Mikroekonomia II

Teoria wyboru konsumenta

1



Wykład: dr hab. Sławomir Sztaba, prof. nadzw. 

SGH



 



 



 



Kontakt: 



slawomirsztaba@poczta.onet.pl



 



konsultacje: Katedra Teorii Systemów 

Ekonomicznych, ul.Wiśniowa 41, sala 81, wtorki, 

godz. 15.00– 16.00



 

literatura

R. Franck, Mikroekonomia jakiej jeszcze nie było, Gdańskie 

Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk2007

D. Laidler,  S. Estrin:  Wstęp  do mikroekonomii. Gebethner i Ska, 

Warszawa 1991; (LE)

H.Varian: Mikroekonomia.  Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 

1997 (V)

M. Heller:  Filozofia  nauki.  Wydawnictwo  Naukowe  Papieskiej 
Akademii Teologicznej w Krakowie, Kraków 1992, ss. 53-72. (H)

H. Leibenstein: Ekonomia atomistyczna versus ekonomia molekularna 

i inne eseje. W: Ponad ekonomią, PIW, Warszawa, 1985,(L)

S.Sztaba: Aktywne poszukiwanie renty, SGH, 2002.(S)

M. Krawczyk: Aktywność gospodarcza, SGH 2010

Egzamin i zaliczenie



Egzamin:  test jednokrotnego wyboru, bez punktów 
ujemnych, około 30 pytań, czas około 40 minut; 



Zaliczenie ćwiczeń na podstawie warunków ustalonych 
przez osoby prowadzące



W wyjątkowych wypadkach, np. wyjazd za granicę, 
zerowy egzamin ustny

Część I. Ekonomia neoklasyczna

 



1. Ekonomia neoklasyczna /powtórzenie/



1.1. Neoklasyczna teoria wyboru konsumenta. 



LE ss. 7 - 22. 

 



2. Równowaga ogólna



 2.1. Efektywność w sensie Pareto



 2.2. Wymiana /prostokąt Edgewortha/



 2.3. Warunki równowagi ogólnej



LE ss. 243-351, 356-362, 368-375; V ss. 508-516

 
Część II. Niektóre rozwinięcia teorii wyboru



3. Efekt dochodowy i substytucyjny



3.1. Stały dochód wg Hicksa i Słuckiego



3.2. Wyprowadzenie indeksów Laspeyresa i Paaschego.



 



4. Indywidualna podaż pracy. 



 4.1. Indywidualna podaż pracy - próg aspiracji 



 4.2. Godziny nadliczbowe



 4.3. Czynniki określające podział czasu jednostki 

między pracę w domu, pracę zarobkową i czas wolny



D.Laidler,  S.Estrin, ss. 61-71. 



 



5. Alokacja konsumpcji w czasie



 5.1. Alokacja konsumpcji w czasie



 5.2. Wybór w czasie i możliwości produkcyjne



 5.3. Wybór optymalnego planu inwestycyjnego



D.Laidler,  S.Estrin, ss. 73-88.

Część III. Procesy koncentracji i ich następstwa



6. Przyczyny koncentracji, jej formy i następstwa



 6.1. II rewolucja techniczna



 6.2. Nowe ekonomiczne i prawne formy  przedsiębiorstw 



 6.3. Nowe struktury rynku



 6.4. Ewolucja przedsiębiorstw i rynków



 6.5. Czynniki nie pozwalające na koncentrację produkcji



 wykład



7. Ekonomia atomistyczna H. Leibensteina



 7.1. Koncepcja selektywnej racjonalności



 7.2. Koncepcja X-efektywności



 7.3. Pryncypał - agent 



L ss.287-362



 

Część III. Procesy koncentracji i ich następstwa



8. Rewolucja menedżerska



8.1. Oderwanie władzy od własności w wielkich korporacjach



8.2. Alternatywne /wobec maksymalizacji zysku/  cele 
funkcjonowania wielkich korporacji



8.3. Rynek kontroli nad przedsiębiorstwami



Wykład



 



9. Teoria gier w modelowaniu oligopolu



9.1. Dylemat   więźnia



9.2. Analiza kartelu



9.3. Bariery wejścia do gałęzi 



 V ss. 494-506

 
Część IV. Regulacja



10.Teoria regulacji oparta na interesie 



społecznym 



10.1. Ceny minimalne i maksymalne



10.2. Efekty zewnętrzne



10.3. Regulacja monopolu naturalnego 



Wykład



 



11.Ekonomiczna teoria regulacji 



11.1. Popyt na usługi regulacyjne a grupy interesu 



11.2. Podaż usług regulacyjnych a teoria biurokracji i ekonomiczna 
teoria polityki 



11.3. Rynek usług regulacyjnych    



11.4. Aktywne poszukiwanie renty



 

Część V. Filozofia nauki a ekonomia



13. Filozofia nauki a metodologia ekonomii. 



 13.1. Filozoficzne koncepcje rozwoju nauki. 



 13.2. Rozwój ekonomii. 



 13.3. Kryteria prawdziwości poznania w ekonomii. 



13.4. Kryzysy poznawcze



H ss. 53-72. 

 



Fundamentalne  założenie  współczesnej 

mikroekonomii 

brzmi: 

człowiek 

maksymalizuje swą użyteczność. 



Przez 

użyteczność 

rozumie 

się 

zadowolenie 

konsumenta 

ze 

spożywanych dóbr. 



Dwa powyższe zdania tylko pozornie są 

proste.  O  ich  interpretację  trwa  blisko 

już dwustuletni spór w teorii ekonomii. 

H.H. Gossen 1854

        Przy  upraszczającym  założeniu,  że 

konsument  spożywa  tylko  dwa  dobra, 
jego użyteczność całkowita jest funkcją 
dwóch  zmiennych.  Można  to  zapisać 
następująco:

    Uc = f (X, Y), gdzie:
    Uc – użyteczność całkowita,
    X – ilość dobra x,
    Y – ilość dobra y.

Prawo malejącej użyteczności krańcowej



Każda kolejna jednostka spożywanego dobra powoduje 
coraz mniejszy przyrost użyteczności całkowitej



Które zdanie jest prawdziwe:



Ludzie ryzykują życie by wydobyć perły, bo perły są 
drogie.



Perły są drogie, bo ludzie ryzykują życie, żeby je 
wydobyć.

Paradoks brylantów i wody



W XIX w. ekonomiści nie potrafili wytłumaczyć, dlaczego 
brylanty, które mają małą wartość użytkową są drogie, a 
woda  bez  której  niemożliwe  jest  życie,  jest  tania  lub 
wręcz darmowa?



Dopiero 

wprowadzenie 

malejącej 

użyteczności 

krańcowej pozwoliło rozwiązać ten paradoks.



Woda  jest  tania,  gdyż  jest  rozpowszechniona.  Jej 
użyteczność krańcowa jest niewielka.



Brylanty  są  drogie,  gdyż  są  bardzo  rzadkie.  Ich 
użyteczność krańcowa jest wysoka.



Relacje 

cen 

odpowiadają 

relacjom 

użyteczności 

krańcowych dóbr

Płaca a wysiłek



Hiszpańskie  pływaczki,  wicemistrzynie  świata  w  konkurencji 

pływania synchronicznego - drużynowo, zdecydowały uczcić swój 

sukces, pozując nago do zdjęć - czytamy w "Super Expressie„



 

Zawodniczki Barcelony wypadły na fotkach kusząco. Pływaczki są 

jednak obrażone na angielskiego piłkarza Davida Beckhama. 



