Człowiek wobec starości,
choroby, umierania i
śmierci.
Karolina
Szejnoga,
Marta
Szlosarczyk,
Magdalena
Śmigiel,
Anna Talik
PLAN PREZENTACJI:
Główne cechy okresu starości.
Starzenie się społeczeństwa.
Lęk przed śmiercią.
Śmierć i umieranie. Definicje.
Etapy umierania.
A co z eutanazja? Kontrowersje,
dylematy moralne.
Starość:
zjawisko
faza życia
ostatni okres życia człowieka
charakter statyczny
Starzenie się:
proces
charakter dynamiczny
różnie definiowane
Podstawowe „cechy”
starości:
spadek zdolności adaptacyjnych
człowieka w wymiarze biologicznym,
psychospołecznym;
postępujące ograniczenie
samodzielności życiowej;
stopniowe nasilenie się zależności od
otoczenia;
Etapy starzenia się wg
WHO:
60-75 lat – wiek podeszły (tzw.
wczesna starość)
75-90 lat – wiek starczy (tzw. późna
starość)
90 i więcej – wiek sędziwy
(tzw. długowieczność)
Starzenie się
społeczeństwa:
Definiowane krótko jako wzrost odsetka ludzi
starych w społeczeństwie;
Przyczyny: duża skala procesu migracji,
wydłużenie czasu trwania życia, spadek liczby
urodzeń;
Wewnętrzne zróżnicowanie starości (okres starości
ulega szybkim zmianom) – wyodrębnienie
długowieczności, podwyższenie wieku granicznego
starości z 60 do 65 lat;
Odmienne definicje starzenia się z punktu
widzenia medycyny, biologii czy nauk
społecznych.
Demograficzne starzenie się
społeczeństwa polskiego do roku
2035:
co raz większa intensywność procesu
starzenia się;
tzw. podwójne starzenie się ludności;
2035 r., 65 lat i więcej – 23,2%
(miasto > wieś);
2010 r.- 2035r. 80 lat i więcej z 3,5 do
7,2%;
Odsetek ludności w wieku 65 i więcej
lat w Polsce w latach 2010-2035:
Przeciętne trwanie życia w Polsce
do 2035 r.:
Odsetek ludności w wieku 80 lat i
więcej lat w Polsce w latach 2010-
2035:
Lęk przed śmiercią:
wzrasta u ludzi w wieku dojrzewania
paradoksalnie po 60. roku życia maleje
71% Polaków chciałoby umrzeć w sposób niespodziewany
strach przed tym, co dzieje się po śmierci
los najbliższych
strach przed bólem, dusznościami
wyparcie śmierci ze świadomości:
-popkultura przesycona śmiercią
-śmierć jako produkt popkultury
-społeczeństwo materialistyczne
dwa podstawowe aspekty biologiczne: chęć zachowania
własnego życia i chęć zachowania gatunku
lęk przed brakiem ciała
Tanatofobia:
chorobliwy lęk przed śmiercią
osoby w różnym wieku
unikanie wszystkiego, co ma związek
ze śmiercią (cmentarz, trumna)
ataki paniki
Opieka paliatywna:
kojarzone z eutanazją
pallium (łac.) – płaszcz
zaprzestanie uporczywej terapii
dbanie o komfort – eliminacja bólu, wsparcie
psychiczne
niesienie ulgi w cierpieniu
element leczenia objawowego
Jan Paweł II, „Evangelium vitae”: „Rezygnacja ze
środków nadzwyczajnych i przesadnych nie jest
równoznaczna z samobójstwem lub eutanazją;
wyraża raczej akceptacji ludzkiej kondycji w
obliczu śmierci.”
