Metody pomiaru

kapitału

intelektualnego

Mgr inż. Przemysław

Dominiak

Istota zagadnienia

„Menedżerowie zmagają się tu i teraz, by dostosować się do zmian w

przesunięciu środka ciężkości ekonomicznej: w przejściu od

zarządzania i mierzenia aktywów fizycznych i finansowych, do

kultywacji i uznania wiedzy jako najistotniejszego aktu kreacji wartości.
(…) Zapytajcie menedżera któregokolwiek przedsiębiorstwa, jaki

odsetek całkowitej wartości przypisałby aktywom niematerialnym –

wszystkiemu od indywidualnych umiejętności i know-how, po systemy

informatyczne, wzory i znaki handlowe oraz relacje z dostawcami i

klientami – i uzyskacie tę samą odpowiedź: ponad 80%.”

Źródło: P.LaBarre, The Rush on Knowledge, „Industry Week”, 19.02.1996 r., s. 53 [za:]

[Edvinsson, Malone, s. 11]

Lars Kolind, prezes duńskiej spółki wytwarzającej aparaty słuchowe

Otion Holding A/S, która odnotowała wzrost wartości ze 150 mln

duńskich koron (1991 r.) do 2,4 mld (2001 r.) z czego zaledwie 400 mln

ujawnionych jest w bilansie, powiedział:
„Cała nasza rachunkowość, wszystkie zasady wprowadzane przez rząd

i giełdę, wszystkie zasoby, wszystko koncentruje się na kapitale, co jest

pomysłem strasznie głupim, gdyż 2 miliardy koron kapitału

intelektualnego to pięć razy więcej!”

Źródło: Ibidem, s. 53-54 [za:] [Edvinsson, Malone, s. 11-12]

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
2/56

Pojęcie „kapitał
intelektualny”

Termin „kapitał intelektualny” używany jest często

zamiennie z terminem: „własność intelektualna”, „aktywa

intelektualne” i „aktywa wiedzy”, przy czym:



Kapitał intelektualny – może być rozumiany jako cały

majątek wynikający z wiedzy (sama wiedza lub rezultat

procesu jej transformacji)



Własność intelektualna – jest elementem KI i jest prawnie

zdefiniowana (prawa własności do patentów, znaków

towarowych, prawa autorskie)



Aktywa intelektualne, Aktywa wiedzy – ich definicja jest

mało konkretna; pojęcia szersze od własności intelektualnej

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
3/56



Stowarzyszenie The Society of Management of Canada (1998 r.):
„Aktywa intelektualne to aktywa oparte na wiedzy, które są własnością

firmy i które w przyszłości będą źródłem korzyści dla firmy.”
[Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 58]



Tom Stewart:
[KI to] „coś czego nie możesz dotknąć, ale co może uczynić cię

bogatym”.
„Działalność każdego przedsiębiorstwa zależy od patentów, procesów,

umiejętności menedżerów, technologii, informacji o konsumentach i

dostawcach a także doświadczenia. Ta całościowa wiedza tworzy kapitał

intelektualny.”
[Ibidem]



Larry Prusak, rzecznik prasowy Ernst & Young, na temat KI mówi, że jest

to:
materia intelektualna, która została zmaterializowana, uchwycona i

wykorzystana do stworzenia wysoko wartościowych aktywów.
[Ibidem, s. 59]

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
4/56

Pojęcie „kapitał intelektualny”
– cd

Pojęcie „kapitał
intelektualny” – cd



Gordon Petrash z firmy Dow definiuje kapitał intelektualny jako:
wiedzę posiadającą możliwość przekształcania się w wartość.
[Ibidem]



Karl Erik Sveiby definiując KI wiąże go z definicją zarządzania wiedzą:
„Kapitał intelektualny i zarządzanie wiedzą to pojęcia bliźniacze – dwa

konary tego samego drzewa”.
Główną różnicą jest stopień dynamiki tych dwóch pojęć: kapitał

intelektualny postrzegany jest jako kategoria statyczna, zarządzanie

wiedzą zaś – jako aktywny proces tworzenia, kodyfikowania,

przetwarzania, transferowania wiedzy.
[Sokołowska, 2005, s. 13]



Arian Ward twierdzi, iż kapitał intelektualny to suma funkcjonujących w

przedsiębiorstwie „wysp wiedzy”. Przedsiębiorstwo ma za zadanie

tworzenie między nimi powiązań i koordynację wiedzy pracowników w

sposób zapewniający odnoszenie korzyści, zarówno w wymiarze

jednostkowym (pracownicy), jak i całościowym (przedsiębiorstwo).
[Ibidem, s. 14]

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
5/56

Pojęcie „kapitał
intelektualny” – cd



Jednak najbardziej rozpowszechnioną definicją kapitału intelektualnego

jest definicja, która jest wynikiem badań prowadzonych w

przedsiębiorstwie działającym w branży ubezpieczeniowej „Skandia”

na początku lat 90.
Leif Edvinsson, dyrektor ds. KI w Skandii:

Kapitał intelektualny = kapitał ludzki + kapitał strukturalny

Kapitał ludzki jest rozumiany jako połączona wiedza, umiejętności,

innowacyjność i zdolność poszczególnych pracowników do sprawnego

wykonywania zadań. Jest w sposób zatem w sposób nieodłączny

związany z pracownikiem. Odejście pracowników z przedsiębiorstwa

może wiązać się z zanikiem „pamięci organizacyjnej”.