"Beckham  nie  wytrzymałby  z  nami  w  basenie  nawet  5  minut"  - 

powiedziała Paula Tirados, liderka drużyny. 



"To  zakrawa  na  parodię,  że  ten  kopacz  za  nie  do  porównania 

mniejszy  wysiłek,  zarabia  w  madryckim  Realu  50  razy  więcej  od 

nas. Czy ktoś potrafi sobie wyobrazić, by ten próżniak codziennie 

przepływał  4  kilometry  lub  spędził  3-4  godziny  w  siłowni 

przerzucając tony żelastwa i wykonując akrobatyczne ćwiczenia?" 

- żaliły się wicemistrzynie świata. 

Mapa 
obojętności

Każda 

kombinacja 

dóbr  X  i  Y  należąca 
do  jednej  krzywej 
obojętności 

daje 

konsumentowi  taką 
samą użyteczność

Błogostan 

– 

maksymalna 
użyteczność

Ćwiartka IV – X i Y są pożądane przez konsumenta
Ćwiartka III – 

X jest niepożądane

, Y jest pożądane

Ćwiartka II – 

X jest niepożądane, Y jest niepożądane

Ćwiartka I – X jest pożądane, 

Y jest niepożądane

Preferencje 
konsumenta 

a 

krańcowa 

stopa 

substytucji

Rozważamy  przypadek  konsumenta,  który  spożywa  dwa  dobra:  chodzi 
do  kina  i  je  hamburgery.  Wypisz,  wymaluj  dziecko  z  podstawówki.  Ale 
dzieci również różnią się preferencjami. Jedne wolą kino, drugie kotlety. 
Miłośnik kotletów zrezygnuje ze znacznej ilości filmów, by zjeść jednego 
kotleta  więcej.  Jego  krzywa  obojętności  będzie  stroma.  Kinomanowi  w 
zamian  za  zrezygnowanie  z  jednego  biletu  do  kina  należałoby 
zaoferować wiele kotletów. Jego krzywa obojętności będzie płaska.  

Pochodzenie preferencji - Suwerenność konsumenta 



Suwerenność  konsumenta  oznacza,  że  podejmuje  on  decyzje  o 

zakupach  w  oparciu  o  własne,  subiektywne  preferencje. 

Koncepcja  ta  pełniła  w  teorii  ekonomii  dwie  funkcje.  Pierwsza  z 

nich  miała  charakter  ideologiczny.  Najpełniejszy  wyraz  nadał 

jej L. von Mises. 



  „Prawdziwymi  szefami  [w  kapitalizmie]  są  konsumenci.  To  oni  - 

kupując  i  powstrzymując  się  od  zakupów  -  decydują  o  tym,  kto 

powinien  posiadać  kapitał  i  kierować  przedsiębiorstwami.  To  oni 

decydują, co powinno być produkowane, w jakich ilościach i jakiej 

jakości. Od ich nastawienia zależą zyski i straty przedsiębiorców. 

Dzięki  nim  biedni  stają  się  bogaci  a  bogaci  biednieją.  Nie  są 

łatwymi  kierownikami.  Mają  mnóstwo  kaprysów  i  zachcianek,  są 

zmienni i nieprzewidywalni. Ani trochę nie zważają na to, co cenili 

w przeszłości. Gdy tylko pojawi się coś tańszego albo coś bardziej 

im przypadnie do gustu, porzucają dotychczasowych dostawców”. 



  zatem  to  nie  kapitaliści  kierujący  się  maksymalizacją  zysku,  jak 

twierdził K. Marks, decydowali o produkcji, ale konsumenci.



R. P. Murphy: Mises i Rothbard o suwerenności konsumenta, 

http://prawo.uni.wroc.pl/~kwasnicki/EkonLit1/Mises%20i%20Rothbard%20o%

20suwerennosci%20konsumenta.htm

Pochodzenie preferencji - Suwerenność konsumenta 



Druga funkcja to założenie upraszczające. 



Przyjmując,  że  konsument  jest  suwerenny,  tzn.  podejmuje 
decyzje  w  oparciu  o  subiektywne  preferencje,  ekonomiści  z 
ulgą  uznali,  że  preferencje  są  egzogeniczne  i  nie  należy  się 
nimi zajmować. Jednak suwerenność konsumenta, czyli wolny 
wybór, jest ograniczona przez czynniki różnej natury. 

Biologiczne ograniczenie suwerenności konsumenta



Preferencje  o  biologicznym  rodowodzie  pojawiły  się  pod 

naciskiem  naturalnej  selekcji  jako  mechanizm  pozwalający 

przetrwać. 

Przykładem 

takich 

preferencji 

może 

być 

zamiłowanie  do  słodyczy.  We  wczesnych  okresach  rozwoju 

człowieka  cukry  spożywane  w  postaci  dojrzałych  owoców  były 

łatwo  trawione.  Sprzyjało  to  przetrwaniu.  Osobniki,  które  lubiły 

owoce  miały  większe  prawdopodobieństwo  przetrwania  i 

wydania  potomstwa.  Udział  osobników  lubiących  owoce  w 

populacji zwiększał się. Jednocześnie owoce były na tyle rzadkie, 

że  nie  groziła  nadmierna  konsumpcja  cukru.  Odziedziczone  po 

przodkach  zamiłowanie  do  słodyczy  współcześnie  jest  groźne, 

gdyż  cukier  jest  tani  i  łatwo  dostępny.  Jest  on  spożywany  w 

nadmiarze  i  jest  to  jedną  z  przyczyn  chorób  cywilizacyjnych: 

otyłości,  miażdżycy,  cukrzycy.    W  tym  przykładzie  ważne  jest 

również pokazanie, że subiektywne wybory nie są jednoznaczne 

z obiektywną korzyścią konsumenta. Konsument może popełniać 

błędy i obiektywnie sobie szkodzić.



Przykład z zamiłowaniem do słodyczy zaczerpnąłem z: R. Franck, Mikroekonomia 

jakiej jeszcze nie było, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk2007, s. 

265.

Kulturowe ograniczenie suwerenności konsumenta

Kulturowe ograniczenie suwerenności konsumenta

Kulturowe ograniczenie suwerenności konsumenta

Społeczne ograniczenie suwerenności konsumenta



Dobra społecznie pożądane



Dobra społecznie niepożądane



Dobra zakazane – broń, narkotyki



Dostęp do informacji



Wykluczenie z wpływu na politykę (co wolisz – autostrady czy 
koleje?)

 

Sterowanie konsumentem przez firmy



Marketing



neuroekonomia

Ograniczenie budżetowe



Wybór konsumenta zależy nie tylko od jego preferencji, 
ale  również  od  cen  dóbr  i  jego  dochodu.  Warunki 
finansowe 

wyboru 

konsumenta 

określa 

jego 

ograniczenie budżetowe. 



Wyobraźmy  sobie  Jasia,  chłopaczka  z  podstawówki, 
który  dostaje  od  mamusi  50  zł  kieszonkowego.  Jest  to 
jego  dochód,  który  oznaczymy  symbolem  „M”.  Badany 
przez  nas  Jaś  nie  oszczędza  i  kupuje  dwa  dobra:  bilety 
do  kina  po  10  zł  i  hamburgery  po  5zł.  Hamburgery  to 
dobro X, bilety do kina dobro Y. P

x

 (cena dobra x) wynosi 

5 zł, a P

y

 (cena dobra y) 10 zł.

