Badania pedagogiczne

prowadzone przez zespół

Heleny Radlińskiej

Helena Radlińska- ur. 2 maja 1879 r. w
Warszawie,
zm. 10 października 1954r. w Łodzi.
Pochodziła
z

rodziny

żydowskiej

Rajchmanów.

Twórczyni pedagogiki społecznej w Polsce,
zajmowała się także historią oświaty,
problematyką czytelnictwa, bibliotekarstwa
i książki. Jedną z jej pasji była praca
społeczna, oświatowa, polityczna, którą
realizowała przez całe swoje życie. W 1925r.
rozpoczyna

etap

pracy

badawczej,

działalności naukowej i dydaktycznej
w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie.
Helena Radlińska była twórczynią pojęcia
„ogólny wskaźnik środowiska”, który stał się
główną

koncepcją

pomiaru

różnych

środowisk wychowawczych.

Helena Radlińska badania zespołowe z
zakresu pedagogiki społecznej podejmowała
głównie w okresie międzywojennym. Niemal
wszystkie

swoje

badania

społeczno-

pedagogiczne prowadziła w zespole.

Wyróżnia się dwie odmiany badań zespołowych:

1. Badania kompleksowe.
2. Badania wykonywane przez zespół jednorodny.

Badania kompleksowe- z udziałem zespołu specjalistów różnych
dyscyplin naukowych wzajemnie się uzupełniających (psychologów,
pedagogów, socjologów, lekarzy, itp.), dokonać można wnikliwego
rozpoznania badanych zjawisk społeczno- wychowawczych w ich
przebiegu i uwarunkowaniach, a także racjonalnego planowania
zmian i usprawnień w pracy instytucji, eliminowania zjawisk
wychowawczo niekorzystnych, ustalenia i przyjęcia celowego
programu organizowania środowiska życia określonej zbiorowości.

Badania jednorodne- badania z zakresu pedagogiki społecznej
przeprowadzane przez jednorodną grupę naukowców (z tej samej
dziedziny).

http://www.eharmony.co.uk/relationship-advice/wp-
content/uploads/2010/04/chemistry_dating_crop.jpg

Wspólną cechą badań zespołowych jest chęć wielostronnego
rozpatrzenia podjętego problemu. Warunkiem powodzenia badań
zespołowych jest m.in. wyraźny podział zadań badawczych,
właściwie rozumiany cel całości badań, dopełniający się zestaw
metod i technik badawczych oraz kompetentny sposób kierowania.

Zespołowe badania z zakresu pedagogiki obejmują zwykle:

-zjawiska wychowawcze o dość powszechnym zasięgu społecznym
(np. zjawisko przestępczości, niepowodzeń szkolnych),

-lustrację określonego obszaru terytorialnego (regionu, osiedla
mieszkaniowego, wsi, miasta)

-wielostronne poznanie funkcjonowania określonej instytucji

1

.

1. S. Kawula, Pedagogika społeczna. Dokonania- Aktualność- Perspektywy, wyd. adammarszałek,
Toruń 2004, s.194.

http://media.indiedb.com/images/articles/1/100/99019/Ope
nYourMind1.jpg

Ogólne założenia badań społeczno- pedagogicznych

Badania prowadzone przez Helenę Radlińską oraz jej zespół miały
zawsze dwa cele:
metodologiczny i praktyczny.
Za główny cel i zadanie badań społeczno- pedagogicznych uważała
kompensację braków materialno-bytowych i kulturalnych badanego
środowiska. Według niej racjonalnie podejmowana działalność
kompensacyjna w danym środowisku wymaga najpierw rzetelnych
analiz badawczych.
Jedną z cech charakterystycznych badań społeczno- pedagogicznych
jest poznawanie zjawisk na tle szczegółowo zbadanej rzeczywistości
społecznej i wyodrębnienie poszczególnych czynników oddziałujących
na psychikę ludzką.
Charakter tego typu badań wynika z następujących przesłanek:
1. Poszukiwania takich czynników w środowisku, które wyznaczają

rozwój i wychowanie młodych ludzi (dzieci i młodzieży),

2. Badania społeczno-pedagogiczne powinny objąć swym zasięgiem

poznanie i analizę sytuacji wychowawczych zamierzonych i
niezamierzonych, formy i problemy wychowania intencjonalnego i
samorzutnego,

3. W centrum uwagi takich badań powinny się znaleźć zarówno

sytuacje

typowe,

jak

i jednostkowe

2

.