Kapitał strukturalny jest efektem ukierunkowanych działań ludzi.

Może przyjmować postać baz danych o klientach, uzyskanych koncesji,

oprogramowania komputerowego, struktury organizacji, systemów

przepływu informacji, procedur i innych dokumentów org. itp. W

przeciwieństwie do kapitału ludzkiego może być własnością

przedsiębiorstwa.

[Wachowiak – red. (Sopińska), 2005, s. 45-46]

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
6/56

Metody pomiaru KI –
klasyfikacja

Podział metod pomiaru wartości KI przedsiębiorstwa (wg K. E.

Sveiby’ego) [Strojny, 2003, s. 105-106]:

1.

1.

Oparte o kapitalizacj

Oparte o kapitalizacj

ę

ę

rynkow

rynkow

ą

ą (umożliwiające określenie różnicy

pomiędzy wartością księgową przedsiębiorstwa a jego rzeczywistą):

wskaźnik „Q” Tobina, MV/BV.

2.

2.

Oparte o zwrot na aktywach (ROA)

Oparte o zwrot na aktywach (ROA):
Ekonomiczna wartość dodana (EVA), CIV (Calculated Intangible Value),

KCE (Knowledge Capital Earnings), VAIC (Value Added Intellectual

Coefficiency), HRCA (Human Resources Costing and Accounting).

3.

3.

B

B

ezpo

ezpo

ś

ś

redniego pomiaru kapitału intelektualnego

redniego pomiaru kapitału intelektualnego (pozwalające na

szacowanie pieniężnej wartości poszczególnych elementów KI):
IAV (Intangible Assets Valuation), TVC (Total Value Creation), czy IVM

(Inclusive Valuation Methodology).

4.

4.

Kart punktowych

Kart punktowych (pozwalają one na identyfikację i pomiar

poszczególnych składników aktywów niematerialnych za pomocą

wskaźników niepieniężnych):
Zrównoważona Karta Wyników (BSC- Balanced Scorecard), Nawigator

Skandii, IC-Rating, Platforma wartości czy Monitor aktywów

niematerialnych (IAM – Intangible Assets Monitor).

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
7/56

Metody pomiaru KI

KARTY PUNKTOWE

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
8/56

Model Skandii

Szwedzka grupa ubezpieczeniowa Skandia
twierdziła zawsze, że kapitał intelektualny jest
co najmniej tak samo ważny, jak kapitał
finansowy. W roku 1991 powołano jednostkę
odpowiedzialną za rozwój metod,
pozwalających na opisanie kapitału
intelektualnego Skandii. Profesor Leif
Edvinsson został powołany na pierwsze w
świecie stanowisko dyrektora ds. kapitału
intelektualnego [Skuza, 2003, s. 198].

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
9/56

Schemat wartości
rynkowej Skandii

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
10/56

Źródło: [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 94]

Kapitał strukturalny wg
Skandii

1.

Kapitał związany z klientami:

relacje z klientami, ich lojalność, wrażliwość na ceny, czas

współpracy

2.

Kapitał organizacyjny:



Kapitał innowacyjny



Własność intelektualna

Własność intelektualna

np. patenty, wzory i nazwy handlowe



Aktywa niematerialne

Aktywa niematerialne:

pozostałe aktywa nieprzeliczalne (np. teoria, zgodnie z

którą

kierowane jest przedsiębiorstwo)



Kapitał procesów

Obejmuje te procedury, techniki i programy pracownicze, które

zwiększają efektywność wytwarzania lub dostawy usług.

[Wachowiak – red. (Sopińska), 2005, s. 45-46]

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
11/56

4 fazy rozwoju KI wg L.
Edvinssona

1.

Wizualizacja – przedstawienie przedsiębiorstwa w

formie drzewa, co sugeruje, że to co znajduje się niżej

jest ściśle związane z tym co znajduje się na górze.

Kapitał intelektualny utożsamiany jest z korzeniami. W

Skandii wręcz mówi się:

Firma jest jak drzewo. Część jest widoczna – jej owoce,

część natomiast jest ukryta – jej korzenie.

Jeśli skoncentrujemy się tylko na owocach i zignorujemy

korzenie, drzewo to zginie.

Aby drzewo mogło rosnąć i wydawać owoce musi być ktoś,

kto zadba o korzenie.

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
12/56

4 fazy rozwoju KI wg L.
Edvinssona – cd

2.

Wzmacnianie kapitału ludzkiego (zarządzanie

wiedzą): poszukiwanie i rekrutowanie nowych

utalentowanych pracowników, motywowaniu

pracowników do bardziej twórczego działania, wymiany

wiedzy itp.

3.

Transformację kapitału ludzkiego w kapitał

strukturalny – jest to proces kodyfikowania wiedzy w

ten sposób, by mogła być ona wykorzystywana przez

szersze grono pracowników i by pozostała w organizacji.

4.

Wzmacnianie kapitału strukturalnego – poprzez

inwestycje w kapitał strukturalny organizacji.

[Jarugowa A., Fijałkowska J., 2002, s. 96]

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
13/56

Nawigator Skandii

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
14/56

Źródło: [Edvinsson, Malone, 2001, s. 56]

Elementy Nawigatora
Skandii



Kształtem Nawigatora jest dom (organizacja).



