeczny

Schematy badania

transferu

1

Gr. E
Gr. K

A
-------

B
B

2

Gr. E
Gr. K

B1
B1

A
-------

B
B

3

Gr. 1
Gr. 2

A
B

B
A

4

Gr. 1
Gr. 2

A
A

B1
B

5

Gr. 1
Gr. 2

A
A

Krótka
przerwa
Długa
przerwa

B
B

Metody badania proakcji

Gr. E
Gr. K

A
----

B
B

Przerw
a
Przerw

a

Pomiar
B
Pomiar

B

Gr. E
Gr. K

B1
B1

A
----

B
B

Przerw

a
Przerw
a

Pomiar

B
Pomiar
B

Determinanty transferu

i proakcji: cechy

podmiotu

1.

Inteligencja: u osób w normie intelektualnej

transfer zachodzi szybciej, jest bardziej

rozległy i skorelowany z II; hamowanie

proaktywne silniejsze u osób o niższej

inteligencji, ułatwienie proaktywne

silniejsze u osób o wysokiej inteligencji

2.

Styl poznawczy: wyższe wskaźniki transferu

u osób refleksyjnych niż impulsywnych

3.

Motywacja

4.

Wiek

Determinanty transferu

i proakcji: aktywność

podmiotu

1. Aktywność poprzedzająca

wykonanie zadania początkowego
(np. małpy na wolności a małpy
laboratoryjne; sposoby nauczania)

2. Natężenie aktywności
3. Samodzielność w aktywności

poznawczej

Determinanty transferu i

proakcji: cechy sytuacji

zadaniowej (1)

1. Podobieństwo zadań: im bardziej

podobne bodźce, tym łatwiejsze uczenie
się tej samej reakcji; zmiana reakcji na
bodziec = transfer negatywny; im
bardziej podobne materiały, tym
silniejsze hamowanie proaktywne

2. Poziom wyuczenia zadań początkowych
3. Liczba wykonanych zadań
4. Różnorodność zadań

Wpływ interferencji

proaktywnej na zakres

reprodukcji: wyniki metaanalizy

Determinanty transferu i

proakcji: cechy sytuacji

zadaniowej (2)

5. Poziom trudności kolejnych zadań
6. Modalność bodźców
7. Odstęp czasu między zadaniami i

sposoby wypełniania przerwy
między pierwszym i drugim
uczeniem się

Interpretacje transferu i

proakcji

• Behawiorystyczna (asocjacjonistyczna):

transfer zachodzi za pośrednictwem

identycznych komponentów; hamowanie

proaktywne z powodu rywalizacji reakcji

• Poznawcze: psychologia postaci 

uświadomienie podobieństwa zasad

(wgląd); nowsze  rola procesu nadawania

znaczenia, kodowania, schematów

poznawczych czy czynnościowych; proakcja

 utrudnienie w wydobywaniu informacji

Retroakcja: ogólna

charakterystyka

•

Retroakcja to wpływ nowych doświadczeń na

pamiętanie uprzednich

•

Wąskie rozumienie: ilościowa zmiana w

aktualizowaniu uprzednio wyuczonego

materiału na skutek nabywania nowych

treści

•

Ułatwienie lub hamowanie retroaktywne – to

ostatnie traktowane jako jedno z wyjaśnień

zapominania

•

Szersze rozumienie: zmiany tak ilościowe, jak

i jakościowe (patrz poglądy Piageta)

Schemat badania

• Gr. E Uczy się A Uczy się B Pomiar A
• Gr. K Uczy się A przerwa Pomiar A
• Gdy wyniki gr. E  K  ułatwienie

retroaktywne

• Gdy wyniki gr. E  K  hamowanie

retroaktywne

• Prawa Osgooda: gdy bodźce identyczne, a

reakcje różne – hamowanie; gdy reakcje
identyczne, a bodźce różne – ułatwienie; gdy
bodźce i reakcje różne –hamowanie

Determinanty retroakcji:

cechy podmiotu

1. Wiek: zależność krzywoliniowa
2. Inteligencja: zależność odwrotnie

proporcjonalna

3. Nastawienie na pamiętanie: słabsze

hamowanie

4. Aktywność własna jednostki: sposób

wypełniania przerwy interpolacyjnej;
zależność od rodzaju stosowanych
strategii

Determinanty retroakcji:

cechy sytuacji

1. Cechy materiału: podobieństwo;

struktura; obszerność; stopień
opanowania

2. Odstęp czasu między uczeniem

się i pomiarem

3. Sposób pomiaru efektów
4. Kontekst uczenia się

Sposoby przeciwdziałania

hamowaniu

retroaktywnemu

• Dobre, trwałe zapamiętywanie

treści początkowych

• Wyraźne różnicowanie kolejno

przyswajanych treści: zmiana
rodzaju treści, sposobu
zapamiętywania, kontekstu,
modalności

Interpretacje retroakcji

• Klasyczne: hipoteza perseweracyjna,

hipoteza współzawodniczenia reakcji,
hipoteza generalizacji i różnicowania,
hipoteza dwuczynnikowa

