Kary, środki karne i środki zabezpieczające



Kara kryminalna to

osobista

dolegliwość ponoszona przez sprawcę jako

odpłata

za popełnione przestępstwo, wyrażająca

potępienie

popełnionego przez niego

czynu i wymierzana w imieniu państwa przez sąd.



Środki karne (dawniej „

kary dodatkowe

”) – inne obciążenia nałożone obok albo

zamiast kary na sprawcę w związku z popełnieniem przez niego przestępstwa
stanowiące

dodatkową odpłatę

ponoszoną ze względu na specyficzne cechy

popełnionego przestępstwa bądź

mające charakter prewencyjny



Środki probacyjne – środki związane z

poddaniem sprawcy próbie

(„

zawieszenie

”

całości lub części kary zagrażającej skazanemu pod warunkiem jego prawidłowego
funkcjonowania w społeczeństwie)



Środki zabezpieczające – mają na celu

zabezpieczenie

społeczeństwa przed

niebezpieczeństwem

ze strony osób naruszających prawo karne. Nie mają na celu

wymierzenie sprawiedliwości i potępienia sprawcy. Ich stosowanie

nie

opiera się na

zasadzie winy.



Środki zapobiegawcze –

środki przymusu karnoprocesowego

stosowane w celu

zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania

przez zapobieżenie uchylaniu się

oskarżonego od wymiaru sprawiedliwości oraz bezprawnemu utrudnianiu
postępowania, a także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego
nowego, ciężkiego przestępstwa.

Definicje



Kodeks karny (art. 32 kk):

1) grzywna,
2) ograniczenie wolności,
3) pozbawienie wolności,
4) 25 lat pozbawienia wolności,
5) dożywotnie pozbawienie wolności,
6) areszt wojskowy (art. 322 kk).



Kodeks karny skarbowy (art. 22 § 1 kks):

1 )Kara grzywny w stawkach dziennych,
2) kara ograniczenia wolności,
3) kara pozbawienia wolności.



Kodeks wykroczeń (art.: 18 kw):

1) areszt,
2) ograniczenie wolności.
3) grzywna,
4) nagana.

Kary kryminalne



Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności – podpisana,
ratyfikowana

Artykuł 2 – Prawo do życia:



ust. 1 Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie
pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego skazującego za przestępstwo,
za które ustawa przewiduje taką karę.

Protokół nr 6

– podpisany, ratyfikowny



Artykuł 2 – Kara śmierci w czasie wojny



Państwo może przewidzieć w swoich ustawach karę śmierci za czyny popełnione podczas wojny
lub w okresie bezpośredniego zagrożenia wojną; kara ta będzie stosowana jedynie w przypadkach
przewidzianych przez te ustawy i zgodnie z ich postanowieniami.

Protokół nr 13

– podpisany, nieratyfikowany



Artykuł 1 Zniesienie kary śmierci



Kara śmierci zostaje zniesiona. Nikogo nie wolno skazać na taką karę ani też kary takiej wykonać.



Artykuł 2 Zakaz odstępstw



Zakazuje się czynienia jakichkolwiek odstępstw od przepisów niniejszego Protokołu na podstawie
Artykułu 15 Konwencji (dopuszczalność odstępstw w okresie wojny

Kara śmierci – Prawo międzynarodowe
(I)

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych:
Art. 6
1. Każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia. Prawo to

powinno być chronione przez ustawę. Nikt nie może być
samowolnie pozbawiony życia.

2. W krajach, w których kara śmierci nie została zniesiona, wyrok

śmierci może być wydany jedynie za najcięższe zbrodnie, zgodnie
z ustawą, która obowiązywała w chwili popełnienia zbrodni i nie
narusza postanowień niniejszego Paktu i Konwencji o
zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa. Kara ta może być
wykonana tylko na podstawie prawomocnego wyroku wydanego
przez właściwy sąd. (…)

Nie można powoływać się na żadne postanowienie niniejszego

artykułu w celu opóźnienia lub niedopuszczenia do zniesienia
kary śmierci przez jakiekolwiek Państwo-Stronę niniejszego Paktu.

Kara śmierci – Prawo międzynarodowe
(II)



Przewidywały ją kodeksy karne z

1932 r.

(wprowadzona

większością 6:5 w komisji kodyfikacyjnej) i

1969



1988 r. – faktyczne moratorium

na wykonanie kary

śmierci w związku z toczącymi się pracami nad zmianą
prawa karnego (ostatnia egzekucja – Kraków,
21.04.1988)



1995

r. – moratorium ustawowe

– ustawa z dnia

12.07.1995 r. o zmianie Kodeksu karnego… - art. 5: W
okresie 5 lat od wejścia w życie ustawy nie wykonuje
się kary śmierci.



1.09.1998 r.

– wejście w życie kodeksu karnego nie

przewidującego kary śmierci

Kara śmierci – Prawo polskie

Kara śmierci – skuteczność

•

Badania:



wpływ bezpośredni

: badanie dynamiki zabójstw po

egzekucji – nie daje wyników jednoznacznych



badania porównawcze

(w czasie, w przestrzeni): jw.



badania ekonometryczne

– Isaac Ehrlich: każda egzekucja

„ratuje” życie 7 osobom w USA.



Ale:



a) ten sam skutek daje

kara dożywotniego pozbawienia

wolności;



za mało:

w latach 1991 wykonano w USA 14 egzekucji, w

2001 – 66, czyli uratowano 364 osoby; a roczna liczba
zabójstw w tym czasie spadła o 9000 (z 25.000 do 16.000);



c) zabójstwo jest

przestępstwem „rodzinnym”

i silnie

emocjonalnym (B. Hołyst: 44,3% ofiar – krewni i bliscy
sprawcy, a 20% - małżonkowie, 40,2% - znajomi)



Systemy wymiaru grzywny:



grzywna

kwotowa

(kodeks karny skarbowy, kodeks wykroczeń)



grzywna orzekana

w stawkach dziennych

(kodeks karny): 1) określenie liczby stawek

dziennych, 2) określenie wartości stawki dziennej



[KK:] Art. 33. § 1. Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek
oraz wysokość jednej stawki; jeżeli ustawa nie stanowi inaczej,

najniższa liczba stawek

wynosi 10, zaś najwyższa 360.



§ 2. Sąd może wymierzyć grzywnę

także obok kary pozbawienia wolności

wymienionej w

art. 32 pkt 3, jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub
gdy korzyść majątkową osiągnął.



§ 3. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki
osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe;

stawka dzienna nie może

być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2000 złotych



Art. 71. § 1. Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd może orzec grzywnę w
wysokości do 180 stawek dziennych, jeżeli jej wymierzenie na innej podstawie nie jest
możliwe; zawieszając wykonanie kary ograniczenia wolności sąd może orzec grzywnę w
wysokości do 90 stawek dziennych.



§ 2. W razie zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności,
grzywna orzeczona na podstawie § 1 nie podlega wykonaniu; kara pozbawienia wolności lub
ograniczenia wolności ulega skróceniu o okres odpowiadający liczbie uiszczonych stawek
dziennych z zaokrągleniem do pełnego dnia.

Kara grzywny

Art. 34. § 1. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ograniczenia wolności

trwa

najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy; wymierza się ją w miesiącach.

§ 2. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany:

1) nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,
2) jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd,
3) ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

Art. 35. § 1. Obowiązek określony w art. 34 § 2 pkt 2 polega na

wykonywaniu

nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne wskazanej przez sąd w
odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej,
organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną lub na rzecz
społeczności lokalnej, w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym.

