II. Nauki współpracujące
z pedagogiką

Wykład 6.

08 listopada 2012 r.

Zastosowanie terminologii i teorii socjologicznych

w pedagogice

1.Zagadnienia wstępne

2.Socjalizacja

3.Badanie dynamiki klasy szkolnej

1.Zagadnienia wstępne.

Nauki współpracujące z pedagogiką

(klasyfikacja S. Kunowskiego)

Nauki historyczne

Nauki empiryczne

Nauki

światopoglądowe

Historia szkolnictwa

i

wychowania

Biologia wychowania

Nauki humanistyczne

Historia myśli i

doktryn

pedagogicznych

Socjologia

wychowania

Nauki filozoficzne

( logika, estetyka,

etyka)

* Antropologia

filozoficzna

Psychologia

wychowania

Nauki teologiczne

Socjologia wychowania
i jej rola dla pedagogiki

Socjologia wychowania

- opis zjawisk społecznych w

wychowaniu;

-badanie zależności wychowania i jego

wyników od środowiska

społecznego, w którym rozwój

człowieka się odbywa.

Środowisko społeczne…

-zwyczaje;

-stosunki i oddziaływania między ludźmi;

-organizacje i instytucje społeczne…

Środowisko
wychowawcze…

*Ogół sytuacji wychowawczych,

które są warunkami działającymi

na jednostkę i

powodującymi w niej określone

przeżycia psychiczne( Kazimierz

Sośnicki)

*Wpływy wywierane przez

podstawowe grupy społeczne,

placówki wychowawcze i środki

masowego przekazu(Ryszard

Wroczyński)

Środowisko
wychowawcze…

–złożone zjawisko społeczne,

materialnych i

duchowych, samorzutnych

i zorganizowanych

wpływów i bodźców oddziałujących

na rozwój człowieka.

Typy/rodzaje środowiska
wychowawczego

Środowisko naturalne

Rodzina

Grupa rówieśnicza

Środowisko lokalne

Osiedle mieszkaniowe

Środowisko intencjonalne

Instytucje oświatowo –

wychowawcze

i opiekuńcze np.

żłobek, przedszkole szkoła,

Dom Dziecka, Dom Kultury…

2. Socjalizacja

i jej rola dla pedagogicznego myślenia i
działania

Termin wprowadził

Emil Durkheim

w 1910 r.

Pojęcie stosowane w:

-socjologii

-psychologii

-ekonomii

-pedagogice…..

Szerokie rozumienie SOCJALIZACJI

( Z. Skorny )
 

-to wszelkie oddziaływanie grupy na

jednostkę zarówno grupy

konstruktywnej, reprezentującej

określoną kulturę, jak i grupy

destrukcyjnej, wytwarzającej

podkulturę” .

Skutek pozytywny jak i negatywny

(np. wchodzenie w grupy

przestępcze)

Socjalizacja w szerokim znaczeniu

(Mieczysław Łobocki)

„kształtowanie osobowości

społecznej” lub

nabywanie społecznej

dojrzałości/kompetencji

społecznych” jak również

„wchodzenie w kulturę, zwane

inkulturacją lub enkulturacją”.

Socjalizacja w węższym znaczeniu

(Zbigniew Skorny)

„to oddziaływanie na jednostkę

grupy reprezentującej określoną

kulturę, powodujące wystąpienie

społecznie pożądanych zmian w

zachowaniu się jednostki w

dziedzinie jej kontaktów

społecznych”( Z. Skorny).

Socjalizacja w węższym znaczeniu

( M. Łobocki)-wyłączenie inkulturacji

Proces włączenia jednostki w

społeczeństwo, umożliwiający z nim

integrację, tj. zaadoptowanie

przyjętego w danym społeczeństwie

sposobu myślenia i

odczuwania oraz zgodę na

obowiązujący w nim system

wartości, opinii, przekonań, wierzeń,

idei itp. Proces adaptacji dzieci,

młodzieży i dorosłych do warunków

środowiskowych.

Socjalizacja pierwotna i
wtórna

Socjalizacja pierwotna – w wyniku

której jednostka staje się członkiem

społeczeństwa od wczesnego

dzieciństwa…

 

Socjalizacja wtórna – kontynuacja s.

pierwotnej (P.L.

Berger, T. Luckmann)

 

Fazy rozwojowe w procesie socjalizacji(S. Lis):

Fazy socjalizacji

Przedział wiekowy

Specyfika

1.Przygotowawcza

2 – 3 r. ż.

