Wymagania Kodeksu

Dobrej Praktyki

Laboratoryjnej GLP

GLP - zarys

•

Zasady

GLP

Organizacji

Współpracy

Gospodarczej i Rozwoju (OECD) po raz
pierwszy opracowane w 1978 roku przez
grupę ekspertów powołano w ramach
specjalnego Programu Kontroli Substancji
Chemicznych

•

W Polsce wprowadza je Rozporządzenie

Ministra Zdrowia z dnia 4 czerwca 2003
roku

Zastosowanie GLP do
jednostek
badań

Produkty farmaceutyczne
Produkty kosmetyczne
Produkty zawierające pestycydy
Lekarstwa weterynaryjne
Dodatki do żywności i pasz
Chemikalia przemysłowe

GLP obejmuje
badania:

Właściwości fizykochemicznych
Właściwości mutagennych
Właściwości toksykologicznych
Właściwości ekotoksykologicznych
Wpływu na ekosystemy naturalne i sztuczne

Zasady GLP

CEL:

Promowanie jakości i wiarygodności

uzyskiwanych wyników badań, od

momentu ich planowania aż po właściwe

przechowywanie danych źródłowych lub

sprawozdań

Zasady GLP dotyczą:

1. Organizacji jednostki badawczej i jej
personelu



Wyznaczenie kierownika badań



Wyznaczenie kierownika Programu

Zapewnienia Jakości



Zapewnienie dostatecznej liczby

wykwalifikowanych osób personelu,
właściwego wyposażenia i aparatury



Uzyskanie zgody dotyczącej planu

badania z osobą zlecającą

2. Program Zapewnienia Jakości



Poddanie ocenie planu badań



Przechowywanie kopii wszystkich

planów badań, SPR



Przeprowadzanie kontroli



Sprawdzenie projektu Końcowego

Raportu

3.Pomieszczenia jednostki badawczej



Powinny być właściwie zaprojektowane i

odpowiednio umiejscowione



ich liczba musi umożliwić odizolowanie od

siebie poszczególnych badań



należy wydzielić obszary do przechowywania

materiałów badanych, materiałów odniesienia,
odpadów a także na archiwum

4. Aparatura, materiały i odczynniki



Powinny być prowadzone zapisy

dotyczące kalibracji aparatury



Chemikalia, odczynniki i roztwory

powinny być zaopatrzone w etykiety.



Aparaty i materiały nie powinny mieć

negatywnego wpływu na system
badawczy

5. Systemy badawcze



wyposażenie badawcze stosowane do

uzyskania danych fizykochemicznych
posiada parametry wystarczające do
wykonania badania



odpowiednie pomieszczenia i utrzymane

w nich odpowiednie warunki



Prowadzone są zapisy dotyczące

pochodzenia, daty otrzymania i stanu w
dniu otrzymania

6. Materiały badane i materiały
odniesienia



Prowadzone są charakterystyki materiałów czyli

daty otrzymania, okresy ważności oraz ewidencja
ilości otrzymanych i wykorzystanych.



Wprowadzone procedury pracy z materiałami

oraz pobierania i przechowywania próbek w celu
wykluczenia pomieszania lub zanieczyszczenia.



Oznakowanie materiału czyli numer partii, skład,

czystość, stężenie

7.Standardowe Procedury
Robocze

W odniesieniu do:



Materiału badanego i materiału

odniesienia



Aparatury, materiałów i odczynników



Zapisania i sporządzenia sprawozdań



Systemów badawczych

8. Wykonanie badań



Zgodnie z planem badań zweryfikowanym pod
kątem

zgodności z zasadami GLP przez personel programu
zapewnienia jakości, który zawiera:



Określenie badania, materiału badanego i

materiału odniesienia



Informacje dotyczące zleceniodawcy i miejsca

badań



Daty



Metody badań



Informacje szczegółowe



Zapisy

9. Sprawozdania z
badań:

Końcowy raport powinien być podpisany i datowany przez
kierownika badań i powinien zawierać:



