PRZESTRZEŃ 

TURYSTYCZNA 

I JEJ RODZAJE

ELŻBIETA 

KRAJEWSKA

KATARZYNA 

SZCZYRBA

PRZESTRZEŃ TURYSTYCZNA

wg J. Warszyńskiej i A. Jackowskiego(1978)

• część przestrzeni geograficznej (przestrzeń fizycznogeograficzna, 

społeczna, kulturowa, gospodarcza), w której występuje zjawisko ruchu 
turystycznego (jest to warunek konieczny; warunkiem dodatkowym 
jest występowanie zagospodarowania turystycznego-którego wielkość i 
charakter pozwalają określić typ przestrzeni turystycznej);

• przestrzeń turystyczna ma swoją strukturę i wewnętrzną 

organizację. Tworzą ja ‘

elementy pierwotne

’- czyli walory 

turystyczne, oraz ‘

elementy wtórne

’ – ułatwiające realizację potrzeb 

turystycznych. ‘Elementy pierwotne’ dzielimy na 2 grupy:
a) składniki środowiska przyrodniczego: rzeżba terenu, klimat, szata 
roślinna, świat zwierzęcy;
b) ukształtowanie historycznie materialne i duchowe cechy kulturowe;
‘Elementy wtórne’ to infrastruktura techniczna i organizacje służące 
turystom do zaspokojenia ich potrzeb materialnych i duchowych.
‘

Elementy pierwotne i wtórne’ decydują o atrakcyjności turystycznej 

danego obszaru.

PRZESTRZEŃ TURYSTYCZNA

wg S. Liszewskiego (1995)

• przestrzeń turystyczna to  funkcjonalnie wyróżniająca się 

część- podprzestrzeń, przestrzeni geograficznej, na którą 
składają się elementy przyrodnicze powłoki Ziemi (środowisko 
naturalne), trwałe efekty działalności ludzkiej w tym środowisku 
(środowisko gospodarcze), a także środowisko człowieka w 
rozumieniu społecznym;

• przestrzeń turystyczna jest wytworem człowieka, 

użytkującego do celów turystycznych środowisko geograficzne i 
społeczne, a motywem jej powstania i rozwoju są potrzeby 
wypoczynku, poznania i doznania przeżyć;

• Liszewski wyróżnił 3 rodzaje przestrzeni turystycznej:

a) formalną (realną),
b) funkcjonalną,
c) percepcyjną lub percepcyjno-mentalną;

PODSTAWOWE CECHY 

PRZESTRZENI TURYSTYCZNEJ

• brak stabilności, wynikający z dynamizmu zjawisk turystycznych 

i ich cyklicznego rozwoju w czasie;

• duża różnorodność, zarówno w zakresie środowiska 

przyrodniczego, cech kulturowych, jak i form zagospodarowania 
turystycznego;

• nieciągłość, bowiem tworzy ją zbiór rozproszonych elementów, 

powiązanych funkcjonalnie. 

• Przestrzeń turystyczna 

bazuje na obiektach i zjawiskach 

przyrodniczych

, na zasadzie dobory umotywowanego potrzebami 

społeczno-ekonomicznymi. Wykorzystując walory przyrodnicze i 
antropogeniczne, adaptuje się je do specyficznych wymogów 
rekreacji i turystyki, tworząc infrastrukturę techniczną i osadniczą. 

TYPY PRZESTRZENI TURYSTYCZNEJ

wg S. Liszewskiego (1995)

• przestrzeń eksploracji

, gdzie przejawem działalności turystycznej 

człowieka jest odkrywanie nieznanych terenów i brak trwałych 
inwestycji turystycznych;

• przestrzeń penetracji

, człowiek poznaje, prowadzi działalność 

krajoznawczą i krótkotrwały wypoczynek;

• przestrzeń asymilacji

, przejawem aktywności turystycznej 

człowieka jest pobyt i zawiązywanie kontaktów z ludnością 
miejscową, poznawanie jej warunków życia, obyczajów, kultury;

• przestrzeń kolonizacji

, w której dokonuję się trwałe zajmowanie i 

zagospodarowanie turystyczne nowych ziem, zmieniając ich 
pierwotne użytkowanie; wiąże się to z powstawaniem domów 
wczasowych, hoteli, pensjonatów, drugich domów, działek 
letniskowych;

• przestrzeń urbanizacji

, tu dominującym przejawem działalności 

człowieka jest przekształcenie zagospodarowanych turystycznie 
obszarów wiejskich w obszary o cechach miejskich.

POJĘCIE FUNKCJI TURYSTYKI

Funkcje turystyki możemy podzielić na dwie 

kategorie:

Pozytywne- 

EUFUNKCJE

Negatywne- 

DYSFUNKCJE

Funkcja turystyki to całokształt skutków jej rozwoju, znajdujących 
odzwierciedlenie 
w różnych sferach życia: społecznej, psychologicznej, kulturowej, 
przestrzennej 
i ekonomicznej.

