Działania wobec stresu
Działania wobec stresu
– podejście
– podejście
pragmatyczne
pragmatyczne
Strategie radzenia sobie
Strategie radzenia sobie
ze stresem
ze stresem
Działania wobec stresu
Działania wobec stresu
– podejście
– podejście
pragmatyczne
pragmatyczne
Strategie radzenia sobie
Strategie radzenia sobie
ze stresem
ze stresem
Strategia radzenia sobie ze
Strategia radzenia sobie ze
stresem
stresem
•
Działania podejmowane w konkretnej
sytuacji, „tu i teraz”, zmienne,
uwarunkowane przede wszystkim
sytuacyjnie
Koncepcja strategii
Koncepcja strategii
adaptacyjnych (White,
adaptacyjnych (White,
1977)
1977)
•
celem działań określanych jako
strategie adaptacyjne
jest:
•
zdobycie adekwatnych informacji
dotyczących otoczenia
•
utrzymanie zadowalających warunków
wewnętrznych umożliwiających
działanie i przetwarzanie informacji
•
utrzymanie autonomii - wolności
ruchów -swobody działania
Dwie formy strategii
Dwie formy strategii
adaptacyjnych (White,1977)
adaptacyjnych (White,1977)
•
radzenie sobie
- działania adaptacyjne w
trudnych, nowych warunkach
•
mechanizmy obronne
- działania adaptacyjne,
które przebiegają niewłaściwie, nieskuteczne,
zakłócające harmonię i równowagę pomiędzy
trzema celami adaptacji, skojarzone z wysokim
lękiem i wprawdzie na krótszą metę skuteczne
w jego redukcji, to na dłuższą metę zawodne
Radzenie sobie ze
Radzenie sobie ze
stresem
stresem
Podejście poznawczo –
Podejście poznawczo –
relacyjne
relacyjne
Radzenie sobie ze stresem
Radzenie sobie ze stresem
- definicja Lazarusa (1984)
- definicja Lazarusa (1984)
•
ciągle zmieniające się wysiłki
poznawcze i behawioralne
zmierzające do sprostania
specyficznym zewnętrznym i/lub
wewnętrznym wymogom, które są
oceniane jako nadwerężające lub
przekraczające możliwości osoby
Dwie podstawowe funkcje
Dwie podstawowe funkcje
radzenia sobie ze stresem
radzenia sobie ze stresem
(Lazarus, 1984)
(Lazarus, 1984)
•
rozwiązanie problemu
•
kontrolowanie emocji
•
a więc podstawowe formy, rodzaje
radzenia sobie to:
•
działania skierowane na problem
•
działania skierowane na emocje
Czynniki zwiększające możliwości
Czynniki zwiększające możliwości
radzenia sobie ze stresem
radzenia sobie ze stresem
(Lazarus, 1984)
(Lazarus, 1984)
•
zdrowie i energia
•
pozytywne przekonania o sobie i
świecie
•
umiejętność rozwiązywania problemów
•
umiejętności interpersonalne
•
wsparcie społeczne
•
zaplecze materialne
Czynniki zmniejszające możliwości
Czynniki zmniejszające możliwości
radzenia sobie ze stresem
radzenia sobie ze stresem
(Lazarus, 1984)
(Lazarus, 1984)
•
przekonania i normy kulturowe
•
wrażliwość na ocenę, problemy
autorytetu
•
wpływ grupy i otoczenia społecznego
•
spostrzegany stopień zagrożenia
Badania zespołu Lazarusa -
Badania zespołu Lazarusa -
Radzenie sobie ze
Radzenie sobie ze
stresem życia codziennego
stresem życia codziennego
•
Grupa: 52 K, 48 M, 45-64 rż, klasa średnia
•
Siedmiokrotne badanie co 4 tyg, pytanie o wydarzenia
powodujące stres w okresie ostatniego miesiąca,
charakterystyka oraz ocena poznawcza wydarzenia, stosowane
formy radzenia sobie
•
Analiza czynnikowa – skala P i E
•
Dane z 1332 wydarzeń, tylko w 2% stosowano jedną formę
radzenia sobie
•
Wzorzec radzenia sobie – nasilenie P i E na skali trzystopniowej
(duże, średnie, małe) dla każdego wydarzenia
•
Współczynnik powtarzalności wzorca – średnia .265, odch. .
