Filantropia XVIII i

XIX w.

Autorzy: Karolina Hawryluk i

Paweł Hebel
I rok dzienny

Definicja filantropii

To działalność osób bądź instytucji,

polegająca na bezinteresownym
udzielaniu pomocy finansowej lub
materialnej potrzebującym.

W ścisłym znaczeniu tego słowa,

filantropia jest świecką ideą
czerpiąca inspirację z
idei humanitaryzmu. 

XVIII wiek

Filantropia osiągnęła swój największy

rozkwit w XVIII w. nazywanym wiekiem
filozofów, we Francji dzięki wielkim ideą
myślicieli francuskich:

•Jana Jakuba Rousseau
•Jeana Antoina Condorceta

Głoszono 3 główne zasady: WOLNOŚĆ,

BEZPIECZEŃSTWO I WŁASNOŚĆ

Jan Jakub Rousseau

• Zawarł swoje przemyślenia w

zdaniu:

„Ludzie rodzą się dobrymi, lecz

społeczeństwo czyni ich złymi”

• Wg Jego nauki, u podstaw istnienia

społeczeństwa legła historycznie
zawarta umowa- społeczeństwo
zrodziło własność, której
początkiem była uprawa ziemi i
uznanie posiadania. Następstwem
był kapitał i niewola, zrodzona w
ramach organizacji państwa.

Jean Antoine Condorcet

Główne hasła filantropijne:
• Walka o rozwój nauki
• Równouprawnienie kobiet
• Zniesienie niewolnictwa
• Zniesienie nierówności

majątkowych

Był myślicielem na wskroś

społecznym, uważał, że postęp
dotyczy całych społeczeństw, a
uhonorowaniem postępu będzie
usunięcie nierówności
majątkowych i wyrównanie
wykształcenia w społeczeństwie.

Jan Henryk Pestalozzi

• Najwybitniejszy

przedstawiciel filantropii w
XVIII w.

• W 1775r. Założył zakład

wychowawczy dla dzieci
porzuconych. Ośrodek
funkcjonował 5 lat.

• Przedstawił w prostej formie

metodę wychowania
domowego.

• Wskazał obowiązek zajęcia

się ludem przez klasy wyższe

Jan Bernard Basedow

• Wychowanek

Pestalozziego

• Głosił życzliwe i pełne

miłości podejście do
dzieci, ponieważ
widział w nich małych
ludzi

• Założył szkołę

filantropistów

Przełomowe daty XVIII w.

• 1763r. – Prusy. Król Fryderyk II nakazał każdej gminie

założenie szkoły

• 1768r. – Paryż. Prezydent przedstawił plan

edukacyjny. Miał on gwarantować obywatelom
wykształcenie.

Jednak te idee nie sprostały próbie czasu. Szkoły

postrzegano, jako zarzewia buntu.

• 1789r. – Rewolucja francuska. Głoszono hasła:

WOLNOŚCI, RÓWNOŚCI i BRATERSTWA. Uchwalono
deklarację Praw Człowieka i Obywatela. Nastały
czasy walki z klasą posiadającą, jednak rewolucja nie
zagwarantowała wszystkim wolności oraz równości.

XIX wiek

• Nazwany wiekiem filantropów
• Występowanie zjawiska na dużą

skalę wyzysku pracowników
fabrycznych

• 1819 i 1872r. W Anglii i Francji

powstały ustawy chroniące prawa
pracowników fabrycznych.
Wprowadzono zakaz pracy kobiet i
dzieci w kopalniach.

Główne prądy myślowe

Liberalizm

• Z założenia liberalizm daje człowiekowi

wolność, lecz jednocześnie skazuje go na
nią.