FUNKCJE WSPÓŁCZESNEJ 

TURYSTYKI

• Funkcja wypoczynkowa
• Funkcja zdrowotna
• Funkcja wychowawcza
• Funkcja edukacji kulturowej
• Funkcja etniczna
• Funkcja ekonomiczna
• Funkcja miastotwórcza
• Funkcja kształtowania 

świadomości

 ekologicznej

• Funkcja wypoczynkowa

- 

według  Gaworeckiego: „Turystyka 

wypoczynkowa sama w sobie może sprawiać przyjemność i być źródłem 
radości życia. Jej rozwój jest również konieczny z ekonomicznego punktu 
widzenia – do odnowy i utrzymania sił fizycznych i psychicznych człowieka 
wydatkowanych w czasie pracy i poza nią.

• Funkcja zdrowotna

-

 

przyczynia się do poprawy zdrowotnej przez 

redukcję stanu napięcia, w którym żyje współczesny człowiek. Szczególnie 
istotne znaczenie dla zdrowia człowieka mają wyjazdy do uzdrowisk 
(turystyka uzdrowiskowa)

• Funkcja wychowawcza

- 

kształtuje rozwój  człowieka oraz 

przygotowuje go do życia w społeczeństwie poprzez: aktywność,  kontakt z 
ludźmi, integrację. W kontakcie z przyrodą turysta odkrywa nowe wartości 
moralne. Kształtuje się w nim właściwy stosunek do środowiska 
przyrodniczego i następuje uświadomienie aspektów degradacji środowiska.

• Funkcja miastotwórcza 

– działa według zasady sprzężenia 

zwrotnego. Ruch turystyczny pobudza do rozwoju gospodarkę danego 
ośrodka, czyniąc ją sprawniejszą i atrakcyjniejszą dla turystów. W 
efekcie rosną możliwości miasta. 

• Funkcja etniczna

- 

jest widoczna na wielu płaszczyznach. Wyraża 

tendencję do szukania przez turystów swoich korzeni. Obejmuje podróże 
zagraniczne związane głównie z miejscem pochodzenia, urodzenia i 
zamieszkania w przeszłości samych turystów oraz ich przodków.

• Funkcja ekonomiczna

- 

jest wysoko notowana zwłaszcza w skali 

międzynarodowej. Wpływa na strukturę popytu i w efekcie oddziałuje na 
rozmiary oraz strukturę wydatków ludności. Powstaje i rozwija się 
infrastruktura turystyczna oraz sieć jednostek gospodarczych, 
gwarantujących warunki bytowania turystycznego.

• Funkcja edukacyjna kulturowej

-

 

odnosi się nie tylko do 

turystów, wywiera również określony wpływ na rozwój kulturalny 
miejscowości odwiedzanych przez turystów, a także sposób i 
poziom życia ich stałych mieszkańców.

• Funkcja kształtowania świadomości ekologicznej

-

 

uświadamia trzy ogólne sprawy:

       1) problem środowiska przyrodniczego i społecznego należy do 

najważniejszych zagadnień współczesnego życia

       2) turyści, organizatorzy i świadczący usługi turystyczne powinni 

mieć właściwy stosunek do narastających współcześnie 
problemów środowiska

       3) należy zmniejszyć różnice między świadomością ekologiczną a 

postępowaniem ekologicznym podmiotów turystyki

TURYSTYKA 

KRAJOZNAWCZA

Eufunkcje:

• Społeczne- poznawanie nowych grup społecznych np. na 

wycieczkach krajoznawczych

• Kulturowe- odkrycie nowych wartości moralnych np. 

konieczność ochrony środowiska

• Kształceniowe- uzyskanie orientacji w otaczającej 

rzeczywistości przyrodniczej i społecznej. Dotyczy to głównie 
własnego kraju, regionu i miejsca zamieszkania.

• Techniczne- lepsze poznanie kraju stwarza podstawę do 

rozbudowy nowych ośrodków, wytyczania atrakcyjnych 
szlaków oraz kształcenia wysoko kwalifikowanych działaczy 
turystycznych

TURYSTYKA 

MIĘDZYNARODOWA

Eufunkcje:

•

Kulturowo-społeczne- wycieczki do miejsc o 
wartości artystycznej i historycznej, wizyty w muzeach 
i galeriach; zetknięcie kultur, systemów wartości 

•

Gospodarcze- nawiązanie stosunków między 
państwami, współpraca i integracja; wymiana 
zagraniczna i wpływ na gospodarkę narodową i jej 
dynamikę

•

Przyrodnicze- łatwość obcowania z przyrodą, 
różnorodność krajobrazu

TURYSTYKA 

WYPOCZYNKOWA

Eufunkcje:

• Kulturowo-społeczne- poprawa stanu psychicznego 

i fizycznego człowieka poprzez wypoczynek w czasie 
wolnym od pracy i nauki na łonie natury

• Gospodarcze- powstawanie i rozwijanie się 

infrastruktury turystycznej; powstawanie licznych i 
tanich miejsc pracy oraz nowych miejscowości 
turystycznych

• Przyrodnicze- poznanie bogatej flory i fauny; szlaki 

turystyczne

AGROTURYSTYKA

Eufunkcje:

• Kulturowo-społeczne- wypoczynek w środowisku 

odmiennym od warunków życia, różne formy 
rekreacji np. uczestnictwo w imprezach kulturalno-
rozrywkowych

• Gospodarcze- rozwój gospodarstw na terenach 

wiejskich, rozbudowa i modernizacja zasobów 
mieszkaniowych rolników

• Przyrodnicze- bezpośredni kontakt z przyrodą, 

zwiedzanie parków narodowych, krajobrazowych i 
rezerwatów przyrody, ochrona walorów 
przyrodniczych

DYSFUNKCJE WSPÓŁCZESNEJ 

TURYSTYKI

• Kulturowo-społeczne;

• Gospodarcze;
• Przyrodnicze.