Hospicjum:
instytucja opieki paliatywnej
ok. 500 ośrodków (większość
stanowią hospicja domowe)
korzysta ok. 90 000 chorych
przede wszystkim z zaawansowaną
chorobą nowotworową
hospicjum
rozmowa z chorym o jego stanie
religia
filozofia
racjonalna terapia zachowania
edukacja w szkołach
Sebastian Minor „Pupu w krainie
śmierci”
Testament życia, „Five Wishes”
(USA):
decyzja pacjenta o: prowadzeniu reanimacji,
użyciu respiratora, odżywianiu dożylnym
dokładne określenie ostatnich chwil: muzyka,
obecność osób
ustalenie pełnomocnictwa medycznego
ochrona lekarza przed oskarżeniem o błąd
oswojenie ze śmiercią
wsparcie dla bliskich
60% Polaków jest za wprowadzeniem, 50%
deklaruje podpisanie
Kancelaria Prezydenta odrzuciła projekt
Transplantologia:
ratuje życie i zdrowie osób ze schyłkową
niewydolnością narządów
niewystarczająca ilość dawców
zasada zgody domniemanej (brak sprzeciwu –
potencjalny dawca)
1996-2011 26 tys. sprzeciwów
od osób zmarłych i żywych (szpik kostny, płat
wątroby, nerka)
średnio 40-45 lat (9 miesięcy – 75 lat)
tatuaż nieskończoności
1538 rocznie – Francja
ŚMIERĆ I UMIERANIE
Aktualnie dysponujemy 3 typami definicji śmierci:
1)
śmierć kliniczna - ma miejsce wtedy, gdy ustaje
spontaniczne od dychanie i bicie serca. W tej fazie mogą być
jeszcze podjęte działania re animacyjne.
2)
śmierć mózgowa - ma miejsce wtedy, gdy rozpocznie się
proces obumierania komórek mózgowych. (Śmierć mózgu
często wyprzedza śmierć kliniczną). Proces ten jest
nieodwracalny.
3)
śmierć komórkowa (biologiczna) - charakteryzuje się
ustaniem czynności i degeneracją różnych innych organów.
„Śmierć następuje wraz z
permanentnym zniknięciem życia, bez
możliwości ratowania” (WHO)
Podstawy do orzekania stanu śmierci:
Pacjent w stanie głębokiej śpiączki
(nieodwracalne uszkodzenie mózgu)
Niewydolność oddechowa
Brak reakcji na bodźce, nieruchome źrenice
Brak odruchów mięśniowych
Zapis encefalogramu płaski, nawet podczas
stymulacji mózgu
Umieranie to postępujący
proces prowadzący do
śmierci.
Trudno określić naukowo początek i sens procesu umierania.
Przyjmuje się, że ma miejsce w sytuacji pogłębiającej się
choroby, której postępów nie da się powstrzymać.
Dotyczy zarówno sfery fizycznej (stopniowe wyniszczenie
organizmu, narastający ból, utrata świadomości, agonia), jak i
psychicznej człowieka (tzw. śmierć psychiczna).
Ze względu na zmienność zachowań ludzkich w obliczu
nadchodzącej śmierci, naukowcy wyróżniają kilka etapów
umierania (koncepcja E. Kiibler-Ross i koncepcja E. M.
Pattisona).
Koncepcja E. Kiibler-Ross
(kryterium: charakterystyczne doznania
emocjonalne umierającego)
Etap pierwszy - zaprzeczenie
Pacjent nie może dopuścić do swojej
świadomości myśli, że to właśnie on ma
umrzeć, że diagnoza dotyczy właśnie jego.
Etapowi temu towarzyszy szok i odrętwienie.
Etap drugi – gniew
Pacjent wierzy w swoją śmierć, ale nie może się
z nią pogodzić („dlaczego ja?”).
Etap trzeci – targowanie się
Gniew mija, pacjent negocjuje, zawiera układy z
Bogiem (np. obiecuje poprawę życia w zamian za
jego przedłużenie).
Etap czwarty – depresja
Śmierci nie da się zaprzeczyć, pacjent przeżywa
żałobę po sobie samym, przygotowuje się do
odejścia, wyraża swój smutek.