Ograniczenie budżetowe



M = XPx + YPy      (1)



Wyrażenie  XPx  oznacza  wydatki  Jasia  na  hamburgery 
(ilość hamburgerów razy ich cena), 



wyrażenie  YPy  to  wydatki  Jasia  na  bilety  do  kina. 
Ponieważ  Jaś  nie  oszczędza  to  suma  jego  wydatków 
równa się dochodowi.



Wyrażenie (1) przekształcamy do innej postaci.

y = ax + b

O
gr
an
ic
ze
ni
e 
bu
dż
et
o
w
e: 

M 

= 

X

P

x 

+ 

Y

Py

,   
    

5
0 

= 

5 

X 

+ 

1
0 
Y

M = XPx + YPy,       50 = 5 X + 10 Y
 

Ograniczenie budżetowe

G
dy 
kr
zy
w
a 
ob
oj
ęt
no
śc
i 
je
st 
st
yc
zn
a 
do 
og
ra
ni
cz
en
ia 
bu
dż
et
o
w
eg
o 
ko
ns
u
m
en
t 
m
ak
sy
m
ali
zu
je 
uż
yt
ec
zn
oś
ć 
pr
zy 
da
ny
m 
do
ch
od
zi
e i 
ce
na
ch 
dó
br. 
W
ar
un
ek 
te
n 
je
st 
sp
eł
ni
on
y, 
gd
y 
kr
ań
co
w
a 
st
op
a 
su
bs
ty
tu
cji 
ró
w
na 
si
ę 
re
la
cji 
ce
n 
ry
nk
o
w
yc
h:

Wybór konsumenta

Wpływ preferencji na wybór 
konsumenta

Zmiana dochodu a wybór konsumenta

Zmiana dochodu a wybór konsumenta

Zmiana dochodu a wybór konsumenta

Zmiana dochodu a wybór konsumenta

Udział wydatków na żywność w dochodzie 
konsumentów

Wydatki na dobra konsumpcyjne gospodarstw 
domowych

Zmiana ceny a wybór konsumenta

Mikroekonomia

Efekty niestandardowego sumowania 

popytu

2

Rodzaje popytu



Popyt  funkcjonalny  –  ta  część  popytu  na 
dane  dobro,  która  wynika  z  jego  wartości 
użytkowej. 

    Popyt niefunkcjonalny – ta część popytu na 

dane  dobro,  która  wynika  z  innych 
czynników niż wartość użytkowa.



Popyt  spekulacyjny  –  nabywanie  dobra  z 
myślą o jego odsprzedaży (korzystnej).

Rodzaje popytu niefunkcjonalnego



Efekt  owczego  pędu  –  popyt  jednostki  na 
dane  dobro  rośnie,  gdyż  inni  konsumują  to 
same dobro



Efekt  snobizmu  –  popyt  jednostki  na  dane 
dobro  zmniejsza  się,  gdyż  inni  konsumują 
to same dobro



(popyt jest funkcją konsumpcji innych osób)



Efekt  veblenowski  –  popyt  na  dane  dobro 
rośnie,  gdy  rośnie  jego  cena  (popyt  jest 
funkcją ceny)

Efekt owczego pędu – punkt przełamania tabu

P

P

T

          T             
Q

D

Tabu  –  ludzie  nie  kupują 
dobra,  którego  nie  kupują 
inni ludzie

T 

– 

ilość 

dóbr 

po 

przekroczeniu 

której 

pojawia  się  popyt  –  punkt 
przełamania tabu

Jeżeli  tabu  występuje  to 
linia  popytu  nie  zaczyna 
się na osi pionowej

Efekt owczego pędu – zwiększenie elastyczności popytu

P

P

1

P

2

        Q

1

   Q

2

             Q

3

      

 Q

D

1

                 

D

2

D

3

D

1

    początkowa  linia 

popytu

D

2     

linia  popytu  po 

zwiększeniu 

liczby 

konsumentów 

ze 

względu 

na 

efekt 

owczego pędu

D

3 

 popyt rynkowy

Popyt 

rynkowy 

jest 

bardziej 

elastyczny 

jeżeli  występuje  efekt 
owczego pędu

Efekt snobizmu

P

P

1

P

2

D

1

D

2

D

3

Q

1

     Q  

2

             Q

3

      

  Q

D

1

    początkowy popyt

D

2       

    popyt  po  zmniejszeniu 

liczby konsumentów ze względu 
na efekt snobizmu
D

3

  popyt rynkowy

Q

3 

  -  Q

1 

  =  hipotetyczna  zmiana 

popytu  ze  względu  na  zmianę 
ceny
Q

3 

  -  Q

2 

  =  zmniejszenie  popytu 

ze względu na efekt snobizmu
Q

2 

 - Q

1 

 = rzeczywista zmiana 

popytu 

Popyt  rynkowy  przy  efekcie 
snobizmu 

jest 

mniej 

elastyczny

Efekt veblenowski

P

P

1

P

2

     Q

1

         Q

2

       

Q

3

D

2

D

1

D

3

Q

3  

 - Q

2  

 = cenowy  efekt 

zmniejszenia ceny

Q

3   

 - Q

1  

 = veblenowski  

efekt  zmniejszenia  ceny 
(  z  rynku  odchodzą  ci 
konsumenci  dla  których 
wysoka 

cena 

dobra 

podkreślała 

 

ostentacyjną 
konsumpcję)

Q

2   

  -  Q

1   

  =  efekt  netto 

zmniejszenia ceny

Jeżeli  efekt  veblenowski 
jest silniejszy  od efektu 
cenowego  linia  popytu 
jest rosnąca

 

Mikroekonomia

Równowaga ogólna

3

Równowaga ogólna



Równowaga



Stan  obiektu,  w  którym  siły  działające  na 
ten obiekt wzajemnie się znoszą



Pojęcie  wywodzi  się  z  fizyki  –  mechaniki 
klasycznej



Do  ekonomii  wprowadził  je  Leon  Walras  – 
francuski  inżynier  mechanik:  „Elementy 
czystej teorii ekonomii” 1874

Równowagi cząstkowe



Równowaga    na  rynku  dóbr  i  usług  –  rozmiary  popytu 
równają się rozmiarom podaży



Równowaga  na  rynku  pracy  –  zrównanie  podaży  pracy  z 
popytem na pracę.

          Równowaga  na  rynku  kapitałowym  –  zrównanie  podaży  i 

popytu na fundusze pożyczkowe

Równowagi cząstkowe



Równowaga  firmy  na  rynku  pracy  –  zatrudnienie  takiej 
ilości  pracowników,  by  zrównać  krańcowy  koszt  pracy 
(płacę)  z  krańcową  korzyścią  z  pracy  –  wartością 
krańcowego produktu pracy.



Równowaga  firmy  na  rynku  kapitałowym  –  wykorzystanie 
takiej  ilości  kapitału,  przy  której  krańcowy  koszt  kapitału 
(stopa  procentowa)  zrównuje  się  z  wartością  krańcowego 
produktu kapitału.