§ 2. W stosunku do osoby zatrudnionej sąd, zamiast obowiązku określonego w § 1,

może orzec

potrącenie od 10 do 25% wynagrodzenia za pracę na rzecz Skarbu

Państwa albo na cel społeczny wskazany przez są

d; w okresie odbywania kary

skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy.

§ 3. Miejsce, czas, rodzaj lub sposób wykonywania obowiązku pracy, o którym

mowa w § 1, sąd określa po wysłuchaniu skazanego.

Art. 36. § 1. Wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może oddać skazanego

pod

dozór

kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo

organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie,
zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

§ 2. Wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może orzec wobec skazanego

obowiązki wymienione w art. 72§ 1 pkt 2, 3 lub 5 oraz § 2.

§ 3. Przepis art. 74 stosuje się odpowiednio.

Kara ograniczenia wolności

Art. 72. § 1. Zawieszając wykonanie kary, sąd może

zobowiązać skazanego do:

(…)
2)

przeproszenia

pokrzywdzonego,

3) wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na

utrzymanie innej osoby, [

alimentacja

]

(…)
5)

powstrzymania się od nadużywania

alkoholu lub używania

innych środków odurzających,

(…)
§ 2. Sąd może zobowiązać skazanego do

naprawienia

szkody

całości lub w części, chyba że orzekł środek karny wymieniony
w art. 39 pkt 5, albo do

uiszczenia świadczenia wymienioneg

w art. 39 pkt 7. [

świadczenie

pieniężne

]

Kara ograniczenia wolności -
obowiązki

Art. 323. § 1. Do żołnierzy nie stosuje się przepisu art. 34 § 2 pkt 1 i 2.
§ 2. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany:
1) nie może być mianowany na wyższy stopień wojskowy ani wyznaczony na wyższe

stanowisko służbowe,

2) nie może brać udziału w uroczystościach i paradach organizowanych w jednostce

wojskowej lub z udziałem jednostki.

§ 3. Wymierzając karę ograniczenia wolności wobec żołnierza innej służby niż

zasadnicza lub pełniona w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego, sąd
orzeka obowiązek pozostawania w określonym miejscu w czasie od zakończenia
zajęć służbowych do capstrzyku przez 2 dni w tygodniu, a może orzec potrącenie
od 5 do 15% miesięcznego uposażenia na wskazany przez sąd cel społeczny.

§ 4. Żołnierze zasadniczej służby wojskowej odbywają karę ograniczenia wolności w

wydzielonej jednostce wojskowej według zasad określonych w Kodeksie karnym
wykonawczym.

§ 5. Jeżeli skazany na karę ograniczenia wolności, według zasad określonych w § 1-4,

w chwili przystąpienia do jej wykonania w całości lub w części, przestał być
żołnierzem lub, w wypadku przewidzianym w art. 317 § 2, pracownikiem wojska,
sąd zamienia tę karę na karę ograniczenia wolności orzekaną według zasad
ogólnych.

Kara ograniczenia wolności
stosowana wobec żołnierzy

Art. 37. Kara pozbawienia wolności wymieniona w

art. 32 pkt 3

trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat;

wymierza się ją w miesiącach i latach.

Art. 322. § 1. Karą stosowaną wobec żołnierzy jest także

areszt wojskowy; do kary aresztu wojskowego stosuje
się odpowiednio przepisy o karze pozbawienia wolności.

§ 2. Kara

aresztu wojskowego trwa najkrócej miesiąc,

najdłużej 2 lata

; wymierza się ją w miesiącach i latach.

§ 3. Karę aresztu wojskowego odbywa się w

przeznaczonym do tego zakładzie karnym; w czasie
odbywania kary skazany podlega także szkoleniu
wojskowemu.

Kara pozbawienia wolności,
kara aresztu



Kara dożywotniego pozbawienia wolności nie
wyklucza starań o przedterminowe warunkowe
zwolnienie po odbyciu

25 lat

kary. Sąd może

wskazać

dłuższy, ale realistyczny

czas do

warunkowego zwolnienia.



Kary dożywotniego pozbawienia wolności nie
stosuje się wobec sprawcy, który w chwili
popełnienia przestępstwa

nie ukończył 18 lat



[KK:] Art. 54. § 2. Wobec sprawcy, który w czasie
popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie
orzeka się kary dożywotniego pozbawienia
wolności.

Kara dożywotniego pozbawienia
wolności, kara 25 lat pozbawienia
wolności



Kodeks karny (art. 39):

I) pozbawienie praw publicznych,
2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia

określonej działalności gospodarczej.

3) zakaz działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad

nimi.

4) obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,

zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca
pobytu bez zgody sądu,

5) zakaz wstępu na imprezę masową,
6) obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,

zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca
pobytu bez zgody sądu.

7) zakaz prowadzenia pojazdów,
8) przepadek,
9) obowiązek naprawienia szkody.
10) nawiązka.
11) świadczenie pieniężne,
12) podanie wyroku do publicznej wiadomości.
13) obniżenie stopnia wojskowego, wydalenie z zawodowej służby wojskowej, 3) degradacja (art.

324 k.k.).

Środki karne (I)



Kodeks karny skarbowy

1) dobrowolne poddanie się odpowiedzialności,
2) przepadek przedmiotów,
3) ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów,
4) przepadek osiągniętych korzyści majątkowych,
5) zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania

określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska,

6) podanie wyroku do publicznej wiadomości.
7) pozbawienie praw publicznych.



Kodeks wykroczeń

1) zakaz prowadzenia pojazdów.
2) przepadek przedmiotów.
3) nawiązka.
4) obowiązek naprawienia szkody,
5) podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczegóny

sposób,

6) inne środki karne określone przez ustawę (art. 28 § 1).

Środki karne (II)



Kodeks karny

1) warunkowe umorzenie postępowania karnego (art. 66 i nast. k.k.).
2) warunkowe zawieszenie wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności

nieprzekraczającej 2 lat, kary ograniczenia wolności i grzywny orzeczonej jako
kara samoistna (art. 69 i n. k.k.).

3) warunkowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolności (art. 77 i

nast. k.k.).

4) zwolnienie od reszty kary ograniczenia wolności (art. 83 k.k.) – nie ma okresu

próby

5) uznanie za wykonane niektórych środków karnych po upływie połowy okresu,

na który je orzeczono (art. 84) [pozbawienie praw publicznych, zakaz
prowadzenia pojazdów, zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania
określonego zawodu, prowadzenia określonej działalności gospodarczej.] – nie
ma okresu próby.



Kodeks karny skarbowy:

1) warunkowe umorzenie postępowania karnego,
2) warunkowe zawieszenie wykonania kary,
3) warunkowe zwolnienie (art. 22 § 2).

Środki probacyjne



Kodeks karny

A. środki o charakterze leczniczo-rehabilitacyjnym
1. umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym.
2) umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne (???)
3) umieszczenie sprawcy w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego (???)
4) leczenie ambulatoryjne lub rehabilitacja skazanego uzależnionego w placówce leczniczo-rehabilitacyjnej
5) umieszczenie sprawcy przestępstwa przeciwko wolności seksualnej popełnionego w związku z zakłóceniem jego

czynności psychicznych o podłożu seksualnym, innym niż choroba psychiczna po odbyciu kary pozbawienia wolności w
zakładzie zamkniętym albo skierowanie go na leczenie ambulatoryjne

B. środki o charakterze administracyjnym
1) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności

gospodarczej.

