NEOPRAGMATYZM
(JAKO FILOZOFIA
INTERPRETACJI)

Wykład X

PRAGMATYZM

(filozofia amerykańska)



GŁÓWNE KATEGORIE:

Doświadczenie, prawda jako użyteczność

np.: „jeśli hipoteza Boga działa
satysfakcjonująco w najszerszym sensie tego
słowa, to jest ona prawdziwa„ (Peirce)



GŁÓWNI PRZEDSTAWICIELE:

•

WILLIAM JAMES

•

CHARLES SANDERS PEIRCE
nazwa kierunku;

•

JOHN DEWEY (instrumentalizm)

WILLIAM JAMES (1842-1910)

CHARLES SANDERS PEIRCE
(1839-1914)

JOHN DEWEY (1859-1952)

Pragmatyzm i neopragmatyzm
- poglądy wspólne:



antyfundamentalizm, antyesencjalizm



poznanie rzeczywistości = konstrukcja
rzeczywistości;

rzeczywistość nie istnieje

(dla człowieka)

niezależnie od

umysłu i języka



relatywizm (kulturowy)



nie ma rzeczywistości transcendentnej

(pozahistorycznej, pozakulturowej)

ani

transcendentalnej

(pozaempirycznej)

gwarantującej

zrozumiałość świata i prawdę



Nie ma „tamtej strony dyskursu” (czysto
przedmiotowej)



liberalizm

Neopragmatyzm



Odmiana konstruktuwizmu, interpretacyjny
monizm, radykalny

interpretacjonizm

quasi-ontologiczny (to z czym obcujemy, to
nasze interpretacje)

ojciec-założyciel i. F. Nietzsche

zawisłość sensów nadawanych światu i tekstom
od naszych – ludzkich – interesów

•Neopragmatyzm i

literaturoznawstwo



RICHARD RORTY (filozof)



STANLEY FISH
(literaturoznawca)



RICHARD SHUSTERMANN (literaturoznawca i
estetyk)



WALTER BENN MICHAELS



STEVEN KNAPP

RICHARD RORTY (1931-2007)

POGLĄDY:



Teksty („zespół znaczków lub dźwięków”) nie mają esencjalnych
cech (śrubokręt)



Interpretacja użycie tekstu



Użycie umieszczenie tekstu w ważnym dla odbiorcy kontekście



Różne konteksty, bo różne cele czytelników; tyle interpretacji –
użyć, ile celów; wspólne cele wspólne interpretacje



Koherencja tekstu efekt aktu użycia



Cel użycia tekstu zmiana siebie

Krytyka metodyczna

(-)

//

krytyka natchniona

(+)

budująca

interesująca, niepokojąca,

inspirująca konstytucja
znaczenia w akcie użycia
(interpretacji

)

Krytyka etyczna

literatura i „edukacja

sentymentalna”

STANLEY FISH (1938 -

POGLĄDY:



Reader-Response Criticism (Teoria
czytelniczego rezonansu):

lata 60.: autor, tekst

czytelnik

ważne: jak tekst działa, bo

znaczenie

tekstu

zdarzenie

, lekturowe

doświadczenie

czytelnika

Później:



To

znaczenie

nie ma charakteru

indywidualnego



Żaden z tekstów wytworzonych przez
czytelnika nie jest tylko jego tekstem

//

„totalnemu i ogłupiającemu relatywizmowi”



WSPÓLNOTA INTERPRETACYJNA

(wspólne założenia, wartości, przekonania

oraz

instytucjonalne [akademickie] standardy,

konwencje, interesy i cele)

Inne tezy:



Nie ma żadnych stabilnych, prostych i
oczywistych literalnych znaczeń wypowiedzi,
tekstu ograniczających interpretację –
właściwe rozumienie zależy od uczestnictwa w
określonym uniwersum dyskursu (Is There a
Text In His Class?)



Rozpoznanie tekstu jako przynależnego do
jakiejś kategorii jest wcześniejsze od
rozpoznania jego cech konstytutywnych
jakoby tę przynależność fundujących

(Jak rozpoznać wiersz, gdy się go widzi?)

•wiersz „nazwiskowy”

Jacobs –Rosenbaum

Levin
Thorne
Hayes
Ohman (?)



B. ważna rola intencji autora

ale

„

Interpretacja jest źródłem tekstów,

faktów, autorów i intencji. Albo
mówiąc inaczej:
elementy, które były niegdyś
postrzegane jako rywalizujące o prawo
do ograniczenia interpretacji (tekst,
czytelnik, autor) są teraz postrzegane
jako wytwory interpretacji.”

Ostatnie lata – zmiana stanowiska