Metody pomiaru
kapitału
intelektualnego
Mgr inż. Przemysław
Dominiak
Metody pomiaru
kapitału
intelektualnego
Mgr inż. Przemysław
Dominiak
Istota zagadnienia
„Menedżerowie zmagają się tu i teraz, by dostosować się do zmian w
przesunięciu środka ciężkości ekonomicznej: w przejściu od
zarządzania i mierzenia aktywów fizycznych i finansowych, do
kultywacji i uznania wiedzy jako najistotniejszego aktu kreacji wartości.
(…) Zapytajcie menedżera któregokolwiek przedsiębiorstwa, jaki
odsetek całkowitej wartości przypisałby aktywom niematerialnym –
wszystkiemu od indywidualnych umiejętności i know-how, po systemy
informatyczne, wzory i znaki handlowe oraz relacje z dostawcami i
klientami – i uzyskacie tę samą odpowiedź: ponad 80%.”
Źródło: P.LaBarre, The Rush on Knowledge, „Industry Week”, 19.02.1996 r., s. 53 [za:]
[Edvinsson, Malone, s. 11]
Lars Kolind, prezes duńskiej spółki wytwarzającej aparaty słuchowe
Otion Holding A/S, która odnotowała wzrost wartości ze 150 mln
duńskich koron (1991 r.) do 2,4 mld (2001 r.) z czego zaledwie 400 mln
ujawnionych jest w bilansie, powiedział:
„Cała nasza rachunkowość, wszystkie zasady wprowadzane przez rząd
i giełdę, wszystkie zasoby, wszystko koncentruje się na kapitale, co jest
pomysłem strasznie głupim, gdyż 2 miliardy koron kapitału
intelektualnego to pięć razy więcej!”
Źródło: Ibidem, s. 53-54 [za:] [Edvinsson, Malone, s. 11-12]
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
2/56
Pojęcie „kapitał
intelektualny”
Termin „kapitał intelektualny” używany jest często
zamiennie z terminem: „własność intelektualna”, „aktywa
intelektualne” i „aktywa wiedzy”, przy czym:
Kapitał intelektualny – może być rozumiany jako cały
majątek wynikający z wiedzy (sama wiedza lub rezultat
procesu jej transformacji)
Własność intelektualna – jest elementem KI i jest prawnie
zdefiniowana (prawa własności do patentów, znaków
towarowych, prawa autorskie)
Aktywa intelektualne, Aktywa wiedzy – ich definicja jest
mało konkretna; pojęcia szersze od własności intelektualnej
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
3/56
Stowarzyszenie The Society of Management of Canada (1998 r.):
„Aktywa intelektualne to aktywa oparte na wiedzy, które są własnością
firmy i które w przyszłości będą źródłem korzyści dla firmy.”
[Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 58]
Tom Stewart:
[KI to] „coś czego nie możesz dotknąć, ale co może uczynić cię
bogatym”.
„Działalność każdego przedsiębiorstwa zależy od patentów, procesów,
umiejętności menedżerów, technologii, informacji o konsumentach i
dostawcach a także doświadczenia. Ta całościowa wiedza tworzy kapitał
intelektualny.”
[Ibidem]
Larry Prusak, rzecznik prasowy Ernst & Young, na temat KI mówi, że jest
to:
materia intelektualna, która została zmaterializowana, uchwycona i
wykorzystana do stworzenia wysoko wartościowych aktywów.
[Ibidem, s. 59]
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
4/56
Pojęcie „kapitał intelektualny”
– cd
Pojęcie „kapitał
intelektualny” – cd
Gordon Petrash z firmy Dow definiuje kapitał intelektualny jako:
wiedzę posiadającą możliwość przekształcania się w wartość.
[Ibidem]
Karl Erik Sveiby definiując KI wiąże go z definicją zarządzania wiedzą:
„Kapitał intelektualny i zarządzanie wiedzą to pojęcia bliźniacze – dwa
konary tego samego drzewa”.
Główną różnicą jest stopień dynamiki tych dwóch pojęć: kapitał
intelektualny postrzegany jest jako kategoria statyczna, zarządzanie
wiedzą zaś – jako aktywny proces tworzenia, kodyfikowania,
przetwarzania, transferowania wiedzy.
[Sokołowska, 2005, s. 13]
Arian Ward twierdzi, iż kapitał intelektualny to suma funkcjonujących w
przedsiębiorstwie „wysp wiedzy”. Przedsiębiorstwo ma za zadanie
tworzenie między nimi powiązań i koordynację wiedzy pracowników w
sposób zapewniający odnoszenie korzyści, zarówno w wymiarze
jednostkowym (pracownicy), jak i całościowym (przedsiębiorstwo).
[Ibidem, s. 14]
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
5/56
Pojęcie „kapitał
intelektualny” – cd
Jednak najbardziej rozpowszechnioną definicją kapitału intelektualnego
jest definicja, która jest wynikiem badań prowadzonych w
przedsiębiorstwie działającym w branży ubezpieczeniowej „Skandia”
na początku lat 90.
Leif Edvinsson, dyrektor ds. KI w Skandii:
Kapitał intelektualny = kapitał ludzki + kapitał strukturalny
Kapitał ludzki jest rozumiany jako połączona wiedza, umiejętności,
innowacyjność i zdolność poszczególnych pracowników do sprawnego
wykonywania zadań. Jest w sposób zatem w sposób nieodłączny
związany z pracownikiem. Odejście pracowników z przedsiębiorstwa
może wiązać się z zanikiem „pamięci organizacyjnej”.
