TEORIA
WŁADZY
TEORIA
WŁADZY
Państwo:
•
w prawnym i socjologicznym punktem widzenia określa
się jako formalną organizację społeczeństwa,
obejmującą ludność żyjącą na danym terytorium i
podlegającą najwyższej suwerennej władzy
•
w doświadczeniach i zachowaniach samych obywateli
jawi się jako najwyższa władza w postaci systemu
instytucji administracyjnych i politycznych,
zajmujących się „rządzeniem kraju”
Władza
z socjologicznego punktu widzenia oznacza
przysługujące komuś uprawnienia i możność
wpływania na zachowania innych w drodze stosowania
odpowiedniego systemu nagród i kar (tj. sankcji).
Władza państwowa
Władza jest legitymizowana
, czyli żeby sprawować władzę,
trzeba legitymować się odpowiednim uprawnieniem.
Max Webber wyróżnił
3 rodzaje źródeł władzy
:
•
panowanie legalne- sprawowanie władzy wywodzi się
z formalnoprawnego, obowiązującego uregulowania
prawnego, przypisującego uprawnienia władcze, czyli prawo
do realizowania władzy w zakresie ustalonych kompetencji
•
władza tradycjonalna- źródłem legitymizacji są przyjęte i
uświęcone tradycje, przypisujące osobie lub osobom
określonego pochodzenia uprawnienia (tytuły) do
wykonywania władzy w określonym zakresie
•
panowanie charyzmatyczne- uprawnienie do sprawowania
władzy wypływa ze szczególnych cech osobowości (charyzmy)
danej osoby
Posiadanie legitymacji jest ważnym warunkiem
akceptowania władzy danej osoby lub grupy politycznej.
Jej brak jest natomiast źródłem nieuniknionego konfliktu
między daną władzą s społeczeństwem. Z tego też
powodu władza narzucona, bez legitymacji
formalnoprawnej, stara się zapewnić sobie akceptację
częściową lub zastępczą (np. narzucona władza partii
komunistycznej za PRL-u).
Legitymizacja formalnoprawna nie jest jednak
wystarczająca do sprawowania władzy. Sprawujący
władzę muszą także uzyskać
akceptację moralno-
ideologiczną oraz pragmatyczną.
Władza
państwowa uzyskuje legitymizację pragmatyczną, jeśli
okazuje się sprawna i skuteczna oraz odpowiada
oczekiwaniom ludności.
Wyróżnia się
3 najważniejsze cechy władzy państwowej:
1)
instytucjonalizacja-
rozbudowany charakter władzy państwowej w
postaci systemu instytucji politycznych, administracyjnych i
sądowniczych. Dzięki temu państwo istnieje, działa i funkcjonuje.
Instytucjami w każdej społeczności nazywamy wyodrębnione zespoły
ról społecznych i stanowisk, powierzonych odpowiednio określonym
osobom, ustanowione celem wykonania określonych zadań za pomocą
przydzielonych im środków. Wyróżnia się instytucje:
•
polityczne- (parlament, rady gminne) pełniące rolę legislacyjną,
stanowiące prawa
przedstawicielskie- (ambasady, konsulaty, misje państwowe)
reprezentujące państwo w stosunkach międzynarodowych
•
administracyjne- (Rada Ministrów, ministerstwa, urzędy wojewódzkie)
tzw. organy władzy wykonawczej, zajmujące się rządzeniem i
zarządzaniem
•
sądownicze- (sądy powszechne, Trybunał Administracyjny lub
Konstytucyjny) zajmujące się wymiarem sprawiedliwości i ochroną
praworządności
2)
prawo stosowania przymusu fizycznego
względem
tych obywateli, którzy naruszyli określone normy prawa
stanowionego (cywilnego lub karnego). Stąd państwo
tworzy i dysponuje takimi instytucjami i środkami
władzy jak: policja, sądy, wojsko, więzienia sankcjami
jak: kara pozbawienia wolności. Stosowanie przymusy
należy jednak odróżnić od stosowania przemocy
pośredniej lub bezpośredniej, które to stanowią
pogwałcenie praw osoby ludzkiej i praw obywatelskich,
jako pozbawione moralnego i prawnego uznania.
