ZABURZENIA 

EMOCJONALNE DZIECI , 

MŁODZIEŻY I OSÓB 

DOROSŁYCH ORAZ 

NAJCZĘŚCIEJ 

WYSTĘPUJĄCE PROBLEMY 

EMOCJONALNE

WSHE

MONO Ib/P

ZDROWY ROZWÓJ OSOBOWOŚCI 

U DZIECI I MŁODZIEŻY



Osobowość –

 kształtuje się stopniowo w stosunkach z osobami 

znaczącymi w naszym życiu. Proces ten rozpoczyna się po 
urodzeniu i trwa przez całe dzieciństwo i wczesny wiek 
młodzieńczy.



Podstawowe zręby osobowości powstają już w dzieciństwie, a 
doświadczenia dzieciństwa zapisują się „na pustej powierzchni”, 
doświadczenia wieku dojrzałego są juz tylko dopisywane.



Do najważniejszych związków interpersonalnych kształtujących 
osobowość należą bliskie związki rodzinne.



Największy wpływ na dziecko wywierają stosunki z matką, ojcem, 
rodzeństwem i innymi ważnymi osobami w domu.



Stosunki interpersonalne z otoczeniem w środowisku (przedszkola, 
szkoły lub inne grupy społeczne) też odgrywają wpływ na 
kształtującą się osobowość dziecka, lecz jest on znacznie słabszy.



Rola czynników genetycznych w rozwoju osobowości jest sporna. 
natomiast większą rolę w kształtowaniu się osobowości i czynności 
emocjonalnych przypisuje się czynnikom środowiskowym.

ZDROWY ROZWÓJ OSOBOWOŚCI U 

DZIECI I MŁODZIEŻY



Obraz własnej osoby stanowi ważną składową kształtowania się 
osobowości.



Postawy rodziców dziecka i innych emocjonalnie znaczących osób 
stanowią najważniejszy czynnik kształtowania obrazu własnej osoby, 
który dziecko sobie wytwarza i z którym przechodzi w okres dojrzewania.



dziecko traktowane przez rodziców z rozsądną miłością ma skłonność 
oceniania siebie pozytywnie.



Jeżeli rodzice stale odtrącają dziecko i odnoszą się wrogo, to kształtuje 
się odczucie, że jest się osobą małowartościową.



Dziecko ma silną skłonność do odczuwania stosunku rodziców i innych 
znaczących osób w czasie jego okresu rozwojowego.



Dziecko wychowywane ozięble o wrogo nabiera przekonania o własnej 
małej wartości i braku zdolności do wyrażania miłości.



Z kolei nadmierne pobłażanie dziecku powoduje, że należy mu się 
wyłącznie podziw i posłuch.

Postawy te stopniowo włączają się w obraz jego osoby w okresie 

pierwszych 12-tu lat życia i wywierają głęboki wpływ na kształtowanie 

się jego osobowości w okresie młodzieńczym i w wieku dojrzewania.

ZDROWY ROZWÓJ OSOBOWOŚCI U 

DZIECI I MŁODZIEŻY



W okresie rozwojowym dziecko powinno opanować:

a) swoje uczucie gniewu,
b) miłości,
napastliwości,
wsparcia,
wyrażania własnych uczuć.



Dziecko powinno się nauczyć:

a) wyrażania w słowach i zachowaniu własnych stanów 

emocjonalnych,

b) wyrażania właściwej ilości wymagań w sposób społecznie 

akceptowany.

Dzieci tłumiące wszystkie uczucia związane z potrzebami i 

niezdolne do ich rozsądnego wyrażania bywają podatne na 

różnorodne zaburzenia emocjonalne zarówno w dzieciństwie jak i 

w wieku dorosłym.

WIEK MŁODZIEŃCZY



W okresie wieku młodzieńczego zachodzą zachodzą w zachowaniu 
interpersonalnym człowieka większe zmiany, niż w jakimkolwiek 
późniejszym okresie jego życia.