185, min. .073, max. 1.00 (pełna powtarzalność)
•
P – wydarzenie w pracy i takie, które daje możliwość działania
•
E – wydarzenie w obszarze zdrowia, bez możliwości działania
•
P – częściej u M w pracy
Badania zespołu Lazarusa -
Badania zespołu Lazarusa -
Radzenie sobie ze
Radzenie sobie ze
stresem życia codziennego (1/2)
stresem życia codziennego (1/2)
•
Grupa: 85 M, 85 K, 35-45 rż (małżeństwa)
•
Sześciokrotne badanie co 4 tygodnie, pytanie o wydarzenia
powodujące stres w okresie ostatniego miesiąca, ocena
poznawcza wydarzenia (pierwotna i wtórna), stosowane
formy radzenia sobie, ocena skutków zakończonego
wydarzenia (zadowalające-niezadowalające)
•
Analiza czynnikowa – 8 form radzenia sobie
•
Wyniki dla oceny pierwotnej:
•
Zagrożenie dla samooceny – działania konfrontacyjne,
samokontrola, akceptowanie odpowiedzialności, ucieczka-
unikanie
•
Zagrożenie dla bliskich – działania konfrontacyjne, ucieczka-
unikanie
•
Problemy w pracy – samokontrola i działanie skierowane na
problem
•
Problemy finansowe – działanie konfrontacyjne oraz
poszukiwanie wsparcia społecznego
•
Zagrożenie zdrowia – poszukiwanie wsparcia społecznego
oraz ucieczka-unikanie
Badania zespołu Lazarusa -
Badania zespołu Lazarusa -
Radzenie sobie ze
Radzenie sobie ze
stresem życia codziennego (2/2)
stresem życia codziennego (2/2)
•
Wyniki dla oceny wtórnej:
•
Wydarzenie modyfikowalne – działania konfrontaycyjne,
skierowane na rozwiązanie problemu, akceptacja
odpowiedzialności i przewartościowanie
•
Wydarzenie z którym trzeba się pogodzić – dystansowanie,
ucieczka-unikanie
•
Formy radzenia sobie a skutki wydarzenia:
•
Działanie skierowane na problem i przewartościowanie –
zadowalające skutki wydarzenia
•
Działanie konfrontacyjne i dystansowanie – niezadowalające
skutki zdarzenia
Badania zespołu Lazarusa -
Badania zespołu Lazarusa -
Radzenie sobie ze
Radzenie sobie ze
stresem życia codziennego przez ludzi w
stresem życia codziennego przez ludzi w
różnym wieku
różnym wieku
•
Grupa: młodsza 75 M (średni wiek 41 lat), 75 K (średni wiek
39 lat), klasa średnia
•
Starsza 68 M (średni wiek 68), 73 K (średni wiek 68), klasa
średnia
•
Sześciokrotne badanie co 4 tygodnie, pytanie o wydarzenia
powodujące stres w okresie ostatniego miesiąca,
charakterystyka oraz ocena poznawcza wydarzenia,
stosowane formy radzenia sobie
•
Analiza czynnikowa – 8 form radzenia sobie
•
Osoby młodsze – więcej wydarzeń związanych z finansami,
pracą, utrzymaniem domu, rodziną i przyjaciółmi, osoby
starsze – ze zdrowiem
•
Osoby młodsze – działania konfrontacyjne, zorientowane na
rozwiązanie problemu, poszukiwanie wsparcia społecznego
•
Osoby starsze – dystansowanie, akceptowanie
odpowiedzialności, przewartościowanie
Badania zespołu Lazarusa -
Badania zespołu Lazarusa -
Radzenie sobie ze
Radzenie sobie ze
stresem życia codziennego przez ludzi
stresem życia codziennego przez ludzi
różniących się nasileniem symptomów
różniących się nasileniem symptomów
depresji (1/2)
depresji (1/2)
•
Grupa: 85 M, 85 K, 35-45 rż (małżeństwa)
•
Sześciokrotne badanie co 4 tygodnie, pytanie o
wydarzenia powodujące stres w okresie ostatniego
miesiąca, symptomy depresji, ocena poznawcza
wydarzenia (pierwotna i wtórna), stosowane formy
radzenia sobie, ocena skutków zakończonego
wydarzenia (zadowalające-niezadowalające),
emocje związane z wydarzeniem
•
Ocena pierwotna – depresyjni - większy stopień
zagrożenia, we wszystkich branych pod uwagę
kategoriach zdarzeń (samoocena, praca, zdrowie,
finanse, dobro bliskich)
•
Ocena wtórna – depresyjni – konieczność
powstrzymania działania
Badania zespołu Lazarusa -
Badania zespołu Lazarusa -
Radzenie sobie ze
Radzenie sobie ze
stresem życia codziennego przez ludzi
stresem życia codziennego przez ludzi
różniących się nasileniem symptomów
różniących się nasileniem symptomów
depresji (2/2)
depresji (2/2)
•