3)
suwerenność:
•
wewnętrzna polega na tym, że władza państwowa:
posiada prawo kontroli nad innymi systemami instytucji i grupami
społecznymi, jakie w obrębie danego społeczeństwa występują
koordynuje ich działalność rozstrzyga konflikty
•
zewnętrzna polega na tym, że państwo jest reprezentantem
danego społeczeństwa globalnego względem innych państw
w życiu międzynarodowym i inne państwa nie mogą ingerować
w sferę wewnętrznych spraw danego państwa
Państwo jest ograniczone w swojej suwerenności w sensie
moralnym. Jest zobowiązane do przestrzegania Karty Narodów
zjednoczonych i przestrzegania praw człowieka. W przypadku ich
naruszenia odpowiednie organy ONZ (Rada Bezpieczeństwa),
władne są w drodze odpowiednich sankcji zmusić dane państwo,
np. do odstąpienia od agresji (np. Irak).
Ze względu na sposób sprawowania władzy
państwowej wyróżnia się dwa modelowe systemy:
•
model autorytarny;
•
model demokratyczny.
Są to konstrukty teoretyczne; rzeczywiste sposoby
sprawowania władzy, przybierają konkretne wersje
zbliżone do jednego z tych modeli lub czerpią pewne
elementy z jednego i z drugiego modelu. Modele te
mogą występować w każdym z trzech rodzajów władzy
państwowej, wyróżnionych ze względu na rodzaj
legitymizacji władzy.
Dwa modele sprawowania władzy państwowej
Model autorytarny
Istotną cechą autorytarnego systemu sprawowania władzy
jest przede wszystkim samowolność sprawującego
władztwo i niepodleganie żadnej rzeczywistej kontroli
innych organów władzy państwowej. Niezależnie od tego,
czy jest to król, cesarz, wódz czy pierwszy sekretarz
komitetu centralnego partii, dysponuje on nieograniczoną
i niepodzielną władzą.
Historycznymi przykładami mogą tu być: autokratyczna
władza Henryka VIII w Anglii, który nawet aktem
supermacji w 1534r. Utworzył Kościół anglikański,
ogłaszając się głową tego Kościoła; Ludwik XIV „Król
Słońce”; Ludwik XV głoszący, iż „Państwo – to ja”; carowie
rosyjscy sprawujący autokratyczne rządy.
Cechą autorytarnego systemu sprawowania władzy jest
„rządzenie odgórne” za pomocą regulacji prawnych,
rozkazów, nakazów za pomocą rozbudowanego systemu
sankcji karnych i stosowania przymusu, bez
partycypacji w stanowieniu prawa ze strony obywateli.
System autorytarny swój patologiczny wymiar uzyskał w
ustroju faszystowskim i ustroju komunistycznym.
Robert Altemeyer lubi
zajmować się
autorytaryzmem.
Wymyślił on skalę RWA
(right-wing
authoritarianism) tym
samym ulepszając skalę-F
Adorna (F jak Faszyzm).
Model demokratyczny
Demokratyczny system władzy w państwie polega na rządach „ludu”,
czyli obywateli, sprawowanych w formie „głosowań” jednomyślnych lub
większością głosów w podejmowaniu decyzji w ważnych sprawach
państwa.
Istotą demokratycznego sprawowania władzy jest równość praw osób
posiadających status obywateli, uczestniczących w bezpośrednim lub
pośrednim decydowaniu o sprawach państwa. Pojęciem demokracji
określamy więc taki ustrój państwa i system wykonywania władzy
państwowej, w którym ogół członków społeczeństwa będących
obywatelami uczestniczy bezpośrednio lub pośrednio w decydowaniu
o sprawach państwa.
Właściwą postacią współczesnej demokracji jest więc demokracja
przedstawicielska (pośrednia). Jej istotą jest partycypacja obywateli
w sprawach państwa przez wyłanianie przedstawicieli (posłów,
deputowanych, senatorów) w drodze odpowiednich wyborów.
Przedstawiciele ci pełnią funkcję najwyższego organu władzy państwowej
(parlamentu, Kongresu, Izby Wyższej czy Niższej).
