Bankowość spółdzielcza w
Polsce
Sylwia Kopania
Katarzyna Kowalczyk
Bankowość spółdzielcza w
Polsce
Sylwia Kopania
Katarzyna Kowalczyk
Podstawa prawna
•
Ustawa z dnia 7 grudnia 2000 r.
o funkcjonowaniu banków spółdzielczych,
ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających
(Dz. U. Nr 119, poz. 1252, z późn. zm.),
•
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 Prawo
bankowe (Dz. U. 2002 Nr 144 poz. 1208)
•
Ustawa z dnia 16 września 1982 Prawo
spółdzielcze (Dz. U. 2008 Nr163 poz. 1014)
Bank spółdzielczy (art. 20 Prawa
bankowego) to bank będący spółdzielnią,
dla której podstawowym celem nie może
być maksymalizacja zysku, lecz raczej
finansowe wspieranie własnych członków
oraz innych podmiotów poprzez
świadczenie wielostronnej pomocy i
wysokiej jakości usług po korzystnych
cenach.
Tworzenie banków
spółdzielczych
Utworzenie banku spółdzielczego
następuje na podstawie zezwolenia KNF
wydawanego na wniosek założycieli.
Założycielami mogą być tylko osoby
fizyczne w liczbie nie mniejszej niż 10
osób. Bank spółdzielczy nabywa
osobowość prawną z chwilą wpisania do
KRS. Rozpoczęcie działalności może
nastąpić dopiero po uzyskaniu na to
odrębnego zezwolenia KNF, które
wydawane jest po stwierdzeniu
odpowiedniego przygotowania do podjęcia
działalności bankowej.
Wymogi kapitałowe
Dla nowotworzonych banków
spółdzielczych, których założyciele
wyrazili zamiar zawarcia umowy
zrzeszenia z jednym z banków
zrzeszających kapitał założycielski nie
może być niższy niż równowartość w
złotych 1 mln euro, przeliczonej wg kursu
średniego NBP, obowiązującego w dniu
wydania zezwolenia na utworzenie banku.
Dla banków spółdzielczych chcących
działać samodzielnie, a nie w zrzeszeniu,
minimalny poziom wyposażenia
kapitałowego wynosi 5 mln euro.
Banki spółdzielcze – główne obszary
działalności
Podstawą działalności bankowości spółdzielczej jest
obsługa rolnictwa.
Pośredniczą w przyznawaniu pomocy w ramach
Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich.
Banki spółdzielcze systematycznie zwiększają swój
udział w aktywach sektora bankowego i tym samym
umacniają swoją pozycję na rynku, głownie dzięki
rosnącym
kredytom
inwestycyjnym
dla
przedsiębiorców i rolników indywidualnych oraz
pożyczkom na zakup nieruchomości.
Przepisy ustawy wyznaczające zakres
działalności banku spółdzielczego określają:
– czynności bankowe i inne rodzaje
działalności, które wykonuje on w ramach
przedmiotu działania (zakres przedmiotowy),
– podmioty, z którymi dokonuje tych
czynności – na rzecz których świadczy usługi
(zakres podmiotowy),
– obszar, na którym bank może prowadzić
swa działalność (zakres terytorialny).
W porównaniu z bankami działającymi w
formie spółki akcyjnej zakres działalności
banków spółdzielczych jest do pewnego
stopnia ograniczony, przy czym ograniczenia
te wiążą się nie tyle z formą prawną, ile z
wielkością banku. Samodzielne banki
spółdzielcze (czyli te, których fundusze
własne przekroczyły poziom 5 mln euro, o ile
nie są zrzeszone z żadnym z banków
zrzeszających), nie podlegają żadnym
ograniczeniom w tym zakresie.
Zgodnie art. 6 ust. 1 ustawy banki spółdzielcze mają
ograniczony zakres czynności bankowych (oraz innych
czynności możliwych do wykonywania przez banki),
szczegółowo określony w przepisach ustawy Prawo bankowe.
Nie są one uprawnione do wykonywania takich czynności, jak:
1) otwieranie i potwierdzanie akredytyw (art. 5 ust. 1 pkt 4),
2) emitowanie bankowych papierów wartościowych (art. 5 ust.