Kapitał strukturalny jest efektem ukierunkowanych działań ludzi.
Może przyjmować postać baz danych o klientach, uzyskanych koncesji,
oprogramowania komputerowego, struktury organizacji, systemów
przepływu informacji, procedur i innych dokumentów org. itp. W
przeciwieństwie do kapitału ludzkiego może być własnością
przedsiębiorstwa.
[Wachowiak – red. (Sopińska), 2005, s. 45-46]
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
6/56
Metody pomiaru KI –
klasyfikacja
Podział metod pomiaru wartości KI przedsiębiorstwa (wg K. E.
Sveiby’ego) [Strojny, 2003, s. 105-106]:
1.
1.
Oparte o kapitalizacj
Oparte o kapitalizacj
ę
ę
rynkow
rynkow
ą
ą (umożliwiające określenie różnicy
pomiędzy wartością księgową przedsiębiorstwa a jego rzeczywistą):
wskaźnik „Q” Tobina, MV/BV.
2.
2.
Oparte o zwrot na aktywach (ROA)
Oparte o zwrot na aktywach (ROA):
Ekonomiczna wartość dodana (EVA), CIV (Calculated Intangible Value),
KCE (Knowledge Capital Earnings), VAIC (Value Added Intellectual
Coefficiency), HRCA (Human Resources Costing and Accounting).
3.
3.
B
B
ezpo
ezpo
ś
ś
redniego pomiaru kapitału intelektualnego
redniego pomiaru kapitału intelektualnego (pozwalające na
szacowanie pieniężnej wartości poszczególnych elementów KI):
IAV (Intangible Assets Valuation), TVC (Total Value Creation), czy IVM
(Inclusive Valuation Methodology).
4.
4.
Kart punktowych
Kart punktowych (pozwalają one na identyfikację i pomiar
poszczególnych składników aktywów niematerialnych za pomocą
wskaźników niepieniężnych):
Zrównoważona Karta Wyników (BSC- Balanced Scorecard), Nawigator
Skandii, IC-Rating, Platforma wartości czy Monitor aktywów
niematerialnych (IAM – Intangible Assets Monitor).
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
7/56
Metody pomiaru KI
KARTY PUNKTOWE
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
8/56
Model Skandii
Szwedzka grupa ubezpieczeniowa Skandia
twierdziła zawsze, że kapitał intelektualny jest
co najmniej tak samo ważny, jak kapitał
finansowy. W roku 1991 powołano jednostkę
odpowiedzialną za rozwój metod,
pozwalających na opisanie kapitału
intelektualnego Skandii. Profesor Leif
Edvinsson został powołany na pierwsze w
świecie stanowisko dyrektora ds. kapitału
intelektualnego [Skuza, 2003, s. 198].
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
9/56
Schemat wartości
rynkowej Skandii
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
10/56
Źródło: [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 94]
Kapitał strukturalny wg
Skandii
1.
Kapitał związany z klientami:
relacje z klientami, ich lojalność, wrażliwość na ceny, czas
współpracy
2.
Kapitał organizacyjny:
Kapitał innowacyjny
Własność intelektualna
Własność intelektualna
np. patenty, wzory i nazwy handlowe
Aktywa niematerialne
Aktywa niematerialne:
pozostałe aktywa nieprzeliczalne (np. teoria, zgodnie z
którą
kierowane jest przedsiębiorstwo)
Kapitał procesów
Obejmuje te procedury, techniki i programy pracownicze, które
zwiększają efektywność wytwarzania lub dostawy usług.
[Wachowiak – red. (Sopińska), 2005, s. 45-46]
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
11/56
4 fazy rozwoju KI wg L.
Edvinssona
1.
Wizualizacja – przedstawienie przedsiębiorstwa w
formie drzewa, co sugeruje, że to co znajduje się niżej
jest ściśle związane z tym co znajduje się na górze.
Kapitał intelektualny utożsamiany jest z korzeniami. W
Skandii wręcz mówi się:
Firma jest jak drzewo. Część jest widoczna – jej owoce,
część natomiast jest ukryta – jej korzenie.
Jeśli skoncentrujemy się tylko na owocach i zignorujemy
korzenie, drzewo to zginie.
Aby drzewo mogło rosnąć i wydawać owoce musi być ktoś,
kto zadba o korzenie.
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
12/56
4 fazy rozwoju KI wg L.
Edvinssona – cd
2.
Wzmacnianie kapitału ludzkiego (zarządzanie
wiedzą): poszukiwanie i rekrutowanie nowych
utalentowanych pracowników, motywowaniu
pracowników do bardziej twórczego działania, wymiany
wiedzy itp.
3.
Transformację kapitału ludzkiego w kapitał
strukturalny – jest to proces kodyfikowania wiedzy w
ten sposób, by mogła być ona wykorzystywana przez
szersze grono pracowników i by pozostała w organizacji.
4.
Wzmacnianie kapitału strukturalnego – poprzez
inwestycje w kapitał strukturalny organizacji.
[Jarugowa A., Fijałkowska J., 2002, s. 96]
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
13/56
Nawigator Skandii
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
14/56
Źródło: [Edvinsson, Malone, 2001, s. 56]
Elementy Nawigatora
Skandii
Kształtem Nawigatora jest dom (organizacja).