• W grze społecznej byli zarówno zwycięscy

jak i pokonani. Jedynym grzechem
pokonanych było ich przynależność do
klasy najniższej

• Sprawy socjalne nie były jednak obce

liberalizmowi

Przedstawici

ele

liberalizmu

John Stuart Mill

• Wybitny wyznawca

liberalizmu

• Nie popierał drastycznych

zmian społecznych we
współczesnej Europie

• Pod koniec swojego życia

wykazał zainteresowanie
programem socjalistycznym

Jeremy Bentham

• Pisał o konieczności wychowania mas i

reformie więziennictwa

• Celem człowieka jest unikanie bólu i dążenie

do przyjemności, człowiek zaspokaja swe
przyjemności, więc społeczeństwo też
powinno

• Należy dążyć do szczęścia. Celem zaś

państwa i prawa jest dawanie ogólnego
szczęścia

• Uważał, że demokracja to dobry ustrój, a on

sam był radykałem i chciał likwidacji
monarchii i izby lordów

• Twierdził, że zasady współżycia ludzi

powinny zostać ujęte w ramy stałego i
znanego wszystkim prawa, co umożliwiłoby
unikania przykrości z tytułu przekroczenia
prawa

Socjalizm/ Komunizm

• Przeciwstawny liberalizmowi
• Jego początki narodziły się już w

początku XVIII w.

• Ukazywał świat uspołecznionych

jednostek wtopionych w wspólnotę, do
której miała prowadzić gruntowna
przebudowa systemu społecznego

• Głównym przedstawicielem XIX

wiecznego komunizmu był Marks

Karol Marks

• Uznał, iż nadszedł czas na

powszechne wyzwolenie ludzi,
gdyż w społeczeństwie wyłoniła
się klasa „odczłowieczona” w
swym bycie i jest nią
proletariat

• Proletariat musi stać się

wyzwolicielem całej ludzkości

• Wg niego społeczeństwo musi

zlikwidować podziały klasowe i
musi się zakończyć czas
nierówności

Główni

filantropi

XIX stulecia

Philipp von Fellenberg

• Przekształcił majątek ziemski we

wzorcowe gospodarstwo rolne i
założył przy nim szkołę dla sierot

• W późniejszym czasie zajął się

kształceniem nauczycieli ludowych

• W 1830r. Założył szkołę realną, czyli

koncepcję systemu oświaty,
zakładającą uwzględnienie w procesie
kształcenia walorów wychowawczych,
położenie nacisku na zdobywanie
praktycznych umiejętności oraz
głoszącą potrzebę edukacji
szerokiego grona ludności, także mas
chłopskich. 

Jan Werhlin

• Współpracownik Fellberga
• Opiekun w zakładzie opiekuńczym,

założonym przez Fellenberga

• Przez ponad 20 lat nie opuszczał

swoich podopiecznych, tworząc im
prawdziwą rodzinę

J. H. Wichern

• Zainspirowany ideą

wspólnoty rodzinnej

• W 1833r. Przyjął do swojego

domu nieopodal Hamburga
kilkoro dzieci

• W ciągu kilku lat liczba dzieci

w jego domu wzrosła,
dlatego wybudowano kilka
domów jednorodzinnych, w
ten sposób pojawiła się
wspólnota rodzin, tworząc
społeczność wyższego rzędu.

August de Modz i

Breigneres de

Courteilles

• Współpracownicy
• Podjęli trud wychowywania młodzieży nie tylko

osieroconej, ale i przestępczej

• W 1839r. W wiosce Metray stworzyli kolonię

domków zamieszkanych przez 30- 40 osobowe
grupy, tworzące rodziny pod opieką ojców
wychowawców. Młodzież zajmowała się pracą na
roli i przysposobieniem do zawodu. Wprowadzono
system nagród, do których należała m. in.
Możliwość nauki muzyki, czy skierowaniu po
opuszczeniu zakładu do służby w Marynarce.