1 pkt 5),
3) operacje, których przedmiotem są warranty (art. 5 ust. 2 pkt
2),
4) terminowe operacje finansowe (art. 5 ust. 2 pkt 4),
5) wykonywanie czynności zleconych związanych z emisją
papierów wartościowych (art. 5 ust. 2 pkt 9).
Czynności te banki spółdzielcze mogą jednak wykonywać
działając w imieniu i na rzecz banku zrzeszającego. Dzięki
temu, jeśli zachodzi taka potrzeba, klient banku spółdzielczego
może korzystać z dostępu do wszelkich usług przewidzianych w
ustawie Prawo bankowe, pod warunkiem że takie usługi
świadczy bank zrzeszający.
Ustawa przewiduje ograniczenia w prowadzeniu działalności
kredytowej i gwarancyjnej przez banki spółdzielcze. Dotyczą one
kręgu podmiotów, z którymi banki spółdzielcze mogą dokonywać
niektórych transakcji.
Zgodnie z art. 6 ust. 2 ustawy czynności bankowe polegające na:
1) udzielaniu kredytów,
2) udzielaniu i potwierdzaniu gwarancji bankowych,
3) udzielaniu pożyczek pieniężnych,
4) udzielaniu i potwierdzaniu poręczeń,
banki spółdzielcze mogą wykonywać z osobami fizycznymi
zamieszkującymi lub prowadzącymi przedsiębiorstwo na terenie
działania banku spółdzielczego lub z osobami prawnymi i
jednostkami organizacyjnymi niemającymi osobowości prawnej
oraz mającymi zdolność prawną, mającymi siedzibę lub jednostki
organizacyjne na terenie działania banku spółdzielczego.
Podobnie, jak w przypadku innych ograniczeń, teren działania
banku spółdzielczego zależny jest od wysokości jego funduszy
własnych. Zgodnie z art. 5 ust. 1 bank spółdzielczy o
funduszach własnych poniżej 1 mln euro może działać na
terenie powiatu, w którym znajduje się jego siedziba, oraz na
terenie powiatów, gdzie w dniu wejścia w życie ustawy
znajdowały się jego placówki wykonujące czynności bankowe.
Bank spółdzielczy mający fundusze własne wyższe niż
równowartość 1 mln euro może prowadzić działalność na
terenie województwa, w którym znajduje się jego siedziba, oraz
na terenie powiatów, w których znajdują się jego placówki
wykonujące czynności bankowe. Banki spółdzielcze, których
fundusze własne przekroczyły poziom 5 mln euro, mogą
prowadzić działalność na obszarze całego kraju. Zgodnie z art.
5 ust. 2 ustawy bank spółdzielczy, za zgoda banku
zrzeszającego, z którym zawarł umowę zrzeszenia, może
prowadzić działalność także na terenie powiatów sąsiadujących
z opisanym wyżej terenem zasadniczym. Prowadzenie przez
bank spółdzielczy działalności na terenie innych, tj. nie
sąsiadujących, powiatów wymaga zgody Komisji Nadzoru
Finansowego na rozszerzenie terytorialnego zakresu działania.
Zgodnie z Art. 19 ust. 2 ustawy, bank zrzeszający:
1) prowadzi rachunki bieżące zrzeszonych banków spółdzielczych, na
których zrzeszone banki spółdzielcze utrzymują rezerwy obowiązkowe
oraz przeprowadzają za ich pośrednictwem rozliczenia pieniężne tych
banków,
2) nalicza i utrzymuje rezerwę obowiązkową zrzeszonych banków
spółdzielczych na rachunku w Narodowym Banku Polskim,
3) prowadzi wyodrębniony rachunek, na którym deponowane są aktywa
banków spółdzielczych, stanowiące pokrycie funduszu ochrony środków
gwarantowanych,
4) wypełnia za zrzeszone z nim banki spółdzielcze obowiązki
informacyjne wobec Narodowego Banku Polskiego oraz Bankowego
Funduszu Gwarancyjnego,
5) reprezentuje zrzeszone banki spółdzielcze w stosunkach
zewnętrznych w sprawach wynikających z umowy zrzeszenia,
6) wykonuje inne czynności przewidziane w umowie zrzeszenia.