Nawigator nie składa się z typów kapitałów, lecz z
pięciu elementów – „obszarów” koncentracji:
Obszar finansowy (1) – strych – symbolizuje przeszłość
przedsiębiorstwa
Obszar kliencki (2), Obszar procesów (3) – ściany –
teraźniejszość
Obszar rozwoju (4) – fundamenty – przyszłość
Obszar ludzki (5) – serce domu
[Edvinsson, Malone, 2001, s. 56-57; Ludwiczyński – red. (Dobija),
2000, s. 348-349]
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
15/56
Raport Skandii o KI
Obszarom, do których odwołuje się
Nawigator IC (KI), Skandia
przyporządkowała zestawy wskaźników je
opisujących. W ten sposób, w roku 1994
powstał pierwszy Raport Roczny IC.
Standardowy model Raportu Rocznego IC,
składa się ze 111 różnych wskaźników
[Edvinsson, Malone, 2001, s. 129-132].
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
16/56
Przykłady wskaźników
obszaru finansowego (18)
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
17/56
OBSZAR FINANSOWY
Lp.
Pozycja
Jednostka
1.
Aktywa ogółem
USD
2.
Aktywa ogółem na jednego zatrudnionego
USD
3.
Przychody / Aktywa ogółem
%
4.
Zyski / Aktywa ogółem
%
5.
Przychody wynikające z operacji nowych
jednostek
USD
6.
Zyski wynikające z operacji nowych
jednostek
USD
7.
Przychody na jednego zatrudnionego
USD
8.
Czas poświęcony dzielony przez obecność
pracowników
%
9.
Zyski na jednego zatrudnionego
USD
10.
Wskaźnik straconych klientów do średniej w
sektorze
%
11.
Przychody od nowych klientów / Przychody
ogółem
%
Przykłady wskaźników
obszaru klientów (20)
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
18/56
OBSZAR KLIENTÓW
Lp.
Pozycja
Jednostka
1.
Udział w rynku
USD
2.
Liczba klientów
#
3.
Roczna sprzedaż na jednego
klienta
USD
4.
Liczba straconych klientów
#
5.
Przeciętna długość związku z
klientem
#
6.
Przeciętna wielkość klienta
USD
7.
Rating klienta
%
8.
Liczba wizyt klienta w
przedsiębiorstwie
#
9.
Liczba dni poświęconych na wizyty
u klienta
#
10.
Klienci / Pracownicy
%
11.
Pracownicy generujący przychody
USD
Przykłady wskaźników
obszaru procesów (19)
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
19/56
OBSZAR PROCESÓW
Lp.
Pozycja
Jednostka
1.
Koszty administracyjne / Przychody ogółem
#
2.
Koszty błędów administracyjnych /
Przychody zarządu
%
3.
Czas przetwarzania
#
4.
Kontrakty wypełnione bezbłędnie
#
5.
Punkty funkcyjne na jednego zatrudnionego
w miesiącu
#
6.
Liczba komputerów osobistych i laptopów na
pracownika
#
7.
Wydajność sieci na jednego pracownika
#
8.
Koszty administracyjne na pracownika
USD
9.
Koszty informatyczne na pracownika
USD
10.
Koszty informatyczne / Koszty
administracyjne
%
Przykłady wskaźników
obszaru rozwoju (32)
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
20/56
OBSZAR ROZWOJU
Lp.
Pozycja
Jednostka
1.
Koszty podnoszenia kwalifikacji na jednego
pracownika
USD
2.
Indeks satysfakcji pracowników
#
3.
Inwestycje w relacje na jednego klienta
USD
4.
Udział godzin szkoleniowych w ogólnej liczbie
godzin pracy
%
5.
Udział godzin rozwoju w ogólnej liczbie godzin
pracy
%
6.
Udział możliwości
%
7.
Nakłady na badania i rozwój / Koszty
administracyjne
%
8.
Koszty szkoleniowe na jednego pracownika
USD
9.
Koszty szkoleniowe / Koszty administracyjne
%
10.
Nakłady na rozwój biznesu / Koszty
administracyjne
%
Przykłady wskaźników
obszaru ludzkiego (22)
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
21/56
OBSZAR LUDZKI
Lp.
Pozycja
Jednostka
1.
Indeks przywództwa
%
2.
Indeks motywacji
%
3.
Indeks umocowania
#
4.
Liczba pracowników
#
5.
Fluktuacja pracowników
%
6.
Przeciętna długość zatrudnienia w
spółce
#
7.
Liczba kierowników
#
8.
Liczba kobiet na stanowiskach
kierowniczych
#
9.
Przeciętny wiek pracowników
#
10.
Czas poświęcony na szkolenia (liczba
dni rocznie)
#
Pomiar wartości KI
Skandia zaproponowała następujące równanie
kapitału intelektualnego w organizacji:
organizacyjny kapitał intelektualny = i * C
gdzie:
C – wartość kapitału intelektualnego wyrażona
w dolarach,
i – współczynnik wydajności organizacji w
wykorzystaniu kapitału intelektualnego.
[Edvinsson, Malone, 2001, s. 129]
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
22/56
Pomiar wartości KI –
składowa C
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
23/56
Wszystkie wielkości dla roku fiskalnego
Lp.
Pozycja
1.
Przychody wynikające z operacji nowych jednostek (nowych programów, usług)
2.
Inwestycje w rozwój nowych rynków (klientów, programów)
3.
Inwestycje w rozwój branży
4.
Inwestycje w rozwój nowych kanałów
5.
Inwestycje w technologię informacyjną dla sprzedaży, serwisu i wsparcia
6.