2) zakaz działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi.
3) obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z

określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,

4) zakaz wstępu na imprezę masową,
5) obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z

określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.

6) zakaz prowadzenia pojazdów,
7) przepadek,



Kodeks karny skarbowy:

1) umieszczenie w zakładzie zamkniętym,
2) umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym,
3) umieszczenie w zakładzie karnym, w którym stosuje się środki lecznicze lub rehabilitacyjne,
^) umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego,
5) skierowanie do placówki leczniczo-rehabilitacyjnej.
6) przepadek przedmiotów,
7) Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania a określonego zawodu lub zajmowania

określonego stanowiska,

Środki zabezpieczające



Zasada indywidualizacji kary

– Art. 55. Okoliczności wpływające na wymiar kary

uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą.



W razie wymierzenia kary więcej niż jednemu
sprawcy okoliczności zarówno obciążające, jak i
łagodzące nie wywierają skutku na sprawców, do
których się nie odnoszą,



Akcentowanie potrzeby dostosowania wymierzanej
kary do cech osobowości konkretnego sprawcy,
charakteru jego motywów, sposobu działania,
podatności na oddziaływanie prewencyjne kary
(prewencja indywidualna).

Zasady sądowego wymiaru kary
(II):

Art. 3. Kary oraz inne środki przewidziane w tym kodeksie stosuje się z uwzględnieniem zasad

humanitaryzmu, w szczególności z poszanowaniem godności człowieka.

Art. 53. § 1. Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę,

bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej
szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w
stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej
społeczeństwa.

§ 2. Wymierzając karę, sąd uwzględnia w szczególności motywację i sposób zachowania się sprawcy,

popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim, rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy
obowiązków, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa, właściwości i warunki osobiste
sprawcy, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a
zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu
sprawiedliwości, a także zachowanie się pokrzywdzonego.

§ 3. Wymierzając karę sąd bierze także pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji

pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu przed
sądem lub prokuratorem.



Art. 58. § 1. Jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, sąd orzeka karę pozbawienia
wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny
nie może spełnić celów kary.



§ 2. Grzywny nie orzeka się, jeżeli dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub możliwości
zarobkowe uzasadniają przekonanie, że sprawca grzywny nie uiści i nie będzie jej można ściągnąć w
drodze egzekucji.

Dyrektywy sądowego wymiaru
kary



Dyrektywa humanitaryzmu kary

– nie wolno wymierzyć kary

niehumanitarnej lub naruszającej godność człowieka. Zakładamy, że
kary kryminalne mogą być niehumanitarne w szczególnych
okolicznościach.



Dyrektywa stopnia winy

– dolegliwość kary nie może przekraczać

stopnia winy. Inne dyrektywy mogą obniżać karę.



Uwzględnienie stopnia szkodliwości społecznej czynu

– kara nie

może być niższa od szkodliwości społecznej czynu



Uwzględnienie potrzeb prewencji indywidualnej i pozytywnej
prewencji generalnej;



W stosunku do nieletniego i młodocianego

– pierwszeństwo

prewencji indywidualnej pozytywnej – wychowania, zmiana hierarchii
dyrektyw



Dyrektywa pierwszeństwa kar wolnościowych



Uwzględnienie możliwości finansowych skazanego przy
wymiarze kary grzywny

Poszczególne dyrektywy



Art. 4 § 2. Skazany zachowuje prawa i wolności obywatelskie. Ich
ograniczenie może wynikać

jedynie z ustawy oraz z wydanego na jej

podstawie prawomocnego orzeczenia



Sytuację prawną skazanych określają:

ratyfikowane umowy

międzynarodowe, konstytucja i ustawy, w tym kodeks karny wykonawczy.



Art. 91. Konstytucji



Ratyfikowana umowa międzynarodowa

, po jej ogłoszeniu w Dzienniku

Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,

stanowi część krajowego porządku

prawnego i jest bezpośrednio stosowana

, chyba że jej stosowanie jest

uzależnione od wydania ustawy.



Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w

ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą

, jeżeli ustawy tej nie da się

pogodzić z umową.



3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy
konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione
jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z
ustawami.

I. Zasada ustawowego
ograniczenia korzystania z praw i
wolności jednostki



Prawo międzynarodowe:



konwencje mające charakter wiążący

: Pakt Praw Osobistych i

Politycznych z 1966 r., konwencja przeciw torturom i innym
formom okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania i
karania z 1984 r. – wraz z protokołami fakultatywnymi (np.
Krajowy Mechanizm Prewencji) – system ONZ; Europejska
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z
1950 r., Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz
nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu z 1987
r. – wraz z protokołami fakultatywnymi – system Rady Europy



akty „miękkiego” prawa międzynarodowego

Zwłaszcza Wzorcowe Reguły Minimum Postępowania z Więźniami

(1984, ONZ), Zalecenia Rec (2006)2 Komitetu Ministrów do
państw członkowskich Rady Europy w sprawie Europejskich Reguł
Więziennych (2006, Rada Europy)

Akty prawa
międzynarodowego

Art. 40. Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu

traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych.

Art. 41. 1.Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą.

Pozbawienie lub

ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie

2. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w

celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. O pozbawieniu wolności powiadamia się
niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności.

3. Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o

przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do
dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji
sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z
przedstawionymi zarzutami.

4. Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.
5. Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.
Art. 42. 1.

Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą

kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia

. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu

za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego.

2. Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich

stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w
ustawie korzystać z obrońcy z urzędu.

3. Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym

wyrokiem sądu.

Konstytucja RP



Art. 1 § 2. KKW: W postępowaniu wykonawczym

w kwestiach nie

uregulowanych

w niniejszym kodeksie stosuje się odpowiednio

przepisy

Kodeksu postępowania karnego



Kodeks karny wykonawczy

odnosi

się

także

do kodeksu postępowania

cywilnego



Kary, środki karne i środki zabezpieczające a także środki probacyjne
oraz podstawowe zasady ich stosowania określone są w

kodeksie

karnym



Środki przymusu stosowane wobec osób zatrzymanych i osadzonych
określane są w ustawach regulujących uprawnienia i obowiązki
poszczególnych służb (np.

w ustawie o Służbie Więziennej

)



Drobniejsze

sprawy o charakterze organizacyjno-porządkowym mogą

być regulowane aktami rangi podustawowej

(np. Regulamin

organizacyjno-porządkowy wykonywania kary pozbawienia wolności,
Regulamin organizacyjno-porządkowy wykonywania tymczasowego
aresztowania – 2003)

Akty prawa krajowego



Artykuł 3 EKPCZ– Zakaz tortur: Nikt nie może być
poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu
traktowaniu albo karaniu.



Art. 40. Konstytucji RP: Nikt nie może być poddany
torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub
poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się
stosowania kar cielesnych.



Art. 4. § 1. KKW: Kary, środki karne, zabezpieczające
i zapobiegawcze wykonuje się w sposób humanitarny,

z poszanowaniem godności ludzkiej skazanego

Zakazuje się stosowania tortur lub nieludzkiego albo
poniżającego traktowania i karania skazanego.

II. Zasada poszanowania
godności ludzkiej skazanego



Europejskie Reguły Więzienne:

1. Wszystkie osoby pozbawione wolności są traktowane

z poszanowaniem ich

praw człowieka.