Radzenie sobie – depresyjni – działanie
konfrontacyjne, samokontrola, ucieczka-unikanie,
akceptowanie odpowiedzialności, poszukiwanie
wsparcia społecznego
•
Emocje – depresyjni – wyższy poziom
negatywnych: gniewu, niezadowolenia, strachu
Zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem u pacjentów
Zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem u pacjentów
chirurgicznych (Łosiak, 1994)
chirurgicznych (Łosiak, 1994)
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1,4
1,6
1,8
2
A
B
C
przemiana
koncentracja na
problemie
ucieczka-
fantazjowanie
rezygnacja
kontrolowanie
emocji
Zmiany istotne: A-B
koncentracja na problemie
,
ucieczka-fantazjowanie
Zmiany istotne: B-C
rezygnacja
Waga operacji a zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem
Waga operacji a zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem
(ucieczka-fantazjowanie)
(ucieczka-fantazjowanie)
0
0,5
1
1,5
2
A
B
C
większa
operacja
mniejsza
operacja
Waga operacji a zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem
Waga operacji a zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem
(przemiana)
(przemiana)
0
0,5
1
1,5
2
A
B
większa
operacja
mniejsza
operacja
Czas operacji a zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem
Czas operacji a zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem
(przemiana)
(przemiana)
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5
1,6
A
B
operacja
między A i B
operacja po B
Diagnoza a zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem
Diagnoza a zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem
(obwinianie siebie)
(obwinianie siebie)
0
0,5
1
1,5
A
B
nowotwory
inne
Wzorce radzenia sobie ze stresem u pacjentów chirurgicznych
Wzorce radzenia sobie ze stresem u pacjentów chirurgicznych
-2
-1,5
-1
-0,5
0
0,5
1
asteniczny n 12
zadaniowy n 24
aktywny n 34
unikowy n 15
Klasyfikacja form
Klasyfikacja form
radzenia sobie ze
radzenia sobie ze
stresem
stresem
Podejście indukcyjne i
Podejście indukcyjne i
dedukcyjne
dedukcyjne
Podejście indukcyjne
Podejście indukcyjne
Empiryczny punkt wyjścia
Empiryczny punkt wyjścia
Skala Ways of Coping Questionnaire
Skala Ways of Coping Questionnaire
– analizy czynnikowe – pierwsze badania
– analizy czynnikowe – pierwsze badania
•
działania skierowane na
problem
•
działania skierowane na emocje
•
(Folkman, Lazarus, 1980)
Skala Ways of Coping Questionnaire
Skala Ways of Coping Questionnaire
– analizy czynnikowe – badania zespołu
– analizy czynnikowe – badania zespołu
Lazarusa
Lazarusa
•
koncentracja na problemie
•
myślenie życzeniowe
•
izolacja
•
poszukiwanie wsparcia
społecznego
•
koncentracja na
pozytywnych aspektach
•
obwinianie siebie
•
redukowanie napięcia
•
zamknięcie się w sobie
•
(Folkman, Lazarus,
1985)
•
konfrontacja
•
dystansowanie
•
kontrolowanie emocji
•
poszukiwanie wsparcia
społecznego
•
akceptacja
odpowiedzialności
•
ucieczka-unikanie
•
planowe rozwiązywanie
problemów
•
przeformułowanie
•
(Folkman, Lazarus i in.
1986)
Skala Ways of Coping Questionnaire
Skala Ways of Coping Questionnaire
– analizy czynnikowe – badania polskie
– analizy czynnikowe – badania polskie
•
poszukiwanie wsparcia
społecznego
•
koncentracja na zadaniu
•
dystansowanie
•
akceptacja
odpowiedzialności
•
odreagowanie
•
mobilizacja
•
modyfikacja działania
•
ucieczka-unikanie
•
(Łosiak, 1992)
•
przemiana
•
obwinianie siebie
•
koncentracja na problemie
•
ucieczka-fantazjowanie
•
wzorowanie się na innych
•
rezygnacja
•
odreagowanie
•
kontrolowanie emocji
•
(Łosiak, 1994)
Skala Ways of Coping Questionnaire
Skala Ways of Coping Questionnaire
– analizy czynnikowe – badania innych
– analizy czynnikowe – badania innych
grup
grup
•
koncentracja na problemie
•
myślenie życzeniowe
•
dystansowanie
•
koncentracja na
pozytywnych aspektach
•
obwinianie siebie / izolacja
•
poszukiwanie wsparcia
społecznego