2 S. Kawula, Pedagogika społeczna. Dokonania- Aktualność- Perspektywy, wyd. adammarszałek,

Toruń 2004, s 196.

Zdaniem

Radlińskiej

poznanie

rzeczywistości

społecznej

i

przekształcających
ją czynników jest wartościowe tylko wtedy, gdy występuje w nim
połączenie subiektywnych i obiektywnych metod i technik
badawczych. Dlatego też badania jej zespołu charakteryzuje
różnorodność

technik

i

metod

badawczych,

dokładność

i wnikliwość ich przeprowadzenia.
Pomocnym środkiem metodologicznym prowadzonych badań był
najczęściej wzorzec, który zawierał normy określające pomyślne
warunki życia i rozwoju jednostki lub instytucji, a także wskazywał
kierunki

przebudowy

środowiska.

Opracowanie

wzorca

w danym środowisku wymaga uwzględnienia właściwości tego
środowiska, np. standard mieszkania powinien uwzględniać tryb życia
konkretnych

grup

ludzkich,

ich przyzwyczajenia kulturalne, właściwości klimatu itp.

Za jeden z najważniejszych warunków prowadzenia badań
pedagogicznych Radlińska uważa właściwy dobór współpracowników
naukowych. Jej zdaniem powinni to być ludzie przygotowani
teoretycznie i praktycznie do prowadzenia badań terenowych,
korzystania z materiałów i wyników badań innych dziedzin.

Helena Radlińska często wspominała, że droga do wyniku końcowego
w badaniach jest trudna. Uważała nawet, że w wielu przypadkach
trzeba wracać do punktu wyjścia.
Badając

określony

wycinek

rzeczywistości

nie

powinniśmy

poszukiwać

uzasadnień

do założonej z góry tezy. Trzeba przyjmować i analizować fakty bez
względu

na

to,

czy są one zgodne z przyjętą tezą, czy nie

3

.

3. S. Kawula, Pedagogika społeczna. Dokonania- Aktualność- Perspektywy, wyd. adammarszałek,
Toruń 2004, s196.

Etapy zespołowych badań pedagogicznych

1. Obserwacja. Stanowi pierwszy i ważny moment każdej pracy

naukowej. Wstępnym krokiem może być zapoznanie się z
odpowiednią literaturą i przeprowadzenie na małym odcinku
badanego środowiska dokładnych obserwacji. Cechą wspólną prac
badawczych prowadzonych przez Radlińską i jej współpracowników
było

to,

iż

badania

te poprzedzano przez pewien czas obserwacją swobodną bez
specjalnego nastawienia. Obserwacji dokonywano w toku normalnej
pracy

zawodowej

i

codziennego

życia

w określonym środowisku. Celem tak pojmowanej techniki było
uchwycenie przynajmniej zewnętrznych związków i zależności
zachodzących między obserwowanymi zdarzeniami. Technika ta
miała dopomóc badaczowi w postawieniu właściwych zagadnień,
które ma on rozwiązać opierając się na wnioskach wynikłych
z obserwacji planowej i z innych technik badawczych.

Radlińska wyróżniła dwa rodzaje obserwacji planowej:

- obserwacja ,,z zewnątrz”- jest prowadzona w środowisku bez jego

współpracy

- obserwacja przeżywana ,, do wewnątrz”- jest uwikłana w życie

badanego środowiska

Jedna z współpracowniczek, Irena Lepalczyk mówiła, że obserwację

traktowała Radlińska jako fundamentalne narzędzie pracy

4

.

4. S. Kawula, Pedagogika społeczna. Dokonania- Aktualność- Perspektywy, wyd. adammarszałek,

Toruń 2004, s197.