3. Restrykcje nałożone na osoby pozbawione wolności są ograniczone do

koniecznego minimum i proporcjonalne do uzasadnionego celu, dla którego
zostały nałożone.

49. Porządek w zakładzie utrzymywany jest z uwzględnieniem wymogów […]

stworzenia więźniom warunków życiowych respektujących ludzką godność

[…].



Wzorcowe reguły minimum postępowania z więźniami



31. Kary cielesne, kara osadzenia w ciemnicy oraz

wszelkie kary okrutne,

nieludzkie i poniżające są zakazane całkowicie jako sankcje za przekroczenia
dyscyplinarne

60 (1)

Kształtując reżym danego zakładu powinno się dążyć do redukowania

wszelkich różnic między życiem więziennym a życiem na wolności,

aby tym

samym nie przyczynić się do osłabienia odpowiedzialności więźniów lub
poszanowania dla ich godności osoby ludzkiej.

„Miękkie” prawo
międzynarodowe



Zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania wyraża
fundamentalną wartość demokratycznych społeczeństw. Zakaz ten jest bezwzględny i nie
może być uchylony, nawet w wyjątkowych sytuacjach ani bez względu na wcześniejsze
zachowanie ofiary



Złe traktowanie musi osiągnąć określony stopień dotkliwości, by mogło być ocenione z
punktu widzenia art. 3



Ocena minimalnego stopnia dolegliwości jest względna; musi być oceniona przy
uwzględnieniu okoliczności każdej sprawy. Chodzi o takie okoliczności jak: natura i kontekst
tego traktowania, sposób i metody jego wykonywania, czas trwania, jego konsekwencje
fizyczne, psychiczne, a w niektórych przypadkach płeć, wiek oraz stan zdrowia ofiary



Należy uwzględnić czy celem traktowania było upokorzenie lub poniżenie danej osoby i, czy
oceniając jego konsekwencje, miało ono niekorzystny wpływ na osobowość danej osoby tak,
że nie da się tego pogodzić z art. 3



Jednakże nawet brak takiego zamiaru, nie może całkowicie wykluczyć stwierdzenia
naruszenia art. 3



Traktowanie może być uznane za „nieludzkie”, jeżeli było ono dokonywane z premedytacją,
było stosowane przez wiele godzin i spowodowało albo faktyczne uszkodzenie ciała, albo
intensywne fizyczne i psychiczne cierpienie



Wchodzące w grę cierpienie i poniżenie musi w każdym razie wykraczać poza nieunikniony
element cierpienia i poniżenia związanego z daną formą zgodnego z prawem traktowania
lub karania

Orzecznictwo Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka



Traktowanie może być uznane za poniżające, jeżeli wzbudza w ofierze uczucie
strachu, cierpienia, niepokoju czy poczucie niższości lub udręczenia zdolne ją
upokorzyć i poniżyć



Każde zastosowanie siły wobec osoby pozbawionej wolności, o ile nie jest
konieczne ze względu na jej zachowanie, stanowi naruszenie jej godności i co
do zasady art. 3. Inaczej mówiąc, użycie wobec osoby pozbawionej wolności
siły fizycznej, do czego nie upoważnia jej zachowanie, to zamach na ludzką
godność, stanowiący naruszenie wolności zagwarantowanej w art. 3 Konwencji



Na państwie spoczywa obowiązek przedstawienia przekonujących
dokumentów, iż użycie siły, które doprowadziło do licznych i poważnych
obrażeń osoby nie było nadmierne



Państwo musi zapewnić, by osoba pozbawiona wolności miała zapewnione
warunki, które są zgodne z poszanowaniem jej godności ludzkiej, oraz by
rodzaj i sposób wykonywania tego środka nie poddawał jej cierpieniu lub
trudowi przekraczającemu nieunikniony poziom związany z izolacją, oraz
biorąc pod uwagę praktyczne wymagania pozbawienia wolności, jej zdrowie i
dobre samopoczucie były odpowiednio zabezpieczone, przez między innymi
zapewnienie koniecznej opieki lekarskiej

Orzecznictwo Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka



Europejskie Reguły Więzienne:

2. Osoby pozbawione wolności zachowują wszystkie

prawa, których nie zostały pozbawione zgodnie z
prawem w orzeczeniu skazującym je lub zatrzymującym
w areszcie.



Art. 5. § 1. KKW: Skazany jest podmiotem określonych w
niniejszym kodeksie praw i obowiązków.



Zasada ta odnosi się także do tymczasowo
aresztowanych (art. 242 § 1 kkw)



Skazany jest stroną w postępowaniu przed sądem.



Skazanemu przysługują środki prawne służące do obrony
przed krzywdzącymi go działaniami organów
postępowania wykonawczego.

III. Zasada podmiotowego
traktowania skazanego



Art. 6. § 1. Skazany może składać wnioski o
wszczęcie postępowania przed sądem i

brać

w nim udział jako strona

oraz

wnosić

zażalenia na postanowienia wydane w
postępowaniu wykonawczym

, chyba że

ustawa stanowi inaczej.



KKW wymienia ok. 40 rodzajów spraw, w
których rozstrzyga sąd w toku postępowania
wykonawczego

Zażalenie na postanowienie
sądu



Prawo do obrony materialnej i formalnej



Art. 42. ust. 2 Konstytucji: Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne,
ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności
wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu.



Obrona materialna: całokształt uprawnień skazanego, które umożliwiają mu odpieranie
zarzutów i prezentowanie własnych racji.



Obrona formalna: o prawo do korzystania z pomocy obrońcy



Art. 7. § 1. Skazany może zaskarżyć do sądu decyzję organu wymienionego w art. 2 pkt 3-
6 i 10 z powodu jej niezgodności z prawem, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

§ 2.

Skargi rozpoznaje sąd właściwy zgodnie z art. 3.

W sprawach dotyczących odbywania

kary pozbawienia wolności

, kary aresztu, kary porządkowej, środka przymusu skutkującego

pozbawienie wolności, wykonywania orzeczenia o warunkowym przedterminowym
zwolnieniu oraz środka zabezpieczającego polegającego na umieszczeniu w zakładzie
zamkniętym

sądem właściwym jest sąd penitencjarny

§ 3. Skarga na decyzję, o której mowa w § 1, przysługuje skazanemu w terminie 7 dni od

dnia ogłoszenia lub doręczenia decyzji; decyzję ogłasza się lub doręcza wraz z
uzasadnieniem i pouczeniem o przysługującym skazanemu prawie, terminie i sposobie
wniesienia skargi.

Skargę wnosi się do organu, który wydał zaskarżoną decyzję. Jeżeli

organ, który wydał zaskarżoną decyzję, nie przychyli się do skargi, przekazuje ją wraz z
aktami sprawy bezzwłocznie do właściwego sądu.

§ 4. Sąd powołany do rozpoznania skargi

może wstrzymać wykonanie zaskarżonej decyzji

Odmowa wstrzymania nie wymaga uzasadnienia.

§ 5. Po rozpoznaniu skargi sąd orzeka o utrzymaniu w mocy, uchyleniu albo zmianie

zaskarżonej decyzji; na postanowienie sądu zażalenie nie przysługuje.