Wpływ rodziny lub

innej grupy

społecznej

2. Socjalizacja

właściwa(1)

Okres przedszkolny

3 – 6 r. ż.

j. w. oraz wpływ

środowiska

rówieśniczego

3.Socjalizacja

właściwa(2)

Okres szkolny

j. w. oraz wpływ

szkoły

(kosztem rodziny)

Rola socjalizacji we wczesnym
dzieciństwie

(Romana Miller):

R.E. Park(1921)

„Człowiek nie rodzi się ludzkim.

Dopiero powoli, pracowicie przez

pożyteczne styczności,

współdziałanie i spory ze swymi

bliźnimi, nabiera on wybitnych

znamion natury ludzkiej”.

Człowiek nie może rozwinąć ludzkich

kompetencji poza społeczeństwem

ludzi

J. S. Bruner(1978) twierdził, że w ciągu

pierwszego roku życia dziecko osiąga

kompetencje w pięciu zakresach:

1. Jedzenia….

2.Postrzegania…

3. Manipulowania przedmiotami
z otoczenia

4.Interacji z ludźmi

5. Regulacji stanu
wewnętrznego

Warunki początku
procesu socjalizacji:

-stymulowanie przez drugiego człowieka

całego systemu nerwowego;

uruchomienie nowych kompetencji

mózgu w czasie pielęgnacji niemowlęcia

-zahamowanie lęku i rozbudzenie

ciekawości poznawczej poprzez związki z

drugim człowiekiem

-rozwijanie ludzkiej komunikacji z

dzieckiem, początkowo przez dotyk,

gesty i dźwięki mowy oraz narzędzia

-zabawki

…..rozwijanie ludzkiej komunikacji
z dzieckiem….

Brak wczesnego kontaktu z
ludźmi:

-Syndrom „dzieci wilczych”, czyli osób,

które były wychowywane w izolacji ,

zamknięciu lub przez zwierzęta(nie

tylko przez wilki!).

*Kacper Hauser(1928) –Norymbergia

*Amala i Kemala(1920) odkryte w

jamie wilczej w Indiach

Opis przypadku Amali i
Kemali….

-młodsza Amala mająca ok. 1,5 roku,

zmarła po 10 miesiącach

-Kemala, której wiek ustalono na 8 lat,

żyła jeszcze 9 lat przebywając w

sierocińcu w Midnapur

pod troskliwą opieką pastorowej

(obie dziewczynki znalazł pastor Singh)

Pierwsze obserwacje
dziewczynek –opis:

-szybko biegały na czworakach

-bały się światła i ognia

- Wykazywały strach przed ludźmi

- cechowała je żarłoczność: żywiły się

odpadkami surowego mięsa, piły mleko z

miski

-zdzierały z siebie ubrania, przyzwyczaiły się

do noszenia przepasek

-nie reagowały na żadne słowo

-wydawały nieartykułowane dźwięki

Amala i Kemala……

Efekty socjalizacji
Kemali……

-po 10 miesiącach odważyła się wziąć biszkopt z ręki

pastorowej

-powoli nauczyła się przychodzić do jadalni z innymi dziećmi

-w drugim roku rozpoczęła ćwiczenia ułatwiające

wyprostowanie się; po miesiącu umiała klęczeć, nie

opierając się rękoma o ziemię, w trzecim dopiero

powiodła się pierwsza próba stania; nie udało się pomimo

gimnastyki wyprostować jej nóg w klanach i

biodrach(zawsze w sytuacjach zagrożenia biegała na

czworakach)

-w okresie dwóch lata opanowała ok. 50

wyrazów, nie wymawiała ich do końca

-znała imiona większości dzieci, skracała je

gestami do pierwszych dźwięków

-więcej rozumiała, niż sama potrafiła

powiedzieć

-udało się w pewnym stopniu opanować

dzikość, polubiła towarzystwo dzieci, czuła

się z nimi solidarna, próbowała np. z nimi

wspólnie śpiewać pieśni kościelne

”Dzikie dzieci”:
niemożliwość całkowitej socjalizacji

-brak kontaktu z innymi ludźmi blokuje rozwój

„kompetencji ludzkich”, zahamowany

zostaje rozwój centralnego układu

nerwowego, co uniemożliwia proces

mielinizacji, tworzenia się

„matryc informacyjnych” , pierwotny lęk

przeszkadza w reakcja obronnych, brak

możliwości zaspokojenia potrzeby więzi

( por. teoria J.Bowlbiego)…

John Bowlby –teoria przywiązania

(w ciągu 6 – 8 tygodni nawiązuje się szczególna relacja
pomiędzy dzieckiem a rodzicami….)