Thomas Chalmers

• Po raz pierwszy w swoich pismach użył określenia

„zindywidualizowana opieka społeczna”

• Uznał, że człowiek żyjący w biedzie nie może skorzystać z pomocy

państwa, jeżeli może skorzystać z pomocy rodziny i krewnych

• Wprowadził nowe pojęcie biedy, nietraktowanej, jako pojęcie

ekonomiczne, lecz jako zjawisko złożone z wielu elementów

• W 1822r. Na terenie swojej parafii zawiesił działanie ustawy o

ubogich. Wszelka opieka miała być świadczona z funduszy kościoła i
składek ludzi. Parafia została podzielona na okręgi, za które
odpowiedzialni byli diakoni, przyjmowali oni zgłoszenia
potrzebujących i orzekali i pomocy.

• Jednocześnie realizował swój program, nawołując do oszczędności,

pracowitości, pomocy, ukazując ludziom siłę tkwiącą w nich samych

• Nie zlikwidował biedy, lecz ukazał jej przyczyny, które mogą być

zwalczane przez samo społeczeństwo bez udziału państwa

Polscy filantropi

• W Polsce, ze względu na zabory,

filantropia była utrudniona

• Zdarzały się jednak przypadki, w

których klasa wyższa wykazywała
zainteresowanie losem ludu

Stanisław Staszic

• Przejął ideały francuskie, dostosowując je

do polskiej rzeczywistości społecznej

• Uważał, że powinno dojść do sytuacji, w

której społeczeństwo będzie odgrywało
najważniejszą rolę i każdy będzie równy

• Założył Towarzystwo Hrubieszowskie,

opierające się na kontrakcie pomiędzy
właścicielem dóbr, a właścicielami „ku
doskonaleniu rolnictwa oraz wspólnego
ratowania się nawzajem”. Wszystkich
członków towarzystwa obowiązywała
wzajemna pomoc w razie gradobicia.

• Pomagał sierotom
• Utrzymywał niezdolnych do pracy

inwalidów wojennych

• Finansował szkoły i szpitale

Fryderyk Skarbek

• Badał metody zapobiegania ubóstwa
• Ludzi, którym winno się udzielić pomocy, dzielił

na 4 grupy:

I- z powodu choroby lub kalectwa
II- pozbawieni zatrudnienia
III- uchylający się od pracy
IV- nie mogących utrzymać swoich rodzin mimo

pracy

• Pomoc miała być zapewniona wszystkim, prócz

kategorii II.

• Towarzystwa dobroczynne, wg niego miały

skupiać swoje działania na opiece medcznej

• Założył Warszawski Przytułek dla Żebraków i

Dzieci Zaniedbanych oraz Dom Poprawy i
zakłady więzienne

Karol Marcinkowski

• Głosił hasło pracy organicznej, czyn

narodowy ma się spełniać nie za pomocą
walki, lecz w pracy (dla podniesienia handlu i
przemysłu)

• Uznał, że należy doprowadzić do oświecenia

ludu i poprawy jego ekonomicznego bytu

• Chciał doprowadzić ciemne masy do walki z

germanizacją za pomocą oświaty

• Założył Towarzystwo Pomocy Naukowej,

kształcące ubogą młodzież z siedzibą w
Poznaniu, wspieraną przez komitety w całym
kraju

• Pod hasłem „Pracy Narodowej” zjednoczył

warstwy społeczne do zgodnej współpracy,
odbierając arystokracji monopol w sferze
działań społecznych

Podsumowanie

• Filantropia w XVIII i XIX w. przeżywała rozkwit
• Klasa wyższa, posiadająca majątki, zaczęła dostrzegać

problemy klasy niższej i zaangażowała się w pomoc

• W rozwoju filantropii wzięli udział wielcy myśliciele

francuscy: Rousseau i Condorcet

• W XVIII w. głoszono hasła: WOLNOŚĆ, BEZPIECZEŃSTWO I

WŁASNOŚĆ.

• Przedstawicielami filantropów w XVIII w. byli Pestalozzi i

Basedow

• XIX w. Nazywany był wiekiem filantropów
• Pojawiły się dwa prądy myślowe: liberalizm i socjalizm
• W Polsce, ze względu na zabory filantropia była utrudniona