Prawo do skargi do sądu:



Właściwość miejscowa: sąd, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji
albo sąd penitencjarny



Strony: skazany i prokurator



Sąd orzeka z urzędu lub na wniosek (na piśmie lub ustny)



Skład jednoosobowy



Sąd orzeka postanowieniem



Niestawiennictwo stron na posiedzeniu nie wstrzymuje rozpoznania sprawy
(wyjątek: niestawiennictwo obrońcy w wypadku obrony obligatoryjnej,
chyba że sąd rozstrzyga na korzyść skazanego albo zgodnie z wnioskiem;
obowiązkowy udział kuratora, o ile sąd uzna to za konieczne)



Art. 23. § 1. Sąd może zarządzić sprowadzenie skazanego na posiedzenie
sądu.

§ 2. Sąd może zlecić przesłuchanie skazanego sądowi wezwanemu, w

którego okręgu skazany przebywa.

§ 3. Jeżeli postępowanie sądowe dotyczy skazanego pozbawionego wolności,

posiedzenie może odbyć się w zakładzie, w którym on przebywa.

Postępowanie przed
sądem



Art. 20. § 1. W postępowaniu wykonawczym sąd orzeka
jednoosobowo.



§ 2. Zażalenie wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone
postanowienie; zostaje ono przekazane bezzwłocznie
zarządzeniem wraz z aktami sprawy do sądu wyższej
instancji,

chyba że sąd orzekający w tym samym składzie

przychyli się do zażalenia [dewolutywność względna]



§ 3. Sąd wyższej instancji rozpoznaje zażalenie jednoosobowo.



Art. 9. § 2. Orzeczenie staje się wykonalne

z chwilą

uprawomocnienia

, chyba że ustawa stanowi inaczej.

[

suspensywność

]



Stronom nie przysługuje kasacja od postanowień. Takie
uprawnienie ma RPO i Prokurator Generalny (art. 521 KPK)

Postępowanie odwoławcze



Art. 6. kkw

§ 2. Skazany może składać

wnioski, skargi i prośby do

organów wykonujących orzeczenie

§ 3. Jeżeli wnioski, o których mowa w § 1 i 2, oraz

skargi i prośby, o których mowa w § 2, oparte są na
tych samych podstawach faktycznych, właściwy
organ może wydać zarządzenie o pozostawieniu ich
bez rozpoznania.



Skazany ma prawo korzystać z innych środków
prawnych na zasadach ogólnych (skargi
konstytucyjnej, skarg do RPO i organów
międzynarodowych, w tym Trybunału w Strasburgu)

Prawo do składania wniosków,
skarg i próśb

Art. 8. § 1. KKW: W postępowaniu wykonawczym skazany

może korzystać z pomocy obrońcy

ustanowionego w tym postępowaniu

§ 2. W postępowaniu przed sądem skazany musi mieć obrońcę

[obrona obligatoryjna]

, jeżeli:

1) jest głuchy, niemy lub niewidomy,
2) zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności,
3) nie ukończył 18 lat,
4) nie włada językiem polskim.
§ 3. Skazany pozbawiony wolności może porozumiewać się ze swoim obrońcą lub

pełnomocnikiem będącym adwokatem lub radcą prawnym podczas nieobecności innych
osób. Korespondencja z tymi osobami nie podlega cenzurze i zatrzymaniu, a rozmowy w
trakcie widzeń i telefoniczne nie podlegają kontroli. Nadzór nad korespondencją z obrońcą
może być wykonany przez otwarcie listu wyłącznie wtedy, gdy zachodzi uzasadnione
podejrzenie, że list zawiera przedmioty, których dotyczy zakaz posiadania, przechowywania,
przekazywania, przesyłania lub obrotu. Czynności otwarcia dokonuje się w obecności
skazanego i zawiadamia się o niej sędziego penitencjarnego, podając jej powód i wynik.
Przepis art. 225 § 3 Kodeksu postępowania karnego stosuje się odpowiednio.

Art. 77. KPK Oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców.
Art. 78. § 1. KPK Oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby mu wyznaczono

obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów
obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.

Art. 81. § 1. KPK Jeżeli w warunkach określonych w art. 78 § 1, art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80

oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy
wyznacza mu obrońcę z urzędu.

[obrona z urzędu]

Prawo do korzystania z pomocy
obrońcy



Europejskie Reguły Więzienne

Inspekcja rządowa
92. Więzienia poddawane są regularnej inspekcji instytucji

rządowych w celu stwierdzenia, czy są one zarządzane zgodnie z
wymogami standardów krajowego i międzynarodowego prawa oraz
z ich przepisami.



Niezależny monitoring
93.1 Warunki osadzenia i traktowania więźniów monitorowane są

przez niezależny podmiot lub podmioty, a ich ustalenia podawane
są do publicznej wiadomości.

93.2 Wspiera się współpracę tych niezależnych podmiotów

monitorujących z organizacjami międzynarodowymi uprawnionymi
do wizytowania więzień.

IV. Zasada sądowej kontroli
pozasądowych organów postępowania
wykonawczego



Art. 3. § 1.

Sąd, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji,

jest właściwy również w postępowaniu dotyczącym wykonania
tego orzeczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej

§ 2. W sprawach zastrzeżonych w niniejszym kodeksie dla sądu

penitencjarnego

właściwy jest ten sąd penitencjarny, w

którego okręgu przebywa skazany

, chyba że ustawa stanowi

inaczej. Sądem penitencjarnym jest sąd okręgowy.

§ 3. W stosunku do osób skazanych przez sąd wojskowy, w

sprawach określonych w § 2, orzeka

wojskowy sąd

garnizonowy.



Na czynności komornika

przysługuje skarga do sądu

rejonowego (art. 767 § 1 KPC),

na decyzje administracyjne

postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i
zabezpieczającym – skarga do sądu administracyjnego



Sędzia penitencjarny:

jest organem nadzoru penitencjarnego

(art. 32-36 kkw) oraz wydaje decyzje w zakresie stosowania
niektórych środków w toku wykonania kary pozbawienia
wolności.

Sąd



Kurator sądowy



Kuratorzy sądowi:

zawodowi i społeczni

(art. 2 ust. 1 ust. o kuratorach

sądowych).

dla dorosłych

– sprawy karne,

k. rodzinni

– sprawy rodzinne i

nieletnich (art. 2 ust. 2).



Zadania kuratorów sądowych



Sprawowanie

dozorów

nad skazanymi warunkowo zwalnianymi z zakładów

karnych oraz nad skazanymi na karę pozbawienia wolności, wobec których
zastosowano warunkowe zawieszenie kary pozbawienia wolności.



Organizacja i kontrola nad wykonywaniem

kary ograniczenia wolności



Udzielanie

pomocy postpenitencjarnej

skazanym, ich rodzinom oraz

pokrzywdzonym w przestępstwach i ich rodzinom.



Przeprowadzanie na zlecenie sądu i innych organów (np. prokuratury,
zakładów karnych)

wywiadów środowiskowych

(w tym wywiadów dotyczących

oskarżonych, przeprowadzanych w postępowaniu karnym).



Sądowy organ egzekucyjny:



sąd rejonowy,



komornik

Organy związane z sądem:
kurator sądowy, sądowy organ
egzekucyjny



Organy postępowania wykonawczego



Art. 2. Organami postępowania wykonawczego są:

(…)
5) dyrektor zakładu karnego, aresztu śledczego, a także dyrektor

okręgowy i Dyrektor Generalny Służby Więziennej albo osoba
kierująca innym zakładem przewidzianym w przepisach prawa
karnego wykonawczego [dyrektor publicznego zoz – zakładu
psychiatrycznego i leczenia odwykowego] oraz komisja
penitencjarna,

7) sądowy lub administracyjny organ egzekucyjny,
8) urząd skarbowy,
9) odpowiedni terenowy organ administracji rządowej lub samorządu

terytorialnego,

10) inny organ uprawniony przez ustawę do wykonywania orzeczeń.