Etap piąty – akceptacja
Mija gniew i wcześniejsze przygnębienie, spada
zainteresowanie otaczającym światem, pacjent nie
walczy już ze sobą, akceptuje rzeczywistość, jest
przygotowany na własne odejście.
Koncepcja E. M. Pattisona
(kryterium: stopień odczuwanego niepokoju)
Ostra faza kryzysu
Narastający niepokój, możliwa panika, uczucie bezradności,
odrętwienia.
Przewlekła faza życia – umierania
Mija ostry niepokój, czas ograniczenia aktywności życiowej,
uzależniania od innych, stopniowej utraty sił, czas
intensywnych zabiegów medycznych, polepszających jakość
życia, mieszanina rezygnacji i nadziei.
Faza terminalna
Akceptacja nieodwracalnej śmierci, zamknięcie w sobie,
odwrócenie od świata zewnętrznego w sensie fizycznym i
psychicznym.
Eutanazja
Ortotanazja
Eutanazja
czynna =
zabójstwo z
litości
TAK
-> uchronienie pacjenta od
cierpień
-> prawo do zachowania
godności w rozumieniu,
jakie on przyjmuje
NIE
-> życie to święty dar
od Boga (głównie
przeciwnicy eutanazji
czynnej)
-> najwyższa wartość
Dopuszczalność eutanazji jest trudnym
zagadnieniem etycznym. Ma ona zarówno zwolenników, jak
i przeciwników.
Konflikt racji bierze się z różnych systemów
wartości, jakimi kierują się
obie strony sporu.
Eutanazja jest obecnie
zalegalizowana
w
Holandii
(2002),
Belgii
,
L
uksemburgu
(w tym
chorych
dzieci),
Albanii
,
Japonii
i
amerykańskich
stanach
Teksas i Oregon
, a
do niedawna także w
australijskim Terytorium
Północnym.
Szczególna
forma dozwolonej eutanazji
występuje w
Szwajcarii
,
gdzie można przepisać lek
nasenny w śmiertelnej
dawce, jednak chory musi go
przyjąć samodzielnie.
Cechą charakterystyczną
„rozwiązania holenderskiego” jest
eutanazja niedobrowolna,
dokonywana poza świadomością
chorego. W Holandii prawo zezwala na
eutanazję tylko wówczas, jeżeli
spełnione są łącznie następujące
warunki:
-> cierpienie pacjenta jest nie do
zniesienia, przy czym nie ma szans na
polepszenie się stanu chorego
-> żądanie przez pacjenta eutanazji
musi być dobrowolne i powinno
utrzymywać się przez z góry
określony czas
-> pacjent musi mieć pełną
świadomość swojego stanu zdrowia,
rokowań i przysługujących mu praw
-> konieczna jest konsultacja z co
najmniej jednym niezależnym
lekarzem
-> eutanazja musi być dokonana w
medycznie odpowiedni sposób przez
lekarza lub pacjenta w obecności
lekarza
-> pacjent musi mieć co najmniej 12
lat (pacjenci w wieku od 12 do 16 lat
muszą otrzymać zgodę rodziców)
Polska
Eutanazja czynna w polskim kodeksie karnym
określona jest jako występująca zawsze pod
wpływem współczucia dla cierpiącej osoby i na jej
żądanie. Jest ona zabroniona; traktuje się ją jak
rodzaj zabójstwa karanego w łagodniejszy
sposób. Osoba jej dokonująca jest obecnie
zagrożona karą pozbawienia wolności od 3
miesięcy do 5 lat. Wyjątkowo sąd może
zastosować złagodzenie kary, a nawet odstąpić
od jej wymierzenia. Przepis art. 150 kodeksu
karnego, który określa przestępstwo zabójstwa
eutanatycznego nie wymaga natomiast wprost,
aby osoba żądająca go była śmiertelne chora,
jednak wymóg taki wprowadza orzecznictwo.