Zagrożenia współczesnej socjalizacji
a. Nadmiar….

-Kultura konsumpcji
-Kultura instant
-Dominacja mass mediów
-Zatracenie ideałów/autorytetów
-Kultura kultu ciała i seksualności
-Amerykanizacja
-Kult sukcesu ( za: Z. Melosik)

Zagrożenia współczesnej socjalizacji
a. Nadmiar

-internet: uzależnienie od komputera

- pracoholizm



gry komputerowe



zastąpienie prawdziwego życia „drugim
życiem” -second life

W second life….

…można być postacią
wymyśloną…..

… mieć piękne
samochody….

…zostać macho
lub super dziewczyną…..

-gry na bazie fikcji proponowane w

literaturze m. in. w komiksach,

prowadzące do zagubienia własnej

tożsamości , często także przestępstw…

Np. Historia młodych chłopców, którzy „uwierzyli” w treść Mangi, że należy

„odbierać” (czyli uśmiercać) tych, którzy są nieszczęśliwi. To

sprawi, że w drugim życiu odnajdą szczęście. Dlatego zabili trzy psy ze

schroniska i mało brakowało, aby jeden z nich nie zabił

bezdomnego……

Przykład: Manga……

Zagrożenia współczesnej socjalizacji
b. Niedomiar

Cocooning

„Twoje mieszkanie jest dla ciebie całym

światem? Wolnym od chaosu azylem?

Jeśli to jedyne miejsce, w którym masz

ochotę spędzać swój wolny czas, to

jesteś ofiarą cocooningu”(

strony internetowe

)….

…zamknięcie się w
bezpiecznym kokonie…..

c. Niedomiar…

*dysfunkcjonalność środowisk

wychowawczych:

-w rodzinie

np. rozbicie rodziny, alkoholizm,

niewłaściwe postawy rodzicielskie,

przemoc….

W szkole…

np.



zbyt liczne szkoły/klasy;



błędy dydaktyczno –wychowawcze

nauczycieli;



zaniedbania w pracy wychowawczej z

klasą….

W grupie rówieśniczej….



wpływ podkultur młodzieżowych;



wchodzenie w grupy

przestępcze(gangi);



wpływ preferowanych wartości typu

„mieć” nad „być”……

3. Badania dynamiki klasy szkolnej
i ich przydatność dla pedagogiki

Klasa szkolna



struktura zespołu – określa układ

miejsc, jakie zajmują poszczególni jej

członkowie względem siebie;

-miejsce w tej strukturze to pozycja

jednostki

…struktura zespołu…..

Miejsce jednostki w strukturze zespołu

wyznaczają następujące czynniki:

- ogólna jej atrakcyjność dla innych

członków zespołu;

- role pełnione w zespole oraz status,

jaki pozostali członkowie rolom tym

przypisują.

 

- miejsce w strukturze porozumiewania;

 

- zgodność lub niezgodność z normami

grupowymi;

 

- miejsce w strukturze przywódczej;

 

- samopoczucie w zespole;

…miejsce w zespole…

Badania miejsca jednostki
w grupie…

Badania socjometryczne mają na celu

poznanie nieformalnej struktury

społecznej grupy: układu utworzonych

spontanicznie podgrup, pozycji

zajmowanych w grupie przez jej

członków, ich powiązań i wzajemnych

postaw.

Socjometria…

jest oparta na fakcie, że ludzie w relacjach

międzyludzkich dokonują wyborów.

Dokonują ich zawsze, kiedy się

spotykają: gdzie usiąść lub stanąć, kto

jest postrzegany jako przyjazny a kto nie

itd. Według Moreno, wybory są

podstawowymi faktami we wszystkich

ludzkich relacjach, wybory ludzi i wybory

rzeczy.

Test socjometryczny

Badanie za pomocą testu

socjometrycznego polega na tym, że

osobom badanym poleca się wybrać

spośród członków grupy te osoby,

z którymi chciałyby mieć do

czynienia w różnych sytuacjach (np.

siedzieć razem w ławce,

pracować w grupie, mieszkać w pokoju

podczas wycieczki).

