Działania wobec stresu

Działania wobec stresu

– podejście

– podejście

pragmatyczne

pragmatyczne

Strategie radzenia sobie

Strategie radzenia sobie

ze stresem

ze stresem

Strategia radzenia sobie ze

Strategia radzenia sobie ze

stresem

stresem

•

Działania podejmowane w konkretnej
sytuacji, „tu i teraz”, zmienne,
uwarunkowane przede wszystkim
sytuacyjnie

Koncepcja strategii

Koncepcja strategii

adaptacyjnych (White,

adaptacyjnych (White,

1977)

1977)

•

celem działań określanych jako

strategie adaptacyjne

jest:

•

zdobycie adekwatnych informacji
dotyczących otoczenia

•

utrzymanie zadowalających warunków
wewnętrznych umożliwiających
działanie i przetwarzanie informacji

•

utrzymanie autonomii - wolności
ruchów -swobody działania

Dwie formy strategii

Dwie formy strategii

adaptacyjnych (White,1977)

adaptacyjnych (White,1977)

•

radzenie sobie

- działania adaptacyjne w

trudnych, nowych warunkach

•

mechanizmy obronne

- działania adaptacyjne,

które przebiegają niewłaściwie, nieskuteczne,
zakłócające harmonię i równowagę pomiędzy
trzema celami adaptacji, skojarzone z wysokim
lękiem i wprawdzie na krótszą metę skuteczne
w jego redukcji, to na dłuższą metę zawodne

Radzenie sobie ze

Radzenie sobie ze

stresem

stresem

Podejście poznawczo –

Podejście poznawczo –

relacyjne

relacyjne

Radzenie sobie ze stresem

Radzenie sobie ze stresem

- definicja Lazarusa (1984)

- definicja Lazarusa (1984)

•

ciągle zmieniające się wysiłki
poznawcze i behawioralne
zmierzające do sprostania
specyficznym zewnętrznym i/lub
wewnętrznym wymogom, które są
oceniane jako nadwerężające lub
przekraczające możliwości osoby

Dwie podstawowe funkcje

Dwie podstawowe funkcje

radzenia sobie ze stresem

radzenia sobie ze stresem

(Lazarus, 1984)

(Lazarus, 1984)

•

rozwiązanie problemu

•

kontrolowanie emocji

•

a więc podstawowe formy, rodzaje
radzenia sobie to:

•

działania skierowane na problem

•

działania skierowane na emocje

Czynniki zwiększające możliwości

Czynniki zwiększające możliwości

radzenia sobie ze stresem

radzenia sobie ze stresem

(Lazarus, 1984)

(Lazarus, 1984)

•

zdrowie i energia

•

pozytywne przekonania o sobie i
świecie

•

umiejętność rozwiązywania problemów

•

umiejętności interpersonalne

•

wsparcie społeczne

•

zaplecze materialne

Czynniki zmniejszające możliwości

Czynniki zmniejszające możliwości

radzenia sobie ze stresem

radzenia sobie ze stresem

(Lazarus, 1984)

(Lazarus, 1984)

•

przekonania i normy kulturowe

•

wrażliwość na ocenę, problemy
autorytetu

•

wpływ grupy i otoczenia społecznego

•

spostrzegany stopień zagrożenia

Badania zespołu Lazarusa -

Badania zespołu Lazarusa -

Radzenie sobie ze

Radzenie sobie ze

stresem życia codziennego

stresem życia codziennego

•

Grupa: 52 K, 48 M, 45-64 rż, klasa średnia

•

Siedmiokrotne badanie co 4 tyg, pytanie o wydarzenia

powodujące stres w okresie ostatniego miesiąca,

charakterystyka oraz ocena poznawcza wydarzenia, stosowane

formy radzenia sobie

•

Analiza czynnikowa – skala P i E

•

Dane z 1332 wydarzeń, tylko w 2% stosowano jedną formę

radzenia sobie

•

Wzorzec radzenia sobie – nasilenie P i E na skali trzystopniowej

(duże, średnie, małe) dla każdego wydarzenia

•

Współczynnik powtarzalności wzorca – średnia .265, odch. .