W początkowym okresie wieku młodzieńczego osobnik jest związany 
uczuciowo z rodzicami i rodzeństwem.



Jeszcze pod koniec wieku młodzieńczego osobnik może okazywać wiele 
uczucia dla rodziców i rodzeństwa, ale główne więzy uczuciowe 
nawiązuje już poza rodziną. Okazywanie zainteresowania płcią 
przeciwną.



Zaczyna nawiązywać kontakty interpersonalne, które są coraz mniej 
kontrolowane przez rodziców.



Dojrzewanie seksualne dokonuje się w wieku młodzieńczym, a 
emocjonalnie zdrowe, społecznie dopuszczalne zaspokajanie potrzeb 
seksualnych wywiera głęboki wpływ na dalsze życie.

Struktura osobowości człowieka nigdy nie staje się statyczna i utrwalona, 

a na funkcjonowanie osobowości wpływają przez całe życie zmienne 

stosunki interpersonalne i czynniki środowiskowe, emocjonalne, 

ekonomiczne. Podstawowe struktury osobowości zostają wykształcone w 

dzieciństwie i we wczesnym wieku dojrzałym, a dalsze wydarzenia raczej 

ją tylko modyfikują.  

ZDROWE ŻYCIE EMOCJONALNE DOROSŁYCH



Ukształtowanie osobowości nie jest nigdy czymś statycznym i 
utrwalonym.



Osobowość przez całe życie człowieka podlega wpływom zmiennych 
stosunków z otaczającymi go ludźmi, zdarzeń życia społecznego, 
warunkom ekonomicznym.



 Jednak podstawy ukształtowania osobowości i czynności emocjonalnych 
istnieją już w chwili osiągnięcia wieku dojrzałego, a zdarzenia 
zachodzące w życiu dorosłym już tylko raczej modyfikują ukształtowanie 
osobowości, lecz już nie zmieniają jej w sposób zasadniczy.



Zdrowie lub brak zdrowia emocjonalnego człowieka w wieku dojrzałym 
zależą od wzajemnego oddziaływania jego podstawowej struktury 
osobowości i jego środowiska interpersonalnego oraz zmiennych 
okoliczności jego życia. 



Niektóre osoby wynoszą z dzieciństwa i wieku młodzieńczego tak 
chwiejną strukturę osobowości, że zwykłe trudności dorosłego życia 
wywołują ciężkie zaburzenia emocjonalne.



Zdarza się także, że osoby wynoszące z wieku rozwojowego stosunkowo 
stałą i ukształtowaną strukturę osobowości, mogą wykazywać zaburzenia 
emocjonalne, jednak tylko wówczas gdy są narażone na silny stres.

POJĘCIE NORMALNOŚCI I 

DOJRZAŁOŚCI EMOCJONALNEJ



Każdy człowiek miewa jakieś niewielkie objawy 
zaburzeń emocjonalnych i lekkie problemy 
osobowościowe.



Około 30-50% pacjentów zgłaszających się do lekarzy 
POZ-u, czyni to z powodu objawów spowodowanych 
napięciem emocjonalnym, a są to osoby, u których 
diagnozowane są przeważnie zaburzenia adaptacyjne 
lub zaburzenia czynnościowe różnych narządów.



Nie ma powszechnie przyjętych zasad określania 
dojrzałości emocjonalnej. Jednak w psychiatrii 
dojrzałość emocjonalna bywa określana na podstawie 
rozszerzania się kręgów aktywności interpersonalnej w 
ciągu okresu rozwojowego i dorosłego życia.



Dojrzałość emocjonalna jest zaburzona, jeżeli zatrzyma 
się w jakimkolwiek punkcie tych rozszerzających się 
kręgów aktywności interpersonalnej.

POJĘCIE NORMALNOŚCI I 

DOJRZAŁOŚCI EMOCJONALNEJ



Pojęcie dojrzałości emocjonalnej może być określane jako zdolność 
przystosowania się do różnorodnych układów interpersonalnych  w 
dorosłym życiu.