Komisja penitencjarna:

Organy pozasądowe podlegające
kontroli sądowej

Art. 75. § 1. W zakładach karnych działają komisje penitencjarne.
§ 2. W skład komisji penitencjarnej dyrektor zakładu karnego powołuje funkcjonariuszy i pracowników tego zakładu. Do udziału w

pracach komisji, z głosem doradczym, dyrektor może zapraszać także inne osoby godne zaufania, zwłaszcza przedstawicieli
stowarzyszeń, fundacji, organizacji i instytucji, o których mowa w art. 38 § 1, oraz kościołów i innych związków wyznaniowych.

Art. 76. § 1. Do zakresu działania komisji penitencjarnej należy:
1) kierowanie skazanego do właściwego zakładu karnego, jeżeli nie określił tego sąd w wyroku,
2) kierowanie skazanego do określonego systemu odbywania kary, jeżeli nie określił tego sąd w wyroku,
3) ustalanie indywidualnych programów oddziaływań na skazanego i dokonywanie ocen ich wykonywania,
4) dokonywanie ocen okresowych postępów skazanego w resocjalizacji,
5) kwalifikowanie skazanych do nauczania w szkołach i na kursach,
6) kwalifikowanie skazanych, o których mowa w art. 84 § 2, do zakładów karnych dla młodocianych oraz skazanych, o których

mowa w art. 96 § 3, do odbywania kary w oddziałach terapeutycznych,

7) kwalifikowanie skazanego, o którym mowa w art. 88 § 4, jako wymagającego osadzenia w zakładzie karnym typu

zamkniętego w warunkach zapewniających ochronę społeczeństwa i bezpieczeństwo zakładu, oraz wymienionego w art. 88
§ 3, jako wymagającego osadzenia w tym zakładzie w wyznaczonym oddziale lub celi oraz dokonywanie, co najmniej raz na 3
miesiące, weryfikacji tych decyzji,

8) weryfikowanie indywidualnych programów oddziaływania albo indywidualnych programów terapeutycznych, a także

kierowanie i wycofywanie skazanych z oddziałów terapeutycznych,

9) wyrażanie opinii w sprawach przyznania skazanemu przepustki, o której mowa w art. 91 pkt 7 lub art. 92 pkt 9, oraz nagrody,

o której mowa w art. 138 § 1 pkt 7 lub 8, wówczas gdy są one udzielane:

a) po raz pierwszy,
b) po przerwie trwającej dłużej niż 6 miesięcy,
c) po powstaniu istotnych zmian w sytuacji prawnej lub rodzinnej skazanego,
10) wyrażanie opinii w sprawach:
a) przyznania nagrody, o której mowa w art. 138 § 1 pkt 7 lub 8, skazanemu skierowanemu do odbywania kary w zakładzie

karnym typu zamkniętego,

b) projektu porządku wewnętrznego zakładu karnego oraz zmiany tego porządku,
c) innych przekazanych jej przez dyrektora,
11) podejmowanie decyzji w sprawie korzystania przez skazanego z uprawnień określonych w art. 107 oraz zwolnienia z

wykonywania pracy, na podstawie art. 121 § 7,

12) wykonywanie innych zadań przewidzianych w ustawie i w przepisach wydanych na jej podstawie.
§ 2. Jeżeli decyzja komisji penitencjarnej w przedmiocie klasyfikacji jest sprzeczna z prawem, o jej zmianie lub uchyleniu orzeka

sąd penitencjarny; art. 7 § 5 stosuje się odpowiednio.

§ 3. W wypadku określonym w § 2 decyzję komisji penitencjarnej może także uchylić dyrektor okręgowy Służby Więziennej albo

Dyrektor Generalny Służby Więziennej.

Komisja penitencjarna



Organem egzekucyjnym w zakresie egzekucji
administracyjnej należności pieniężnych jest w zasadzie
naczelnik urzędu skarbowego



W zakresie egzekucji administracyjnej obowiązków o
charakterze niepieniężnym organem egzekucyjnym jest



wojewoda,



właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego w
zakresie zadań własnych, zadań zleconych i zadań z
zakresu administracji rządowej,



inny organ administracji publicznej



Organem postępowania wykonawczego w sprawach
skarbowych jest także urząd celny i Izba Celna

Administracyjny organ
egzekucyjny, urząd skarbowy,
organ administracji

Art. 7. § 1.

Skazany może zaskarżyć do sądu decyzję organu

wymienionego w art. 2 pkt 3-6 i 10 z powodu jej niezgodności z
prawem,

jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.



§ 2. Skargi rozpoznaje sąd właściwy zgodnie z art. 3. W sprawach
dotyczących odbywania kary pozbawienia wolności, kary aresztu, kary
porządkowej, środka przymusu skutkującego pozbawienie wolności,
wykonywania orzeczenia o warunkowym przedterminowym zwolnieniu
oraz środka zabezpieczającego polegającego na umieszczeniu w
zakładzie zamkniętym sądem właściwym jest sąd penitencjarny.



[Art. 3. § 1. Sąd, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji, jest
właściwy również w postępowaniu dotyczącym wykonania tego
orzeczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.



§ 2. W sprawach zastrzeżonych w niniejszym kodeksie dla sądu
penitencjarnego właściwy jest ten sąd penitencjarny, w którego okręgu
przebywa skazany, chyba że ustawa stanowi inaczej. Sądem
penitencjarnym jest sąd okręgowy.]

Rozpatrywanie skarg na
działalność organów
pozasądowych

Art. 32. Nadzór

nad legalnością i prawidłowością

wykonywania kary pozbawienia wolności, kary aresztu, tymczasowego

aresztowania, zatrzymania oraz środka zabezpieczającego związanego z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym, a
także kar porządkowych i środków przymusu skutkujących pozbawienie wolności sprawuje sędzia penitencjarny.

Art. 33. § 1.

Sędzia penitencjarny wizytuje zakłady karne

, areszty śledcze oraz inne miejsca, w których przebywają

osoby pozbawione wolności. Ma on prawo wstępu w każdym czasie, bez ograniczeń, do tych zakładów, aresztów i
miejsc oraz poruszania się po ich terenie, przeglądania dokumentów i żądania wyjaśnień od administracji tych
jednostek.

§ 2. Sędzia penitencjarny ma prawo przeprowadzania podczas nieobecności innych osób rozmów z osobami

pozbawionymi wolności oraz badania ich wniosków, skarg i próśb.

Art. 34. § 1.

Sędzia penitencjarny uchyla sprzeczną z prawem decyzję organu wymienionego w art. 2 pkt 5 i 6, o ile

dotyczy ona osoby pozbawionej wolności.

§ 2. Na decyzję sędziego skazanemu i organom określonym w § 1 przysługuje skarga do sądu penitencjarnego, w którego

okręgu wydano decyzję.

§ 3. Przepisy art. 7 § 3-5 stosuje się odpowiednio.
§ 4.

W wypadku stwierdzenia niezgodnego z prawem pozbawienia wolności, sędzia penitencjarny niezwłocznie

zawiadamia o tym organ, do którego dyspozycji osoba pozbawiona wolności pozostaje, a w wypadku odbywania przez
nią kary lub wykonywania wobec niej środka, o którym mowa w art. 32 – organ, który skierował orzeczenie do
wykonania, a w razie potrzeby zarządza zwolnienie takiej osoby.