Inwestycje w technologię informacyjną dla administracji
7.
Zmiana zapasów technologii informacyjnej
8.
Inwestycje we wsparcie dla klientów
9.
Inwestycje w serwis dla klientów
10.
Inwestycje w szkolenia dla klientów
11.
Wydatki na klientów nie związane z produktami
12.
Inwestycje w rozwój kwalifikacji pracowników
13.
Inwestycje w szkolenia dla pracowników
14.
Wykształcenie wyjątkowe dla pracowników nie umieszczonych w
przedsiębiorstwie
15.
Inwestycje w szkolenia, komunikację i wsparcie wyjątkowe dla pełnoetatowych
stałych pracowników
16.
Programy szkoleniowe wyjątkowe dla pełnoetatowych tymczasowych
pracowników
17.
Programy szkoleniowe wyjątkowe dla niepełnoetatowych tymczasowych
pracowników
18.
Inwestycje w rozwój aliansów/join venture
19.
Aktualizacje systemów elektronicznej wymiany danych i elektronicznych
systemów sieciowych
20.
Inwestycje w rozwój marki (logo, nazwy)
21.
Inwestycje w nowe patenty, prawa autorskie
21 wskaźników
reprezentujących 5
obszarów Nawigatora
Wskaźniki:
1-4 – rozwój nowej
działalności
5-7 – inw. w
technologię
informacyjną
8-11 – rozwój klientów
12-17 – rozwój
pracowników
18-19 – alianse
20-21 – marki i
własność intelektualna
Pomiar wartości KI –
składowa i
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
24/56
Wszystkie wielkości bieżące
Lp.
Pozycja
1.
Udział w rynku
2.
Indeks zadowolonych klientów
3.
Indeks przywództwa
4.
Indeks motywacji
5.
Indeks zasobów badawczo-rozwojowych w stosunku do
zasobów ogółem
6.
Indeks godzin szkoleniowych
7.
Indeks osiągniętej jakości w stosunku do celu jakości
8.
Retencja (wskaźnik zatrzymania) pracowników
9.
Wydajność administracyjna / Przychody (odwrotność
wskaźnika: Błędy administracyjne / Przychody)
9 wskaźników
reprezentującyc
h 5 obszarów
Nawigatora
Współczynnik wydajności
organizacji w wykorzystaniu
KI:
i = (n/x),
gdzie: n – suma wartości
dziesiętnych wskaźników
wydajności,
x – ilość tych wskaźników (tu:
9).
Przykład pomiaru
wartości KI
Jako przykład rozważmy organizację z następującymi wskaźnikami
wydajności:
1.
Udział w rynku = 0,39
2.
Indeks zadowolonych klientów = 0,65
3.
Indeks przywództwa = 0,44
4.
Indeks motywacji = 0,54
5.
Indeks zasobów badawczo-rozwojowych = 0,87
6.
Indeks godzin szkoleniowych = 0,94
7.
Indeks osiągniętej jakości w stosunku do celu jakości = 0,88
8.
Retencja pracowników = 0,87
9.
Wydajność administracyjna / Przychody = 0,85
Zgodnie z powyższym równaniem otrzymujemy współczynnik
wydajności na poziomie i = 71%.
Jeśli bezwzględna wartość kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa
wynosi 180 milionów dolarów, wówczas ogólna względna miara
kapitału intelektualnego spółki wyniesie:
i C = 0,71 * 180 milionów USD = 128,6 milionów USD.
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
25/56
Model IC Rating
TM
Model IC Rating został opracowany przez Intellectual
Capital Sweden AB w oparciu o teorie skonstruowane
przez znanych w dziedzinie zarządzania wiedzą oraz
kapitału intelektualnego specjalistów (takich jak: Leif
Edvinsson, Baruch Lev oraz Tom Stewart) oraz przy ich
bezpośredniej współpracy.
[Gudkova, 2002, s. 11]
Przedsiębiorstwo Intellectual Capital AB powstało w marcu
1997 roku z inicjatywy Leifa Edvinssona, wcześniejszego
dyrektora ds. kapitału intelektualnego w Skandii oraz A-
Com, która jest największą korporacją zajmującą się
reklamą i komunikacją marketingową w Szwecji.
[Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 113]
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
26/56
Schemat KI w modelu IC
Rating
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
27/56
Źródło: [
Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby,
2001, s.
572]
Metodologia IC Rating
IC Rating opiera się na zbieraniu danych zarówno od
zewnętrznych, jak i od wewnętrznych interesariuszy
przedsiębiorstwa na podstawie ankiet, wywiadów z
zarządem, pracownikami, klientami, dostawcami itd.
[Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 113]
W IC Rating ocenia się ponad 200 czynników. Opisują one
kapitał ludzki, kapitał strukturalny organizacyjny oraz
kapitał strukturalny relacyjny, a więc wszystkie składowe
kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa według
koncepcji IC Ratingu.
[Ujwary-Gil, 2009, s. 59-60]
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
28/56
Rezultaty IC Rating
Rezultaty ratingu prezentowane są na
trzech poziomach:
1.
poziomie zarządczym,
2.
poziomie operacyjnym,
3.
poziomie respondenta.
[Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 577]
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
29/56
Rezultaty IC Rating – poziom
zarządczy
Przedstawia się na nim ogólny stan przedsiębiorstwa w
postaci miar ilościowych i jakościowych, w trzech
perspektywach:
perspektywa wydajności obrazuje obecną
efektywność aktywów intelektualnych,
perspektywa odnowy wyznacza wysiłki jakie
przedsiębiorstwo powinno podjąć w celu zwiększenia
posiadanego kapitału intelektualnego,
perspektywa ryzyka określa jakie jest ryzyko spadku
obecnej efektywności aktywów intelektualnych.
[Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 116]
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
30/56
Rezultaty IC Rating – poziom
zarządczy – cd
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
31/56
Efektywność
Odnowa
Ryzyko
AAA – wybitnie wysoka
efektywność
AAA – wyjątkowo silne dążenie do
odnowy
– ryzyko porażki bez
znaczenia
AA – bardzo wysoka
efektywność
AA – bardzo silne dążenie do
odnowy
R – nieznaczny poziom
ryzyka
AA – wysoka efektywność
A – silne dążenie do odnowy
RR – wysoki poziom ryzyka
BBB – relatywnie wysoka
efektywność
BBB – relatywnie silne dążenie do
odnowy
RRR – bardzo wysoki poziom
ryzyka
BB – przeciętna efektywność
BB – przeciętne dążenie do
odnowy
B – relatywnie niska
efektywność
B – relatywnie niskie dążenie do
odnowy
CCC – niska efektywność
CCC – słabe dążenie do odnowy
CC – bardzo niska efektywność
CC – bardzo słabe dążenie do
odnowy
C – wyjątkowo niska
efektywność
CC – wyjątkowo słabe dążenie do
odnowy
D – brak efektywności
D – brak dążenia do odnowy
Perspektywy mierzone są za pomocą skali inspirowanej na
terminologii Standard & Poor.
Źródło: [Hofman-Bang, Martin, 2005]
Rezultaty IC Rating – poziom
zarządczy – cd
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
32/56
Przykład oceny kapitału intelektualnego na poziomie zarządczym:
Źródło: [Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 578]
Rezultaty IC Rating – poziom
operacyjny
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
33/56
Poziom operacyjny dostarcza dodatkowych szczegółów. IC Rating
wykorzystuje technikę prezentacji zwaną wykresem radarowym
[Ujwary-Gil, 2009, s. 59-60].
Przykład – wskaźniki z obszaru klienckiego:
Źródło: [Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 579]
Rezultaty IC Rating – poziom
respondenta
Żeby zrozumieć w pełni poziom operacyjny,
został przyjęty dodatkowy poziom szczegółów.
W wywiadach, respondenci (klienci, dostawcy,
odbiorcy) proszeni są by dać komentarze do
ich ratingowych odpowiedzi. Te odpowiedzi są
kategoryzowane zgodnie z pytaniami i
kategoriami zawartymi w dokumencie
pisemnym.
[Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s.
579]
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
34/56
Platforma wartości
Koncepcję platformy wartości opracował Huberta Saint-
Onge (Canadian Imperial Bank of Commerce), we
współpracy z Charlsem Armstrongiem (Armstrong World
Industries), Gordonem Petrashem (Dow Chemical
Comapny) i Leifem Edvinssonem (Skandia).
[Wyrzykowska, 2008, s. 161]
Model ten zakłada, że przedsiębiorstwo jest w stanie
tworzyć swoją wartość finansową w oparciu o będący w
jej dyspozycji kapitał intelektualny, jedynie gdy
wszystkie jego elementy składowe równomiernie
współdziałają ze sobą.
[Kasiewicz, Kicińska, Rogowski, 2006, s. 87]
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
35/56
Schemat platformy
wartości
Z tego modelu można wysunąć dwa
istotne wnioski:
1.
Wartość przedsiębiorstwa nie wynika
z pojedynczego składnika kapitału
intelektualnego, ale z interakcji
(przepływu wiedzy) między nimi
wszystkimi.
2.
Jeśli nawet przedsiębiorstwo jest
bardzo silne pod względem dwóch
składników kapitału intelektualnego,
lecz trzeci składnik jest słaby lub – co
gorsza – źle ukierunkowany (np.
niewłaściwa baza klientów),
wtenczas przedsiębiorstwo nie ma
żadnej możliwości przekształcenia
kapitału intelektualnego w wartość
(kapitał finansowy).
[Edvinsson, Malone, 2001, s. 107]
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
36/56
Źródło: [Allee, 1999, s.
125]
Elementy KI w modelu
platformy wartości
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
37/56
KAPITAŁ LUDZKI
KAPITAŁ KLIENTÓW (RELACJI)
Know-how
Wykształcenie
Kwalifikacje zawodowe
Wiedza związana z wykonywaną pracą
Predyspozycje zawodowe
Predyspozycje psychometryczne
Przedsiębiorczość,
zapał,
innowacyjność, zdolności, zmienność
Znak firmowy
Klienci
Lojalność klientów
Nazwa firmy
Kanały dystrybucji
Współpraca
z
innymi
przedsiębiorstwami
Umowy koncesjonowane
Korzystne kontrakty
Umowy franchisingowe
KAPITAŁ ORGANIZACYJNY (STRUKTURALNY)
Własność intelektualna
Patenty
Prawa autorskie
Prawa do wzorów
Tajemnica handlowa
Znak handlowy
Wyróżniające usługi
Aktywa infrastrukturalne
Filozofia zarządzania
Kultura organizacyjna
Procesy zarządzania
System informacyjny
System powiązań
Relacje finansowe
Źródło: [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 84]
Pomiar kapitału
intelektualnego w modelu
platformy wartości
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
38/56
KAPITAŁ LUDZKI
Wskaźnik
Interpretacja
Odsetek zatrudnionych z wyższym wykształceniem
lub średni poziom wykształcenia zatrudnionych.