2. Gromadzenie i krytyka materiałów. Przy zbieraniu materiałów
Helena

Radlińska

i jej współpracownicy przestrzegali zasady ścisłego oznaczenia
pochodzenia i warunków powstania każdego dokumentu, w którym
znaleziono

takie

materiały,

aby

można

było

je ocenić i sięgnąć do praźródeł. Przystępując do badań empirycznych
należy zapoznać się m.in. z tradycjami kulturowymi środowiska, z
rozwojem

gospodarki,

z funkcjonowaniem instytucji oświatowo- wychowawczych.
Każdy dokument powinien zawierać opis zastosowanych metod
roboczych oraz charakterystykę kryteriów stosowanych przy ocenie
faktów i zjawisk.
Przy zbieraniu materiałów badawczych zespół Radlińskiej posługiwał
się

ankietami

i testami. Były to ankiety ustne stosowane w rozmowach z rodzicami
dzieci zapisanych do szkoły oraz ankiety pisemne, w formie
kwestionariuszy

z

wieloma

pytaniami,

na które uzyskiwano odpowiedzi anonimowe lub jawne.
W badaniach stosowano najpierw ankietę ustną w celu wypróbowania
jej

celowości

i jakości. Dopiero po sprawdzeniu jej przydatności przystępowano do
rozwiązania kwestionariuszy

5

.

5S. Kawula, Pedagogika społeczna. Dokonania- Aktualność- Perspektywy, wyd. adammarszałek,
Toruń 2004, s198.

http://3.bp.blogspot.com/_d_rbOBApS8o/SqP5y5LKJzI/AAAAAAA
AAbU/jkpq7yewfE8/s400/scientists_in_laboratory.jpg

3. Techniki utrwalania materiałów i wyników badań. Radlińska
uważała,
że technika taka powinna być prosta, wyniki starannie zapisane, aby
można je było wykorzystać w planowanej pracy kompensacyjnej, a
także uzupełniać przy udziale współpracowników.

Wskazówki Radlińskiej co do zasad i sposobów technik utrwalania
materiałów
i wyników badań:

- dziennik badań prowadzony przez badającego lub sekretarza
zespołu badaczy powinien zawierać w porządku chronologicznym
plany pracy, protokoły dyskusji, przegląd podejmowanych czynności
badawczych

z

podaniem

okoliczności

i warunków charakterystycznych dla danego badania

- materiały o charakterze opisowym, opracowania, wydawnictwa
statystyczne
i sprawozdawcze powinny być ułożone według treści w osobnych
teczkach

- artykuły z czasopism, notatki, drobne druki i rękopisy mogą być
zszywane
i traktowane jako broszury

- dokumenty tj. odpowiedzi na ankiety, testy, karty zdrowi, odpisy
świadectw, arkusze wywiadów mogą być składane w układzie
chronologicznym lub rzeczowym

6

.

6. S. Kawula, Pedagogika społeczna. Dokonania- Aktualność- Perspektywy, wyd. adammarszałek,
Toruń 2004, s198-199.

http://foodfreedom.files.wordpres
s.com/2010/12/biotech-scientist-
3001.jpg

4. Opracowanie zebranego materiału. Na wstępie opracowywania
materiału badawczego dokonuje się najpierw przeglądu całości,
analizując go ze względu na cel postawiony badaniu, sposobów
zbierania materiałów, ich zasięg, braki zauważone podczas kontroli
oraz ocenę przydatności materiałów. Na tym etapie chodzi przede
wszystkim o wyrobienie poglądu zespołu badawczego na posiadane
materiały i przyjęcie sposobów dalszego ich opracowania.
Helena Radlińska i jej zespół zwracali uwagę na drobne, ale istotne
szczegóły przy opracowywaniu materiału.
Dalszym etapem była klasyfikacja zebranego materiału. W wielu
przypadkach sporządzono w tym celu tabele robocze. Dla ustalenia
np.

składu

społecznego

dzieci

i młodzieży klasyfikowano dzieci według pochodzenia, wieku i
wyznania. Stosowano również oznaczenia w postaci ułamka, którego
licznik oznaczał przypadek, gdzie stwierdzono dane objawy lub
związki, a mianownik oznaczał liczbę zbadanych przypadków.
W celu dokładniejszego poznania badanego zjawiska, zwłaszcza od
strony

jakościowej

i ilościowej opracowywano takie środki pomocnicze jak: miernik,
średnia, wzorzec, norma

7

.

7. S. Kawula, Pedagogika społeczna. Dokonania- Aktualność- Perspektywy, wyd. adammarszałek,
Toruń 2004, s. 199-200.

Miernik- służy do obiektywnej oceny przyczyn i różnic w
zakresie badanych zjawisk.