185, min. .073, max. 1.00 (pełna powtarzalność)

•

P – wydarzenie w pracy i takie, które daje możliwość działania

•

E – wydarzenie w obszarze zdrowia, bez możliwości działania

•

P – częściej u M w pracy

Badania zespołu Lazarusa -

Badania zespołu Lazarusa -

Radzenie sobie ze

Radzenie sobie ze

stresem życia codziennego (1/2)

stresem życia codziennego (1/2)

•

Grupa: 85 M, 85 K, 35-45 rż (małżeństwa)

•

Sześciokrotne badanie co 4 tygodnie, pytanie o wydarzenia

powodujące stres w okresie ostatniego miesiąca, ocena

poznawcza wydarzenia (pierwotna i wtórna), stosowane

formy radzenia sobie, ocena skutków zakończonego

wydarzenia (zadowalające-niezadowalające)

•

Analiza czynnikowa – 8 form radzenia sobie

•

Wyniki dla oceny pierwotnej:

•

Zagrożenie dla samooceny – działania konfrontacyjne,

samokontrola, akceptowanie odpowiedzialności, ucieczka-

unikanie

•

Zagrożenie dla bliskich – działania konfrontacyjne, ucieczka-

unikanie

•

Problemy w pracy – samokontrola i działanie skierowane na

problem

•

Problemy finansowe – działanie konfrontacyjne oraz

poszukiwanie wsparcia społecznego

•

Zagrożenie zdrowia – poszukiwanie wsparcia społecznego

oraz ucieczka-unikanie

Badania zespołu Lazarusa -

Badania zespołu Lazarusa -

Radzenie sobie ze

Radzenie sobie ze

stresem życia codziennego (2/2)

stresem życia codziennego (2/2)

•

Wyniki dla oceny wtórnej:

•

Wydarzenie modyfikowalne – działania konfrontaycyjne,
skierowane na rozwiązanie problemu, akceptacja
odpowiedzialności i przewartościowanie

•

Wydarzenie z którym trzeba się pogodzić – dystansowanie,
ucieczka-unikanie

•

Formy radzenia sobie a skutki wydarzenia:

•

Działanie skierowane na problem i przewartościowanie –
zadowalające skutki wydarzenia

•

Działanie konfrontacyjne i dystansowanie – niezadowalające
skutki zdarzenia

Badania zespołu Lazarusa -

Badania zespołu Lazarusa -

Radzenie sobie ze

Radzenie sobie ze

stresem życia codziennego przez ludzi w

stresem życia codziennego przez ludzi w

różnym wieku

różnym wieku

•

Grupa: młodsza 75 M (średni wiek 41 lat), 75 K (średni wiek

39 lat), klasa średnia

•

Starsza 68 M (średni wiek 68), 73 K (średni wiek 68), klasa

średnia

•

Sześciokrotne badanie co 4 tygodnie, pytanie o wydarzenia

powodujące stres w okresie ostatniego miesiąca,

charakterystyka oraz ocena poznawcza wydarzenia,

stosowane formy radzenia sobie

•

Analiza czynnikowa – 8 form radzenia sobie

•

Osoby młodsze – więcej wydarzeń związanych z finansami,

pracą, utrzymaniem domu, rodziną i przyjaciółmi, osoby

starsze – ze zdrowiem

•

Osoby młodsze – działania konfrontacyjne, zorientowane na

rozwiązanie problemu, poszukiwanie wsparcia społecznego

•

Osoby starsze – dystansowanie, akceptowanie

odpowiedzialności, przewartościowanie

Badania zespołu Lazarusa -

Badania zespołu Lazarusa -

Radzenie sobie ze

Radzenie sobie ze

stresem życia codziennego przez ludzi

stresem życia codziennego przez ludzi

różniących się nasileniem symptomów

różniących się nasileniem symptomów

depresji (1/2)

depresji (1/2)

•

Grupa: 85 M, 85 K, 35-45 rż (małżeństwa)

•

Sześciokrotne badanie co 4 tygodnie, pytanie o

wydarzenia powodujące stres w okresie ostatniego

miesiąca, symptomy depresji, ocena poznawcza

wydarzenia (pierwotna i wtórna), stosowane formy

radzenia sobie, ocena skutków zakończonego

wydarzenia (zadowalające-niezadowalające),

emocje związane z wydarzeniem

•

Ocena pierwotna – depresyjni - większy stopień

zagrożenia, we wszystkich branych pod uwagę

kategoriach zdarzeń (samoocena, praca, zdrowie,

finanse, dobro bliskich)

•

Ocena wtórna – depresyjni – konieczność

powstrzymania działania

Badania zespołu Lazarusa -

Badania zespołu Lazarusa -

Radzenie sobie ze

Radzenie sobie ze

stresem życia codziennego przez ludzi

stresem życia codziennego przez ludzi

różniących się nasileniem symptomów

różniących się nasileniem symptomów

depresji (2/2)

depresji (2/2)

•

Radzenie sobie – depresyjni – działanie
konfrontacyjne, samokontrola, ucieczka-unikanie,
akceptowanie odpowiedzialności, poszukiwanie
wsparcia społecznego