Zdolność do inteligentnego myślenia.
Fluktuacja doświadczonego personelu.
Stabilizacja zasobów wiedzy.
Średni poziom doświadczenia (liczba lat
przepracowanych w przedsiębiorstwie, w
zawodzie, na określonym stanowisku).
Jakość zasobów wiedzy.
Odsetek dochodów od klientów, których
usatysfakcjonowanie wymaga od pracowników
ciągłego zdobywania nowych umiejętności.
Innowacyjność, tworzenie nowej wiedzy lub
poszerzanie już istniejącej.
Zadowolenie pracowników (badane na podstawie
kwestionariuszy).
Siła związków z przedsiębiorstwem i
skłonność do dzielenia się wiedzą.
Koszty szkoleń i edukacji na jednego pracownika.
Inwestycje w przekazywanie lub poszerzanie
wiedzy.
Wartość dodana na jednego pracownika.
Wskaźnik zysku, który co najmniej w
niewielkim stopniu jest zdeterminowany
przez poziom wiedzy.
W. R. Bukowitz i R. L. Williams opracowały schemat oceny kapitału
intelektualnego w modelu platformy wartości nazwany przez Autorki
generatorem wskaźników pomiaru.
[
Mikuła, Pietruszka-Ortyl, Potocki, 2002, s. 67-68]
Pomiar kapitału
intelektualnego w modelu
platformy wartości – cd
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
39/56
KAPITAŁ KLIENCKI
Wskaźnik
Interpretacja
Odsetek pracowników poświęcających większość
swojego czasu na kontakty z klientami.
Wielkość i zakres związków z klientami.
Odsetek transakcji powtarzających się.
Stabilność związków z klientami.
Odsetek transakcji z największymi klientami w ogólnej
liczbie transakcji.
Jakość związków.
Procentowa zmiana dochodów na jednego klienta.
Zakres związków i/lub wielkość związków w zależności
od wyznaczonych celów strategicznych.
Odsetek dochodów z transakcji z klientami
wyrażającymi dobrą opinię o przedsiębiorstwie.
Siła związków, możliwość wykorzystania ich aby
wytworzyć nowe związki.
Odsetek zawartych z klientami umów o współpracy.
Zasięg przepływów wiedzy i wartość tworzenia
związków z klientami.
Satysfakcja klientów.
Stabilność związków z klientami.
Pomiar kapitału
intelektualnego w modelu
platformy wartości – cd
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
40/56
KAPITAŁ ORGANIZACYJNY
Wskaźnik
Interpretacja
Odsetek dochodów zainwestowanych w system
zarządzania wiedzą (lub system technologii
informatycznej (IT), który jest częścią zarządzania
wiedzą).
Stopień przywiązywania uwagi do tworzenia,
gromadzenia i rozpowszechniania różnego
rodzaju wiedzy, którą można stosować.
Procent dochodów ze sprzedaży nowych produktów.
Innowacje, realizacja tworzenia i zastosowania wiedzy.
Procent dochodów uzyskiwanych dzięki wymagającym
klientom (klientom, których obsługa wymaga
ciągłego inwestowania).
Sukces w tworzeniu wiedzy i nowych procesów jako
rezultat wymagań klientów i/lub produkty, które
mogą być ulepszane w rezultacie tych działań.
Procent nowo zatrudnionych pracowników.
Wielkość wiedzy bazowej.
Średni czas opracowywania nowego produktu.
Innowacje, dystrybucja i zastosowanie wiedzy.
Średni czas dostosowywania się do potrzeb (wymagań)
klientów.
Zdolność gromadzenia i zastosowania wiedzy.
Procentowy udział ze sprzedaży produktów firmowych
(zazwyczaj opatentowanych).
Zdolność kreowania nowej wiedzy i generowania zysku
z jej zastosowania.
Wkład jednego pracownika w zakresie tworzenia
wiedzy bazowej (w stosunku rocznym).
Sukces w tworzeniu wiedzy bazowej.
Wskaźniki stopnia wykorzystania wiedzy bazowej.
Potencjał w zakresie rozbudowy (poszerzania) wiedzy
bazowej.
Metody pomiaru KI
OPARTE O ZWROT NA AKTYWACH
(ROA)
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
41/56
Metoda KCE
TM
1
Metoda przychodu z kapitału wiedzy KCE
(Knowledge Capital Earnings) została
opracowana przez B. Leva, wykładowcę
w Stern Business School w Nowym Jorku.
Autor metody stara się poprzez analizę
zwrotu z fizycznych i finansowych
kapitałów ustalić ekonomiczną wartość
kapitału intelektualnego
przedsiębiorstwa.
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
42/56
1
Na podstawie: [Ujwary-Gil, s. 64-
72]
Metoda KCE – cd
Punktem wyjścia metody KCE jest produkcyjna
funkcja przedsiębiorstwa:
gdzie:
EW – ekonomiczny wynik przedsiębiorstwa,
K
fiz
– kapitał fizyczny,
K
fin
– kapitał finansowy,
KI – kapitał intelektualny,
a, b, c – współczynniki produktywności
poszczególnych kapitałów.
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
43/56
KI
c
K
b
K
a
EW
fin
fiz
Metoda KCE – cd
Metoda KCE składa się z 7 etapów
wymagających odrębnych obliczeń.