Równowaga  firmy  na  rynku  dóbr  i  usług  –  optymalizacja 
wyniku finansowego przez zrównanie kosztu krańcowego z 
utargiem krańcowym

Równowagi cząstkowe



Równowaga 

konsumenta 

– 

maksymalizacja 

użyteczności  przy  danych  cenach  dóbr  i  danym 
dochodzie



Równowaga  gałęzi  –  osiąganie  zysku  normalnego 
przez firmy w długim okresie przy zrównaniu ceny z 
przeciętnym kosztem całkowitym

Efektywność w sensie Pareto



Alokacja zasobów między Jasia i Małgosię

A

E

D

C

B

Małgosia

Jaś

Alokacja  jest  efektywna  w  sensie 
Pareto 

 

jeżeli 

niemożliwe 

jest 

przejście  do  innej  alokacji,  która 
polepsza  położenie  jednej  osoby,  bez 
pogorszenia położenia drugiej osoby 

A względem B – 
nieefektywna
C względem A – 
nieefektywna

A względem E – efektywna
A względem D - efektywna

Równowaga ogólna



Jeżeli  wszystkie  rynki  w  gospodarce  są 
doskonale  konkurencyjne  to  powstający 
dzięki ich działaniu stan równowagi w całej 
gospodarce jest efektywny w sensie Pareto



Jest  to  inne  wyrażenie  tezy  A.  Smitha  o 
„niewidzialnej ręce rynku”.

Równowaga ogólna



Ekonomiczne założenia modelu konkurencji 
doskonałej:



przedmiotem obrotu jest dobro homogeniczne,



podaż jest tak rozdrobniona, że żaden z 
producentów nie ma wpływu na cenę,



popyt jest tak rozdrobniony, że żaden z 
konsumentów nie ma wpływu na cenę,



w gospodarce nie ma barier wejścia i wyjścia z 
gałęzi,



w gospodarce istnieje doskonały przepływ 
informacji a ceny pełnią funkcje informacyjne.  

Równowaga ogólna



Techniczne założenia modelu konkurencji 
doskonałej:



krzywe popytu i podaży na wszystkich rynkach są 
ciągłe,



krzywe popytu są monotonicznie malejące,



krzywe podaży są monotonicznie rosnące,



cenowa elastyczność popytu jest większa od 
cenowej elastyczności podaży,



korzyści skali są stałe,



krzywa transformacji jest wklęsła,



krzywe obojętności i izokwanty są wypukłe.

Skrzynka Edgewortha

Osoba A                                                 
dobro X

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

D

o

b

ro

 Y

dobro X                                                      
osoba B

D

o

b

ro

 Y

H – taka alokacja, która 
przyporządkowuje osobom 
A i B cały zasób dóbr X i Y

Skrzynka Edgewortha

Osoba A                                                 
dobro X

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

D

o

b

ro

 Y

dobro X                                                      
osoba B

D

o

b

ro

 Y

Mikroekonomia – zajęcia 

2

Indywidualna podaż pracy

4

Indochiny, okres międzywojenny



T.  Perkitny,  leśnik  który  po  skończeniu  studiów  w  1926  roku  wraz  z 
kolegą udał się w podróż dookoła świata, utrzymując się po drodze z 
różnych zajęć, tak opisał doświadczenia w roli geodety w Indochinach 
Francuskich. 



„Gdy  po  całomiesięcznej  pracy  przychodzi  wreszcie  pierwszy  dzień 
wypłaty,  postanawiamy,  zgodnie  z  przyjętą  uprzednio  zasadą,  nie 
ganić  opieszałych,  lecz  w  odpowiednio  kwiecistym  przemówieniu 
pochwalić  najbardziej  gorliwych.  Ba,  postanawiamy  nawet  przyznać 
tym gorliwcom nie byle jakie podwyżki, bo o 12,5 procent, z 40 na 45 
centów za dniówkę.



      Sama  uroczystość  wypłaty  i  zapowiedzi  tak  szczodrych  bodźców 
materialnych ma przebieg w przybliżeniu taki:



   We wczesnych godzinach porannych zajeżdża przed nasz bungalow 
gruby  Szwajcar  Steyer,  a  towarzyszący  mu  Annamita  wynosi  z  auta 
na werandę duży, ciężki worek.



-  Musicie  Radejcom  wszystkie  ich  dniówki  wypłacić  …  bilonem  – 
śmieje  się  pan  Steyer,  dostrzegłszy  nasze  zdziwienie.  –  Od  czasu, 
kiedy  jakiś  biały  kasjer  wypłacił  Radejcom  należność  skrawkami 
starych  gazet,  nikt  z  nich  nie  przyjmie  już  więcej  banknotów. 
Unikniecie zresztą w ten sposób kłopotów z drobnymi.



To  rzekłszy  odjeżdża  i  zostawia  nas  samych  z  olbrzymią  gromadą 
Radejców, którzy ciągną na plac przed werandą – nie wiadomo po co 
– uzbrojeni… w kije. Gdy wywoływani imiennie podchodzą do worka z 
bilonem, zabierają z sobą – o zgrozo – owe zagadkowe kije, jak gdyby 
mieli 

zamiar 

przy 

ich 

użyciu 

rozstrzygnąć 

ewentualne 

nieporozumienia natury finansowej.



      I  tak  jest  rzeczywiście,  choć  w  nieco  łagodniejszej  formie,  niż  się 
nam  wydaje.  Na  tych  kijach  znaczyli  bowiem  oni  tasakiem  każdą 
swoją  dniówkę,  tak,  że  liczba  zaciosów  zrobionych  na  kiju  musi 
odpowiadać liczbie otrzymanych monet. Po odebraniu wypłaty każdy 
Radejec  układa  więc  bilon  w  kupki  odpowiadające  należnej  mu 
dniówce,  następnie  kupki  układa  wzdłuż  kija,  tak  aby  przy  każdym 
zaciosie leżała jedna kupka, a w końcu  patrzy, czy  kupek bilonu jest 
tyle, ile zaciosów na kiju. Gdy rachunek się zgadza, odbiera należność 
i  radosnym  okrzykiem:  -  E  –  kwituje  inkaso.  Gdy  zaś  się  nie  zgadza, 
delikatnym  zwrotem  :  -  Omomo  –  zawraca  nam  na  to  uwagę  i  to 
zarówno w przypadku, gdy otrzymuje za mało, jak i w przypadku, gdy 
otrzymuje za dużo. Na szczęście przypadków spornych nie ma prawie 
wcale, bo podwójna księgowość – prowadzona przez nas w zeszycie, 
a  przez  Radejców  na  kijach  –  jest  ze  sobą  zgodna.  Tylko  z  jednym 
szałaputem  mamy  lekki  kłopot.  Zgubił,  osioł  jeden,  swój  drewniany 
notatnik,  wyciął  naprędce  kij  nowy  i  próbował  odtworzyć  na  nim 
naciosy z pamięci. Omylił się oczywiście przy tym o całe trzy dniówki, 
i to na swoją niekorzyść. (…)



Po  wypłacie,  oracji  pochwalnej  i  przyznaniu  podwyżek  wypada 
oczywiście ogłosić choćby krótkie święto. Toteż zwalniamy Radejców z 
roboty  na  cały  dzień  dzisiejszy  i  umawiamy  się  z  nimi  dopiero  na 
jutro, aby jak zwykle o świcie ze zdwojonym zapałem rozpocząć pracę 
w drugim z kolei miesiącu. (…) po dobrze przespanej nocy schodzimy 
po schodach na placyk, aby ze zgromadzoną tam i pałającą zapałem 
do  pracy  ekipą  Radejców  wyruszyć  jak  zawsze  do  lasu.  Tu  jednak 
stajemy  jak  wryci.  Na  całym  placyku  zamiast  co  najmniej 
sześćdziesięciu Radejców, gdaczą tylko trzy kury (…). 