Informacje identyfikujące badanie ,materiał badany i
materiał odniesienia



Informacje dotyczące zleceniodawcy i jednostki
badawczej



Data rozpoczęcia i zakończenia badań



Oświadczenie personelu programu zapewnienia jakości

zawierające rodzaje i daty przeprowadzanych inspekcji



Opis materiałów i metod badań



Wyniki badań



Informacje dotyczące archiwizacji



Informacje o stopniu zgodności z zasadami GLP

10. Archiwizacja



Zabezpieczony i dokumentowany dostęp



Plany badań



SPR



Zapisy dotyczące kalibrowania przyrządów



pomiarowych



Dane źródłowe



Końcowy raport



Próbki materiału badanego, odniesienia i systemów



badawczych



Zapisy dotyczące szkoleń



Dane dotyczące materiału odniesienia



Zapisy dotyczące monitorowania środowiska badań



Raportu przeprowadzonych kontroli jakości

Weryfikacja spełnienia zasad GLP
koncentruje się na:



Zasobach



Regułach prowadzenia badań



Dokumentacji



Programie zapewnienia jakości

Zalety i korzyści wynikające
z badań
zgodnych z zasadami GLP



Standardowa, jednolita, obiektywna ocena

oddziaływania na organizmy żywe i

środowisko



Zmniejszenie ilości badań-co daje korzyści

ekonomiczne



Poprawa ochrony zdrowia społeczeństwa



Wzrost do wzajemnego zaufania do wyników

badań



Poprawa standardu wykonywanych badań



Ułatwienia w handlu międzynarodowym

Wnioski



Wymagania GLP są zasadniczo zbieżne z

wymaganiami normy PN-EN ISO

17025:2005



Dotyczą badania substancji chemicznych,

w

tym szczególnie substancji

niebezpiecznych



Ich wdrożenie i stosowanie jest

obowiązkowe w

większości rozwiniętych krajów świata

Odniesienie wymagań norm PN-EN-ISO 9001:2000
oraz PN-EN ISO/IEC 17025:2005 do najważniejszych
wymagań Kodeksu Dobrej Praktyki Laboratoryjnej

•Wdrożenie i stosowanie systemów zapewnienia jakości zgodnych z
normą
NN-EN-ISO 9001:2001 (ogólne wymagania systemu zarządzania
jakością), PNEN- ISO 14001 (zarządzanie wpływem na środowisko
maturalne), PN-N 18001 (zarządzanie bezpieczeństwem i higieną
pracy), czy PN-EN ISO/IEC
17025:2005(zarządzanie jakościa badań i wzorcowań) jest
dobrowolne

•wdrożenie i stosowanie GLP jest obowiązkowe w większości
rozwiniętych krajów świata, w przypadku laboratoriów i instytutów
naukowo – badawczych
przemysłu farmaceutycznego i wszystkich tych instytucji, które
uczestniczą w
procesie badawczym, prowadzącym do ustalenia możliwości
stosowania
substancji jako leku.

Wnioski cd



Nie mamy do czynienia z pojęciem audytu, ale kontroli
ze strony jednostki nadzorującej



W miejsce specjalisty ds. Jakości trzeba zapewnić
stanowisko kierownika każdego indywidualnego
badania odpowiedzialnego za program, przebieg i
wyniki



Próbki i badane obiekty powinny być przechowywane w
warunkach zapewniających trwałość

(np. w stanie zamrożenia, a nawet, w temperaturze
ciekłego azotu) przez tzw. czas życia leku, nawet do 50 lat



Wszystkie stosowane rutynowo metody analityczne są
zaliczane do standardowych procedur operacyjnych

Kryteria działania laboratorium
( warunki, spójność, wyposażenie)

Warunki lokalowe i
środowiskowe



powinny umożliwiać prawidłowe wykonywanie badań,
nie mogą wpływać ujemnie na jakość pomiarów albo
powodować unieważnienia wyników



należy zapewnić odpowiednią wielkość pomieszczeń,
zachować w nich czystość i porządek a także
ograniczyć dostęp osób spoza laboratorium



próbki, odczynniki, wzorce oraz materiały odniesienia
należy przechowywać w sposób uniemożliwiający ich
zniszczenie, zaginięcie lub wzajemną kontaminację



w razie potrzeby należy zabezpieczyć pomieszczenia,
aparaturę i materiały przed nadmiernym wpływem
temperatury, wilgotności, oparów, pyłu, pól i zakłóceń
elektromagnetycznych, drgań oraz hałasu