Nawigator nie składa się z typów kapitałów, lecz z

pięciu elementów – „obszarów” koncentracji:



Obszar finansowy (1) – strych – symbolizuje przeszłość

przedsiębiorstwa



Obszar kliencki (2), Obszar procesów (3) – ściany –

teraźniejszość



Obszar rozwoju (4) – fundamenty – przyszłość



Obszar ludzki (5) – serce domu

[Edvinsson, Malone, 2001, s. 56-57; Ludwiczyński – red. (Dobija),

2000, s. 348-349]

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
15/56

Raport Skandii o KI

Obszarom, do których odwołuje się
Nawigator IC (KI), Skandia
przyporządkowała zestawy wskaźników je
opisujących. W ten sposób, w roku 1994
powstał pierwszy Raport Roczny IC.

Standardowy model Raportu Rocznego IC,
składa się ze 111 różnych wskaźników
[Edvinsson, Malone, 2001, s. 129-132].

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
16/56

Przykłady wskaźników
obszaru finansowego (18)

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
17/56

OBSZAR FINANSOWY

Lp.

Pozycja

Jednostka

1.

Aktywa ogółem

USD

2.

Aktywa ogółem na jednego zatrudnionego

USD

3.

Przychody / Aktywa ogółem

%

4.

Zyski / Aktywa ogółem

%

5.

Przychody wynikające z operacji nowych

jednostek

USD

6.

Zyski wynikające z operacji nowych

jednostek

USD

7.

Przychody na jednego zatrudnionego

USD

8.

Czas poświęcony dzielony przez obecność

pracowników

%

9.

Zyski na jednego zatrudnionego

USD

10.

Wskaźnik straconych klientów do średniej w

sektorze

%

11.

Przychody od nowych klientów / Przychody

ogółem

%

Przykłady wskaźników
obszaru klientów (20)

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
18/56

OBSZAR KLIENTÓW

Lp.

Pozycja

Jednostka

1.

Udział w rynku

USD

2.

Liczba klientów

#

3.

Roczna sprzedaż na jednego

klienta

USD

4.

Liczba straconych klientów

#

5.

Przeciętna długość związku z

klientem

#

6.

Przeciętna wielkość klienta

USD

7.

Rating klienta

%

8.

Liczba wizyt klienta w

przedsiębiorstwie

#

9.

Liczba dni poświęconych na wizyty

u klienta

#

10.

Klienci / Pracownicy

%

11.

Pracownicy generujący przychody

USD

Przykłady wskaźników
obszaru procesów (19)

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
19/56

OBSZAR PROCESÓW

Lp.

Pozycja

Jednostka

1.

Koszty administracyjne / Przychody ogółem

#

2.

Koszty błędów administracyjnych /

Przychody zarządu

%

3.

Czas przetwarzania

#

4.

Kontrakty wypełnione bezbłędnie

#

5.

Punkty funkcyjne na jednego zatrudnionego

w miesiącu

#

6.

Liczba komputerów osobistych i laptopów na

pracownika

#

7.

Wydajność sieci na jednego pracownika

#

8.

Koszty administracyjne na pracownika

USD

9.

Koszty informatyczne na pracownika

USD

10.

Koszty informatyczne / Koszty

administracyjne

%

Przykłady wskaźników
obszaru rozwoju (32)

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
20/56

OBSZAR ROZWOJU

Lp.

Pozycja

Jednostka

1.

Koszty podnoszenia kwalifikacji na jednego

pracownika

USD

2.

Indeks satysfakcji pracowników

#

3.

Inwestycje w relacje na jednego klienta

USD

4.

Udział godzin szkoleniowych w ogólnej liczbie

godzin pracy

%

5.

Udział godzin rozwoju w ogólnej liczbie godzin

pracy

%

6.

Udział możliwości

%

7.

Nakłady na badania i rozwój / Koszty

administracyjne

%

8.

Koszty szkoleniowe na jednego pracownika

USD

9.

Koszty szkoleniowe / Koszty administracyjne

%

10.

Nakłady na rozwój biznesu / Koszty

administracyjne

%

Przykłady wskaźników
obszaru ludzkiego (22)

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
21/56

OBSZAR LUDZKI

Lp.

Pozycja

Jednostka

1.

Indeks przywództwa

%

2.

Indeks motywacji

%

3.

Indeks umocowania

#

4.

Liczba pracowników

#

5.

Fluktuacja pracowników

%

6.

Przeciętna długość zatrudnienia w

spółce

#

7.

Liczba kierowników

#

8.

Liczba kobiet na stanowiskach

kierowniczych

#

9.

Przeciętny wiek pracowników

#

10.

Czas poświęcony na szkolenia (liczba

dni rocznie)

#

Pomiar wartości KI

Skandia zaproponowała następujące równanie

kapitału intelektualnego w organizacji:

organizacyjny kapitał intelektualny = i * C

gdzie:
C – wartość kapitału intelektualnego wyrażona

w dolarach,
i – współczynnik wydajności organizacji w

wykorzystaniu kapitału intelektualnego.

[Edvinsson, Malone, 2001, s. 129]

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
22/56

Pomiar wartości KI –
składowa C

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
23/56

Wszystkie wielkości dla roku fiskalnego

Lp.

Pozycja

1.

Przychody wynikające z operacji nowych jednostek (nowych programów, usług)

2.

Inwestycje w rozwój nowych rynków (klientów, programów)

3.

Inwestycje w rozwój branży

4.

Inwestycje w rozwój nowych kanałów

5.

Inwestycje w technologię informacyjną dla sprzedaży, serwisu i wsparcia

6.

Inwestycje w technologię informacyjną dla administracji

7.

Zmiana zapasów technologii informacyjnej

8.