- Źle nas zrozumieli – pociesza mnie Leon. – Myśleli, że mają przyjść 
pojutrze  i wobec tego jutro o świcie zjawią się na pewno!



   Niestety jednak! Następnego ranka plac zbiórek jest tak samo pusty 
jak dnia poprzedniego! A więc cóż robić? O Chryste! Z przerażeniem 
w  sercu  walimy  do  pana  Steyera.  Ten  jak  zawsze  obciera  sobie  kark 
chusteczką i wybucha śmiechem.



-  To  wy,  panowie  –  powiada  –  sądziliście  w  waszej  naiwności,  że  oni 
wam będą pracować dłużej niż przez jeden miesiąc? Dziękujcie Bogu, 
że już wcześniej sobie nie poszli! Toć do pracy wygnała tych ludzi nie 
żadna  istotna  życiowa  potrzeba,  lecz  po  prostu  zwykła,  głupia, 
dziecięca  zachcianka.  Większość  tych  dzikusów  to  eleganci,  którzy 
pracowali  u  was  jedynie  po  to,  by  u  grasującego  gdzieś  tutaj 
chińskiego  handlarza  kupić  dwa  metry  mosiężnego  drutu  i  zrobić  z 
niego błyszczące bransoletki na szyję, ręce i nogi



Byli  wśród  waszych  kulisów  na  pewno  także  smakosze,  którzy 
pracowali przez miesiąc marząc tylko o tym, aby za cały swój zarobek 
kupić  u  chińczyka  pęczek  suszonych  śledzi.  Jeśli  mieliście  w  waszej 
ekipie  także  i  takich  maniaków,  którym  śnią  się  po  nocach  aż  tak 
luksusowe  zachcianki  jak  zapalniczka,  scyzoryk  lub  zgoła  parasol  i 
buty,  wtedy  możecie  mówić  o  szczęściu.  Tym  bowiem  nie  starczy 
jednomiesięczny  zarobek  i  ci  do  was  za  parę  dni  wrócą.  Chociaż  na 
takich, co marzą o butach, to lepiej nie liczcie, bo doszły mnie słuchy, 
że  w  całym  szczepie  Mojów  tylko  jeden  jedyny  elegant  kupił  sobie 
buty,  ale  jak  dotąd  łazi  nadal  boso  i  buty  nosi  ze  sobą  …  w  ręce. 
Zresztą  nie  martwcie  się,  drodzy  panowie  –  kończy  swoje 
przemówienie  pan  Steyer.  –  Chęć  paradowania  po  dżungli  w 
mosiężnych  bransoletkach  jest  zaraźliwa,  a  zawistne  żony  potrafią  i 
tutaj  wygnać  do  roboty  swych  mężów.  Poszli  więc  jedni,  ale  przyjdą 
drudzy. Jeden tylko czeka was kłopot, ze będziecie musieli uczyć tych 
świeżo przybyłych wszystkiego da capo, od nowa.



Gdy po takim przemówieniu pana Steyera wracamy na werandę i 
zerkamy na bambusowe szałasy opuszczone przez naszych kulisów, 
jakaś dziwna melancholia wypełnia nam serca. Gdzież podziała się 
nasza wiara w skuteczność metod łagodnej perswazji? Jakże wygląda 
nasz święty Franciszek, który pragnie uświęcać te dzieci już od dawna 
święte? Jakże wykrzesywać ofiarną pracę tam, gdzie nie ma jeszcze 
nie zaspokojonych potrzeb, gdzie nie ma chęci zarobku, bogactwa, 
awansu, zaszczytów i troski o przyszłość? Jakże tu żądać roboty tam, 
gdzie są tylko dzieci i ich niewinne, kolorowe dziecięce zachcianki



Jakże  wykrzesywać  ofiarną  pracę  tam,  gdzie  nie  ma  jeszcze  nie 
zaspokojonych  potrzeb,  gdzie  nie  ma  chęci  zarobku,  bogactwa, 
awansu, zaszczytów i troski o przyszłość? Jakże tu żądać roboty tam, 
gdzie są tylko dzieci i ich niewinne, kolorowe dziecięce zachcianki.”



T. Perkitny, Okrążmy świat raz jeszcze, Iskry, Warszawa 1979, t 2, s. 
139-142.

Ameryka Łacińska, współcześnie



W.  Cejrowski,  współcześnie  podróżujący  po  Ameryce  Łacińskiej,  tak 
opisał spotkania z jednym z jej mieszkańców.



„Indianin  wisiał  w  hamaku  na  przyzbie  i  jak  co  dzień  nic  nie  robił.  A 
dookoła  niego  rosła  sobie  bujnie  bieda.  (Właściwie  lepiej  byłoby 
napisać BIEDA – taka była wielka.)



        Chałupa,  którą  ulepił  z  gliny  dawno  temu,  przechyliła  się  i 
nieuchronnie zmierzała ku upadkowi…



 - Ale przecie jeszcze stoi – powiadał Indianin – więc na razie nie ma 
co  naprawiać.  Dookoła  niego  orbitowało  stadko  głodnych  prosiaków. 
Były  bardzo  czujne  –  gotowe  rzucić  się  ze  smakiem  nawet  na 
niedopałek papierosa albo papierek po cukierku. Stadko składało sięw 
przeważającej  części  z  łaciatej  skóry  i  kości.  A  kości  te  sprawiały 
wrażenie, jakby lada chwila miały przebić się na zewnątrz…



- No bo te świnie są straśnie leniwe i nic sobie nie umieją znaleźć do 
żarcia – objaśniał Indianin.



- To może byś im sypnął garść kukurydzy? – zapytałem pewnego razu.



- Świniom dawać jeść? Oburzył się i zdziwił jednocześnie. – Wy Biali to 
zupełnie pojęcia nie macie o zasadach gospodarki hodowlanej. Świnie 
nie  są  po  to,  żeby  człowiek  je  karmił,  tylko  na  odwrót  –  zakończył 
dyskusję.  Ton  jego  głosu  przywodził  na  myśl  brodatych  proroków  i 
boże przykazania.



  Poza  stadkiem  świń  Indianin  miał  także  dwie  kury,  żonę  i  gromadę 
dzieci, które składały się głównie z ogromnych oczu oraz żył i ścięgien 
–  ani  grama  tłuszczu.  W  Europie  takie  dziecko  zostałoby 
prawdopodobnie odebrane rodzicom i w trybie pilnym podłączone do 
kroplówki.  Na  szczęście  w  republikach  bananowych  nikt  nie  robi 
takich  rzeczy.  Sądząc  po  poziomie  radosnego  hałasu,  jaki  potrafiły 
wytworzyć,  dzieciaki  były  po  pierwsze  szczęśliwe,  a  po  wtóre,  mimo 
biedy, czerpały mnóstwo energii ze słońca albo innych tajemniczych 
źródeł.  Zęby  miały  zdrowe,  cerę  ogorzałą,  włosy  gęste,  ubrania 
podarte, gęby umorusane i ZAWSZE uśmiechnięte od ucha do ucha.



Reasumując:



- Gliniana chałupka kryta strzechą z palmowych liści.



- W tej chałupce kilkunastoosobowa rodzina plus inwentarz.



- Dookoła tropikalny las i przemożna bieda.



A  Indianin  zamiast  ruszyć  do  jakiejś  roboty,  całymi  dniami  wisi  w 
hamaku!



- Do roboty? A po co? – pytał szczerze zdziwiony.



- Jak to po co? Żeby dzieciom kupić coś do jedzenia.



