TBL – WYKŁAD VI

FORMALIZM ROSYJSKI

ROSJA – druga dekada XX w.



1915 r. – Moskwa:

MOSKIEWSKIE KOŁO

LINGWISTYCZNE:

Roman

Jakobson, Piotr Bogatyriew, Grigorij
Winokur, Mikołaj Trubiecki, Osip Brik



1917 r. – Petersburg

OPOJAZ

(

O

бщество по изучению

пo

этического

яз

ыка)

:

Borys

Eincheubaum, Wiktor Szkłowski,
Jewgienij Poliwanow, Lew P. Jakubiński,
Borys Tomaszewski, Jurij Tynianow

Roman Jakobson (1896 – 1982)

Wiktor Szkłowski (1893-1984)

Zaplecze językoznawcze – tzw. „szkoła

kazańska”



Jan Niecisław Baudouin de Courtenay
(1845-1929)



Mikołaj Kruszewski (1851-1887)

Inicjatorzy nowoczesnej fonetyki

i

fonologii

AWANGARDA ARTYSTYCZNA W ROSJI:



Malarstwo: Marc Chagall, Michaił Łarionow,
Wasilij Kandinsky, Kazimir Malewicz



Rzeźba: Zadkin, Władimir Tatlin



Muzyka: Aleksandr Skriabin, Igor Strawiński



Film: Sergiusz Eisenstein



Literatura: FUTURYZM

Władimir Majakowski, Wieliemir

Chlebnikow, Aleksandr Kruczonych,
bracia Burlukowie

//



Szkoła „kulturo-historyczna”



Szkoła „etnograficzno-folklorystyczna”
(Aleksander Wiesiołowski)



Szkoła „psychologiczno-lingwistyczna”
(Aleksander Potiebnia)

TEORIA I PRAKTYKA
SYMBOLIZMU

Krystyna Pomorska: Russian Formalist Theory and its
Poetic Ambiance, The Hague-Paris 1968

Źródła formalizmu:



Przełom antypozytywistyczny w
metodologii



Antypsychologizm filozoficzny
(fenomenologia?)



Nowoczesna metodologia
lingwistyczna



TEORIA I PRAKTYKA NOWOCZESNEJ
(awangardowej) SZTUKI



„Szkoła formalna”

podwaliny

nowoczesnego

literaturoznawstwa



Problem nazwy

oponenci

(„morfolodzy”, „specyfikatorzy”)

Historia formalizmu

(jedna z jej wersji):

Wiktor Szkłowski -



1913 r.

Wskrzeszenie słowa

; wykład (druk –

1914 r.) – kawiarnia literacka „Bezpański pies”



1926 r.

Borys Eincheubaum

, Teoria metody

formalnej -

Ewolucja!

marksizm strukturalizm



1930 r.

Wiktor Szkłowski -

Pamiatnik

naucznoj oszibkie

(„Litieraturnaja gazieta”)

Wskrzeszenie słowa



Sztuka mimo swojej autonomii (a nawet –

z racji autonomii) jest odpowiedzialna za

sposób, w jaki odbieramy świat – za jego kształt!



Automatyzacja

(kanonizacja,

konwencjonalizacja) sztuki – odbioru sztuki

Automatyzacja życia – świadomości
człowieka

Krystyna Pomorska – dwie fazy działalności szkoły:



1.

do roku (+ -) 1923 – próby

odpowiedzi na pytanie:

co to jest

poezja?

Literackość!

2.

okres prestrukturalistyczny



prace J. Tynianowa (Problemy języka
poetyckiego);
W. Proppa (Morfologia bajki); R. Jakobsona –
schemat funkcji językowych

1 okres:



Teoria formalizmu – u źródeł



Teoria (poetyckiej)
awangardy

Futuryzm

prymat dźwięku



„Zaum”

(zaumnyj jazyk)



Słowo „samowystarczalne”

(samowitoje)

FORMA

– brak definicji

1.

Brzmieniowa organizacja
wypowiedzi

2.

Artystyczna konstrukcja: wzajemny
stosunek części składowych
(również treściowych)

3.

Zespół operacji – chwytów –
dokonywanych na tworzywie
literackim

CHWYT

(prijom) –

bohater literaturoznawczej

analizy



Styl

materiał językowy



Kompozycja

materiał tematyczny



Systemy chwytów

style



Kariera

chwytu udziwnienia

(ostranienija)

utrudnienia formy

(Bertold Brecht: efekt obcości)

R. Jakobson:



Przedmiotem badań literackich nie
jest literatura, tylko

literackość

System chwytów określający
strukturę każdego możliwego
utworu literackiego



Język poetycki

// język

praktyczny

system reguł wyrażania poetyckiego
zmieniających wypowiedź językową
w dzieło artystyczne

2 okres - EWOLUCJA POGLĄDÓW
FORMALISTÓW:



Zmiana przedmiotu badania



Literatura awangardowa literatura

w ogóle
(literatura
dawna)



Poezja

proza

FORMALISTYCZNA TEORIA EWOLUCJI
LITERACKIEJ



Automatyzacja

//

Dezautomatyzacja



Stara forma

//

Nowa forma

PROZA



Jakości brzmieniowe



Iluzja narracji mówionej

(np. Borys Einchenbaum, Jak jest

zrobiony „Płaszcz”Gogola?)



Problemy kompozycji



SJUŻET

i

FABUŁA

(np. Jurij Szkłowski, Jak jest zrobiony

Don Kichot?, Rozprawy o twórczości L.
Sterne’a)

Nowe perspektywy dla:



Wersologii



Stylistyki



Teorii języka poetyckiego



Kompozycji utworu literackiego



Gatunków narracyjnych



Teorii stylizacji i PARODII

Formalizm i Strukturalizm (praski)

PODOBIEŃSTWA



literatura = sztuka słowa, fakt
językowy, skrajna postać działań na
języku



Stanowczy antygenetyzm
(antybiografizm, antypsychologizm)

Formalizm

Strukturalizm

RÓŻNICE



Literackość (funkcja

poetycka)



Funkcja poetycka + inne

funkcje



Literatura (piękna) =
twór

autonomiczny



Ewolucja literatury =
proces immanentny



Utwór „niczyj” –
zdepersonalizowany



Chwyty organizujące
materiał brzmieniowy



Łączność z innymi
praktykami
kulturowymi



Prawidłowości
wewnętrzne
i zewnętrzne



Waga osobowości
twórcy



Chwyty semantyczne