Wybory są uznawane za demokratyczne, jeśli odpowiadają
następującym pięciu wymaganiom:
1) są powszechne, tzn. udział w wyborach przysługuje wszystkim
dorosłym obywatelom kraju bez ograniczeń rasowych płci,
wykształcenia, majątku;
2) są równe, tzn. każdy głosujący obywatel rozporządza jednym głosem;
3) są tajne, tzn. każdy głosujący obywatel ma możność oznaczenia swego
wyboru bez wglądu osób z zewnątrz i jakiejkolwiek innej kontroli;
4) są to wybory bezpośrednie, tzn. obywatel uprawniony do głosowania
musi osobiście oddać głos na danego kandydata i wykluczone są
jakiekolwiek pełnomocnictwa;
5) są proporcjonalne lub tzw. większościowe, co znaczy, że odpowiednia
procedura obliczania głosów określa, która lista wyborcza kandydatów
na przedstawicieli lub który z kandydatów zostaje wybrany na
przedstawiciela swego okręgu wyborczego w parlamencie.
Istotną cechą demokratycznego modelu sprawowania
władzy jest przestrzeganie przez wszystkie organy (i
stanowiska) władzy państwowej tzw. wolności
obywatelskich czy też praw obywatelskich, zabezpieczone
zwykle w ustawie konstytucyjnej. Obejmują one prawo do
życia, wolności osobistej i bezpieczeństwa, wolności
sumienia, wyznania i praktyk religijnych, wolności prasy,
zgromadzeń, zrzeszania się, prawo do własności prywatnej.
Władza ustawodawcza
Władza ustawodawcza w Polsce
sprawowana jest przez dwuizbowy
parlament:
•
Sejm - izbę niższą liczącą 460 posłów
•
Senat - izbę wyższą liczącą 100 senatorów.
Parlament pełni również funkcję kontrolną,
głównie wobec władzy wykonawczej.
Sejm
Konstytucja przyznaje dominującą rolę Sejmowi, czyniąc go tym samym
najwyższym organem władzy ustawodawczej w RP. Sejm liczy 460 posłów,
którzy są wybierani w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich
i tajnych na czteroletnią kadencję.
Obrady Sejmu opierają się na następujących zasadach:
•
ciągłości prac, tj. bez przerw między kadencjami;
•
dyskontynuacji prac, tj. sejm nowej kadencji nie kontynuuje prac
przerwanych przez sejm starej kadencji;
•
autonomii, tj. sejm jest niezależny od Senatu;
•
jawności oraz permanencji prac.
Sejm uchwala ustawy, sprawuje kontrolę nad działalnością rządu
i podległych mu organów, powołuje większość pozostałych organów
konstytucyjnych. Sejm uczestniczy w procesie tworzenia rządu i może
wyrazić wotum nieufności rządowi bądź poszczególnym ministrom. Do
uprawnień sejmu należy podejmowanie uchwał o wprowadzeniu stanu
wojennego, może on tez upoważnić rząd do wydawania dekretów z mocą
ustawy.
Senat
Senat składa się ze 100 senatorów wybieranych na okres czterech
lat w wyborach powszechnych, bezpośrednich i tajnych. Jeśli Sejm
zostanie rozwiązany, kadencja Senatu może ulec skróceniu.
Senat RP ma stosunkowo niewielkie kompetencje. Ma prawo
występować z inicjatywą ustawodawczą, rozpatruje też ustawy
uchwalone przez Sejm. Senat może ustawę przyjąć bez poprawek,
wprowadzić poprawki lub ustawę odrzucić. Odrzucona ustawa,
ewentualnie ustawa z naniesionymi poprawkami wracają do Sejmu
i jeśli nie zostaną odrzucone bezwzględną większością głosów
w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów,
ustawę bądź poprawkę do ustawy uznaje się za przyjętą. Senat
ma różny czas na rozparzenie uchwalonych przez Sejm ustaw: od
30 dni przez 14 dla ustaw pilnych, 20 dni na ustawę budżetową i
60 na rozpatrzenie zmiany Konstytucji RP. Senat udziela zgody na
powołanie prezesa Najwyższej Izby Kontroli (także jego
odwołanie), rzecznika praw obywatelskich i in.
Władza wykonawcza
Władza wykonawcza spoczywa w rękach
prezydenta oraz Rady Ministrów.
Rada Ministrów
Politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa prowadzi rząd -
Rada Ministrów, której pracami kieruje prezes Rady
Ministrów (Premier). Skład Rady Ministrów proponuje
premier przy współdziałaniu prezydenta i sejmu.
Rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej, zapewnia też
wykonanie ustaw, a na podstawie udzielonych upoważnień
może wydawać rozporządzenia. W gestii rządu leży
sporządzenie projektu budżetu państwa oraz zapewnienie
jego wykonania. Rada Ministrów kieruje, koordynuje
i kontroluje pracą wszystkich organów administracji
rządowej. Rząd sprawuje ogólne kierownictwo nad polityką
zagraniczną państwa, tj. zawiera i wypowiada umowy
międzynarodowe, zapewnia bezpieczeństwo państwa. Rada
Ministrów za swoje działania ponosi odpowiedzialność przed
Sejmem, a ministrowie i premier przed Trybunałem Stanu.
Prezydent
Urząd prezydenta - głowy państwa został przywrócony w 1989 r.
Prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP w stosunkach
wewnętrznych i międzynarodowych. Czuwa nad przestrzeganiem
Konstytucji, stoi na straży bezpieczeństwa i suwerenności państwa.
Ma inicjatywę ustawodawczą oraz wydaje rozporządzenia i
zarządzenia (niektóre wymagają kontrasygnaty premiera), może
skrócić kadencję sejmu, odmówić podpisania ustawy (veto). Jest
najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. W czasie pokoju sprawuje
zwierzchnictwo nad wojskiem za pośrednictwem ministra obrony
narodowej, na czas wojny mianuje naczelnego dowódcę sił zbrojnych
(na wniosek premiera). Jako reprezentant państwa na zewnątrz
ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe,
mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Polski w innych
krajach i organizacjach międzynarodowych, ratyfikuje i wypowiada
umowy międzynarodowe. Prezydent RP wybierany jest raz na pięć lat
w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych. Może
sprawować władzę maksymalnie przez dwie kadencje. Jest
odpowiedzialny tylko przed Trybunałem Stanu.
Władza sądownicza
Niezawisłą władzę sądowniczą sprawują sądy
z Sądem Najwyższym na czele, wespół z
niezależnym Trybunałem Stanu i Trybunałem
Konstytucyjnym.
Sąd Najwyższy
Sprawuje nadzór w zakresie orzekania nad działalnością:
•
sądów powszechnych - to sądy rejonowe, wojewódzkie i apelacyjne. Zajmują się
sprawami z zakresu prawa cywilnego, karnego, rodzinnego i prawa pracy.
•
sądów wojskowych - to sądy garnizonowe i okręgowe. Zajmują się sprawami
dotyczącymi przestępstw popełnionych przez żołnierzy w służbie czynnej,
pracowników cywilnych zatrudnionych w jednostkach wojskowych oraz jeńców
wojennych.
•
sądów administracyjnych - wyodrębniony system sądów, który zajmuje się
orzekaniem zgodności z prawem decyzji podejmowanych przez organy
administracji. Rozstrzyga też sprawy między osobami prawnymi czy obywatelami
a organami administracyjnymi.
Sąd Najwyższy jest środkiem odwoławczym od orzeczenia sądu pierwszej lub
drugiej instancji, tzw. kasacji. Podejmuje też uchwały, których celem jest
wyjaśnienie danych przepisów prawnych i rozstrzyganie zagadnień budzących
wątpliwości w konkretnych sprawach.
Sędziów Sądu Najwyższego powołuje prezydent. Odbywa się to na wniosek
Krajowej Rady Sądownictwa. Także prezydent, spośród kandydatów
przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego,
wybiera pierwszego prezesa Sądu Najwyższego. Funkcję tę sprawować może
przez sześć lat. Może być odwołany przez Sejm na wniosek prezydenta.
Trybunał Konstytucyjny
Trybunał Konstytucyjny to organ sądowy powołany do rozstrzygania
sporów o konstytucyjność działania organów państwa, głównie do
kontrolowania zgodności prawa z Konstytucją RP a także
formułowanie jego wykładni. Trybunał Konstytucyjny orzeka: o
zgodności ustaw i umów międzynarodowych (także tych
ratyfikowanych) z Konstytucją, o sporach
kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami, o
zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych.
Orzeka też o skargach konstytucyjnych, które może wnieść każdy
obywatel powołując się na naruszenie jego konstytucyjnych praw i
wolności.
Piętnastu sędziów wchodzących w skład Trybunału Konstytucyjnego
wybiera Sejm na dziewięcioletnią kadencję. Są oni w
pełni niezawiśli. Trybunał Konstytucyjny stanowi jedną
z formalnych gwarancji praworządności w państwie.