- Nie warto. Jedzą i jedzą, a i tak zawsze są głodne. Dzieci się nigdy 
nie udaje napełnić. Po prostu muszą z tego wyrosnąć…



- Z głodu się nie wyrasta!



-  Ja  wyrosłem.  Nic  mi  się  nie  chce  –  nawet  jeść.  No  więc  i  one 
wyrosną,  ale  nie  trza  jedzenia,  tylko  CZASU  –  zakończył  znanym  mi 
już tonem proroka. (…)



-  No  a  jakbyś  na  przykład  wyhodował  więcej  świń,  no  i  może 
przynajmniej odrobinę bardziej tłustych niż te tutaj, to mógłbyś którąś 
sprzedać i zarobić.



-  A  po  co?  –  zapytał  i  odpowiedział  jednocześnie.  Czułem,  że  mój 
zdrowy  rozsądek  został  powalony  na  łopatki  i  rozpoczęło  się 
odliczanie.



-  Pieniądze  mi  szczęścia  nie  kupią  –  dodał  po  chwili.  _  I  w  ogóle  w 
naszej  okolicy  są  mało  praktyczne.  Wszystko  czego  człowiekowi 
potrzeba  rośnie  sobie  dookoła  –  pokazał  palcem  w  kierunku  lasu, 
niewielkiego  zagonu  kukurydzy  oraz  niewysokiej  palmy,  na  której 
dojrzewały właśnie dorodne papaje.



- Buty nie rosną. Trzeba kupić.



- A po co? Nigdy nie miałem butów i jakoś nie krzywduję. A dzieciaki 
też  nie  lubią  chodzić  inaczej  niż  na  bosaka.  Buty  piją  je  w  stopy.  Z 
butów  wycofałem  się  bez  żalu,  bo  rzeczywiście  w  klimacie 
podzwrotnikowym nie były towarem pierwszej potrzeby.



- No to może byś sobie radio kupił? Lubisz muzykę.



- Sąsiad ma. Ten co mieszka za polem. Puszcza na cały regulator i ja 
tu świetnie słyszę jak charczy.



-  Naprawdę  nie  ma  nic,  co  chciałbyś  mieć?  –  zapytałem  kilka  dni 
później (…). – Niczego ci nie brakuje?



- Czasu.



- Jak to czasu? Przecież całe dni nic nie robisz, tylko wisisz w hamaku.



- A ile jeszcze tak powiszę, hę?



- A co to za różnica?



-  Widzisz  gringo,  dla  mnie  szczęście  jest  wtedy,  gdy  mogę  sobie 
wisieć w hamaku i nic nie robić. Im dłużej, tym lepiej. Nic nie boli, nie 
nagli,  nic  nie  czeka.  Nikt  nie  woła.  Brzuch  nie  burczy,  że  chce  jeść, 
żona  nie  burczy,  że  chce  żeby  coś  jej  zrobić.  Moje  szczęście  to  ta 
spokojna  chwila,  która  właśnie  trwa:  nikt  i  nic  niczego  ode  mnie  nie 
chce, nie trzeba się wysilać, martwić, nigdzie iść.



- Wy Biali – dodał po chwili namysłu – znajdujecie swoje szczęście w 
ruchu,  a  my  w  bezruchu.  Wy  ciągle  musicie  coś  zmieniać, 
porządkować,  ulepszać,  a  my  poszukujemy  stanu  ukojenia…  I  kiedy 
go  znajdziemy  to  wolimy  się  nie  poruszać,  żeby  czegoś  nie  zepsuć. 
(…)



-  A  o  czym  tak  myślisz,  kiedy  wisisz  w  hamaku  i  patrzysz  na  ten 
piękny zachód slońca przed nami? 



- Nie myślę. Tylko patrzę.



Przerwał, zastanowił się chwilę  a potem dodał:



- I to jest właśnie to, czego ty, gringo, nie potrafisz robić… Ani nawet 



z r o z u m i e ć.



Miał rację – nie potrafiłem.”



W. Cejrowski, Gringo wśród dzikich plemion, Poznaj świat, Amazonia, 
Marymont, Pelplin, Poznań 2006. s. 53-56.

Model indywidualnej podaży pracy

›

Wybór między dochodem a czasem wolnym – ograniczenie budżetowe

Y

Y

0

                                                                24 h           
      t

A

B

Y

0 

    dochód ze źródeł innych niż 

praca

:

Model indywidualnej podaży pracy

›

Wybór między dochodem a czasem wolnym – ograniczenie budżetowe

Y

Y

0

                                                                24 h           
      t

A

B

Y

0 

    dochód ze źródeł innych niż 

praca

:

Kapitał

Rodzina

Państwo

Model indywidualnej podaży pracy



Wybór między dochodem a czasem wolnym – ograniczenie budżetowe

Y

Y

0

Y

1

                                                                24 h           
      t

A

C

B

Y

0

 – Y

1

      koszt podjęcia pracy

Model indywidualnej podaży pracy



Wybór między dochodem a czasem wolnym – ograniczenie budżetowe

Y

Y

0

Y

1

                                                                24 h           
      t

A

C

B

Y

0

 – Y

1

      koszt podjęcia pracy

Dojazdy do pracy
Wydatki reprezentacyjne
Opieka nad dziećmi
Inne

Model indywidualnej podaży pracy



Wybór między dochodem a czasem wolnym – ograniczenie budżetowe

Y
Y

max

Y

0

Y

1

            t

0

                                                    24 h        

         t

A

C

B

Y

0 

    dochód ze źródeł innych niż 

praca

Y

0

 – Y

1

      koszt podjęcia pracy

Y

max

      dochód maksymalny

t

0

     minimum biologiczne

tg α = ΔY/ Δt
│ΔY/ Δt │ = godzinowa stawka płac

α

Model indywidualnej podaży pracy



Wybór między dochodem a czasem wolnym – ograniczenie budżetowe

Y
Y

max

Y

0

Y

1

            t

0

                                                    24 h        

         t

A

C

B

Y

0 

    dochód ze źródeł innych niż 

praca

Y

0

 – Y

1

      koszt podjęcia pracy

Y

max

      dochód maksymalny

t

0

     minimum biologiczne

tg α = ΔY/ Δt  
 \ΔY/ Δt\  = godzinowa stawka płac

α

Model indywidualnej podaży pracy



Wybór między dochodem a czasem wolnym – preferencje

Y

t

A

B

domator

pracuś

ΔY
-----  =  
krańcowa
Δt         stopa
             
substytucji

Model indywidualnej podaży pracy



Wybór między dochodem a czasem wolnym

A

C

B

Y
Y

max

Y

0

Y

1

t0                t

1

                                            24 h     

        t

E

F

t

1  

- czas wolny

24 h – t

1

  czas pracy

pracuś

domator

Model indywidualnej podaży pracy



Podaż pracy a wysokość płacy

Y

Y

0

                   t

2

      t

1

                                       24 h    

      t

E

1

E

2

E

3

Model indywidualnej podaży pracy



Indywidualna podaż pracy

W

w

3

w

2

w

1

w

0

          A  B                                                             
 t

A = 24 h – t

1

B = 24 h – t

2

w

2

 – próg aspiracji

Tabela nr 15. Subiektywny a obiektywny poziom dobrobytu wybranych krajów 
w 2002 roku

Kraj

Subiektywne poczucie dobrobytu 
(liczba od minus 2 do plus 5)

Obiektywny  miernik  dobrobytu 
(PKB na głowę mieszkańca)