Specyficznym typem przestępstwa związanego z
szeroko pojętą eutanazją jest pomoc do
samobójstwa (art. 151 kodeksu karnego), który
obejmuje także tzw. eutanatyczną pomoc do
samobójstwa, czyli ułatwienie osobie śmiertelnie
chorej samobójstwa.
Religie
Judaizm -> zabroniona
Chrześcijaństwo -> zabroniona (Jan
Paweł II „Evangelium vitae”
Islam -> zabroniona
Buddyzm -> niedopuszczalna
Hinduizm -> dozwolona
Aborcja
„Nikomu, nawet na żądanie, nie dam
śmiercionośnej trucizny, ani nikomu
nie będę jej doradzał, podobnie też nie
dam nigdy niewieście środka
poronnego.”
Przysięga
Hipokratesa
Aborcja
Aborcja (łac. abortus lub abortio – poronienie, wywołanie
poronienia) to zamierzone i przedwczesne zakończenie ciąży w
wyniku interwencji zewnętrznej, np. działań lekarskich, w j.
łacińskim abortus provocatus. Przeważnie w efekcie dochodzi
do śmierci zarodka lub płodu(łac. nasciturus).
Wykonywanie aborcji jest regulowane prawnie. Aborcja legalna,
czyli wykonana w zgodzie z obowiązującymi w danym państwie
ustawami i przez dyplomowanego lekarza, nazywana jest po
łacinie abortus provocatus lege artis. Aborcja nielegalna, czyli
wykonana przez osobę nieuprawnioną lub niezgodnie z
regulacjami prawnymi nosi nazwę abortus provocatus
criminalis. Ustawodawstwo w tym zakresie różni się od siebie w
różnych krajach. Zarówno sama aborcja, jak i metody
wprowadzania jej do ustawodawstwa są przedmiotem licznych
kontrowersji.
Aborstus
provocatus lege
artis
Abortus
provocatus
criminalis
Przyczyny dokonywania aborcji
wskazania medyczne – zagrożenie zdrowia matki lub stwierdzenie
ciężkich wad wrodzonych u płodu podczas badań prenatalnych
poczęcie w wyniku zgwałcenia lub stosunku kazirodczego
powody osobiste (kobieta czuje się za młoda lub za stara na dziecko,
studiuje, nie ma w danej chwili ochoty na zostanie matką, uważa swoją
rodzinę za kompletną, kobieta jest samotna i nie ma partnera)
ekonomiczne – trudna sytuacja materialna i finansowa, kobieta
prowadząca samotnie gospodarstwo domowe
problemy rodzinne, małżeńskie lub w relacji między partnerami
Przyczyny osobiste (52,35% w 2009) i te związane z problemami
rodzinnymi i małżeńskimi (25,16% w 2009) należą do najczęstszych w
Belgii. Z powodów ekonomicznych wykonano w 2009 roku 15,05% aborcji.
Powody medyczne związane z zagrożeniem zdrowia matki lub wadami u
dziecka stanowiły mniej niż 4%, zaś aborcji ze względu na poczęcie w
wyniku gwałtu lub stosunku kazirodczego dokonano w 0,24% przypadków
(dane z 2009 dla Belgii).
Aborcja na świecie
Aborcja dopuszczana jest w: Rosji i przyłączonych do
niej republikach radzieckich, takich jak: Białoruś,
Kazachstan, Turkmenistan, Ukraina, Gruzja, Armenia,
Azerbejdżan, Kirgistan, Uzbekistan, Tadżykistan, Szwe
cji, Japonii, wchodzących w skład byłej
Jugosławii: Serbii, Czarnogórze, Macedonii, Bośni i
Hercegowinie, Chorwacji i Słowenii, we wchodzących
w skład byłego Związku
Radzieckiego: Litwie, Łotwie, Estonii i Mołdawii oraz
w Bułgarii, na Węgrzech, Słowacji, Czechach, Rumunii,
Korei Północnej, Kubie, Wielkiej Brytanii, Finlandii,
Indiach), Niemczech, Dani, Stanach Zjednoczonych i
innych.