•
(Drumheller i in. 1991)
•
działanie instrumentalne
•
ucieczka / obwinianie
siebie
•
poszukiwanie wsparcia
emocjonalnego
•
minimizacja
•
(Terry, 1991)
Klasyfikacja form radzenia sobie ze
Klasyfikacja form radzenia sobie ze
stresem w oparciu o analizę
stresem w oparciu o analizę
czynnikową (Endler, Parker)
czynnikową (Endler, Parker)
•
działania skierowane na zadanie
•
działania skierowane na emocje
•
działania skierowane na unikanie
– angażowanie się w czynności zastępcze
– poszukiwanie kontaktów towarzyskich
•
Endler, Parker (1990) CISS - Coping
Inventory for Stressful Situations
Klasyfikacja form radzenia sobie ze
Klasyfikacja form radzenia sobie ze
stresem w oparciu o analizę
stresem w oparciu o analizę
czynnikową
czynnikową
(Carver, Scheier, Weintraub)
(Carver, Scheier, Weintraub)
•
koncentracja na problemie
•
zaprzeczanie
•
koncentracja na emocjach
•
poszukiwanie emocjonalnego wsparcia
•
akceptacja
•
zwracanie się ku religii
•
poczucie humoru
•
używanie alkoholu lub innych środków odurzających
•
Piątek, Wrześniewski (kwest. COPE Carvera)
Podejście dedukcyjne
Podejście dedukcyjne
Teoretyczny punkt wyjścia
Teoretyczny punkt wyjścia
Klasyfikacja form radzenia sobie ze
Klasyfikacja form radzenia sobie ze
stresem - kategoryzacja danych z
stresem - kategoryzacja danych z
wywiadu
wywiadu
•
reakcje, które zmieniają sytuację
•
reakcje, które zmieniają znaczenie
albo ocenę stresu
•
reakcje ukierunkowane na kontrolę
negatywnych emocji
•
Pearlin, Schooler, 1978
Klasyfikacja form radzenia sobie ze
Klasyfikacja form radzenia sobie ze
stresem oparta o kryterium metody i
stresem oparta o kryterium metody i
ukierunkowania działania
ukierunkowania działania
•
kryterium podziału:
metoda
•
aktywność behawioralna
•
aktywność poznawcza
•
unikanie
•
kryterium podziału:
ukierunkowanie
•
działania skierowane na problem
•
działania skierowane na emocje
•
Billings, Moos, 1981
Klasyfikacja form radzenia sobie ze
Klasyfikacja form radzenia sobie ze
stresem na trzech właściwościach
stresem na trzech właściwościach
działania
działania
- Hobfoll, 1996
- Hobfoll, 1996
aktywne
pasywne
prospołec
zne
antyspołeczne
bezpośrednie
pośrednie
Skale kwestionariusza SACS Hobfolla
Skale kwestionariusza SACS Hobfolla
•
działanie asertywne
(aktywne, prospołeczne)
•
prospołeczne jednoczenie się
(aktywne,
prospołeczne)
•
poszukiwanie wsparcia społecznego
(aktywne,
prospołeczne)
•
rozważne działanie
(bierne, prospołeczne)
•
działanie instynktowne
(aktywne,
antyspołeczne)
•
unikanie
(bierne, antyspołeczne)
•
działanie pośrednie
•
działanie antyspołeczne
(aktywne,
antyspołeczne)
•
działanie agresywne
(aktywne, antyspołeczne)
Radzenie sobie ze stresem w
Radzenie sobie ze stresem w
ujęciu Hobfolla – moderatory
ujęciu Hobfolla – moderatory
Płeć
Kultura
„Macho – indywidualista” – wzorzec
radzenia sobie w kulturze Zachodu
Efekty radzenia sobie i stres
Efekty radzenia sobie i stres
– badania Hobfolla
– badania Hobfolla
Efekty radzenia sobie i stres
Efekty radzenia sobie i stres
– badania Hobfolla
– badania Hobfolla
Efekty radzenia sobie i stres
Efekty radzenia sobie i stres
– badania Hobfolla
– badania Hobfolla
Klasyfikacja form radzenia sobie ze
Klasyfikacja form radzenia sobie ze
stresem oparta na kryterium celu
stresem oparta na kryterium celu
aktywności- Perrez, Reicherts, 1992
aktywności- Perrez, Reicherts, 1992
•
zorientowane na sytuację:
•
aktywne wpływanie na sytuację
•
ucieczka / oderwanie
•
pasywność
•
zorientowane na reprezentację:
•
poszukiwanie informacji
•
tłumienie informacji
•
zorientowane na ewaluację:
•
zmiana intencji / celów
•
zmiana oceny sytuacji
Klasyfikacja strategii readaptacji
oparta na kryterium celu i metody
działania
(Łosiak, 2007)
METODA
CEL
Przyczyna
stresu
Stres
Zmiana
otoczenia
asertywne
(alfa)
unikowe
(beta)
Zmiana
siebie
dostosowawc
ze
(gamma)
relaksujące
(delta)