Wstęp

Jagiellonowie

Drzewo genealogiczne

Kalendarium

Po Jagiellonach

MENU

ZYGMUNT II

AUGUST

WŁADYSŁAW II

JAGIEŁŁO

WŁADYSŁAW III

WARNEŃCZYK

KAZIMIERZ

JAGIELLOŃCZYK

JAN

OLBRACHT

ALEKSANDER

JAGIELLOŃCZYK

ZYGMUNT I

STARY

Wyjście z prezentacji

MENU

Wstę

p

Dynastia Jagiellonów, panująca w XIV-XVI w. w Polsce, Wielkim Księstwie
Litew-skim, na Węgrzech i w Czechach, została zapoczątkowana przez
wielkiego księcia litewskiego Jagiełłę. Pod rządami Jagiellonów powstawały
ważne instytucje pań-stwowe i parlamentarne, szerzyła się tolerancja
religijna, rozwijała się nauka oraz wielojęzyczna kultura, a stopniowo
umacniające się związki Polski z Litwą doprowa-dziły do przeobrażenia tych
państw w jedno mocarstwo polityczne i militarne. Od schyłku XV wieku
Jagiellonowie,

skoligaceni

z

wieloma

rodzinami

monarszymi

i rywalizujący z Habsburgami, zaliczali się do najznaczniejszych dynastii
europej-skich.

MENU

Władysław II Jagiełło

Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich

Po śmierci Ludwika Andegaweńskiego, władającego w
Polsce
w latach 1370-1382, państwo pozostało na dwa lata bez
władzy monarszej. W 1384 roku spośród dwóch córek
Ludwika wybrano jedenastoletnią

Jadwigę

, którą

koronowano na króla (!) Polski. W wyniku układów
polsko-litewskich mężem Jadwigi został do-tychczasowy
wielki książę litewski Jagiełło. Według pierwotnych
ustaleń Litwa miała zostać wcielona w obręb Królestwa
Pol-skiego,

jednak

później

zagwarantowano

jej

odrębność państwo-wą i prawną, a stanowisko wielkiego
księcia litewskiego objął brat stryjeczny Jagiełły, Witold.
Integrację obu państw przy-spieszyła wielka wojna z
Krzyżakami, podczas której (1410 r.) stoczono jedną z
największych bitew średniowiecza – Włady-sław Jagiełło,
dowodząc

pod Grunwaldem

wojskami

polskimi,

litewskimi oraz ruskimi, odniósł nad nieprzyjacielem
zdecydo-wane zwycięstwo. W latach 20. XV w. zaistniała
możliwość po-szerzenia władztwa Jagiellonów o tron
czeski, jednak szansa ta nie została wykorzystana ze
względu na panujący w Czechach ruch husycki –
Władysław Jagiełło nie chciał wchodzić w konflikt z
Kościołem, przeciw któremu ruch ten był wymierzony.
Król zmarł w 1434 r., pozostawiając synów (z czwartego
małżeństwa – z Zofią, księżniczką holszańską)
Władysława i Kazimierza.

MENU

Władysław III Warneńczyk

Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich

Starszy syn Władysława Jagiełły, Władysław, został
koronowa-ny na króla Polski, gdy miał zaledwie 10 lat (w
1434 r.). Do czasu osiągnięcia przez niego pełnoletności
rządy (regencyjne) sprawował biskup krakowski
Zbigniew

Oleśnicki

i

popierająca

go

grupa

możnowładców. Władza biskupa była tak samowolna, że
powodowała wewnątrz kraju liczne konflikty, nawet
zbrojne, a młody król wobec tej sytuacji był bezsilny.
Samodzielne dzia-łania mógł Władysław III podjąć, gdy
pojawiła się możliwość reaktywowania unii polsko-
węgierskiej. Zagrożone ekspansją turecką Węgry
potrzebowały sojusznika i znalazły go w osobie króla
polskiego. W 1440 roku Władysław III został powołany
na tron węgierski. Węgrzy pod jego zwierzchnictwem
wkrótce po-konali Turków i zawarli z nimi dziesięcioletni
pokój w Szegedy-nie. Jednak Władysław, uzyskawszy
zapewnienie, że papież zwalnia go od danej niewiernym
przysięgi pokojowej, ponownie wyprawił się przeciw
Turkom, przekonany, że jest w stanie ostatecznie
pokonać armię turecką, wciąż zagrażającą chrze-
ścijańskiej Europie. 10 listopada 1444 roku doszło do
starcia obu armii pod Warną. W przegranej przez
chrześcijan bitwie zginął także 20-letni król. Zwany
odtąd Warneńczykiem Wła-dysław III przeszedł do
historii

jako

obrońca

chrześcijaństwa

przed

barbarzyńskimi muzułmanami.

Kazimierz Jagiellończyk

Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich

Młodszy syn Władysława Jagiełły, Kazimierz, w 1440
roku został wysłany na Litwę jako namiestnik
Władysława III. Wkrót-ce możnowładcy litewscy zerwali
unię z Polską i ogłosili Kazi-mierza wielkim księciem.
Trwające w Polsce po śmierci Wła-dysława Warneńczyka
bezkrólewie przerwał Kazimierz – przyj-mując koronę,
zastrzegł, że Litwa pozostanie państwem równo-
rzędnym w stosunkach z Polską. W 1454 roku wybuchła
wojna trzynastoletnia z Krzyżakami, w której wyniku król
przyłączył do Polski Pomorze Gdańskie i ziemię
chełmińską. Miało to ogrom-ne znaczenie gospodarcze,
gdyż Polska odzyskała dostęp do morza, ponadto w jej
granicach znalazł się cały bieg Wisły. Monarcha dokonał
wielu zmian w polityce wewnętrznej; m.in. rozszerzył
przywileje szlacheckie (w Cerekwicy i Nieszawie), które
stały się podstawą systemu parlamentarnego i
demokracji szlacheckiej. Nie udało mu się natomiast
zreformować skar-bowości i sił zbrojnych. Kazimierz
Jagiellończyk zmarł w 1492 roku, pozostawiając liczne
potomstwo, które miał z Elżbietą Habsburżanką (zwaną
Matką Królów) – aż czterech spośród sześciu synów
Kazimierza i Elżbiety zasiadło na tronie kró-lewskim:
Władysław Jagiellończyk objął rządy w Czechach i na
Węgrzech, pozostali – Jan Olbracht, Aleksander i
Zygmunt – kolejno byli królami Polski. Natomiast
korzystne małżeństwa có-rek tej pary królewskiej
sprawiły, że Jagiellonowie weszli w ko-ligacje z wieloma
dynastiami w Europie.

MENU

Jan Olbracht

Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich

Jan Olbracht został wybrany i koronowany na króla
Polski
w 1492 roku. Był człowiekiem starannie i gruntownie
wykształ-conym – wychowywali go Jan Długosz i włoski
humanista Kallimach (Filip Buonaccorsi). Dzięki dobrze
prowadzonej polityce wewnętrznej król zyskał całkowite
poparcie

szlachty

i w czasie swych rządów nie natrafił na opozycję, z jaką
bory-kali się poprzedni Jagiellonowie. Był władcą
zdecydowanym
i ambitnym, swoje wysiłki skierował na przekształcenie
Polski
w państwo prawdziwie nowożytne (za jego panowania w
1493 r. ukształtował się ostatecznie dwuizbowy sejm
walny).

Jednym

z najważniejszych przedsięwzięć króla była wyprawa
przeciw Turkom. Nie zdołał on jednak zrealizować
swoich zamiarów, tj. uzyskać dla Polski dostępu do
Morza Czarnego i przejąć zwierzchnictwa nad Mołdawią,
wcześniej zależną od państwa polskiego. Zdecydowane
stanowisko

zajął

Jan

Olbracht

wobec

zakonu

krzyżackiego i konsekwentnie egzekwował jego zobo-
wiązania. Zmarł w Toruniu po niespełna dziewięciu
latach rzą-dzenia, podczas wyprawy wojennej przeciw
Krzyżakom.

MENU

Aleksander Jagiellończyk

Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich

Czwarty syn Kazimierza Jagiellończyka, Aleksander, w
1492 ro-ku objął rządy na Litwie. Dwa lata później
zawarł związek mał-żeński z córką cara moskiewskiego
Iwana III, a na króla Polski został wybrany po śmierci
Jana Olbrachta. Monarcha ten, panu-jący w Polsce
zaledwie

pięć

lat,

nie

dorównywał

swojemu

poprzednikowi ani wykształceniem, ani talentem
politycznym. Jednak w sprawach wewnętrznych kraju
wiele problemów roz-wiązał pomyślnie, korzystając z rad
świetnych współpraco-wników, m.in. Erazma Ciołka i
Jana Łaskiego. Za panowania tego króla uchwalono (w
1505 r. w Radomiu) konstytucję Nihil novi (łac. – ‘nic
nowego’), jedno z największych osiągnięć polskiego
parlamentaryzmu – odtąd król na swoje działania po-
lityczne musiał uzyskiwać zgodę sejmu i senatu. Na
sejmie radomskim król zatwierdził też tzw. Statut
Łaskiego, czyli zbiór praw obowiązujących w królestwie.
Aleksander zmarł bez-potomnie; pochowano go w
Wilnie, gdyż tam spędził większość dorosłego życia.

MENU

Zygmunt I Stary

Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich

Po Aleksandrze Jagiellończyku na obu tronach, litewskim
i pol-skim, zasiadł Zygmunt I zwany Starym. W chwili
obejmowania rządów Zygmunt miał już czterdzieści lat,
a panował przez kolejne czterdzieści dwa lata. Do
najważniejszych

wydarzeń

z okresu jego panowania należy zaliczyć hołd pruski
(1525 r.), słynną ceremonię, która odbyła się na Rynku
krakowskim – wielki mistrz zakonu krzyżackiego
Albrecht Hohenzollern po przegranej wojnie z Polską
uznawał

zwierzchnictwo

polskiego

króla

nad

zsekularyzowanym

(przekształconym

w

państwo

świeckie zwane Prusami Książęcymi) państwem zakonu
krzy-żackiego. Istotnym dokonaniem Zygmunta I
Starego było włą-czenie do Korony reszty Mazowsza
oraz powstrzymanie na pewien czas ekspansji Rosji. W
wewnętrznych sprawach kraju współpracował przede
wszystkim z przedstawicielami senatu, co sprawiało, że
wśród szlachty nie cieszył się popularnością, nazywano
go „senatorskim królem”. Małżeństwo z Włoszką

Boną

Sforzą

dało królowi następcę tronu, Zygmunta

Augusta.

MENU

Zygmunt II August

Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich

Jeszcze za życia Zygmunta I Starego ukoronowano na
króla Polski Zygmunta II Augusta, który faktyczne rządy
objął po śmierci ojca. Początkowo zjednywał sobie
poparcie możno-władztwa, później jednak zabiegał o
względy szlachty, od której zgody uzależniona była
możliwość wyasygnowania środków na prowadzenie
wojny z państwem moskiewskim o dominium Maris
Baltici (łac. – ‘panowanie nad Bałtykiem’) i o Inflanty.
Utworzono wówczas stałe wojsko zaciężne, tzw.
kwarciane (opłacane kwartą, tzn. ¼ dochodu z
królewszczyzn), oraz pierwszą polską flotę wojenną.
Dzięki wspólnym walkom Polska i Litwa coraz bardziej
zacieśniały współpracę. W 1569 roku w Lublinie zawarto
unię realną – powstało wtedy najpotężniejsze państwo w
Europie Środkowowschodniej: Rzeczpospolita Obojga
Naro-dów. Zygmunt II August był władcą wykształconym
i tole-rancyjnym, otaczał opieką wybitnych twórców,
goszcząc ich na swoim dworze, kolekcjonował dzieła
sztuki, m.in. kunsztowne tkaniny – arrasy. Z żadną z
trzech żon nie doczekał się po-tomstwa, pozostał
ostatnim z męskich przedstawicieli dynastii Jagiellonów.

MENU

Jadwiga Andegaweńska

Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich

W chwili koronacji Jadwiga miała niespełna 11 lat;
rzeczywistą wła-dzę w kraju sprawowali możnowładcy polscy
i to z ich inicjatywy odstąpiono od wcześniejszych,
niezgodnych z polską racją stanu, planów wydania Jadwigi za
mąż za Wilhelma Habsburga. W 1386 r. Jadwiga poślubiła
starszego od niej o 20 lat Jagiełłę, co ze względu na powstałą
w ten sposób unię personalną Polski i Litwy było sukce-sem
politycznym polskiej szlachty, jednak okupionym wielką
ofiarą – źródła historyczne zdradzają, że młodociana królowa
do ostatka opierała się przeciw temu małżeństwu. Z czasem
rozwinęła się indy-widualność polityczna królowej, która
zdobyła sobie niezwykłe przywiązanie i miłość narodu,
przeszła do polskiej tradycji history-cznej jako obrończyni
polskiej racji stanu i jako jedna z najpięk-niejszych postaci
naszych dziejów. Tuż przed śmiercią (w 1399 r.) Jadwiga
przeznaczyła znaczne środki na odrestaurowanie Akademii
Krakowskiej.

Bitwa pod Grunwaldem

Jan Matejko –
Bitwa pod Grunwaldem

Zakon krzyżacki, dążący do stworzenia nad Bałtykiem wielkiego mocarstwa, zamierzający ogarnąć swoimi
wpływami ziemie polskie i litewskie, utracił szanse ekspansji, gdy 15 lipca 1410 r. poniósł klęskę w bitwie pod
Grunwaldem, stoczonej z połączo-nymi armiami Polski i Litwy. Bitwa ta przeszła do historii jako jedno z
najważniejszych wydarzeń średniowiecza m.in. ze względu na ogromne rozmiary. Szacuje się, że po stronie
krzyżackiej walczyło ok. 15 000 ludzi, a po stronie polsko-litewskiej ok. 30 000. W batalii tej można wyróżnić
dwie mniejsze – składowe, tj. bitwę pod Stębarkiem, gdzie walczyli Krzyżacy z wojskami litewsko-
-ruskimi, i bitwę pod Łodwigowem, gdzie Krzyżacy walczyli z Polakami. W pierwszej fazie zmagań wojska
litewsko-ruskie pod dowództwem Witolda zostały zmuszone przez Krzyżaków do odwrotu, jednak uderzenie
rycerstwa polskiego powstrzymało ofensywę nieprzyjaciela, który wkrótce został zepchnięty pod Grunwald.
Wielki mistrz Ulrich von Jungingen usiłował ratować sytuację, wprowadzając do walki hufce rezerwowe, lecz
chorągiew krakowska, kilka innych chorągwi małopolskich oraz (nieco później) powracające wojska litewsko-
ruskie udaremniły próbę rozbicia przez Krzyżaków sił polskich. W starciu z chorągwiami małopolskimi poległ
wielki mistrz wraz z wieloma innymi dostojnikami zakonu. Działania polsko-litewskie były prowadzone według
nowej taktyki – król Władysław Jagiełło dowodził wojskami, nie uczestnicząc w bezpośredniej walce. Umiejętna
orga-nizacja sił i nowatorski kunszt dowódczy zadecydowały o zwycięstwie obu sprzymierzonych państw.