3/2

1

2

3

4

Argentyna

2,61

2690

1030,65

Brazylia

2,23

2590

1161,43

Chile

2,53

4110

1624,51

Kolumbia

3,94

1860

472,08

Meksyk

4,32

6260

1449,07

Wenezuela

3,58

3760

1050,28

Korea

1,12

10060

8982,14

Tajwan

2,25

12520

5564,44

średnia

1,48

Portugalia

-

12160

Hiszpania

2,13

16370

7,685,45

Francja

2,61

23970

9183,90

Niemcy

2,67

24200

9063,67

Japonia

1,96

31320

15979,59

Holandia

3,86

26120

6766,84

Wielka Brytania

2,92

26240

8986,30

Stany Zjednoczone

3,47

35990

10371,76

Polska

0,84

4910

5845,24

Model indywidualnej podaży pracy



Praca w domu

Y

        t

1

              24 h                             

t

E

24 h – t

1

 = czas pracy w 

domu przy preferencjach 
u

1

u

1

Model indywidualnej podaży pracy



Praca w domu i praca na mieście (1)

        t

2

       t

1

              24 h                            

 t

E

u

1

E

1

u

2

Y
Y

2

Y

1

Model indywidualnej podaży pracy



Praca w domu, praca na mieście i czas wolny

   t

2  

          t

1

          24 h                             

     t

E

u

1

24 h – t

1

 = praca w 

domu
t

1

 – t

2

 = praca na 

mieście
t

2

 = czas wolny

w

1

Model indywidualnej podaży pracy



Praca w domu a płaca

Y

       t

1

                      t

2

  24 h                                   

    t

w

1900

w

2000

24 h – t1 = praca w domu 
w 1900 roku przy niskiej 
stawce płac

24 h – t2 = praca w domu 
w 2000 roku przy wysokiej 
stawce płac

Tabela nr 1.  Rozmiary bezrobocia w krajach OECD w latach 1956-2000

Kraj

56-66

67-74

75-79

80-85

86-90

91-96

2000*

Australia

2,2

2,1

5,5

7,7

7,3

9,7

6,6

Austria

2,4

1,5

1,9

3,2

3,4

3,9

5,8

Belgia

2,6

2,6

7,0

10,3

8,7

8,8

10,9

Kanada

4,9

5,2

7,5

10,0

8,4

10,4

6,9

Dania

2,3

1,3

6,5

9,2

6,4

8,4

5,3

Finlandia

1,6

2,5

5,1

5,9

4,5

14,2

9,8

Francja

1,5

2,5

4,9

8,1

9,7

11,3

9,7

Niemcy

1,4

1,1

3,5

5,6

5,9

7,0

9,6

Grecja

5,1

3,7

1,9

6,1

7,0

9,3

10,8

Irlandia

5,4

5,6

7,0

12,5

15,5

14,0

4,1

Włochy

6,5

5,6

6,8

7,1

9,6

10,6

9,8

Japonia

1,7

1,3

2,0

2,4

2,5

2,7

4,7

Holandia

1,2

2,2

5,3

8,1

7,4

6,4

2,6

Nowa Zel.

0,1

0,3

1,0

4,1

5,7

8,4

6,0

Norwegia

2,3

1,7

1,9

2,6

3,5

5,5

3,5

Portugalia

2,5

2,5

6,8

7,9

6,1

5,9

4,0

Hiszpania

2,1

2,7

5,8

6,4

18,9

21,1

14,1

Szwecja

1,7

2,2

1,9

3,1

2,1

8,0

4,7

Szwajcaria

0,1

0,0

0,4

0,6

0,6

3,2

2,0

Wlk.Bryt.

2,5

3,4

5,8

10,1

9,0

9,3

3,6

USA

5,0

4,6

6,9

8,1

5,9

6,4

4,0

Średnia

2,6

2,6

4,5

6,6

7,1

8,8

6,6

Tabela nr 2  Odsetek pracowników skupionych w związkach zawodowych i płac ustalanych przez zbiorowe 
układy pracy.

Kraj

A

B

C

USA

16

26

18

Japonia

24

28

21

Nowa Zelandia

30

67

31

Kanada

38

37

36

Wielka Brytania

34

70

47

Szwajcaria

27

53

50

Dania

76

69

69

Portugalia

32

70

71

Norwegia

58

75

74

Hiszpania

19

76

78

Australia

35

88

80

Holandia

26

76

81

Włochy

39

85

82

Szwecja

91

86

89

Irlandia

50

90

90

Belgia

54

90

90

Niemcy

29

91

92

Grecja

34

90

95

Francja

49

83

95

Finlandia

81

95

95

Austria

42

98

98

Źródło: E.Bierhanzl, J.Gwartney, Regulation, 
Unions, and Labour Markets in OECD 
Countries. W: Regulation vol 21, No 3, 1998. 

A Udział pracowników zrzeszonych w 
związkach zawodowych w liczbie 
zatrudnionych  w 1995 roku

B odsetek zatrudnionych, których płace były 
regulowane przez zbiorowe układy pracy w 
1980 roku

C odsetek zatrudnionych, których płace były 
regulowane przez zbiorowe układy pracy w 
1995 roku

Tabela nr 3. Koszty rozwiązania umowy o 
pracę w krajach OECD 

Kraj

Średnia liczba miesięcy 
okresu wypowiedzenia i 
odprawy w 1990 r.

USA

0

Nowa Zelandia

0,1

Japonia

0,5

Kanada

0,6

Szwajcaria

1,3

Niemcy

1,4

Australia

1,5

Holandia

1,6

Norwegia

1,8

Finlandia

2,0

Francja

2,1

Szwecja

2,5

Dania

2,7

Irlandia

2,8

Wlk.Brytania

3,6

Belgia

3,8

Hiszpania 

5,2

Grecja

5,4

Austria

6,4

Portugalia

8,3

Włochy

11,6

Tabela nr 4. Stopa zastąpienia płacy 
zasiłkiem dla bezrobotnych.

Kraj

Okres 
ochrony

Stopa 
zastąpienia 
w %

Włochy

0,5

47

Japonia

1,2

59

USA

0,8

60

Belgia

Nieogran.

61

Nowa Zelandia

Nieogran.

64

Irlandia

1,3

65

Kanada

1,0

66

Wlk.Brytania

1,0

67

Austria

1,0

69

Australia

Nieogran.

71

Norwegia

1,8

73

Grecja

2,7

73

Francja

2,3

75

Hiszpania

2,0

76

Portugalia

2,5

78

Niemcy

1,0

79

Finlandia

2,0

81

Holandia

4,5

82

Szwajcaria

1,5

84

Szwecja

1,8

85

Tabela nr 5.   Zmiany stopy bezrobocia w krajach o ciągle niskiej stopie zastąpienia dochodu z pracy zasiłkiem 
dla bezrobotnych.

Kraj

Stopa 
zastąpienia 
1961

Stopa 
zastąpienia 
1980

Stopa 
zastąpienia 
1995

Zmiana 
1980 -1961

Stopa 
bezrob. 
1956-66

Stopa 
bezrob. 
1986-96

zmiana

Japonia

12

9

10

-3

1,7

2,6

+0,9

USA

9

15

12

+6

5,0

6,1

+1,1

średnia

10,5

12,0

11,0

+2,5

3,4

4,4

+1,0

Tabela nr 6. Zmiany stopy bezrobocia w krajach o ciągle wysokiej stopie zastąpienia dochodu z pracy zasiłkiem 
dla bezrobotnych.