Przykład: badania socjometryczne
zastosowane do wyboru samorządu
klasowego

Uczniom zadano sześć pytań:

1. Kto spośród uczniów Twojej klasy mógłby
reprezentować szkołę na spotkaniu z Prezydentem
RP?
2. Kogo spośród uczniów Twojej klasy nie zaprosiłbyś
na spotkanie z ważną osobistością?
3. Komu z klasy pożyczyłbyś dużą sumę pieniędzy?
4. Komu z klasy nie pożyczyłbyś żadnych pieniędzy?
5. Kto spośród uczniów klasy mógłby w przyszłości
otwierać i zamykać Twój sklep?
6. Kto Twoim zdaniem jest w klasie najbardziej
niepunktualny?

Wyniki
Wyniki badań są przedstawiane w postaci
tabel socjometrycznych

(ang. sociomatrices) i socjogramów (ang. sociograms):

Wyniki….

Tak zaprezentowane wyniki pozwalają na

wskazanie (o ile jest to możliwe) lidera

ogólnego grupy, zwanego też gwiazdą

socjometryczną (to osoba wybierana

szczególnie często), liderów zadaniowych

(np. jedne dzieci są częściej wybierane do

wspólnej nauki, inne do zabaw

sprawnościowych), osób odrzuconych lub

izolujących się, a także klik.

Zastosowanie

Metoda socjometryczna może wzbogacić warsztat nauczyciela

wychowawcy. Szybkie wykrycie, czy któryś z uczniów czuje się

izolowany pozwala podjąć odpowiednie działania wychowawcze.

Ponadto systematyczne przeprowadzanie badań umożliwia

śledzenie rozwoju społecznego klasy. Dzięki temu wychowawca

może podejmować działania mające zagwarantować pożądaną

strukturę grupy, a poznawszy kryteria stosowane przez uczniów

we wzajemnym ocenianiu, może – jeśli dostrzeże taką potrzebę –

dążyć do ich zmiany. Wyniki badań socjometrycznych mogą też

być wykorzystywane przy tworzeniu grup do pracy na lekcjach

czy realizacji projektów – można w ten sposób uniknąć konfliktów

i problemów związanych z dyscypliną, wynikających

z nieuwzględniania w organizowaniu życia

klasowego sympatii i antypatii uczniów.

Elementy składające się na
spójność grupy:

- swoiste poczucie wysokiego znaczenia danej

grupy,

jej roli i odrębności od innych grup;

 

- atrakcyjność grupy dla jej członków;

 

- orientacja na osiągnięcie wspólnych celów

(wartościowych dla wszystkich członków

grupy );

- zbieżność interesów i motywów skłaniających

poszczególnych członków grupy do przynależności do niej

 

- akceptacja przez wszystkich członków zespołu

obowiązujących w nich norm

 

- liczba związków przyjacielskich łączących członków

grupy

 

- różne płaszczyzny więzi łączące uczestników grupy

 

współpraca – współdziałanie –
współzawodnictwo

Rola gier symulacyjnych w

diagnozowaniu

rywalizacji, współdziałania,

umiejętnościami kierowania zespołem

itp.

Warto przeczytać:

Literatura podstawowa:

-S. Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki,

Warszawa 2001.(Nauki współpracujące z pedagogiką)

-Pedagogika, Podręcznik akademicki. Red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa 2003. Tom 2.

(o zagrożeniach socjalizacji tekst Z. Melosika).

-Miller Romana, Socjalizacja – wychowanie – psychoterapia, Warszawa 1980.(Rola socjalizacji)

Literatura uzupełniająca:



Łobocki Mieczysław, Teoria wychowania w zarysie,

„Impuls”, Kraków 2004.(Pojęcie socjalizacji)

-Zbigniew Skorny, Socjalizacja dzieci i młodzieży, Warszawa 1976(Pojecie socjalizacji)

-Andrzej Janowski, Psychologia wychowania a zagadnienia wychowania, Wrocław 1980.(Klasa

szkolna)

+ własne opracowania

Oraz: - http://www.hoopandtree.org/sociometry.htm

- “Metody socjometryczne w pracy wychowawcy klasowego” – Andrzej Matyja

- http://www.sp5stargard.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=134&Itemid=218

-Strony internetowe( fotografie )