RYSUNEK TECHNICZNY

ELEKTRYCZNY

Michel K., Sapiński T.: Rysunek techniczny elektryczny, WNT,
Warszawa 1987

Rysunek techniczny wykonywany według ustalonych

zasad i przepisów, dzięki symbolom uzgodnionym

międzynarodowo może być zrozumiały dla ludzi na

całym świecie, niezależnie od znajomości języka.

Rysunek techniczny elektryczny jest odmianą

rysunku technicznego, który skupia się na obiektach

elektrycznych – prostych bądź złożonych. Powinien

być wykonany przy użyciu znormalizowanych

symboli graficznych elektrycznych,

przedstawiających cały obiekt lub jego elementy

składowe, połączonych liniami obrazującymi ich

współzależność lub połączenie. Korzystanie z

nieznormalizowanych symboli może prowadzić do

nieporozumień przy odczycie rysunków, zwłaszcza za

granicą.

Wykonywanie rysunku elektrycznego

Formaty arkuszy przeznaczonych do wykonania rysunków są

znormalizowane, podobnie jak w innych rodzajach rysunku

technicznego. Formatem zasadniczym jest arkusz A4.

Linie rysunkowe stosowane w rysunkach technicznych elektrycznych

Normalizacją rysunku technicznego

elektrycznego zajmuje się Zespół Elektryki

w PKN.

W zakresie elektroniki i elektrotechniki

normalizacją zajmuje się Międzynarodowa

Komisja Elektrotechniczna IEC - globalna

organizacja opracowująca i publikująca

międzynarodowe normy. Służy to za

podstawę norm krajowych oraz jako

odniesienie dla przetargów i kontraktów

międzynarodowych.

Do IEC należy stosunkowo mało państw,

ale skupiają one 80% ludności świata, gdzie

produkcja elektryczna przekracza 95%

produkcji światowej.

Podział rysunków technicznych

elektrycznych

Rysunki techniczne elektryczne zostały

podzielone przez międzynarodowe stowarzyszenia

normalizacyjne na dwie podstawowe grupy:

• schematy,

• diagramy.

Do rysunków technicznych elektrycznych

zaliczane są często także tablice (tabele) i wykresy,

występujące często samodzielnie lub na

schematach, oraz wykazy, zwane czasami kartami.

Do diagramów zaliczane są również wykresy. W

zależności od złożoności obiektu elektrycznego i

złożoności jego schematów, w dokumentacji

technicznej stosuje się wszystkie rodzaje

schematów albo tylko niektóre z nich.

Uzupełnieniem każdego rodzaju schematu mogą

być: diagramy, wykresy, tablice lub wykazy.

Rodzaje i liczba niezbędnych

schematów koniecznych do
zrozumienia budowy i działania
obiektu elektrycznego zależy od jego
wielkości. Spowodowane jest to
zwykle koniecznością podawania
wielu szczegółów funkcjonalnych,
związanych z montażem, obsługą,
naprawą itp.

Klasyfikacja rysunku technicznego elektrycznego

Rysunki techniczne elektryczne

Schematy
elektryczne

Grupy 1

(podstawo

-we)

Tablice
Wykazy
(karty)

Grupy 2

(wyjaśniają

-ce)

Grupy 3

(wykonaw

-cze)

Grupy 4

(plany)

Diagramy

Plan sieci

Plan linii

Przyczynowe

Innego rodzaju
np.
klasyfikacyjne

Przyczynowo-
czasowe

Schematy
przyłączeń

Schematy

funkcjonalne

Schematy
strukturalne

Schematy
zastępcze

Schematy
zasadnicze

Plan

instalacji

Plan

rozmieszczenia

Schematy
połączeń
zewnętrznych

Schematy

połączeń

wewnętrznych

Wykresy

Schemat elektryczny

to rysunek techniczny przedstawiający, w jaki sposób obiekt

lub elementy funkcjonalne są współuzależnione lub połączone.

Zgodnie z klasyfikacją pokazaną na rysunku schematy dzielą

się na cztery podstawowe grupy:

 schematy grupy 1 (podstawowe) – ich zadaniem

jest pokazanie obiektów lub ich najważniejszych
elementów, ich zadań i wzajemnych położeń. Do
grupy tej zaliczają się schematy strukturalne
(zawierają symbole elementów funkcjonalnych
niezbędne

do

zrozumienia

działania

obiektu

elektrycznego i połączeń między nimi) oraz
schematy funkcjonalne (podobnie jak strukturalne,
ale

nie

trzeba

pokazywać

rozmieszczenia

rzeczywistego, natomiast muszą pokazać przebieg
procesów

zachodzących

w

poszczególnych

elementach),

 schematy grupy 2 (wyjaśniające) – ich zadanie

to podobnie jak w schematach grupy 1 pokazanie

wszystkich

elementów

funkcjonalnych

ze

wszystkimi połączeniami oraz dodatkowo z

podaniem punktów przyłączeń, w celu dokładnego

wyjaśnienia działania i przebiegów procesów

elektrycznych. Zaliczają się do niej: schematy

zasadnicze (wszystko przedstawione za pomocą

symboli ogólnych, jeśli tylko to możliwe) oraz

schematy zastępcze (uzyskuje się je ze schematów

zasadniczych, w których elementy funkcjonalne lub

ich grupy zastępuje się równoważnymi im układami

złożonymi z elementów elektrycznych prostych),

 schematy grupy 3 (wykonawcze) –

zadaniem ich jest pokazanie połączeń

elektrycznych

wszystkich

elementów

obiektów przez przedstawienie i opisanie

przewodów, wiązek, kabli, wyprowadzeń,

doprowadzeń, końcówek (zacisków), złącz,

przepustów itp. Schematy tej grupy są

podstawą do wykonania innych dokumentów

konstrukcyjnych oraz są stosowane przy

kontroli wykonania połączeń elektrycznych i

przy kontroli obiektów w czasie ich

eksploatacji,

• schematy grupy 4 (plany) – mają za

zadanie określić położenia obiektów lub ich
części składowych (również w terenie) lub
przedstawić usytuowanie sieci instalacji
elektrycznej, a w razie potrzeby także trasy
połączeń elektrycznych (linii, przewodów, kabli
itp.) Zalicza się do nich plany rozmieszczenia,
plany instalacji oraz sieci lub linii.

Diagramy

to rysunki wyjaśniające współzależność między:

• czynnościami (diagram przyczynowy –
obrazuje graficznie czynności uporządkowane
według przyjętej zasady, no kolejności ich
występowania),

• czynnościami i czasem (diagram
przyczynowo-czasowy – diagram

przyczynowy

z zaznaczonym czasem pracy elementów
wykonujących czynności),

• czynnościami i wielkościami fizycznymi,

• stanem różnych elementów obiektu,

• elementami klasyfikowanymi.

Symbole graficzne w rysunkach

elektrycznych

Podstawą rysunku technicznego

elektrycznego jest symbol graficzny

elektryczny.

W dziedzinie elektrotechniki rysunki

konstrukcyjne maszyn i urządzeń wykonuje się

wg zasad rysunku maszynowego, natomiast w

schematach elektrycznych i planach instalacji

stosuje się znormalizowane symbole graficzne,

będące umownym przedstawieniem rysunkowym

elementów maszyn i urządzeń elektrycznych,

sieci, itp. Należy podkreślić, że dla wielu

elementów przewidziano w normach dwa lub

więcej symboli, które stosuje się w zależności od

charakteru i przeznaczenia schematu.

Ze względu na znaczenie symbolu rozróżnia się

symbole graficzne elektryczne:

• przedmiotowe – często nazywane ogólnymi, są

symbolami obiektów, mogącymi przedstawiać

ogólnie pewien rodzaj obiektów,

charakteryzujących się określoną cechą,

• uzupełniające – zwane też dodatkowymi,

pomocniczymi a także rozróżniającymi, są

symbolami dodawanymi do symboli ogólnych, w

celu określania zasady pracy, rodzaju

wykonywanego zjawiska, itp.

• szczegółowe – powstają po dodaniu do symbolu

ogólnego symbolu uzupełniającego.

Przykład tworzenia symbolu szczegółowego z symboli

podstawowego i uzupełniającego

Ze względu na rodzaj rysunku technicznego

elektrycznego symbole graficzne można podzielić

na symbole do:

• schematów,

• planów,

• celów informacyjnych.

Ze względu na sposób przedstawiania

rozróżnia się symbole:

• jednoliniowe,

• wieloliniowe.

W niektórych schematach (np. planach sieci i

stacji elektroenergetycznych) rozróżnia się

symbole obiektów elektrycznych:

• istniejących,

• projektowanych.

Ilość symboli graficznych

wykorzystywanych w rysunkach

technicznych elektrycznych jest tak

duża, że przedstawienie ich

wszystkich tutaj staje się niemożliwe.

Wiele symboli jest analogicznych

do symboli stosowanych w innych

typach rysunków technicznych, inne

są intuicyjne, jak np. przewody czy

wiązki przewodów prezentowane na

rysunkach jako linie ciągłe.

Rezystor - inna jego nazwa to opornik.
Można często spotkać takie właśnie dwa
symbole graficzne tego elementu.

Potencjometr - podobny symbol do
rezystora. Ma suwak, którego położenie
wyznacza podział całkowitej rezystancji
potencjometru.

Kondensator - przy symbolu kondensatora
bardzo często jest umieszczana wartość
dopuszczalnego napięcia pracy.

Kondensator spolaryzowany - to
kondensator elektrolityczny lub tantalowy.
Kondensator taki ma okładki oznaczone
znakami + lub -.

Kondensator zmienny - te kondensatory
są stosowane najczęściej w obwodach
częstotliwości radiowej np. dostrajając się do
stacji w odbiorniku radiowym posługujesz się
właśnie takim kondensatorem.

Cewka indukcyjna - jej symbol przypomina
spiralę wykonaną z drutu i tak właśnie
wygląda w swej najprostszej postaci - jest
spiralą nawiniętą z drutu.

Transformator - jego symbole są różne w
zależności od ilości uzwojeń i rodzaju rdzenia
jakie posiada, ale zawsze będą podobne do
tych, które umieściłem obok.

Bezpiecznik - prawie każde urządzenie
elektryczne posiada taki element
zabezpieczający przed przepływem
nadmiernego prądu.

Żarówka - nie wymaga komentarza

Bateria (lub akumulator) - jest źródłem
energii dla każdego przenośnego urządzenia
elektrycznego, obok symbolu podaje się
wartość napięcia, dłuższa kreska oznacza
zacisk dodatni.

Masa - jest to punkt wspólny (zerowy) dla
danego obwodu elektrycznego.

Zasilanie - takimi symbolami oznacza się
punkty podłączenia napięcia zasilającego,
zawsze obok tych symboli będzie
występowała etykieta identyfikująca dane
zasilanie i często wartość tego napięcia.

Źródło napięcia - te symbole stosuje się
najczęściej na schematach układów, które
służą do analizy i wyjaśnienia jakiegoś
teoretycznego zagadnienia.

Źródło prądu - komentarz jak wyżej.

Głośnik - kształt tego symbolu
nawet przypomina rzeczywisty
głośnik widziany z boku. Głośnik
dzięki swej konstrukcji
przetwarza sygnał elektryczny
na falę akustyczną.

Połączenia - linie łączące umieszczone

na rysunku elementy. Linie, które się

tylko przecinają nie mają ze sobą

żadnego połączenia, natomiast linie z

zaznaczonym punktem w miejscu

przecięcia są połączone ze sobą.

Magistrala - są to też połączenia tylko

zupełnie inaczej rysowane. Nie rysuje

się osobno każdego połączenia tylko

dojścia do magistrali każde dojście do

magistrali dotyczące tego samego

połączenia musi być identycznie

opisane.

Przełącznik NOPB - jest to przełącznik

chwilowy normalnie otwarty.

Przełącznik SPST - pojedynczy

przełącznik jednopozycyjny, czyli

wyłącznik.

Przełącznik SPDT - pojedynczy

przełącznik dwupozycyjny.

Fotorezystor - jest to element, który
zmienia swoją rezystancję pod wpływem
padającego nań światła.

Fotodioda - ma zastosowanie jako detektor
światła. Padające na nią promienie przepływ
prądu fotoelektrycznego.

Fototranzystor - działa tak samo jak
zwykły tranzystor tylko zwykły prąd bazy
został zastąpiony prądem fotoelektrycznym.

Rezonator kwarcowy - jest to po prostu
odpowiednio wycięty i wyszlifowany kawałek
kwarcu zastosowany w układach
generacyjnych jako element określający
częstotliwość drgań.

Dioda - jej symbol
przypomina swoim kształtem
strzałkę, która wyznacza
kierunek przepływu prądu

Dioda Zenera - jej
normalnym stanem pracy jest
polaryzacja w kierunku
zaporowym

Dioda Schottky'ego –
stosowana w układach z
sygnałem o dużej
częstotliwości

Dioda LED - inaczej dioda
elektroluminescencyjna jest jak
zwykła dioda, ale świeci, gdy jest w
stanie przewodzenia.

Mostek prostowniczy - jest to
element czterokońcówkowy, który
składa się z połączonych ze sobą
czterech diod. Oczywiście taki
element może być zastąpiony
czterema pojedynczymi diodami.
Mostek prostowniczy wykorzystuje
się w układach zasilaczy gdzie ma
za zadanie wyprostować prąd
przemienny

.

Tranzystor npn - jest
elementem o trzech
końcówkach i służy do
wzmacniania lub przełączania
sygnałów. Strzałka przy
emiterze wskazuje kierunek
prądu.

Tranzystor pnp - to samo, co
dla tranzystora npn tylko
kierunek prądu emitera jest
przeciwny.

Tranzystor JFET - jest
tranzystorem polowym
złączowym. Rozróżnia się dwa
typy - z kanałem n (symbol ze
strzałką skierowaną do
wewnątrz) i z kanałem typu p
(symbol ze strzałką
skierowaną na zewnątrz).

Tranzystor MOSFET - jest

również tranzystorem

polowym jak JFET z tą

różnicą, że jest to tranzystor

z izolowaną bramką. Wśród

tranzystorów MOSFET

rozróżnia się tranzystory z

kanałem wzbogacanym i z

kanałem zubożanym.

Oczywiście występuje

również podział na kanał

typu p i n.

Wzmacniacz operacyjny -

jest to najczęściej spotykany

symbol wzmacniacza

operacyjnego. Cechą

szczególną symboli

wzmacniaczy operacyjnych

jest to, że wejścia są zawsze

oznaczane znakami +

(wejście nieodwracające) i -

(wejście odwracające).