•

Emocje – depresyjni – wyższy poziom
negatywnych: gniewu, niezadowolenia, strachu

Zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem u pacjentów

Zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem u pacjentów

chirurgicznych (Łosiak, 1994)

chirurgicznych (Łosiak, 1994)

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1,4

1,6

1,8

2

A

B

C

przemiana

koncentracja na
problemie
ucieczka-
fantazjowanie
rezygnacja

kontrolowanie
emocji

Zmiany istotne: A-B

koncentracja na problemie

,

ucieczka-fantazjowanie

Zmiany istotne: B-C

rezygnacja

Waga operacji a zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem

Waga operacji a zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem

(ucieczka-fantazjowanie)

(ucieczka-fantazjowanie)

0

0,5

1

1,5

2

A

B

C

większa
operacja
mniejsza
operacja

Waga operacji a zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem

Waga operacji a zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem

(przemiana)

(przemiana)

0

0,5

1

1,5

2

A

B

większa
operacja
mniejsza
operacja

Czas operacji a zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem

Czas operacji a zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem

(przemiana)

(przemiana)

1,1

1,2

1,3

1,4

1,5

1,6

A

B

operacja
między A i B
operacja po B

Diagnoza a zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem

Diagnoza a zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem

(obwinianie siebie)

(obwinianie siebie)

0

0,5

1

1,5

A

B

nowotwory
inne

Wzorce radzenia sobie ze stresem u pacjentów chirurgicznych

Wzorce radzenia sobie ze stresem u pacjentów chirurgicznych

-2

-1,5

-1

-0,5

0

0,5

1

asteniczny n 12
zadaniowy n 24
aktywny n 34
unikowy n 15

Klasyfikacja form

Klasyfikacja form

radzenia sobie ze

radzenia sobie ze

stresem

stresem

Podejście indukcyjne i

Podejście indukcyjne i

dedukcyjne

dedukcyjne

Podejście indukcyjne

Podejście indukcyjne

Empiryczny punkt wyjścia

Empiryczny punkt wyjścia

Skala Ways of Coping Questionnaire

Skala Ways of Coping Questionnaire

– analizy czynnikowe – pierwsze badania

– analizy czynnikowe – pierwsze badania

•

działania skierowane na
problem

•

działania skierowane na emocje

•

(Folkman, Lazarus, 1980)

Skala Ways of Coping Questionnaire

Skala Ways of Coping Questionnaire

– analizy czynnikowe – badania zespołu

– analizy czynnikowe – badania zespołu

Lazarusa

Lazarusa

•

koncentracja na problemie

•

myślenie życzeniowe

•

izolacja

•

poszukiwanie wsparcia
społecznego

•

koncentracja na
pozytywnych aspektach

•

obwinianie siebie

•

redukowanie napięcia

•

zamknięcie się w sobie

•

(Folkman, Lazarus,
1985)

•

konfrontacja

•

dystansowanie

•

kontrolowanie emocji

•

poszukiwanie wsparcia
społecznego

•

akceptacja
odpowiedzialności

•

ucieczka-unikanie

•

planowe rozwiązywanie
problemów

•

przeformułowanie

•

(Folkman, Lazarus i in.
1986)

Skala Ways of Coping Questionnaire

Skala Ways of Coping Questionnaire

– analizy czynnikowe – badania polskie

– analizy czynnikowe – badania polskie

•

poszukiwanie wsparcia
społecznego

•

koncentracja na zadaniu

•

dystansowanie

•

akceptacja
odpowiedzialności

•

odreagowanie

•

mobilizacja

•

modyfikacja działania

•

ucieczka-unikanie

•

(Łosiak, 1992)

•

przemiana

•

obwinianie siebie

•

koncentracja na problemie

•

ucieczka-fantazjowanie

•

wzorowanie się na innych

•

rezygnacja

•

odreagowanie

•

kontrolowanie emocji

•

(Łosiak, 1994)

Skala Ways of Coping Questionnaire

Skala Ways of Coping Questionnaire

– analizy czynnikowe – badania innych

– analizy czynnikowe – badania innych

grup

grup

•

koncentracja na problemie

•

myślenie życzeniowe

•

dystansowanie

•

koncentracja na
pozytywnych aspektach

•

obwinianie siebie / izolacja

•

poszukiwanie wsparcia
społecznego

•

(Drumheller i in. 1991)

•

działanie instrumentalne

•

ucieczka / obwinianie
siebie

•

poszukiwanie wsparcia
emocjonalnego

•

minimizacja

•

(Terry, 1991)

Klasyfikacja form radzenia sobie ze

Klasyfikacja form radzenia sobie ze

stresem w oparciu o analizę

stresem w oparciu o analizę

czynnikową (Endler, Parker)

czynnikową (Endler, Parker)