Oprócz tego banki zrzeszające są uprawnione i zobowiązane do kontroli
zgodności działania banków spółdzielczych z postanowieniami umowy
zrzeszenia, przepisami prawa i statutu. Jeżeli są spełnione przesłanki,
zgodnie z dyspozycją art. 19 ust. 2 pkt 6 ustawy o funkcjonowaniu, banki
zrzeszające są zobowiązane wystąpić do KNB o zastosowanie środków (o
charakterze sankcji) przewidzianych w art. 138 i 141 ustawy Prawo
bankowe.
W 2002 r. ukształtowała się aktualna struktura trzech
banków zrzeszających banki spółdzielcze.
1. Bank Polskiej Spółdzielczości S.A. w Warszawie
powstał w 2002 r. z połączenia GBP-Z S.A. z 6 bankami
regionalnymi, który zrzesza 359 banków, a także
współpracuje z Krakowskim Bankiem Spółdzielczym –
jedynym niezrzeszonym bankiem,
2. Spółdzielcza Grupa Bankowa - Gospodarczy Bank
Wielkopolski S.A. w Poznaniu, który przyłączył 2 banki
regionalne, zrzeszający 152 banki,
3. Mazowiecki Bank Regionalny S.A. w Warszawie – 72
banków zrzeszonych.
Dane dotyczące rynku bankowości
spółdzielczej
•
Obecnie w Polsce funkcjonuje 578 banków
spółdzielczych (z czego 1 niezrzeszony),
zrzeszonych w 3 bankach zrzeszających.
•
W sektorze jest zatrudnionych blisko 32 tys.
osób, co stanowi blisko 18% zatrudnienia w
całym sektorze bankowym
•
Suma bilansowa stanowi 5,8% całego sektora
bankowego
•
Fundusze własne – 6,9%
•
Kredyty dla sektora niefinansowego – 5,4%
•
Depozyty sektora niefinansowego – 8,3%
Porównanie z bankowością
komercyjną
Suma bilansowa w sektorze bankowym w latach 2005-2010 (mln
zł)
Suma bilansowa jest podstawowym elementem
bilansu przedsiębiorstwa, dostarcza informacji m.in.
o rozmiarach prowadzonej działalności.
Na przestrzeni tych lat suma bilansowa całego
sektora bankowego wzrosła o 555 954,4 mln zł.( z
586 425,6 mln zł w 2005 roku do 1 142 380 mln zł
na koniec września 2010 roku). Największy wzrost
sumy bilansowej sektora bankowego ( o 243 723,3
mln zł) odnotowano w 2008 roku. Jak widać z
wykresu największy udział w sumie bilansowej
sektora bankowego ma suma bilansowa banków
komercyjnych ( na 31.09.2010 stanowiła ona 89%
sumy bilansowej sektora bankowego). Największy
wzrost sumy bilansowej banki spółdzielcze
odnotowały w 2006 roku (26%) z sumy bilansowej
33 909,2 mln zł do 42 125,4 mln zł, a najmniejszy na
dzień 31.09.2010 roku (9%) z sumy bilansowej
61 715,9mln zł do 66 654 mln zł.
Tempo wzrostu aktywów sektora bankowego w
latach 2000-2008
W latach 2001-2007 aktywa banków spółdzielczych rosły
szybciej niż aktywa banków komercyjnych. Największy
wzrost aktywów banków spółdzielczych miał miejsce w
2006 roku. Aktywa banków komercyjnych od 2005 roku
ciągle rosną a na przestrzeni lat 2007-2008 tempo
wzrostu aktywów banków komercyjnych było wyższe niż
banków spółdzielczych Jak widać na wykresie udział
banków spółdzielczych w sumie aktywów sektora
bankowego w całym analizowanym okresie jest niewielki.
Największy udział banków spółdzielczych w aktywach
całego sektora bankowego odnotowano w 2006 i 2007
roku.
Literatura
1.
2.
3.
4.
5.
Szambelańczyk J., Banki spółdzielcze w Polsce w procesach zmian
systemowych, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 2006 .
6.
Śmiłowski E., Banki spółdzielcze opinie bankowców i klientów, Forum
Liderów Banków Spółdzielczych, Warszawa, 14-15 wrzesień 2009 .
7.
Wąsowski W., Ekonomika i finanse banku komercyjnego. Difin, Warszawa
2004.