Inwestycje we wsparcie dla klientów

9.

Inwestycje w serwis dla klientów

10.

Inwestycje w szkolenia dla klientów

11.

Wydatki na klientów nie związane z produktami

12.

Inwestycje w rozwój kwalifikacji pracowników

13.

Inwestycje w szkolenia dla pracowników

14.

Wykształcenie wyjątkowe dla pracowników nie umieszczonych w

przedsiębiorstwie

15.

Inwestycje w szkolenia, komunikację i wsparcie wyjątkowe dla pełnoetatowych

stałych pracowników

16.

Programy szkoleniowe wyjątkowe dla pełnoetatowych tymczasowych

pracowników

17.

Programy szkoleniowe wyjątkowe dla niepełnoetatowych tymczasowych

pracowników

18.

Inwestycje w rozwój aliansów/join venture

19.

Aktualizacje systemów elektronicznej wymiany danych i elektronicznych

systemów sieciowych

20.

Inwestycje w rozwój marki (logo, nazwy)

21.

Inwestycje w nowe patenty, prawa autorskie

21 wskaźników
reprezentujących 5
obszarów Nawigatora

Wskaźniki:

1-4 – rozwój nowej
działalności

5-7 – inw. w
technologię
informacyjną

8-11 – rozwój klientów

12-17 – rozwój
pracowników

18-19 – alianse

20-21 – marki i
własność intelektualna

Pomiar wartości KI –
składowa i

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
24/56

Wszystkie wielkości bieżące

Lp.

Pozycja

1.

Udział w rynku

2.

Indeks zadowolonych klientów

3.

Indeks przywództwa

4.

Indeks motywacji

5.

Indeks zasobów badawczo-rozwojowych w stosunku do

zasobów ogółem

6.

Indeks godzin szkoleniowych

7.

Indeks osiągniętej jakości w stosunku do celu jakości

8.

Retencja (wskaźnik zatrzymania) pracowników

9.

Wydajność administracyjna / Przychody (odwrotność

wskaźnika: Błędy administracyjne / Przychody)

9 wskaźników
reprezentującyc
h 5 obszarów
Nawigatora

Współczynnik wydajności

organizacji w wykorzystaniu

KI:

i = (n/x),

gdzie: n – suma wartości

dziesiętnych wskaźników

wydajności,

x – ilość tych wskaźników (tu:

9).

Przykład pomiaru
wartości KI

Jako przykład rozważmy organizację z następującymi wskaźnikami

wydajności:

1.

Udział w rynku = 0,39

2.

Indeks zadowolonych klientów = 0,65

3.

Indeks przywództwa = 0,44

4.

Indeks motywacji = 0,54

5.

Indeks zasobów badawczo-rozwojowych = 0,87

6.

Indeks godzin szkoleniowych = 0,94

7.

Indeks osiągniętej jakości w stosunku do celu jakości = 0,88

8.

Retencja pracowników = 0,87

9.

Wydajność administracyjna / Przychody = 0,85

Zgodnie z powyższym równaniem otrzymujemy współczynnik

wydajności na poziomie i = 71%.

Jeśli bezwzględna wartość kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa

wynosi 180 milionów dolarów, wówczas ogólna względna miara

kapitału intelektualnego spółki wyniesie:

i C = 0,71 * 180 milionów USD = 128,6 milionów USD.

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
25/56

Model IC Rating

TM



Model IC Rating został opracowany przez Intellectual

Capital Sweden AB w oparciu o teorie skonstruowane

przez znanych w dziedzinie zarządzania wiedzą oraz

kapitału intelektualnego specjalistów (takich jak: Leif

Edvinsson, Baruch Lev oraz Tom Stewart) oraz przy ich

bezpośredniej współpracy.
[Gudkova, 2002, s. 11]



Przedsiębiorstwo Intellectual Capital AB powstało w marcu

1997 roku z inicjatywy Leifa Edvinssona, wcześniejszego

dyrektora ds. kapitału intelektualnego w Skandii oraz A-

Com, która jest największą korporacją zajmującą się

reklamą i komunikacją marketingową w Szwecji.
[Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 113]

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
26/56

Schemat KI w modelu IC
Rating

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
27/56

Źródło: [

Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby,

2001, s.

572]

Metodologia IC Rating



IC Rating opiera się na zbieraniu danych zarówno od

zewnętrznych, jak i od wewnętrznych interesariuszy

przedsiębiorstwa na podstawie ankiet, wywiadów z

zarządem, pracownikami, klientami, dostawcami itd.

[Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 113]



W IC Rating ocenia się ponad 200 czynników. Opisują one

kapitał ludzki, kapitał strukturalny organizacyjny oraz

kapitał strukturalny relacyjny, a więc wszystkie składowe

kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa według

koncepcji IC Ratingu.

[Ujwary-Gil, 2009, s. 59-60]

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
28/56

Rezultaty IC Rating

Rezultaty ratingu prezentowane są na
trzech poziomach:

1.

poziomie zarządczym,

2.

poziomie operacyjnym,

3.

poziomie respondenta.

[Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 577]

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
29/56

Rezultaty IC Rating – poziom
zarządczy

Przedstawia się na nim ogólny stan przedsiębiorstwa w

postaci miar ilościowych i jakościowych, w trzech

perspektywach:



perspektywa wydajności obrazuje obecną

efektywność aktywów intelektualnych,



perspektywa odnowy wyznacza wysiłki jakie

przedsiębiorstwo powinno podjąć w celu zwiększenia

posiadanego kapitału intelektualnego,



perspektywa ryzyka określa jakie jest ryzyko spadku

obecnej efektywności aktywów intelektualnych.

[Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 116]

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
30/56

Rezultaty IC Rating – poziom
zarządczy – cd

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
31/56

Efektywność

Odnowa

Ryzyko

AAA – wybitnie wysoka

efektywność

AAA – wyjątkowo silne dążenie do

odnowy

– ryzyko porażki bez

znaczenia

AA – bardzo wysoka

efektywność

AA – bardzo silne dążenie do

odnowy

R – nieznaczny poziom

ryzyka

AA – wysoka efektywność

A – silne dążenie do odnowy

RR – wysoki poziom ryzyka

BBB – relatywnie wysoka

efektywność

BBB – relatywnie silne dążenie do

odnowy

RRR – bardzo wysoki poziom

ryzyka

BB – przeciętna efektywność

BB – przeciętne dążenie do

odnowy

 

B – relatywnie niska

efektywność

B – relatywnie niskie dążenie do

odnowy

 

CCC – niska efektywność

CCC – słabe dążenie do odnowy

 

CC – bardzo niska efektywność

CC – bardzo słabe dążenie do

odnowy

 

C – wyjątkowo niska

efektywność

CC – wyjątkowo słabe dążenie do

odnowy

 

D – brak efektywności

D – brak dążenia do odnowy

 

Perspektywy mierzone są za pomocą skali inspirowanej na
terminologii Standard & Poor.

Źródło: [Hofman-Bang, Martin, 2005]

Rezultaty IC Rating – poziom
zarządczy – cd

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
32/56

Przykład oceny kapitału intelektualnego na poziomie zarządczym:

Źródło: [Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 578]

Rezultaty IC Rating – poziom
operacyjny

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
33/56

Poziom operacyjny dostarcza dodatkowych szczegółów. IC Rating
wykorzystuje technikę prezentacji zwaną wykresem radarowym
[Ujwary-Gil, 2009, s. 59-60].

Przykład – wskaźniki z obszaru klienckiego:

Źródło: [Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s. 579]

Rezultaty IC Rating – poziom
respondenta

Żeby zrozumieć w pełni poziom operacyjny,
został przyjęty dodatkowy poziom szczegółów.
W wywiadach, respondenci (klienci, dostawcy,
odbiorcy) proszeni są by dać komentarze do
ich ratingowych odpowiedzi. Te odpowiedzi są
kategoryzowane zgodnie z pytaniami i
kategoriami zawartymi w dokumencie
pisemnym.

[Jacobsen, Hofman-Bang, Nordby, 2001, s.
579]

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
34/56

Platforma wartości



Koncepcję platformy wartości opracował Huberta Saint-

Onge (Canadian Imperial Bank of Commerce), we

współpracy z Charlsem Armstrongiem (Armstrong World

Industries), Gordonem Petrashem (Dow Chemical

Comapny) i Leifem Edvinssonem (Skandia).

[Wyrzykowska, 2008, s. 161]



Model ten zakłada, że przedsiębiorstwo jest w stanie

tworzyć swoją wartość finansową w oparciu o będący w

jej dyspozycji kapitał intelektualny, jedynie gdy

wszystkie jego elementy składowe równomiernie

współdziałają ze sobą.

[Kasiewicz, Kicińska, Rogowski, 2006, s. 87]

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
35/56

Schemat platformy
wartości

Z tego modelu można wysunąć dwa

istotne wnioski:

1.

Wartość przedsiębiorstwa nie wynika

z pojedynczego składnika kapitału

intelektualnego, ale z interakcji

(przepływu wiedzy) między nimi

wszystkimi.

2.

Jeśli nawet przedsiębiorstwo jest

bardzo silne pod względem dwóch

składników kapitału intelektualnego,

lecz trzeci składnik jest słaby lub – co

gorsza – źle ukierunkowany (np.

niewłaściwa baza klientów),

wtenczas przedsiębiorstwo nie ma

żadnej możliwości przekształcenia

kapitału intelektualnego w wartość

(kapitał finansowy).

[Edvinsson, Malone, 2001, s. 107]

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
36/56

Źródło: [Allee, 1999, s.

125]

Elementy KI w modelu
platformy wartości

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
37/56

KAPITAŁ LUDZKI

KAPITAŁ KLIENTÓW (RELACJI)



Know-how



Wykształcenie



Kwalifikacje zawodowe



Wiedza związana z wykonywaną pracą



Predyspozycje zawodowe



Predyspozycje psychometryczne



Przedsiębiorczość,

zapał,

innowacyjność, zdolności, zmienność



Znak firmowy



Klienci



Lojalność klientów



Nazwa firmy



Kanały dystrybucji



Współpraca

z

innymi

przedsiębiorstwami



Umowy koncesjonowane



Korzystne kontrakty



Umowy franchisingowe

KAPITAŁ ORGANIZACYJNY (STRUKTURALNY)

Własność intelektualna



Patenty



Prawa autorskie



Prawa do wzorów



Tajemnica handlowa



Znak handlowy



Wyróżniające usługi

Aktywa infrastrukturalne



Filozofia zarządzania



Kultura organizacyjna



Procesy zarządzania



System informacyjny



System powiązań



Relacje finansowe

Źródło: [Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 84]

Pomiar kapitału
intelektualnego w modelu
platformy wartości

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
38/56

KAPITAŁ LUDZKI

Wskaźnik

Interpretacja

Odsetek zatrudnionych z wyższym wykształceniem

lub średni poziom wykształcenia zatrudnionych.

Zdolność do inteligentnego myślenia.

Fluktuacja doświadczonego personelu.

Stabilizacja zasobów wiedzy.

Średni poziom doświadczenia (liczba lat

przepracowanych w przedsiębiorstwie, w
zawodzie, na określonym stanowisku).

Jakość zasobów wiedzy.

Odsetek dochodów od klientów, których

usatysfakcjonowanie wymaga od pracowników
ciągłego zdobywania nowych umiejętności.

Innowacyjność, tworzenie nowej wiedzy lub

poszerzanie już istniejącej.

Zadowolenie pracowników (badane na podstawie

kwestionariuszy).

Siła związków z przedsiębiorstwem i

skłonność do dzielenia się wiedzą.

Koszty szkoleń i edukacji na jednego pracownika.

Inwestycje w przekazywanie lub poszerzanie

wiedzy.

Wartość dodana na jednego pracownika.

Wskaźnik zysku, który co najmniej w

niewielkim stopniu jest zdeterminowany
przez poziom wiedzy.

W. R. Bukowitz i R. L. Williams opracowały schemat oceny kapitału
intelektualnego w modelu platformy wartości nazwany przez Autorki
generatorem wskaźników pomiaru.

[

Mikuła, Pietruszka-Ortyl, Potocki, 2002, s. 67-68]

Pomiar kapitału
intelektualnego w modelu
platformy wartości – cd

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
39/56

KAPITAŁ KLIENCKI

Wskaźnik

Interpretacja

Odsetek pracowników poświęcających większość

swojego czasu na kontakty z klientami.

Wielkość i zakres związków z klientami.

Odsetek transakcji powtarzających się.

Stabilność związków z klientami.

Odsetek transakcji z największymi klientami w ogólnej

liczbie transakcji.

Jakość związków.

Procentowa zmiana dochodów na jednego klienta.

Zakres związków i/lub wielkość związków w zależności

od wyznaczonych celów strategicznych.

Odsetek dochodów z transakcji z klientami

wyrażającymi dobrą opinię o przedsiębiorstwie.

Siła związków, możliwość wykorzystania ich aby

wytworzyć nowe związki.

Odsetek zawartych z klientami umów o współpracy.

Zasięg przepływów wiedzy i wartość tworzenia

związków z klientami.

Satysfakcja klientów.

Stabilność związków z klientami.

Pomiar kapitału
intelektualnego w modelu
platformy wartości – cd

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
40/56

KAPITAŁ ORGANIZACYJNY

Wskaźnik

Interpretacja

Odsetek dochodów zainwestowanych w system

zarządzania wiedzą (lub system technologii
informatycznej (IT), który jest częścią zarządzania
wiedzą).

Stopień przywiązywania uwagi do tworzenia,

gromadzenia i rozpowszechniania różnego
rodzaju wiedzy, którą można stosować.

Procent dochodów ze sprzedaży nowych produktów.

Innowacje, realizacja tworzenia i zastosowania wiedzy.

Procent dochodów uzyskiwanych dzięki wymagającym

klientom (klientom, których obsługa wymaga
ciągłego inwestowania).

Sukces w tworzeniu wiedzy i nowych procesów jako

rezultat wymagań klientów i/lub produkty, które
mogą być ulepszane w rezultacie tych działań.

Procent nowo zatrudnionych pracowników.

Wielkość wiedzy bazowej.

Średni czas opracowywania nowego produktu.

Innowacje, dystrybucja i zastosowanie wiedzy.

Średni czas dostosowywania się do potrzeb (wymagań)

klientów.

Zdolność gromadzenia i zastosowania wiedzy.

Procentowy udział ze sprzedaży produktów firmowych

(zazwyczaj opatentowanych).

Zdolność kreowania nowej wiedzy i generowania zysku

z jej zastosowania.

Wkład jednego pracownika w zakresie tworzenia

wiedzy bazowej (w stosunku rocznym).

Sukces w tworzeniu wiedzy bazowej.

Wskaźniki stopnia wykorzystania wiedzy bazowej.

Potencjał w zakresie rozbudowy (poszerzania) wiedzy

bazowej.

Metody pomiaru KI

OPARTE O ZWROT NA AKTYWACH

(ROA)

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
41/56

Metoda KCE

TM

1



Metoda przychodu z kapitału wiedzy KCE
(Knowledge Capital Earnings) została
opracowana przez B. Leva, wykładowcę
w Stern Business School w Nowym Jorku.



Autor metody stara się poprzez analizę
zwrotu z fizycznych i finansowych
kapitałów ustalić ekonomiczną wartość
kapitału intelektualnego
przedsiębiorstwa.

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
42/56

1

Na podstawie: [Ujwary-Gil, s. 64-

72]

Metoda KCE – cd

Punktem wyjścia metody KCE jest produkcyjna

funkcja przedsiębiorstwa:

gdzie:
EW – ekonomiczny wynik przedsiębiorstwa,
K

fiz

– kapitał fizyczny,

K

fin

– kapitał finansowy,

KI – kapitał intelektualny,
a, b, c – współczynniki produktywności

poszczególnych kapitałów.

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
43/56

   

 

KI

c

K

b

K

a

EW

fin

fiz







Metoda KCE – cd

Metoda KCE składa się z 7 etapów

wymagających odrębnych obliczeń.



Etap I Obliczanie znormalizowanych przychodów
przedsiębiorstwa

B. Lev proponuje uwzględniać przychody osiągnięte w trzech
latach przeszłych i prognozy przychodów na trzy lata przyszłe,
przy czym współczynnik dla lat przyszłych jest podwojony.

gdzie:
ZPP – znormalizowane przychody przedsiębiorstwa,
PP

t

– przychody przedsiębiorstwa w roku t-tym.

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
44/56





9

*

2

3

2

1

1

2























t

t

t

t

t

t

PP

PP

PP

PP

PP

PP

ZPP

Metoda KCE – cd



Etap II Obliczanie znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa
wynikających z wykorzystania kapitału fizycznego

gdzie:
ZPP

fiz

– część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa

wytworzonych przez kapitał fizyczny,
ROA

fiz

– stopa zwrotu kapitału fizycznego,

K

fiz

– wartość kapitału fizycznego (jako część księgowej wartości

przedsiębiorstwa).

Przyjmując tu wewnętrzną stopę zwrotu z aktywów (ROA) dla konkretnego
przedsiębiorstwa łatwo jest popełnić błąd. B. Lev proponuje przyjął
wartość 7%, która jest rezultatem wielu badań i odzwierciedla – według
niego – średnią roczną stopę zwrotu z kapitału fizycznego dla całej
gospodarki.

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
45/56

fiz

fiz

fiz

K

ROA

ZPP

*



Metoda KCE – cd



Etap III Obliczanie wartości kapitału fizycznego

gdzie:
RAT – rzeczowe aktywa trwałe,
Z – zapasy,
ZD – zobowiązania długoterminowe.



Etap IV Obliczanie znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wynikających

z wykorzystania kapitału finansowego

gdzie:
ZPP

fin

– część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa wytworzonych

przez kapitał finansowy,
ROA

fin

– stopa zwrotu kapitału finansowego,

K

fin

– wartość kapitału finansowego (jako część księgowej wartości

przedsiębiorstwa).

B. Lev przyjął tutaj stopę 4,5%, która odpowiada stopie zwrotu z dziesięcioletnich

obligacji rządowych w latach 1980-1990.

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
46/56

ZD

Z

RAT

K

fiz







fin

fin

fin

K

ROA

ZPP

*



Metoda KCE – cd



Etap V Obliczanie wartości kapitału finansowego

gdzie:
AB – aktywa bieżące,
Z – zapasy,
ID – inwestycje długoterminowe,
ZK – zobowiązania krótkoterminowe.



Etap VI Obliczanie znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa

wynikających z wykorzystania kapitału intelektualnego

gdzie:
ZPP

KI

– część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa

wytworzonych przez kapitał intelektualny.

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
47/56

ZK

ID

Z

AB

K

fin













fin

fiz

KI

ZPP

ZPP

ZPP

ZPP







Metoda KCE – cd



Etap VII Obliczanie wartości kapitału intelektualnego

Ekonomiczna wartość kapitału intelektualnego przyjmuje postać:

gdzie:
KI

W

– wartość kapitału intelektualnego,

ZPP

KI

– część znormalizowanych przychodów przedsiębiorstwa

wytworzonych przez kapitał intelektualny,

S

KI

– stopa dyskontowa kapitału intelektualnego.

Baruch Lev przyjmuje, że stopa dyskontowa dla kapitału intelektualnego
wynosi 10,5%. Stanowi ona średnią stopę zwrotu z akcji w latach 1980-
1990 w dwóch analizowanych przez niego przemysłach:
oprogramowania i biotechnologii.

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
48/56

KI

KI

W

S

ZPP

KI 

Metoda KCE – cd

Suma wartości kapitału

intelektualnego (KI

W

) i księgowej

wartości aktywów netto

przedsiębiorstwa (BV) składa się,

według B. Leva, na tzw. wartość

spójną (comprehensive value) –

CV.



Jeśli wartość rynkowa jest większa

od wartości spójnej (MV > CV),

przedsiębiorstwo jest

przeszacowane.



Jeśli zaś wartość spójna jest

większa od wartości rynkowej (CV

> MV), przedsiębiorstwo jest

niedoszacowane.

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
49/56

Metody pomiaru KI

OPARTE O KAPITALIZACJĘ

RYNKOWĄ

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
50/56

Wskaźnik wartość
rynkowa do wartości
księgowej MV/BV

Wskaźnik wartość rynkowa do wartości księgowej MV/BV (market-

to-book-value) – jako narzędzie pomiaru kapitału intelektualnego –

został wprowadzony przez Thomasa Stewarta. We wskaźniku tym

zakłada się, że kapitał intelektualny stanowi różnicę pomiędzy

wyceną przedsiębiorstwa przez rynek a jego wyceną (wartością)

księgową:

gdzie:
wartość rynkowa = cena akcji * liczba akcji – w przypadku spółek

giełdowych,
wartość księgowa = aktywa ogółem – kapitały obce.

Wartość wskaźnika MV/BV większa od jedności oznacza, że w

przedsiębiorstwie występują aktywa niematerialne nie

uwzględnione w sprawozdaniach finansowych, które utożsamiane

są z jego kapitałem intelektualnym.

[Dittmann – red. (Appenzeller), 2009, s. 114-115]

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
51/56

Wskaźnik „Q” Tobina

Wskaźnik „Q” został opracowany przez ekonomistę, laureata nagrody

Nobla, Jamesa Tobina’a. Jest on wykorzystywany do przewidywania

zachowań inwestycyjnych. Wskaźnik „Q” to stosunek wartości rynkowej

przedsiębiorstwa do kosztu zastąpienia (odtworzenia) jego aktywów

[Jarugowa, Fijałkowska, 2002, s. 129]:



Koszt zastąpienia to gotówka lub jej ekwiwalenty, które należałoby

zapłacić w celu nabycia obecnie tych samych aktywów lub im

równoważnych.



James Tobin twierdzi, że decyzje o podjęciu czy rezygnacji z inwestycji w

przedsiębiorstwo powinny zależeć od tego czy wskaźnik „Q” jest większy

lub mniejszy od jedności [Kryński, Stańczyk, 2009, s. 229].
Gdy zaś wskaźnik „Q” jest mniejszy od jedności inwestowania nie

gwarantuje osiągania rynkowej stopy zwrotu. Wartość wskaźnika „Q”

Tobina większa od jedności świadczy o występowaniu w przedsiębiorstwie

niewidzialnego kapitału intelektualnego [Dittmann – red.

(Appenzeller), 2009, s. 115].

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
52/56

Wskaźnik „Q” Tobina – cd



Według Profesor Doroty Appenzeller wskaźnik „Q” Tobina

przyjmuje następującą postać [Dittmann – red. (Appenzeller),

2009, s. 115]:

gdzie:
WA – wartość rynkowa akcji,
W_ZD – wartość księgowa zobowiązań długoterminowych,
W_ZAP – wartość księgowa zapasów,
W_ZK – wartość księgowa zobowiązań krótkoterminowych,
W_AO – wartość księgowa aktywów obrotowych,
W_A – wartość księgowa wszystkich aktywów.

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
53/56

LITERATURA

1.

Edvinsson L., Malone M. S., Poznaj prawdziwą wartość swojego przedsiębiorstwa

odnajdując jego ukryte korzenie, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001

2.

Jarugowa A., Fijałkowska J., Rachunkowość i zarządzanie kapitałem intelektualnym –

koncepcje i praktyka, Gdańsk, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., 2002

3.

Sokołowska A., Zarządzanie kapitałem intelektualnym w małym przedsiębiorstwie,

Warszawa, Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych oraz Polskie

Towarzystwo Ekonomiczne, 2005

4.

Sopińska A., Znaczenie kapitału intelektualnego dla uczelni wyższych. Analiza

rankingów szkół wyższych [w:] Wachowiak P. – red., Pomiar kapitału intelektualnego

przedsiębiorstwa, Warszawa, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2005

5.

Strojny M., Metody i narzędzia pomiaru kapitału intelektualnego w organizacji [w:]

Dobija D. – red., Pomiar i rozwój kapitału ludzkiego przedsiębiorstwa, Warszawa, PFPK,

2003.

6.

Skuza B., Zarządzanie kapitałem intelektualnym na przykładzie Grupy Skandia [w:]

Wawrzyniak B. – red., Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie, Warszawa,

Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona

Koźmińskiego, 2003

7.

Dobija D., Metody mierzenia wartości kapitału ludzkiego i kosztów pracy [w:]

Ludwiczyński A. – red., Strategiczne zarządzanie zasobami ludzkimi, Warszawa, Polska

Fundacja Promocji Kadr, 2000

8.

Gudkova S., Wycena kapitału intelektualnego przedsiębiorstw. Standardy Unii

Europejskiej oraz najlepsze praktyki skandynawskie, Raport z konferencji Knowledge

Cafè, 2002, http://www.wspiz.pl/~unesco/teksty/raport.pdf, stan na: 28.11.2009 r.

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
54/56

LITERATURA – cd

9.

Jacobsen K., Hofman-Bang P., Nordby Jr R., The IC Ratnig

TM

by Intellectual Capital

Sweden, Journal of Intellectual Capital, tom 6 nr 4/2001

10.

Ujwary-Gil A., Kapitał intelektualny a wartość rynkowa przedsiębiorstwa,

Warszawa, Wydawnictwo C. H. Beck, 2009

11.

Hofman-Bang P., Martin H., IC Rating na tle innych metod oceny kapitału

intelektualnego, E-Mentor, nr 4/2005

12.

Wyrzykowska B., Pomiar kapitału intelektualnego w organizacji [w:] Ekonomika i

Organizacja Gospodarki Żywnościowej, Warszawa, Zeszyty Naukowe Szkoły

Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, nr 66/2008

13.

Kasiewicz S., Kicińska M., Rogowski W., Kapitał intelektualny, Warszawa, Oficyna

Ekonomiczna, 2006

14.

Allee V., The art and practise of being revolutionary, Journal of Knowledge

Management, tom 3 nr 2/1999

15.

Mikuła B., Pietruszka-Ortyl A., Potocki A., Zarządzanie Przedsiębiorstwem XXI

wieku. Wybrane koncepcje i metody, Warszawa, Difin, 2002

16.

Appenzeller D., Wartość kapitału intelektualnego firmy a prognozowanie upadłości

[w:] Dittmann P. – red., Prognozowanie, Wrocław, Prace Naukowe nr 38

Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Ekonometria 24, Wydawnictwo

Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 2009

17.

Kryński Z., Stańczyk J., Metody pomiaru wartości kapitału intelektualnego

przedsiębiorstwa, http://www.univ.rzeszow.pl/ekonomia/Zeszyt10/17.pdf, stan na:

03.11.2009 r.

Przemysław Dominiak Metody pomiaru kapitału intelektualnego
55/56

Dziękuję za uwagę!