•

działania skierowane na zadanie

•

działania skierowane na emocje

•

działania skierowane na unikanie

– angażowanie się w czynności zastępcze
– poszukiwanie kontaktów towarzyskich

•

Endler, Parker (1990) CISS - Coping
Inventory for Stressful Situations

Klasyfikacja form radzenia sobie ze

Klasyfikacja form radzenia sobie ze

stresem w oparciu o analizę

stresem w oparciu o analizę

czynnikową

czynnikową

(Carver, Scheier, Weintraub)

(Carver, Scheier, Weintraub)

•

koncentracja na problemie

•

zaprzeczanie

•

koncentracja na emocjach

•

poszukiwanie emocjonalnego wsparcia

•

akceptacja

•

zwracanie się ku religii

•

poczucie humoru

•

używanie alkoholu lub innych środków odurzających

•

Piątek, Wrześniewski (kwest. COPE Carvera)

Podejście dedukcyjne

Podejście dedukcyjne

Teoretyczny punkt wyjścia

Teoretyczny punkt wyjścia

Klasyfikacja form radzenia sobie ze

Klasyfikacja form radzenia sobie ze

stresem - kategoryzacja danych z

stresem - kategoryzacja danych z

wywiadu

wywiadu

•

reakcje, które zmieniają sytuację

•

reakcje, które zmieniają znaczenie
albo ocenę stresu

•

reakcje ukierunkowane na kontrolę
negatywnych emocji

•

Pearlin, Schooler, 1978

Klasyfikacja form radzenia sobie ze

Klasyfikacja form radzenia sobie ze

stresem oparta o kryterium metody i

stresem oparta o kryterium metody i

ukierunkowania działania

ukierunkowania działania

•

kryterium podziału:

metoda

•

aktywność behawioralna

•

aktywność poznawcza

•

unikanie

•

kryterium podziału:

ukierunkowanie

•

działania skierowane na problem

•

działania skierowane na emocje

•

Billings, Moos, 1981

Klasyfikacja form radzenia sobie ze

Klasyfikacja form radzenia sobie ze

stresem na trzech właściwościach

stresem na trzech właściwościach

działania

działania

- Hobfoll, 1996

- Hobfoll, 1996

aktywne

pasywne

prospołec
zne

antyspołeczne

bezpośrednie

pośrednie

Skale kwestionariusza SACS Hobfolla

Skale kwestionariusza SACS Hobfolla

•

działanie asertywne

(aktywne, prospołeczne)

•

prospołeczne jednoczenie się

(aktywne,

prospołeczne)

•

poszukiwanie wsparcia społecznego

(aktywne,

prospołeczne)

•

rozważne działanie

(bierne, prospołeczne)

•

działanie instynktowne

(aktywne,

antyspołeczne)

•

unikanie

(bierne, antyspołeczne)

•

działanie pośrednie

•

działanie antyspołeczne

(aktywne,

antyspołeczne)

•

działanie agresywne

(aktywne, antyspołeczne)

Radzenie sobie ze stresem w

Radzenie sobie ze stresem w

ujęciu Hobfolla – moderatory

ujęciu Hobfolla – moderatory

Płeć
Kultura
„Macho – indywidualista” – wzorzec

radzenia sobie w kulturze Zachodu

Efekty radzenia sobie i stres

Efekty radzenia sobie i stres

– badania Hobfolla

– badania Hobfolla

Efekty radzenia sobie i stres

Efekty radzenia sobie i stres

– badania Hobfolla

– badania Hobfolla

Efekty radzenia sobie i stres

Efekty radzenia sobie i stres

– badania Hobfolla

– badania Hobfolla

Klasyfikacja form radzenia sobie ze

Klasyfikacja form radzenia sobie ze

stresem oparta na kryterium celu

stresem oparta na kryterium celu

aktywności- Perrez, Reicherts, 1992

aktywności- Perrez, Reicherts, 1992

•

zorientowane na sytuację:

•

aktywne wpływanie na sytuację

•

ucieczka / oderwanie

•

pasywność

•

zorientowane na reprezentację:

•

poszukiwanie informacji

•

tłumienie informacji

•

zorientowane na ewaluację:

•

zmiana intencji / celów

•

zmiana oceny sytuacji

Klasyfikacja strategii readaptacji

oparta na kryterium celu i metody

działania

(Łosiak, 2007)

METODA

CEL

Przyczyna

stresu

Stres

Zmiana
otoczenia

asertywne

(alfa)

unikowe

(beta)

Zmiana
siebie

dostosowawc

ze

(gamma)

relaksujące

(delta)