Art. 35. § 1. Jeżeli zdaniem sędziego penitencjarnego zachodzi potrzeba wydania decyzji nie należącej do jego

właściwości, a w szczególności decyzji o charakterze administracyjnym

, przekazuje on swoje spostrzeżenia wraz z

odpowiednimi wnioskami właściwemu organowi.

§ 2. Organ wymieniony w § 1 zawiadamia sędziego penitencjarnego, w terminie 14 dni albo w innym wyznaczonym przez

sędziego terminie, o zajętym stanowisku. Jeżeli sędzia penitencjarny uzna to stanowisko za niezadowalające,
przedstawia sprawę organowi nadrzędnemu nad organem wymienionym w § 1; organ nadrzędny zawiadamia sędziego
o sposobie załatwienia sprawy.

§ 3. W wypadku powtarzania się rażących uchybień w funkcjonowaniu zakładu karnego, aresztu śledczego lub innego

miejsca, w którym przebywają osoby pozbawione wolności, albo gdy istniejące w nim warunki nie zapewniają
poszanowania praw osób tam przebywających,

sędzia penitencjarny występuje do właściwego organu nadrzędnego z

wnioskiem o usunięcie w określonym terminie istniejących uchybień

. Jeżeli w wymienionym terminie uchybienia te nie

zostały usunięte, sędzia penitencjarny występuje z wnioskiem do właściwego ministra o zawieszenie działalności bądź
likwidację w całości lub w części określonego zakładu, aresztu lub miejsca.

Nadzór penitencjarny

Art. 38. § 1. KKW: W

wykonywaniu

kar, środków karnych,

zabezpieczających i zapobiegawczych, w szczególności
związanych z pozbawieniem wolności, mogą
współdziałać stowarzyszenia, fundacje, organizacje oraz
instytucje, których celem działania jest realizacja zadań
określonych w niniejszym rozdziale, jak również kościoły
i inne związki wyznaniowe oraz osoby godne zaufania.

§ 2. Podmioty, o których mowa w § 1, mogą w

porozumieniu z dyrektorem zakładu karnego lub aresztu
śledczego uczestniczyć w prowadzeniu

działalności

resocjalizacyjnej, społecznej, kulturalnej, oświatowej,
sportowej i religijnej

w tych zakładach lub aresztach.

V. Zasada udziału społeczeństwa w
wykonywaniu orzeczeń oraz pomocy w
społecznej readaptacji skazanych



Art. 39. § 1. Przedstawiciele stowarzyszeń, fundacji, organizacji i instytucji, o
których mowa w art. 38 § 1, kościołów i innych związków wyznaniowych oraz
osoby godne zaufania mogą uczestniczyć w radach oraz innych organach
kolegialnych -- powoływanych przez Prezesa Rady Ministrów, Ministra
Sprawiedliwości lub podległe mu organy albo wojewodów -- których zadaniem
jest świadczenie pomocy skazanym i ich rodzinom albo koordynowanie
współdziałania społeczeństwa z zakładami karnymi i aresztami śledczymi.
Przedstawiciele ci oraz osoby godne zaufania mogą też uczestniczyć w
społecznej kontroli nad wykonywaniem kar, środków karnych,
zabezpieczających i zapobiegawczych.



§ 2. Prezes Rady Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy
zakres i tryb uczestnictwa podmiotów wymienionych w art. 38 § 1 w
wykonywaniu kar i środków karnych oraz zabezpieczających i
zapobiegawczych, a także społecznej kontroli, o której mowa w § 1,
uwzględniając w szczególności cele, jakim powinno służyć uczestnictwo tych
podmiotów w zakresie zapobiegania przestępczości i readaptacji społecznej,
warunki, jakim powinien odpowiadać przedstawiciel podmiotu, oraz charakter
uczestnictwa.

Udział przedstawicieli
społeczeństwa w pracach komisji
rządowych

Rada Główna do Spraw Społecznej
Readaptacji i Pomocy Skazanym



Art. 40. § 1. W

celu koordynowania

współdziałania organów państwowych i

przedstawicieli społeczeństwa w zapobieganiu przestępczości i wykonywaniu orzeczeń
oraz w celu świadczenia pomocy w readaptacji społecznej, a także wykonywania kontroli
społecznej i dokonywania oceny polityki penitencjarnej, Prezes Rady Ministrów powołuje
Radę Główną do Spraw Społecznej Readaptacji i Pomocy Skazanym, zwaną dalej "Radą
Główną".



§ 2. W skład Rady Głównej wchodzą przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości, Ministrów:
Sprawiedliwości, Pracy i Polityki Socjalnej, Zdrowia i Opieki Społecznej, Edukacji
Narodowej, Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Obrony Narodowej, a także Policji i
Służby Więziennej. W skład Rady Głównej

mogą też wchodzić przedstawiciele

stowarzyszeń, fundacji, organizacji i instytucji, o których mowa w art. 38 § 1, kościołów i
innych związków wyznaniowych, a także związków zawodowych i samorządu
zawodowego, przedstawiciele nauki oraz osoby godne zaufania, mogące przyczynić się
do realizacji celów wymienionych w § 1.



§ 3. Stosownie do potrzeb, wojewoda może powołać terenowe rady do spraw społecznej
readaptacji i pomocy skazanym, zwane dalej "radami terenowymi". Do składu rady
terenowej zaprasza się również przedstawicieli organów odpowiedniego szczebla, o
których mowa w § 2, a także organów samorządu terytorialnego.

Do uczestniczenia w

pracach rady terenowej można zaprosić również przedstawicieli innych podmiotów, o
których mowa w § 2. Rady terenowe wykonują zadania określone w § 1.

Art. 41. § 1. W celu ułatwienia społecznej readaptacji, a w szczególności przeciwdziałania powrotowi do

przestępstwa, powinno udzielać się skazanym oraz ich rodzinom niezbędnej pomocy, zwłaszcza
materialnej, medycznej, w znalezieniu pracy i zakwaterowaniu, a także porad prawnych.

§ 2. Pomocy, o której mowa w § 1, udzielają właściwe organy administracji rządowej i samorządu

terytorialnego oraz kuratorzy sądowi;

pomocy tej mogą również udzielać podmioty, o których mowa w

art. 38 § 1.

Art. 43. § 1. Tworzy się Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej, zwany dalej „Funduszem”, którego

dysponentem jest Minister Sprawiedliwości.

§ 2. Fundusz jest państwowym funduszem celowym.
§ 3. Przychodami Funduszu są środki pieniężne pochodzące z:
1) potrąceń w wysokości 20% wynagrodzenia przysługującego za pracę skazanych zatrudnionych w

formach określonych w art. 121 § 2,

2) wykonania kar dyscyplinarnych, o których mowa w art. 143 § 1 pkt 7,
3)

spadków, zapisów i darowizn

dotacji, zbiórek i innych źródeł

§ 4. Wydatki Funduszu przeznacza się na

udzielanie pomocy osobom pozbawionym wolności, zwalnianym

z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz ich rodzinom. W wyjątkowych wypadkach ze środków
tych można udzielić pomocy również osobom pokrzywdzonym przestępstwem i ich rodzinom.

§ 5.