 Wzorzec- potrzebny jest do charakterystyki
poszczególnych przypadków o raz najlepsza podstawą do
porównań.

 Średnia- najtrudniej było ją ustalić, dlatego zespół
Radlińskiej zapisywał dane w tablicach statystycznych
(jednowymiarowych lub dwuwymiarowych

).

Dzięki użyciu tych pomocniczych pojęć autorka nie ograniczała się
tylko do opisu literackiego, ale tworzyła wielostronne wyjaśnienia
zjawisk społeczno-wychowawczych.

http://t1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcTj-1uUz4LvqHkYm0-
51QUEdYyZgDrI9mqVp8cOl3omSXSkD60VGNRWVW5Q

5. Korzystanie z literatury. Jest to szczególnie ważne w badaniach
społeczno- pedagogicznych, gdyż ich problematyka dotyczy różnych
dziedzin wiedzy tj. polityki społecznej, psychologii wychowawczej,
socjologii,

pracy

socjalnej

i

kulturalnej.

To wkraczanie pedagogiki na wspólne pole zainteresowań lub na
teren

innych

nauk

i wymaga szczególne starannego przestudiowania literatury.

Zasady studiowania i wykorzystania różnych opracowań:

1. Przy korzystaniu z literatury należy zapoznać się ze źródłami,

opracowaniami szczegółowymi, metodami roboczymi autorów,

2. Szczegóły podawane w opracowaniach są na tyle godne uwagi, na

ile są potrzebne do dalszych badań lub wyjaśniają wykryte
prawidłowości,

3. Nie należy przywiązywać większej uwagi do wrażeń mętnych i do

języka

pseudonaukowego,

przeładowanego

wyrazami

technicznymi

8

.

8 S. Kawula, Pedagogika społeczna. Dokonania- Aktualność- Perspektywy, wyd. adammarszałek,

Toruń 2004, s.201.

http://www.studentservicesdirect.com.au/images/why-
study-books.gif

Przykłady

zespołowych

badań

jednorodnych

i

kompleksowych

Badania

społeczno-pedagogiczne

Heleny

Radlińskiej

były

prowadzone zbiorowo. Zaangażowani byli głównie pedagodzy,
nauczyciele-praktycy, słuchacze, psychologowie i lekarze. Główny
wzgląd, którym kierowała się Radlińska inicjując badanie
zespołowe, to niezwykle złożona i trudna do rozstrzygnięcia
problematyka

podejmowanych

zadań.

Cały

zespół

oraz

poszczególni jego członkowie nie unikali drażliwych tematów.
Wśród nich znalazły się następujące: problem opóźnień szkolnych
dzieci i młodzieży; rola wieku inteligencji w powodzeniu szkolnym;
sposób i rozmiar wykonywania obowiązku szkolnego; warunki
życia bezrobotnych; zagadnienia kształcenia zawodowego,
obejmujące

m.in.

stosunek

młodzieży

do pracy oraz warunki socjalne w pracy.

Wśród badań kompleksowych prowadzonych przez zespół
Radlińskiej wymienić można następujące kwestie: przebieg życia
dzieci

i

warunki

wychowania

w wybranych środowiskach miejskich, ocena dojrzałości szkolnej
dzieci,

stan

i przyczyny drugoroczności w szkole podstawowej

9

.

9 S. Kawula, Pedagogika społeczna. Dokonania- Aktualność- Perspektywy, wyd. adammarszałek,
Toruń 2004, s.202.

http://3.bp.blogspot.com/_82LSUTbpTpw/SwL86S71Lw
I/AAAAAAAAAUM/0FpiFRVgCm0/s1600/Pedagogy.gif

Organizacja

zespołowych

badań

pedagogicznych

w

środowisku

Przebieg i organizację zespołowych badań pedagogicznych omawia
Radlińska
na przykładzie badań zespołowych nad reorganizacją zapisów
szkolnych.