Osoba dojrzała emocjonalnie jest w stanie:

A) przystosować się w małżeństwie,
B) jest zdolna do uczucia miłości w stosunku do współmałżonka i 

dzieci,

C) potrafi w sytuacji konieczności wykazać stanowczość i 

zdecydowanie,

D) niepotrzebnie nie reaguje agresją,
E) potrafi być samowystarczalny ekonomicznie oraz potrafi zapewnić 

byt materialny rodzinie,

F) potrafi przestrzegać norm i ograniczeń obowiązujących w danym 

środowisku kulturowym.



Osoba dojrzała emocjonalnie może czasami wchodzić w konflikty z 
otoczeniem i mieć krótkotrwałe zaburzenia emocjonalne, lecz 
posiada osobowość zdolną do przezwyciężania tych trudności i 
podjęcia rozsądnych decyzji w różnych trudnych sytuacjach 
życiowych.

NAJWAŻNIEJSZE PRZYSTOSOWANIA 

EMOCJONALNE WIEKU DOJRZAŁEGO

1.

Spotkania i zaloty –

 w efekcie mogą prowadzić do małżeństwa i 

utworzenia rodziny. Łatwość lub trudność z jaką młody człowiek 
umawia się na spotkania mogą świadczyć o jego zdolności lub 
niezdolności dokonania wyboru emocjonalnie harmonijnego 
partnera małżeńskiego, co ma duże znaczenia w jego późniejszym 
przystosowaniu w życiu dorosłym.

2.

Małżeństwo –

 należy do najsilniejszych i długotrwałych związków 

jakie zawiera się w życiu dorosłym. Wiąże się z tym bliskie 
współżycie, dostosowanie seksualne, wychowanie potomstwa, 
wspólne planowanie ekonomiczne, wspólne przystosowanie 
społeczne z krewnymi i innymi grupami osób, a także szeroki 
wachlarz innych działań, w których musi istnieć zgodność między 
osobowościami i potrzebami emocjonalnymi obu małżonków.

3.

Przystosowanie seksualne –

 dla ułatwienia przystosowania 

emocjonalnego konieczne jest utrzymanie w rozsądnych 
granicach zaspokojenia seksualnego. Problemy zaczynają się gdy 
jedno z małżonków wykazuje dysfunkcje seksualne.  

NAJWAŻNIEJSZE PRZYSTOSOWANIA 

EMOCJONALNE WIEKU DOJRZAŁEGO

4. Wychowanie dzieci – 

należy prawdopodobnie do 

najważniejszych działań podejmowanych przez 
człowieka i gdzie zostaje zaangażowana duża 
energia emocjonalna. Intensywność stosunków 
interpersonalnych między rodzicami i dziećmi jest 
porównywalna do związków między małżonkami. 
Zdrowi emocjonalnie rodzice są zdolni do 
ograniczania w rozsądny sposób niepożądanych 
form i zachowań.

5. Przystosowanie zawodowe i społeczne –

 

zaburzenia osobowości powstałe w okresie 
rozwojowym mogą w wieku dorosłym stać się 
przyczyną trudności w stosunkach międzyludzkich 
w miejscu pracy.

NAJWAŻNIEJSZE PRZYSTOSOWANIA 

EMOCJONALNE WIEKU ŚREDNIEGO



W wieku średnim (50-65 r.ż.) napotyka się na wiele różnych problemów 
adaptacyjnych m. in.:

1.

Zmiany w środowisku rodzinnym –

 układ rodzinny ulega zmianie, bo 

dzieci które absorbowały znaczną część energii emocjonalnej przez wiele 
lat, opuszczają dom rodzinny. Może mieć miejsce odejście jednego z 
małżonków.

2.

Zmiany ekonomiczne i zawodowe – 

zmniejszenie możliwości 

ekonomicznych i zawodowych u progu starości, trudności w dostosowaniu 
się do nowych wymagań i postępu w miejscu pracy zawodowej. 
Perspektywa przejścia na emeryturę i niepewność ekonomiczna.

3.