• Współczesne: hipoteza różnicowania list,

hipoteza uogólnionego współzawodnictwa,
hipoteza interferencji zestawu reakcji,
hipoteza przekodowywania bodźców, teoria
podatności śladu na zatarcie, zakłócenia
wydobywania

Reminiscencja

• Jeżeli po upływie czasu lepiej pamiętamy lub

wykonujemy czynność niż bezpośrednio po

zakończeniu uczenia się, oznacza to wystąpienie

reminiscencji

• Zjawisko Ballarda: reminiscencja to

występowanie w odtworzeniu odroczonym

większej liczby elementów niż bezpośrednio po

uczeniu się, ale też zmiany jakościowe (pomiar

w jednej grupie)

• Zjawisko Warda-Hovlanda: ilościowa poprawa

odtworzeń po zakończeniu uczenia się (pomiar

w kilku grupach)

Determinanty

reminiscencji

• Cechy osoby uczącej się: wiek, płeć,

zdolności, motywacja, cechy osobowości
(ekstrawersja)

• Cechy materiału: sensowność i struktura
• Sposób uczenia się (uczenie się

skomasowane a rozłożone w czasie)

• Stopień opanowania materiału
• Długość przerw między uczeniem się a

pomiarem

Interpretacje zjawiska

• Badani powtarzają materiał, zatem

reminiscencja to artefakt

• Uczenie się skomasowane  narastanie

zmęczenia  poziom wykonania niższy od

poziomu wyuczenia, przerwa = odpoczynek 

lepsze wykonanie

• Hamowanie reaktywne
• Pomiar odroczony po konsolidacji śladów

pamięciowych

• Przetwarzanie nieświadome zapamiętanych

treści

Postarzanie skomasowane

i rozłożone w czasie

• Ogólnie uczenie się rozłożone w czasie daje

lepsze efekty, obserwowalne w poziomie

wykonania

• Dotyczy to zarówno efektów bezpośrednich,

jak i odroczonych

• I prawo Josta: jeżeli dwa skojarzenia mają

taką samą siłę, ale różny wiek, z upływem

czasu siła starszego będzie słabła wolniej

• II prawo Josta: jeżeli dwa skojarzenia mają

taką samą siłę, ale różny wiek, dalsze uczenie

się przynosi większe korzyści starszemu

Obrazowa ilustracja

efektywności dwóch

rodzajów powtórzeń

Przyczyny wyższej

efektywności uczenia się

rozłożonego w czasie

• Nasycenie
• Hamowanie reaktywne
• Efekt Zeigarnik
• Efekt Owsiankiny

Optymalny czas przerwy

• Niekorzystny i korzystny wpływ zapominania w

trakcie przerw

• Odpoczynek
• Zależność długości przerwy od czasu uczenia się
• Stopień trudności materiału
• Faza uczenia się
• Wielkość porcji materiału
• Ogólna zasada: pamiętanie jest najlepsze, gdy

odstępy między powtórzeniami odpowiadają

odstępowi między ostatnim powtórzeniem i

testem

Zalecenia praktyczne

• Nie należy uczyć się obszernych materiałów w

sposób skomasowany.

• Im trudniejszy i dłuższy materiał, tym więcej

powinno być seansów uczenia się.

• Im trudniejszy materiał, tym krótsze powinny

być przerwy.

• Im bardziej zwarty materiał, tym krótsze

przerwy.

• Im dłuższe uczenie się, tym dłuższa przerwa.
• Pierwszy seans uczenia się powinien być

dłuższy.

Sposoby powtarzania

• Raczej korzystniejsze uczenie się

całościowe niż częściami

• Korzystne metody kombinowane
• Rola próbnych reprodukcji
a. Większa aktywność
b. Wzrost motywacji
c. Samokontrola efektów
d. Przygotowanie do końcowej reprodukcji

Przeuczenie

• Powtórzenia po wyuczeniu się

służą utrwalaniu materiału

• Im wyższy poziom przeuczenia,

tym trwalsze przechowywanie,
wolniejsze zapominanie, łatwiejsze
wydobywanie i większa odporność
na zakłócający wpływ stresu.

Ilustracja efektów

przeuczenia

Rola motywacji

• Znak: motywacja pozytywna i

negatywna

• Źródło: motywacja wewnętrzna i

zewnętrzna

• Siła
• Rodzaje motywów uczenia się i ich

konsekwencje

Rola motywacji: prawa

Yerkesa-Dodsona

• Pierwsze prawo Yerkesa-Dodsona:

występuje krzywoliniowy związek między
poziomem pobudzenia i sprawnością
działania

• Drugie prawo: im trudniejsze zadanie, tym

wcześniej przypada optimum pobudzenia

• Konsekwencje dla wykonania, zwłaszcza w

warunkach podwyższonego poziomu lęku
(np. w trakcie sprawdzianów lub
egzaminów)

Prawa Yerkesa-Dodsona