Badania

te rozpoczęto w 1933r i objęto nimi 599 dzieci zamieszkujących
jedną z dzielnic Warszawy – Ochotę. Głównym celem tych badań
było poznanie warunków materialno-bytowych dzieci wstępujących
do szkoły, ich dojrzałości do podjęcia obowiązków szkolnych oraz
próba poprawy warunków życiowych pewnej grupy dzieci.
Całość badań obejmowała następujące etapy:
1. Przeprowadzenie zapisów szkolnych na rok 1934, wraz z

badaniami lekarskimi;

2. Ustalenie wskazań, co należy czynić w przypadku odroczenia

obowiązku szkolnego;

3. Skierowanie dzieci, którym odroczono szkołę i opóźnionych w

rozwoju,
do różnych instytucji wyrównujące ich braki rozwojowe;

4. Rejestracja dzieci niezgłoszonych do zapisu;
5. Przeprowadzenie badań psychologicznych;
6. Kierowanie dzieci na kolonie i półkolonie letnie;

Prace te były punktem wyjścia do dalszych etapów badań
właściwych, tj. do eksperymentu polegającego na organizowaniu
opieki

otwartej

nad

dziećmi

opóźnionymi

w

rozwoju

psychofizycznym

10

.

10. S. Kawula, Pedagogika społeczna. Dokonania- Aktualność- Perspektywy, wyd. adammarszałek,
Toruń 2004, s204.

Charakterystyczne dla koncepcji Heleny Radlińskiej jest to, że
zwracała ona uwagę na dokładność w prowadzeniu badań, na
wszechstronną analizę materiału oraz na bardzo ostrożne
wysuwanie wniosków i uogólnień. W jej mniemaniu każdy krok
badawczy musi znaleźć swoje uzasadnienie naukowe. Twierdziła, iż
należy systematycznie poznawać środowisko życia wychowanków,
uwzględniając takie czynniki działalności pozaszkolnej, jak rodzina,
grupy

rówieśnicze,

instytucje

społeczne

i

kulturalne.

Wszechstronne

poznanie

warunków

środowiskowych

ma służyć zdaniem Radlińskiej nie tylko celom diagnostycznym, ale
przede

wszystkim

ułatwiać

racjonalne

planowanie

pracy

praktycznej z dziećmi i młodzieżą

11

.

11. S. Kawula, Pedagogika społeczna. Dokonania- Aktualność- Perspektywy, wyd. adammarszałek,
Toruń 2004, s.201, 206.

https://classroom.peoriaud.k12.az.us/sites/kkeene/Site%20Image
%20Library/cleaning%20kids.gif

Słowniczek

Badania jakościowe- skoncentrowane są głównie na pojedynczych
osobach lub małych grupach celowo dobranych osób i dotyczą na ogół
czynników trudno wymiernych. Pozwalają nam odpowiedzieć na
pytania „dlaczego?” i „jak?”. Głównymi celami  tego typu badań jest
poznanie motywów postępowania, dotarcie do nieujawnionych
bezpośrednio przyczyn zachowania oraz interpretacja głęboko
ukrytych potrzeb i emocji.

Badania ilościowe- są to badania polegające na opisie i analizie
badanych faktów, procesów i zjawisk w sposób ilościowy, czyli w
postaci pewnych zapisów matematycznych, obliczeń i zestawień
statystycznych. Są więc bardzo podobne
do pomiaru. Różnią się jednak od niego tym, że posiadają teoretyczne
uzasadnienie zamiarów podejmowania badań, że mają sformułowane
cele w sposób precyzyjny, także hipotezy robocze, że mają
zdefiniowane badane zjawiska i wyszczególnione zmienne
i wskaźniki.

Bibliografia

1. Kawula S., Pedagogika społeczna. Dokonania- Aktualność- Perspektywy,

wyd. adammarszałek, Toruń 2004.

Źródła internetowe

1. www.sciaga.pl/tekst/69744-
7zycie_twoczosc_i_dzialalnosc_heleny_radlinskiej. 
2. http://pl.wikipedia.org/wiki/Helena_Radli%C5%84ska. 
3. www.creo-badania.pl/index.php/metody/badania-jakociowe. 
4. www.sciaga.pl/tekst/45503-46-
pedagogika_spoleczna_pytania_i_odpowiedzi.
5.http://chomikuj.pl/charlotte_sometimes/pedagogika/ped.
+spo*c5*82eczna/Helena+Radliska,460439056.doc

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ!