PROFILAKTY

CZNA OPIEKA

ZDROWOTNA

NAD

UCZNIAMI

U około 20% dzieci i młodzieży w Polsce

stwierdza się różnego rodzaju odchylenia od
prawidłowego stanu zdrowia, wymagające
czynnej opieki lekarskiej i rewalidacji. Choroby
nabyte po urodzeniu i wiele chorób powstałych
w okresie życia płodowego mają swoje źródło w
środowisku zewnętrznym, którego elementami
są drobnoustroje, substancje toksyczne i
alergizujące, promieniowanie itp. Wiele
czynników szkodliwych pochodzenia
zewnętrznego może też uszkadzać komórki
płciowe rodziców oraz ich aparat genetyczny i
być przyczyną powstania wad rozwojowych
warunkujących zarówno przebieg rozwoju, jak i
stan zdrowia dziecka (Mięsowicz 1997).

Ocena i monitorowanie stanu zdrowia

populacji były zawsze istotnym elementem
higieny i medycyny szkolnej. W Polsce przez
wiele lat obowiązywał system grup
dyspanseryjnych i corocznie prowadzono na
terenie kraju rejestrację uczniów
zakwalifikowanych do tych grup. Wraz z
wprowadzeniem w 1992 roku
zmodyfikowanego modelu opieki zdrowotnej
nad uczniami zrezygnowano z kwalifikacji i
rejestracji uczniów w grupach
dyspanseryjnych i przesunięto akcenty z
populacyjnej oceny stanu zdrowia na ocenę
jednostkową.

Stosowany obecnie w medycynie szkolnej

zamiast grup dyspanseryjnych termin
„problem zdrowotny” może mieć różne
znaczenie. Według Woynarowskiej (2000) w
praktyce medycyny szkolnej problem
zdrowotny można rozpatrywać z punktu
widzenia indywidualnego ucznia jako
istniejące u niego zaburzenie rozwoju i
zdrowia (lub czynniki ryzyka jego
wystąpienia), które może wpływać
niekorzystnie na funkcjonowanie i jakość
życia w dzieciństwie, młodości oraz w wieku
dojrzałym i które wymaga działań
profilaktycznych i naprawczych.

W medycynie profilaktyka oznacza

działania, których celem jest
niedopuszczenie do rozwoju chorób,
zburzeń i zmniejszenie ich skutków.

Wśród działań profilaktycznych, które

programują, organizują i wykonują
pracownicy służby zdrowia sprawujący
opiekę medyczną nad uczniami
wyróżniamy:

Profilaktykę pierwszorzędową

Profilaktykę drugorzędową

Profilaktykę trzeciorzędową

Celem profilaktyki

pierwszorzędowej jest uprzedzenie
ewentualnego wystąpienia
zaburzenia, m.in. poprzez
szczepienia ochronne, uzupełnianie
związków fluoru w profilaktyce
próchnicy oraz poprzez działania
nieswoiste, tj. eliminowanie zagrożeń
w środowisku szkolnym i domowym
oraz edukację zdrowotną. Działania
te dotyczą całej populacji.

Zadaniem profilaktyki drugorzędowej jest

identyfikacja grup ryzyka występowania pewnych
zaburzeń, wczesne wykrycie objawów tych zaburzeń i
podjęcie działań naprawczych. W celu wstępnej
identyfikacji zaburzeń lub chorób stosuje się testy
przesiewowe, wykonywane przez pielęgniarki szkolne.
Osoby z dodatnim wynikiem testu, czyli podejrzeniem
zaburzenia lub choroby powinny być poddane
procesowi diagnozowania w celu potwierdzenia lub
wykluczenia zaburzenia i ustalenia niezbędnego
leczenia. U dzieci i młodzieży w wieku przedszkolnym i
szkolnym stosuje się testy do wykrywania zaburzeń
rozwoju fizycznego i zaburzeń słuchu, wzroku, układu
ruchu, podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi oraz
gruźlicy. Celem profilaktycznych badań lekarskich jest
ocena poziomu i dynamiki rozwoju oraz stanu zdrowia
(fizycznego, psychicznego i społecznego), począwszy od
przebiegu ciąży i porodu; identyfikacja czynników
sprzyjających i zagrażających zdrowiu i życiu w
środowisku dziecka, w tym sposobu żywienia,
aktywności fizycznej, higieny jamy ustnej; zaplanowanie
niezbędnych działań diagnostycznych lub korekcyjnych
i leczniczych.

Profilaktyka trzeciorzędowa

dotyczy głównie osób przewlekle
chorych i niepełnosprawnych, z
problemami szkolnymi i
społecznymi. Jej celem jest
zapobieganie pogłębiania się
zaburzeń i trudności w
funkcjonowaniu dziecka oraz ich
dalszym niepomyślnym skutkom,
a więc m.in. pomoc w utrzymaniu
dobrej kondycji psychofizycznej,
rozwijaniu funkcji kompensujących
niepełnosprawność,
przeciwdziałanie izolacji
społecznej.

ZDROWOTN

E

PRZYCZYNY

NIEPOWODZ

EŃ W

NAUCE

Stwierdzono, że pomiędzy pomyślnym

funkcjonowaniem dziecka w szkole a jego
zdrowiem istnieje sprzężenie zwrotne.
Dobre zdrowie sprzyja sukcesom w nauce,
natomiast występowanie wielu zaburzeń
zwiększa ryzyko wystąpienia problemów i
niepowodzeń szkolnych. Różnorodne
trudności w nauce mogą być z kolei
przyczyną zaburzeń zdrowia
psychospołecznego. Przyczyny
niepowodzeń w nauce na ogół nie
pojawiają się pojedynczo, lecz występują
w postaci złożonego kompleksu
czynników, gdzie obok uwarunkowań
zdrowotnych występują niekorzystne
czynniki społeczne i dydaktyczne.

Woynarowska i Półtorak wyróżniły

trzy grupy najczęściej występujących
zaburzeń w rozwoju i stanie zdrowia,
które wiążą się z niepowodzeniami w
nauce:

Zaburzenia rozwoju somatycznego

Zaburzenia rozwoju

psychospołecznego

Choroby przewlekłe i inne zaburzenia

w stanie zdrowia

Zaburzenia

rozwoju somatycznego

Wychodząc z założenia, że rozwój wrodzonych
możliwości intelektualnych jest jednym z
aspektów ogólnego rozwoju biologicznego
człowieka, stwierdzają oni, ze dzieci bardziej
zaawansowane w rozwoju somatycznym
uzyskują lepsze wyniki w nauce od swoich
rówieśników gorzej rozwiniętych. Oczywiście
wysokość i masa ciała spełniają rolę
pośrednich wskaźników rozwoju funkcji tych
narządów, które mają istotne znaczenie w
procesie nauczania. Zależność ta znalazła
m.in. odzwierciedlenie w praktycznej ocenie
dojrzałości szkolnej.

Zaburzenia

rozwoju

psychospołecznego

Należą do nich deficyty rozwojowe
w zakresie funkcji wzrokowych,
słuchowych, rozwoju
motorycznego, lateralizacji;
zaburzeń rozwoju mowy,
dysleksja; zaburzenia zachowania,
zespoły nadpobudliwości
psychoruchowej, zaburzenia życia
emocjonalno-uczuciowego i
osobowości dziecka.

Choroby przewlekłe i inne zaburzenia w

stanie zdrowia

Wywierają one niejednokrotnie wpływ na
ośrodkowy układ nerwowy i psychikę dziecka,
powodują obniżenie wydolności umysłowej i
odporności na zmęczenie, zwiększenie absencji
szkolnej, co prowadzi do braków i luk w
wiadomościach, pracy nierytmicznej, z okresami
nadmiernego obciążenia. Przyczyną niepowodzeń
w przypadku niektórych schorzeń mogą być także
objawy będące efektem przyjmowanych leków. U
dzieci z różnego rodzaju zaburzeniami ( otyłych,
niskorosłych, z widocznym kalectwem) gorsze jest
zwykle przystosowanie do środowiska szkolnego,
co również może nasilać trudności w nauce.

Przykładem chorób przewlekłych wiążących się z
niepowodzeniami w nauce są choroby alergiczne.
Dziecko z alergią może chorować kilkakrotnie w
czasie sezonu. Nasilone pylenie traw i innych roślin
przypada zwykle na koniec roku szkolnego, kiedy
uczniowie mają liczne sprawdziany bądź egzaminy do
innych szkół. Uporczywy wyciek z nosa i spojówek,
upośledzenie drożności nosa, bóle głowy, całonocne
napady astmy mogą utrudniać koncentrację,
wywoływać senność i stałe uczucie zmęczenia.
Ponadto wiele leków stosowanych w chorobach
alergicznych działa uspokajająco i może przejściowo
osłabiać dyspozycję do nauki. Podobnie leki
stosowane w przypadku padaczki wpływają
niekorzystnie na proces uczenia się- mogą wywołać
senność, uczucie znużenia, zaburzenia koncentracji
uwagi, drżenie rąk, trudności w utrzymaniu
równowagi, a niekiedy podwójne widzenie lub też
niepokój, pobudzenie i rozdrażnienie. Niektórzy
uczniowie mogą reagować zaostrzeniem choroby pod
wpływem stresów i emocji, które przynosi życie
szkolne (klasówki, odpowiedzi).

Choroby takie jak cukrzyca, nie powinny
opóźniać rozwoju intelektualnego i dalszych
etapów edukacji (choć niekiedy notowano
występowanie mikrouszkodzeń ośrodkowego
układu nerwowego u dzieci z tym schorzeniem).
Jednak zmniejszenie stężenia glikozy we krwi
może powodować zaburzenia w pracy mózgu,
może być przyczyną trudności w pisaniu,
wypowiadaniu się, koncentracji uwagi, zaburzeń
widzenia, pamięci i koordynacji ruchowej. W
przypadku chorób nowotworowych niektóre
dzieci, zwłaszcza po chemioterapii i radioterapii
ośrodkowego układu nerwowego, mogą
wykazywać pewne niedobory intelektualne, co
wymaga zmiany oczekiwań wobec nich.
Niektóre choroby mogą być także
ograniczeniem, jeśli chodzi o uprawianie sportu
oraz wybór zawodu i dalszego kierunku
kształcenia.