Aspekty prawne:
Zgodnie z uchwaloną w 1989 r.
przez ONZ Konwencją o Prawach
Dziecka dziecko oznacza każdą istotę
ludzką w wieku poniżej osiemnastu lat (art.
1) oraz każde dziecko ma niezbywalne
prawo do życia (art. 6).
W roku 2004 Europejski Trybunał Praw
Człowieka w Strasburgu niejednogłośnie
orzekł, że "nienarodzone dziecko nie jest
uznawane za ‘osobę’ bezpośrednio
chronioną art. 2 Konwencji [prawo do życia],
a nawet jeśli nienarodzone ma ‘prawo’ do
‘życia’ to jest ono implicite ograniczane
przez prawa i interesy matki".
W krajach, w których aborcja legalna jest na
życzenie, dopuszczalna jest wyłącznie we
wczesnym okresie ciąży. Po pierwszym
trymestrze poza szczególnymi wyjątkami
traktowana jest na ogół jako przestępstwo.
Polska
W Polsce aborcja jest prawnie
zakazana
. Przerwanie ciąży może być dokonane
wyłącznie
przez lekarza, w trzech przypadkach:
ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej (bez ograniczeń ze
względu na wiek płodu),
badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże
prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo
nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu (do chwili osiągnięcia przez płód
zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej),
zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego
(do 12 tygodni od początku ciąży).
Występowanie okoliczności określonej w pkt. 3 stwierdza prokurator, pozostałe dwa
lekarz inny niż przeprowadzający zabieg, chyba, że ciąża zagraża bezpośrednio życiu
kobiety.
W przypadku kobiety małoletniej, bądź ubezwłasnowolnionej całkowicie konieczna jest
zgoda jej rodziców bądź opiekunów prawnych, a w przypadku, gdy nie są w stanie jej
wyrazić bądź ciężarna ma mniej niż 13 lat także sądu rodzinnego.
Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny twierdzi, że w Polsce rocznie wykonuje
się ponad 100 tys. aborcji, organizacje pro-life, że 7-13 tys. 15% zabiegów dokonuje się
poza granicami kraju. Od 1997 roku w Polsce wykonywanych legalnie jest kilkaset
aborcji rocznie.
Religie wobec aborcji:
Kościół katolicki od samego początku sprzeciwia się aborcji
Prawosławie podziela pogląd, że życie ludzkie zaczyna się od chwili
poczęcia i w związku z tym potępia aborcję
Protestantyzm reprezentuje bardzo różne postawy wobec aborcji.
Chociaż islam podkreśla ważność życia danego przez Boga
(Koran 12:85), to nie potępia aborcji tak jednoznacznie, jak
większość wyznań chrześcijańskich. Wynika to z przekonania, iż
życie (ar. ruh) nie zaczyna się od momentu zapłodnienia.
Religijne prawo żydowskie
halacha traktuje aborcję bardziej
rygorystycznie niż islam, ale nie zakazuje jej całkowicie jak
większość wyznań chrześcijańskich; ogólnie przyjmuje, że aborcja
jest dozwolona tylko, jeśli ciąża stanowi zagrożenie dla życia kobiety
Hinduizm uważa aborcję za zbrodnię (jeden z 6 rodzajów
morderstwa) i za jeden z najcięższych grzechów
Buddyzm sprzeciwia się odbieraniu "świadomego życia"
BIBLIOGRAFIA:
Aspekty medyczne, psychologiczne,
socjologiczne i ekonomiczne starzenia się
ludzi w Polsce. Red. Małgorzata
Mossakowska i in. Termedia Wydawnictwa
Medyczne. Poznań, 2012.
Informacje zawarte w elektronicznych
materiałach Studenckiego Koła Naukowego
Gerontopedagogiki Uniwersytetu Opolskiego.
A. Ostrowska: Śmierć w doświadczeniu
jednostki i społeczeństwa.