Wyposażenie:



laboratorium powinno być wyposażone we wszystkie
niezbędne elementy do pobierania i przygotowania oraz
przechowywania próbek, do wykonywania pomiarów i badań
oraz do przetwarzania i analizy otrzymywanych wyników
zgodne z deklarowanymi kompetencjami



wyposażenie powinno zapewnić wymaganą dokładność,
spełniać odpowiednie specyfikacje a także być obsługiwane
przez upoważniony personel, który powinien mieć do
dyspozycji odpowiednie instrukcje



powinny zostać ustalone programy okresowych przeglądów,
konserwacji oraz wzorcowania z zapewnieniem odniesienia
do międzynarodowych lub krajowych wzorców i jednostek
miar



należy stosować sprawdzone wzorce i materiały odniesienia

Spójność pomiarowa



Zgodnie z międzynarodowym słownikiem terminów

metrologicznych VIM spójność pomiarowa jest to
właściwość wyniku pomiaru lub wzorca jednostki miary,
polegająca na tym, że można je powiązać z określonymi
odniesieniami, na ogół z wzorcami państwowymi lub
międzynarodowymi jednostkami miar za pośrednictwem
łańcucha porównań, z których wszystkie mają określone
niepewności.

Spójność pomiarowa



pozwala na odniesienie wyniku do pewnej wartości
wzorcowej lub wyrażenie go względem pewnego
punktu odniesienia, najlepiej jeżeli jest nim układ
jednostek SI



w laboratorium jest to osiągane poprzez
przygotowanie wzorców wtórnych na podstawie
wzorców pierwotnych i wykorzystanie ich do kalibracji
przyrządów i systemów pomiarowych proces ten
odbywa się na ustalonym poziomie niepewności, który
powinien zostać oszacowany dla wyniku końcowego



spójność pomiarowa umożliwia powiązanie wyników
uzyskanych w rożnych laboratoriach i w rożnym czasie

Zapewnienie jakości badań (błędy i ich

unikanie, wzorce , walidacja)

Błędy



Błąd wyniku badania-różnica między

wynikiem badania a wartością rzeczywistą lub
przyjęta wartością odniesienia



Błąd bezwzględny- różnica między wartością

zmierzoną cechy a jej wartością prawdziwą



Błąd względny – błąd wyrażony stosunkiem

błędu bezwzględnego do wartości prawdziwej



Błąd przypadkowy- część składowa błędu ,

która w ciągu wyników badania tej samej
właściwości zmienia się w sposób losowy,
niemożliwy do przewidzenia. Wprowadzenie
poprawki korygującej jest niemożliwe

Błędy



Błąd systematyczny –część składowa błędu, w ciągu wyników badania
tej samej właściwości jest stała lub zmienia się stale w ten sam sposób.
Błędy systematyczne i przyczyny ich występowania mogą być znane i
nieznane. Błąd wynika z zastosowanej metody pomiarowej (błąd metody)
lub niedoskonałości przyrządów pomiarowych, uwzględniany w analizie
statystycznej w postaci odpowiednich poprawek do wyniku.



Błąd gruby- błąd o wartości tak znacznie odbiegającej od pozostałych
błędów w serii, że może być rozpatrywany jako nie należący do badanej
populacji, lecz spowodowany przyczyną działająca przejściowo, np.
nieprawidłowym wykonaniem pomiaru, użyciem wadliwie działającego
przyrządu lub pomyłką w obliczeniach.

Błędy grube spowodowane głównie na skutek

poważnego przeoczenia, niestaranności lub pomyłki osób dokonujących
pomiary, objawiający się znacznym odbieganiem wyniku pomiaru od
wartości prawdziwej. Błąd ten odrzucany jest w analizie statystycznej.

x

i

– wyniki pomiarów

(oznaczone
symbolem )

x

0

– wartość

prawdziwa

błąd gruby

Błędy grube

Zgodnie z wytycznymi norm międzynarodowych błąd
pomiarowy określany jest poprawnie jako
niepewność pomiaru, gdyż charakteryzuje ona
rozrzut wartości (szerokość przedziału), który
można w uzasadniony sposób przypisać wartości
mierzonej i wewnątrz którego można z
zadowalającym prawdopodobieństwem usytuować
wartość wielkości mierzone

BŁĄD  NIEPEWNOŚĆ



Błąd jest zmienną losową, a niepewność jest

parametrem rozkładu prawdopodobieństwa
błędu.