Trybunał Stanu
Organ sądowy, który orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej osób
zajmujących najwyższe stanowiska w państwie. Rozpatruje sprawy
o naruszenie konstytucji i ustaw czy popełnienie
przestępstwa przez: Prezydenta RP, członków rządu, prezesa
Najwyższej Izby Kontroli, prezesa Narodowego Banku Polskiego,
Prokuratora Generalnego, kierowników urzędów centralnych i innych.
Trybunał Stanu może m.in. orzec karę usunięcia z urzędu, zakazu
zajmowania kierowniczych stanowisk, utratę czynnego prawa
wyborczego, utratę biernego prawa wyborczego, utratę orderów,
odznaczeń, tytułów honorowych, a w sprawach o przestępstwa także
kary przewidziane w kodeksie karnym. Skład Trybunału Stanu ustalany
jest na pierwszym posiedzeniu Sejmu i obowiązuje przez okres
kadencji Sejmu. Przewodniczącym z urzędu jest pierwszy prezes Sądu
Najwyższego. Jego dwóch zastępców i szesnastu członków Trybunału
Stanu wybieranych jest spoza grona Sejmu. Członkowie Trybunału
Stanu muszą mieć polskie obywatelstwo, nie mogą być karani
sądownie czy być pozbawieni praw obywatelskich, nie mogą być też
zatrudnieni w administracji państwowej.
Województwa w Polsce
Obecnie w
Polsce
od 1 stycznia
1999r.
występuje 16
województw
.
Każde z województw jest
administracyjnie
samodzielne oraz kieruje
rozwojem regionu.
Od czasów zakończenia
działań zbrojnych po
drugiej wojnie światowej
podział administracyjny
Polski zmieniał się
kilkakrotnie:
•1946r.- 14 województw
•1950r.- 17 województw
•1975r.- 49 województw
Najważniejsze postacie polskiej polityki
Marszałek Sejmu-
Ewa Kopacz:
samorządowiec, polityk,
z
wykształcenia specjalistka
drugiego stopnia w
zakresie medycyny
rodzinnej i pierwszego
stopnia w zakresie pediatrii
Marszałek Senatu-
Bogdan Borusewicz:
polityk, z wykształcenia
historyk
Premier, Prezes Rady
Ministrów-
Donald Tusk:
polityk, z wykształcenia
historyk
Wicepremier-
Waldemar Pawlak:
polityk, prowadzi 17-
hektarowe gospodarstwo
rolne
•
Ministerstwo Gospodarki- Waldemar Pawlak
•
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych- Jacek Cichocki (socjolog i politolog)
•
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego- Elżbieta Bieńkowska (polityk i samorządowiec)
•
Ministerstwo Sprawiedliwości- Jarosław Gowin (publicysta, historyk filozofii)
•
Ministerstwo Sportu i Turystyki- Joanna Mucha (polityk, ekonomista)
•
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej- Władysław Kosiniak-Kamysz (polityk,
samorządowiec, lekarz)
•
Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej- Sławomir Nowak (polityk,
politolog)
•
Ministerstwo Skarbu Państwa- Mikołaj Budzanowski (urzędnik państwowy, historyk,
archeolog, wykładowca)
•
Ministerstwo Edukacji Narodowej- Krystyna Szumilas (polityk, samorządowiec,
matematyk, informatyk)
•
Ministerstwo Obrony Narodowej- Tomasz Siemoniak (polityk, meneger)
•
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego- Barbara Kudrycka (profesor nauk prawnych)
•
Ministerstwo Finansów- Jan Vincent-Rostowski (ekonomista, wykładowca)
•
Ministerstwo Zdrowia- Bartosz Arłukowicz (polityk, lekarz pediatra, nauczyciel akademicki)
•
Ministerstwo Środowiska- Marcin Korolec (urzędnik państwowy, prawnik)
•
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi- Marek Sawicki (polityk, inż. rolnik)
•
Ministerstwo Spraw Zagranicznych- Radosław Sikorski (polityk, politolog, dziennikarz)
•
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego- Bogdan Zdrojewski (polityk,
samorządowiec, filozof, kulturoznawca)
•
Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji- Michał Boni (polityk, kulturoznawca)
Bibliografia:
• Jan Turowski „ Socjologia. Wielkie struktury
społeczne”