Bona Sforza

Autor nieznany

Bona Sforza, córka księcia Mediolanu Gian Galeazzo Sforzy i
kró-lewny neapolitańskiej Izabeli Aragońskiej, była drugą
żoną Zygmunta Starego od 1518 r. Jako królowa polska
zabiegała o sojusz z Francją i utrzymanie pokoju z Turcją;
usiłowała

osłabić

pozycję

Habsburgów.

Starała

się

upowszechniać w Polsce kulturę i modę włoską. Ogromny
majątek zgromadzony przez królową w znacznej części
przepadł – Bona udzieliła królowi hiszpańskiemu Filipowi II
pożyczki, której już nie zwrócono (tzw. sumy neapolitańskie).
Po śmierci męża wyjechała do Włoch. W 1557 roku została
otruta przez agenta Habsburgów.

MENU

Drzewo

genealogicz

ne

ZYGMUNT II

AUGUST

(1520-1572)

WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO

(1352-1434)

ZOFIA (SONKA) HOLSZAŃSKA

(ok. 1405-1461)

WŁADYSŁAW III WARNEŃCZYK

(1424-1444)

KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK

(1427-1492)

ELŻBIETA HABSBURŻANKA

(1436-1505)

JAN OLBRACHT

(1459-1501)

ALEKSANDER JAGIELLOŃCZYK

(1461-1506)

ZYGMUNT I STARY

(1467-1548)

BONA SFORZA

(1494-1557)

Kalendarium

• 1386-1434 WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO

• 1434-1444 WŁADYSŁAW III WARNEŃCZYK

Po śmierci Władysława III w Polsce nastąpiło
bezkrólewie
– długi czas bowiem utrzymywały się legendy, że
król
być może przeżył bitwę pod Warną.

• 1447-1492 KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK

• 1492-1501 JAN OLBRACHT

• 1501-1506 ALEKSANDER JAGIELLOŃCZYK

• 1506-1548 ZYGMUNT I STARY

• 1548-1572 ZYGMUNT II AUGUST

MENU

Po Jagiellonach

W ciągu najbliższych miesięcy po śmierci ostatniego z Jagiellonów ustalono
szczegóło-we zasady powołania następcy (zasady wolnej elekcji) oraz
postanowiono, że w czasie bezkrólewia rządy będzie sprawował prymas –
interrex (tzn. „międzykról”; łac. inter – ‘między’, rex – ‘król’). Interrex pełnił
swoją funkcję po śmierci jednego i przed koronacją następnego monarchy.
Uzgodniono także, iż nowy król będzie zobowiązany do przestrzegania
artykułów henrykowskich (nazwa pochodzi od imienia pierwszego elekta),
zabezpieczających istniejący ustrój oraz prawa i przywileje szlacheckie.
Oprócz tego ustalono, że musi on przedstawić pacta conventa (łac. pactum –
‘układ’, conventus – ‘uzgodniony’), tj. prywatne zobowiązania, odrębne dla
kolejnych monarchów. Pierwszym królem elekcyjnym został Francuz Henryk
Walezy, który po kilku miesiącach uciekł z Polski, gdy zaistniała możliwość
objęcia przez niego rządów we Francji. Po Henryku Walezym królem został
książę Siedmiogrodu na Węgrzech, świetny wódz i po-lityk, Stefan Batory;
władał on w Polsce w latach 1576-1586. Elekcje monarchów okazały się
niedoskonałe. Władza królewska (wykonawcza) z obawy przed naru-szeniem
przez nią wolności szlacheckiej była stopniowo ograniczana. Natomiast
nadmiernie umacniające się wpływy szlachty doprowadziły – m.in. przez
destrukcję władzy ustawodawczej – do dezorganizacji państwa.

MENU