Etap I Obliczanie znormalizowanych przychodów
przedsiębiorstwa
B. Lev proponuje uwzględniać przychody osiągnięte w trzech
latach przeszłych i prognozy przychodów na trzy lata przyszłe,
przy czym współczynnik dla lat przyszłych jest podwojony.
gdzie:
ZPP – znormalizowane przychody przedsiębiorstwa,
PP
t
– przychody przedsiębiorstwa w roku t-tym.
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
44/56
9
*
2
3
2
1
1
2
t
t
t
t
t
t
PP
PP
PP
PP
PP
PP
ZPP
Metoda KCE – cd
Etap II Obliczanie znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa
wynikających z wykorzystania kapitału fizycznego
gdzie:
ZPP
fiz
– część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa
wytworzonych przez kapitał fizyczny,
ROA
fiz
– stopa zwrotu kapitału fizycznego,
K
fiz
– wartość kapitału fizycznego (jako część księgowej wartości
przedsiębiorstwa).
Przyjmując tu wewnętrzną stopę zwrotu z aktywów (ROA) dla konkretnego
przedsiębiorstwa łatwo jest popełnić błąd. B. Lev proponuje przyjął
wartość 7%, która jest rezultatem wielu badań i odzwierciedla – według
niego – średnią roczną stopę zwrotu z kapitału fizycznego dla całej
gospodarki.
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
45/56
fiz
fiz
fiz
K
ROA
ZPP
*
Metoda KCE – cd
Etap III Obliczanie wartości kapitału fizycznego
gdzie:
RAT – rzeczowe aktywa trwałe,
Z – zapasy,
ZD – zobowiązania długoterminowe.
Etap IV Obliczanie znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wynikających
z wykorzystania kapitału finansowego
gdzie:
ZPP
fin
– część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wytworzonych
przez kapitał finansowy,
ROA
fin
– stopa zwrotu kapitału finansowego,
K
fin
– wartość kapitału finansowego (jako część księgowej wartości
przedsiębiorstwa).
B. Lev przyjął tutaj stopę 4,5%, która odpowiada stopie zwrotu z dziesięcioletnich
obligacji rządowych w latach 1980-1990.
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
46/56
ZD
Z
RAT
K
fiz
fin
fin
fin
K
ROA
ZPP
*
Metoda KCE – cd
Etap V Obliczanie wartości kapitału finansowego
gdzie:
AB – aktywa bieżące,
Z – zapasy,
ID – inwestycje długoterminowe,
ZK – zobowiązania krótkoterminowe.
Etap VI Obliczanie znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa
wynikających z wykorzystania kapitału intelektualnego
gdzie:
ZPP
KI
– część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa
wytworzonych przez kapitał intelektualny.
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
47/56
ZK
ID
Z
AB
K
fin
fin
fiz
KI
ZPP
ZPP
ZPP
ZPP
Metoda KCE – cd
Etap VII Obliczanie wartości kapitału intelektualnego
Ekonomiczna wartość kapitału intelektualnego przyjmuje postać:
gdzie:
KI
W
– wartość kapitału intelektualnego,
ZPP
KI
– część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa
wytworzonych przez kapitał intelektualny,
S
KI
– stopa dyskontowa kapitału intelektualnego.
Baruch Lev przyjmuje, że stopa dyskontowa dla kapitału intelektualnego
wynosi 10,5%. Stanowi ona średnią stopę zwrotu z akcji w latach 1980-
1990 w dwóch analizowanych przez niego przemysłach:
oprogramowania i biotechnologii.
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
48/56
KI
KI
W
S
ZPP
KI
Metoda KCE – cd
Suma wartości kapitału
intelektualnego (KI
W
) i księgowej
wartości aktywów netto
przedsiębiorstwa (BV) składa się,
według B. Leva, na tzw. wartość
spójną (comprehensive value) –
CV.
Jeśli wartość rynkowa jest większa
od wartości spójnej (MV > CV),
przedsiębiorstwo jest
przeszacowane.
Jeśli zaś wartość spójna jest
większa od wartości rynkowej (CV
> MV), przedsiębiorstwo jest
niedoszacowane.
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
49/56
Metody pomiaru KI
OPARTE O KAPITALIZACJĘ
RYNKOWĄ
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
50/56
Wskaźnik wartość
rynkowa do wartości
księgowej MV/BV
Wskaźnik wartość rynkowa do wartości księgowej MV/BV (market-
to-book-value) – jako narzędzie pomiaru kapitału intelektualnego –
został wprowadzony przez Thomasa Stewarta. We wskaźniku tym
zakłada się, że kapitał intelektualny stanowi różnicę pomiędzy
wyceną przedsiębiorstwa przez rynek a jego wyceną (wartością)
księgową:
gdzie:
wartość rynkowa = cena akcji * liczba akcji – w przypadku spółek
giełdowych,
wartość księgowa = aktywa ogółem – kapitały obce.
Wartość wskaźnika MV/BV większa od jedności oznacza, że w
przedsiębiorstwie występują aktywa niematerialne nie
uwzględnione w sprawozdaniach finansowych, które utożsamiane
są z jego kapitałem intelektualnym.