Przyczyny niepewności wyników

eksperymentu:



błędy grube



błędy systematyczne



błędy przypadkowe

Kontrola jakości uzyskiwanych wyników

Elementy jednolitego systemu pomiarów

chemicznych



• Walidacja metod



• Określanie niepewności



• Spójność pomiarowa (traceability)



• Materiały odniesienia



• Badanie biegłości

Materiał odniesienia

Materiał lub substancja, dla których

uznano

wartości jednej lub większej liczby

właściwości za

dostatecznie jednorodne i na tyle dobrze
określone, aby mogły być stosowane do
wzorcowania przyrządu, do oceny metody
pomiarowej lub przypisania wartości
właściwościom materiałów
(Przewodnik ISO nr 30)

Certyfikowany materiał odniesienia

Materiał odniesienia opatrzony certyfikatem,
charakteryzujący się wartością lub wartościami
danej właściwości, które certyfikowano zgodnie z
procedurą zapewniającą odniesienie do dokładnej
realizacji jednostki miary, w której wyrażane są
wartości danej właściwości; każdej wartości
certyfikowanej powinna być przy tym przypisana
niepewność odpowiadająca określonemu
poziomowi ufności (Przewodnik ISO nr 30)

WALIDACJA METODY BADAWCZEJ



WALIDACJA – potwierdzenie, poprzez

przedstawienie obiektywnego
dowodu, że zostały spełnione
wymagania dotyczące konkretnego
zamierzonego użycia lub zastosowania

(PN-EN ISO 9000 : 2001)



Termin “walidacja” nie odnosi się jedynie do

określenia nowych przedsięwzięć w dziedzinie
metodyki analitycznej ale również do metod
znormalizowanych, które poddane zostały
modyfikacji

Postępowanie walidacyjne



 Sformułowanie zadania określonego przez klienta



Przeprowadzenie charakterystyki metody badawczej (określenie
wartości liczbowych cech charakterystycznych metody)



Porównanie wartości cech charakterystycznych metody
badawczej z wymaganiami sformułowanymi w stosunku do
metody badawczej



Określenie przydatności metody badawczej do rozwiązania
zadania ( stwierdzenie przydatności „metoda spełnia wymagania”
albo poszukanie innej metody badawczej lub zmiana wymagań
stawianych metodzie lub rezygnacja ze zlecenia.)



W przypadku braku specyfikacji, walidacja polega na
scharakteryzowaniu wartości wybranych cech metody w
warunkach laboratorium.

Walidację przeprowadza się w
przypadku:



stosowania nieznormalizowanych metod

badawczych,



stosowania metod znormalizowanych w zakresie

sprawdzenia ich w warunkach laboratorium,



stosowania metod znormalizowanych, które są

stosowane poza przewidzianym dla nich

zakresem,



stosowania metod znormalizowanych, które

zostały rozszerzone lub zmodyfikowane

w Laboratorium,



wdrażania nowych metod badawczych (metod

zaprojektowanych/rozwijanych w Laboratorium),

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE
METODY BADAWCZEJ



Specyficzność (selektywność)



Granica wykrywalności



Granica oznaczalności



Zakres roboczy i liniowość metody



Czułość metody



Precyzja i dokładność metody



Niepewność pomiaru

SELEKTYWNOŚĆ METODY

Określa zdolność do oznaczania analitu w

obecności innych składników próbki. Aby

określić selektywności metody należy

sprawdzić możliwość interferencji

występujących przy oznaczaniu danego

analitu w próbce rzeczywistej.

GRANICA WYKRYWALNOŚCI

Określa najmniejsze stężenie analitu, które można

wykryć daną metodą - dla którego sygnał

analityczny różni się istotnie od sygnału dla

ślepej próby

a

s

c

s

y

y

SP

SP

SP

3

3

min

min







GRANICA OZNACZALNOŚCI

Określa najmniejsze stężenie analitu, które może

być oznaczone za pomocą danej metody w

sposób pewny z określoną dokładnością i precyzją

a

s

c

s

y

y

SP

ozn

SP

SP

ozn

6

6







ZAKRES ROBOCZY

Jest przedziałem wartości dla których

udowodniono, że dana metoda zapewnia

ich wyznaczenie z odpowiednią precyzją,

dokładnością i liniowością.

LINIOWOŚĆ

Miarą liniowości jest współczynnik korelacji

równania regresji liniowej dla wzorców w

zakresie roboczym (r  0,995)

CZUŁOŚĆ METODY

Jest to pochodna wielkości sygnału względem

stężenia analitu przy zachowaniu stałości innych

czynników, które wpływają na mierzony sygnał















dc

dy

S

PRECYZJA

Stopień zgodności wyników kolejnych pomiarów

tej samej wielkości mierzonej

Miarą precyzji może być odchylenie standardowe (SD)

lub względne odchylenie standardowe (RSD)





1

1

2











n

x

x

s

n

i

i

x

s

s

r