Zmiany somatyczne –

 choroby cielesne, depresja, menopauza. 

Wymagają od partnera dostosowania się do takiej sytuacji.

4.

Zmiany społeczne –

 konieczność dostosowania się do nowych poglądów 

i obyczajów wnoszonych przez nowe pokolenie w rodzinie oraz w miejscu 
pracy. Wymaga to niejednokrotnie dokonania przeorientowania 
utrwalonych poglądów i nawyków oraz sposobów myślenia i zachowania.

NAJWAŻNIEJSZE PRZYSTOSOWANIE 

EMOCJONALNE WIEKU PODESZŁEGO



W 2010 r. będzie w Polsce 6,4 mln osób w wieku 
poprodukcyjnym (kobiety po 60 r.ż. i mężczyźni po 65 
r.ż.). Problemy tej grupy wiekowej będą obciążały 
osoby w wieku produkcyjnym.



Emocjonalne przystosowanie osób w wieku podeszłym 
stanowi dalszy ciąg zasadniczych problemów wieku 
średniego, lecz w znacznie większym nasileniu.

1.

Dalsze ograniczenie kręgu rodzinnego (utrata 
partnera, inwalidztwo).

2.

Problemy ekonomiczne (niewystarczająca 
emerytura, brak oszczędności).

3.

Choroby somatyczne wieku podeszłego.

4.

Osłabienie funkcjonowania poznawczego.

5.

Samotność.

NAJCZĘSTSZE PROBLEMY EMOCJONALNE



Najczęstszym spotykanym zaburzeniem emocjonalnym jest lęk. 
Przybierać może różne postacie: nerwowości, napięcia, paniki, 
niepokoju psychoruchowego i złego samopoczucia. W/wym. Stany 
obejmują psychiatryczne określenie lęku; może on być łagodny lub 
nasilony, ledwo dostrzegalny lub czyniący człowieka całkowicie 
niezdolnym do normalnego funkcjonowania.

Lęk dzieli się na ostry i przewlekły:



Ostre stany lękowe – 

ostry napad lęku może objawiać się w różny 

sposób. Pacjent może nagle poczuć napięcie mięśni karku, zawrót 
głowy, kołatanie serca, przyspieszony oddech lub mogą to być silne 
nudności i wymioty, albo ból głowy o różnym stopniu nasilenia, a 
także skłonność do omdleń.

Przyczyną ostrych stanów lękowych są odległe i aktualne konflikty 

interpersonalne pacjenta, a także tłumienie uczuć, stres, 

niepewność. Jednak z zasady reakcja lękowa nie jest spowodowana 

jakąś jedna przyczyną, a raczej konstelacją wielu czynników. 

Niektóre przyczyny sięgają urazów psychicznych doznanych 

jeszcze w dzieciństwie, inne z aktualnie doznawanym stresem.



Przewlekłe stany lękowe –

 często zmienne jeżeli chodzi o 

ich natężenie, stanowią jedno z najczęstszych zagadnień w 
praktyce lekarskiej. Często do przewlekłego dołączają się 
objawy somatyczne ze strony układu krążenia, przewodu 
pokarmowego, a także stany fobiczne o zróżnicowanym 
stopniu nasilenia. Także objawem w przewlekłym lęku jest 
uczucie zmęczenia spowodowane stałym napięciem.



Natężenie i czas trwania interpersonalnych przyczyn 
reakcji lękowych. Jeżeli reakcja lękowa jest spowodowana 
przez silny stres i dotyczy pacjenta o prawidłowo 
ukształtowanej osobowości, to raczej należy oczekiwać 
pozytywnych wyników leczenia. Natomiast jeżeli reakcja 
lękowa została spowodowana przez mało znaczące, 
normalne stresory codziennego życia człowieka, którego 
osobowość jest niedojrzała lub zaburzona przez urazy 
psychiczne w okresie rozwojowym, to rokowanie co do 
wyleczenia w tym przypadku jest niepewne. 

NAJCZĘSTSZE PROBLEMY EMOCJONALNE