[Dittmann – red. (Appenzeller), 2009, s. 114-115]
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
51/56
Wskaźnik „Q” Tobina
Wskaźnik „Q” został opracowany przez ekonomistę, laureata nagrody
Nobla, Jamesa Tobina’a. Jest on wykorzystywany do przewidywania
zachowań inwestycyjnych. Wskaźnik „Q” to stosunek wartości rynkowej
przedsiębiorstwa do kosztu zastąpienia (odtworzenia) jego aktywów
[Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 129]:
Koszt zastąpienia to gotówka lub jej ekwiwalenty, które należałoby
zapłacić w celu nabycia obecnie tych samych aktywów lub im
równoważnych.
James Tobin twierdzi, że decyzje o podjęciu czy rezygnacji z inwestycji w
przedsiębiorstwo powinny zależeć od tego czy wskaźnik „Q” jest większy
lub mniejszy od jedności [Kryński, Stańczyk, 2009, s. 229].
Gdy zaś wskaźnik „Q” jest mniejszy od jedności inwestowania nie
gwarantuje osiągania rynkowej stopy zwrotu. Wartość wskaźnika „Q”
Tobina większa od jedności świadczy o występowaniu w przedsiębiorstwie
niewidzialnego kapitału intelektualnego [Dittmann – red.
(Appenzeller), 2009, s. 115].
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
52/56
Wskaźnik „Q” Tobina – cd
Według Profesor Doroty Appenzeller wskaźnik „Q” Tobina
przyjmuje następującą postać [Dittmann – red. (Appenzeller),
2009, s. 115]:
gdzie:
WA – wartość rynkowa akcji,
W_ZD – wartość księgowa zobowiązań długoterminowych,
W_ZAP – wartość księgowa zapasów,
W_ZK – wartość księgowa zobowiązań krótkoterminowych,
W_AO – wartość księgowa aktywów obrotowych,
W_A – wartość księgowa wszystkich aktywów.
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
53/56
LITERATURA
1.
Edvinsson L., Malone M. S., Poznaj prawdziwą wartość swojego przedsiębiorstwa
odnajdując jego ukryte korzenie, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001
2.
Jarugowa A., Fijałkowska J., Rachunkowość i zarządzanie kapitałem intelektualnym –
koncepcje i praktyka, Gdańsk, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., 2002
3.
Sokołowska A., Zarządzanie kapitałem intelektualnym w małym przedsiębiorstwie,
Warszawa, Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych oraz Polskie
Towarzystwo Ekonomiczne, 2005
4.
Sopińska A., Znaczenie kapitału intelektualnego dla uczelni wyższych. Analiza
rankingów szkół wyższych [w:] Wachowiak P. – red., Pomiar kapitału intelektualnego
przedsiębiorstwa, Warszawa, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2005
5.
Strojny M., Metody i narzędzia pomiaru kapitału intelektualnego w organizacji [w:]
Dobija D. – red., Pomiar i rozwój kapitału ludzkiego przedsiębiorstwa, Warszawa, PFPK,
2003.
6.
Skuza B., Zarządzanie kapitałem intelektualnym na przykładzie Grupy Skandia [w:]
Wawrzyniak B. – red., Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie, Warszawa,
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona
Koźmińskiego, 2003
7.
Dobija D., Metody mierzenia wartości kapitału ludzkiego i kosztów pracy [w:]
Ludwiczyński A. – red., Strategiczne zarządzanie zasobami ludzkimi, Warszawa, Polska
Fundacja Promocji Kadr, 2000
8.
Gudkova S., Wycena kapitału intelektualnego przedsiębiorstw. Standardy Unii
Europejskiej oraz najlepsze praktyki skandynawskie, Raport z konferencji Knowledge
Cafè, 2002, http://www.wspiz.pl/~unesco/teksty/raport.pdf, stan na: 28.11.2009 r.
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
54/56
LITERATURA – cd
9.
Jacobsen K., Hofman-Bang P., Nordby Jr R., The IC Ratnig
TM
by Intellectual Capital
Sweden, Journal of Intellectual Capital, tom 6 nr 4/2001
10.
Ujwary-Gil A., Kapitał intelektualny a wartość rynkowa przedsiębiorstwa,
Warszawa, Wydawnictwo C. H. Beck, 2009
11.
Hofman-Bang P., Martin H., IC Rating na tle innych metod oceny kapitału
intelektualnego, E-Mentor, nr 4/2005
12.
Wyrzykowska B., Pomiar kapitału intelektualnego w organizacji [w:] Ekonomika i
Organizacja Gospodarki Żywnościowej, Warszawa, Zeszyty Naukowe Szkoły
Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, nr 66/2008
13.
Kasiewicz S., Kicińska M., Rogowski W., Kapitał intelektualny, Warszawa, Oficyna
Ekonomiczna, 2006
14.
Allee V., The art and practise of being revolutionary, Journal of Knowledge
Management, tom 3 nr 2/1999
15.
Mikuła B., Pietruszka-Ortyl A., Potocki A., Zarządzanie Przedsiębiorstwem XXI
wieku. Wybrane koncepcje i metody, Warszawa, Difin, 2002
16.
Appenzeller D., Wartość kapitału intelektualnego firmy a prognozowanie upadłości
[w:] Dittmann P. – red., Prognozowanie, Wrocław, Prace Naukowe nr 38
Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Ekonometria 24, Wydawnictwo
Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 2009
17.
Kryński Z., Stańczyk J., Metody pomiaru wartości kapitału intelektualnego
przedsiębiorstwa, http://www.univ.rzeszow.pl/ekonomia/Zeszyt10/17.pdf, stan na:
03.11.2009 r.
Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
55/56
Dziękuję za uwagę!