• Współczesna turystyka objęła tylko najbardziej rozwiniętą 

ekonomicznie, dysponującą sporą ilością pieniędzy i czasu 
ludność.

• Przepływa zazwyczaj z krajów bogatszych do biedniejszych, 

z zaawansowanych przemysłowo do mniej rozwiniętych, ze 
społeczeństw zurbanizowanych do rolniczych.

• Dysfunkcja kulturowo-społeczne- 

 zachowanie turystów jest 

uważane, przez tubylców, za typowe dla ich kraju pochodzenia; 
uprzedzenia i stereotypy występują zarówno u mieszkańców jak i u 
turystów, małe miejscowości turystyczne oferują gościom fałszywą 
wersję folkloru i obyczajów dostosowaną do wyobrażeń turystów; 
turystyka wpływa również na szerzenie się chorób społecznych, tj. 
pijaństwa, narkomanii, kradzieży, chorób. Turystyka pociąga za sobą 
także zniszczenia w sferze architektonicznej danego obszaru, 
poprzez wznoszenie budynków spotykanych typowo w metropoliach.

• Dysfunkcje gospodarcze- 

współzależność krajów przyjmujących 

turystów od krajów ich wysyłających. W regionach turystycznych 
poza sezonem występuje często bezrobocie. W tereny turystyczne 
często inwestują zagraniczni inwestorzy co powoduje odpływ 
dochodów do krajów wysokouprzemysłowionych.

• Dysfunkcje przyrodnicze-

 zaśmiecanie terenów, masowa 

degradacja środowiska; zwierzęta są dokarmiane przez turystów co 
podwouje ich przyrost naturalny, a co za ty idzie brak pożywienia w 
środowisku naturalnym; spadek liczby stałych mieszkańców w 
stosunku do przybywających turystów.

TURYSTYKA KRAJOZNAWCZA

Dysfunkcje:

• Kulturowo-społeczne- zniszczenie obiektów, np. 

cmentarzy będących świadectwem życia innych;

• Gospodarcze- koszty utrzymania obiektów ograniczają 

wydatki na inwestycje ważne dla stałych mieszkańców;

• Przyrodnicze- degradacja środowiska;

TURYSTYKA MIĘDZYNARODOWA

Dysfunkcje:

• Kulturowo-społeczne- powierzchowne odwiedzanie 

zwiedzanych miejsc, tzw. ‘zaliczanie miejsc’; nadmierny 
rozrost infrastruktury turystycznej pozbawia turystykę 
prawdziwego sensu; rozwój chorób społecznych; powstają 
stereotypy dotyczące ludności danego kraju na podstawie 
kilku osób;

• Gospodarcze- odpływ kapitału do krajów 

wysokorozwiniętych; wyższe ceny dóbr i usług w pobliżu 
recepcji;

• Przyrodnicze-degradacja środowiska i niedogodności dla 

stałych mieszkańców.

TURYSTYKA 

WYPOCZYNKOWA

Dysfunkcje:

• Kulturowo-społeczne- bierny wypoczynek ogranicza 

poznawanie nowych miejsc, życie ponad stan turystów, 
który niekiedy przez cały rok oszczędzają by nie ograniczać 
się na wakacjach;

• Gospodarcze- wzrost cen w ośrodkach turystycznych;
• Przyrodnicze- degradacja środowiska;

AGROTURYSTYKA

Dysfunkcje: 

• Kulturowo-społeczne- wzmożony ruch turystyczny 

powoduje nie dogodności stałych mieszkańców; zanik 
prawdziwej kultury i zwyczajów- fałszywy folklor; na 
podstawie zachowań przyjezdnych jak i tubylców powstają 
stereotypy mieszkańca wsi i miast;

• Gospodarcze- wzrost cen gruntów i spekulacja nimi; 

sezonowość zarobków; 

• Przyrodnicze- degradacja środowiska;

LITERATURA

  

• Kurek W., 2007, Turystyka, Wydawnictwo 

Naukowe PWN, Warszawa;

• Przecławski K., 1996, Człowiek a turystyka, zarys 

socjologii turystyki, Albis, Kraków;

• Gaworecki W., 2003, Turystyka, Polskie 

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

• Wydział Nauk Geograficznych Uniwersytetu 

Łódzkiego, Instytut Geografii Miast i Turyzmu, 
www.turyzm.edu.pl