Stowarzyszenia, fundacje, organizacje i instytucje, o których mowa w art. 38 § 1, jak również kościoły

i inne związki wyznaniowe mogą otrzymywać z Funduszu środki na udzielanie pomocy, w tym na
zapewnienie czasowego zakwaterowania osobom zwolnionym z zakładu karnego lub aresztu śledczego.

§ 6. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, zakres i tryb udzielania pomocy osobom

pozbawionym wolności, zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych, rodzinom tych osób,
pokrzywdzonym przestępstwem i ich rodzinom, a także sposób podziału środków Funduszu, z
uwzględnieniem terminów i rodzajów świadczeń w ramach udzielanej pomocy oraz sposobu ich
rozliczania.



Centralny Zarząd Służby Więziennej otrzymuje 60% rocznych wpływów, sądy okręgowe (kuratorzy
sądowi) – 30%, organizacje pozarządowe – 10%.

Pomoc postpenitencjarna

Art. 42. § 1. KKW: Skazany może ustanowić, na piśmie, jako

swojego przedstawiciela osobę godną zaufania, za jej zgodą,
zwłaszcza spośród przedstawicieli stowarzyszeń, fundacji,
organizacji oraz instytucji, o których mowa w art. 38 § 1.

§ 2. Przedstawiciel skazanego, o którym mowa w § 1, może

działać wyłącznie w interesie skazanego i w tym celu
składać w jego imieniu wnioski, skargi i prośby do
właściwych organów oraz instytucji, stowarzyszeń, fundacji,
organizacji, kościołów i innych związków wyznaniowych.

§ 3. Prezes sądu, upoważniony sędzia, a w toku posiedzenia

sąd, może na wniosek skazanego dopuścić do udziału w
postępowaniu przed sądem przedstawiciela skazanego, o
którym mowa w § 1. Na postanowienie sądu zażalenie nie
przysługuje.

Przedstawiciel skazanego



§ 4. Przedstawicielem podmiotu oraz osobą godną zaufania podejmującą
działania, o których mowa w § 3, 5 i 6, może być osoba, która odpowiada
następującym warunkom:

1)   korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
2)   nie była skazana za przestępstwo popełnione umyślnie;
3)   nie została pozbawiona praw rodzicielskich lub opiekuńczych;
4)   daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków;
5)   ukończyła 24 lata, a w wyjątkowych przypadkach 21 lat, jeżeli posiada

kwalifikacje lub doświadczenie życiowe wskazujące na przydatność w
prowadzeniu działalności wychowawczej i resocjalizacyjnej.

(Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 2003 r. w sprawie

szczegółowego zakresu i trybu uczestnictwa podmiotów w wykonywaniu kar,
środków karnych, zabezpieczających i zapobiegawczych, a także społecznej
kontroli nad ich wykonywaniem)

Osoba godna zaufania:



Europejskie Reguły Więzienne:

49. Porządek w zakładzie utrzymywany jest z uwzględnieniem wymogów

bezpieczeństwa instytucjonalnego, bezpieczeństwa osobistego i dyscypliny, a
także stworzenia więźniom warunków życiowych respektujących ludzką godność
oraz oferujących pełny program działań zgodnie z regułą 25.

50. Stosownie do potrzeb porządku, bezpieczeństwa instytucjonalnego i

bezpieczeństwa osobistego więźniowie mają prawo do dyskutowania kwestii
związanych z ogólnymi warunkami pozbawienia wolności oraz są zachęcani do
komunikowania się w tych kwestiach z władzami więziennymi.

Reguły minimum ONZ
Dyscyplina i karanie
27. Dyscyplinę i porządek utrzymuje się konsekwentnie, jednakże bez

wprowadzania większych ograniczeń, niż to jest konieczne dla bezpieczeństwa
zakładu oraz dobrze zorganizowanego życia społeczności zakładowej.



Art. 73. § 1. KKW W zakładzie karnym utrzymuje się

dyscyplinę i porządek w

celu zapewnienia bezpieczeństwa i realizacji zadań kary pozbawienia wolności, w
tym ochrony społeczeństwa przed przestępczością

VI. Zasada ochrony społeczeństwa
przed przestępczością



Art. 11. § 1. KKW: Sąd, kierując orzeczenie do wykonania, przesyła jego odpis lub wyciąg, ze
wzmianką o wykonalności, a w wypadku orzeczenia prawomocnego - z datą jego
uprawomocnienia się, odpowiedniemu organowi powołanemu do wykonywania orzeczenia.
Sąd przesyła dyrektorowi zakładu karnego lub aresztu śledczego orzeczenie wraz z
uzasadnieniem, jeżeli zostało sporządzone i nie zawiera informacji niejawnych stanowiących
tajemnicę państwową, oraz dane zawierające imię, nazwisko i adres pokrzywdzonego.



§ 2. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, w porozumieniu z ministrem
właściwym do spraw wewnętrznych i z Ministrem Obrony Narodowej, inne organy powołane
do przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, uwzględniając w szczególności jego zakres
oraz tryb przeprowadzania.



Art. 15. § 1. Sąd umarza postępowanie wykonawcze w razie przedawnienia wykonania kary,
śmierci skazanego lub innej przyczyny wyłączającej to postępowanie.



§ 2. Jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca postępowanie wykonawcze, a
w szczególności jeżeli nie można ująć skazanego albo nie można wykonać wobec niego
orzeczenia z powodu choroby psychicznej lub innej przewlekłej, ciężkiej choroby,
postępowanie zawiesza się w całości lub w części na czas trwania przeszkody.



§ 3. Zawieszenie postępowania wykonawczego nie wstrzymuje biegu przedawnienia, chyba
że skazany uchyla się od wykonania kary. Okres wstrzymania biegu przedawnienia nie może
przekroczyć 10 lat.



§ 4. Wykonywanie kary pozbawienia wolności, kary aresztu lub środka przymusu w tej samej
lub innej sprawie wstrzymuje bieg przedawnienia.

VII. Zasada podporządkowania
sądowi procesu wykonywania
orzeczeń



Art. 67. § 1. Wykonywanie kary pozbawienia wolności ma na celu
wzbudzanie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego
społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia
odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego
i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa.



§ 2. Dla osiągnięcia celu określonego w § 1

prowadzi się

zindywidualizowane oddziaływanie na skazanych w ramach
określonych w ustawie systemów wykonywania kary, w różnych
rodzajach i typach zakładów karnych.



§ 3. W oddziaływaniu na skazanych, przy poszanowaniu ich praw i
wymaganiu wypełniania przez nich obowiązków, uwzględnia się
przede wszystkim pracę, zwłaszcza sprzyjającą zdobywaniu
odpowiednich kwalifikacji zawodowych, nauczanie, zajęcia
kulturalno-oświatowe i sportowe, podtrzymywanie kontaktów z
rodziną i światem zewnętrznym oraz środki terapeutyczne.

IX. Zasada indywidualizacji



Art. 53. § 1. Wykonanie kary ograniczenia
wolności ma na celu

wzbudzenie w skazanym woli

kształtowania jego społecznie pożądanych postaw,

w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz
potrzeby przestrzegania porządku prawnego.



Art. 67. § 1. Wykonywanie kary pozbawienia
wolności ma na celu

wzbudzanie w skazanym woli

współdziałania w kształtowaniu jego społecznie
pożądanych postaw

, w szczególności poczucia

odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania
porządku prawnego i tym samym powstrzymania
się od powrotu do przestępstwa

Zasada resocjalizacji

Document Outline