Kraj

Stopa 
zastąpienia 
1961

Stopa 
zastąpienia 
1980

Stopa 
zastąpienia 
1995

Zmiana 
1980 -1961

Stopa 
bezrob. 
1956-66

Stopa 
bezrob. 
1986-96

zmiana

Belgia

41

45

42

+4

2,6

8,8

+6,2

Kanada

21

25

27

+4

4,9

9,4

+4,5

Francja

23

30

38

+7

1,5

10,5

+9,0

Niemcy

30

29

26

-1

1,4

6,5

+5,1

Nowa 
Zelandia

43

27

30

-16

0,1

7,1

+7,0

średnia

31,6

31,2

32,6

-0,4

2,1

8,5

+6,4

Tabela nr  7. Zmiany stopy bezrobocia w krajach, w których nastąpił wysoki wzrost stopy zastąpienia 
dochodu z pracy zasiłkiem dla bezrobotnych.

Kraj

Stopa 
zastąpienia 
1961

Stopa 
zastąpienia 
1980

Stopa 
zastąpienia 
1995

Zmiana 
1980 -1961

Stopa bezrob. 
1956-66

Stopa bezrob. 
1986-96

zmiana

Dania

23

54

70

+31

2,3

7,4

+5,1

Finlandia

6

23

43

+17

1,6

9,4

+7,8

Holandia

13

48

46

+35

1,2

6,9

+5,7

Norwegia

7

29

39

+22

2,3

4,5

+2,2

Hiszpania

10

28

32

+18

2,1

20,0

+17,9

Szwecja

5

24

27

+19

1,7

5,1

+3,4

średnia

10,7

34,3

42,8

+23,6

1,9

8,9

+7,0

Tabela nr 8.   Zmiany stopy bezrobocia w krajach o niskiej stopie zastąpienia dochodu z pracy zasiłkiem
                      dla bezrobotnych w latach siedemdziesiątych i wysokiej w latach dziewięćdziesiątych. 

Kraj

Stopa 
zastąpieni
a 1961

Stopa 
zastąpieni
a 1980

Stopa 
zastąpieni
a 1995

Zmiana 
1980 
-1961

Stopa 
bezrob. 
1956-66

Stopa 
bezrob. 
1986-96

zmiana

Norwegia

9

39

39

+30

2,3

9,9

+7,6

Grecja

7

7

22

+15

2,3

9,9

+7,6

Portugalia

5

20

35

+30

4,6

6,8

+2,2

Szwajcaria

3

21

30

+27

0,4

3,6

+3,2

średnia

6,0

21,8

31,5

+25,5

2,3

6,4

+4,1

Stopa  zastąpienia  płacy  zasiłkiem  dla  bezrobotnych  wzrosła  w  nich 
dopiero  w  latach  dziewięćdziesiątych.  Spowodowało  to  mniejszą  niż  w 
poprzednich    grupach  podwyżkę  stóp  bezrobocia,  o  4,1%.  Jest  to 
informacja  istotna  dla  interpretowania  zależności  między  stopą 
zastąpienia a stopą bezrobocia. Wydaje się, że wysoka stopa zastąpienia 
działa demoralizująco na  grupy pracowników o niższym progu aspiracji. 
Przy  czym  działanie  to  nasila  się  wraz  z  trwaniem  okresu,  w  którym 
utrzymują się wysokie stopy zastąpienia. 

 Regulacja założenia firmy 

Procedury(liczba)

Najmniej                                                         Najwięcej
Afganistan          1                                           Argentyna                 
15
Australia             2                                           Boliwia                     
 15
Kanada               2                                           Grecja                      
15
Nowa Zelandia   2                                           Gwatemala               
15
Dania                  3                                           Ukraina                    
 15
Finland ia            3                                           Białoruś                    
16
Szwecja              3                                           Brazylia                    
17
Belgia                 4                                            Paragwaj                 
17
Irlandia               4                                            Uganda                    
17
Norwegia            4                                           Czad                         
19

                                      Polska 10

Regulacja założenia firmy 

Czas(w dniach)

Najmniejszy                                               Największy  
Australia                2                                    Azerbejdżan           
       115
Kanada                  3                                    Wenezuela              
     116
Dania                     5                                    Angola                    
      146
Islandia                  5                                    Indonezja               
       151
USA                       5                                    Brazylia                  
       152
Singapur                6                                    Mozambik               
      153
Afganistan              7                                  Kongo                      
      155
Puerto Rico            7                                  Św. Tomasz               
     192
Francja                   8                                  Laos                         
      198
Jamajka                 9                                   Haiti                         
       203

                                 Polska 31

 Regulacja założenia firmy 

Minimum kapitału zakładowego (% dochodu na głowę 
mieszkańca,USD)

najmnieszy (0%)                        największy               %           
 US$

46 krajów, w tym:                            Mauritania         878           
3686
Australia                                         Timor                 909           
5000
Botswana                                        Chiny                947         
12212
Kanada                                           Jordania         1,012         
21649
Francja                                           Arabia Saud.   1,237       
129009
Nepal                                             Gaza                1,410         
18041
Tajlandia                                         Etiopia             1,532           
1685
Uganda                                           Madagaskar    2,158          
6474
USA                                               Jemen               2,703         
15408
Wietnam                                        Syria                  5,112         
60832

                                                       Polska                 220

Regulacja założenia firmy

Koszt (% dochodu na głowę mieszkańca)

Najmniejszy                                                     Największy
Dania                   0.0                                         Gaza                          
        275
Nowa Zelandia    0.2                                         Kambodża                   
       276
USA                     0.5                                         Rwanda                      
        280
Szwecja               0.7                                         Kongo                         
        288
Wlk. Brytania       0.7                                        Czad                            
        360
Kanada                0.9                                         Niger                          
         465
Puerto Rico         1.0                                         Kongo, Dem.               
        503
Singapur             1.1                                          Angola                        
        642
Finlandia             1.2                                          Sierra Leone               
       835
Francja                1.2                                          Zimbabwe                  
      1442

                                       Polska    22,2

Regulacja licencji



Procedury (liczba)



Najmniejsza                                                            Największa



Dania                        7                                             Guinea                    

   29



Nowa Zelandia         7                                             Chiny                       

   30



Szwecja                    8                                             Egipt                       

   30



Tajlandia                   9                                             Czechy                    

  31



Francja                    10                                             Kazachstan             

  32



Irlandia                    10                                             Tajwan                    

  32



Niemcy                    11                                             Turcja                     

   32



Japonia                   11                                             Botswana                

  42



Kenia                       11                                             Burkina Faso           

 46



Singapur                  11                                            Sierra Leone           

  48



                                         Polska 25

Regulacja licencji



Czas uzyskania (w dniach)



Najmniejszy                                                       Największy



Finland ia                    56                              Madagaskar                       

  356



Korea                          60                              Chiny                                 

   363



Nowa Zelandia            65                              Kamerun                            

  444



Dania                          70                               Brazylia                             

   460



USA                            70                               Nigeria                               

  465



Kanada                       87                              Bośnia                                

  476



Japonia                       87                              Zimbabwe                          

   481



Mongolia                     96                              Rosja                                  

  528



Norwegia                    97                               Wybrzeże Kości Sł.            

  569



Wielka Brytania          115                            Iran                                    

    668



                                    Polska   322

Regulacja licencji



koszt (% dochodu na głowę mieszkańca)



Najniższy                                                        Najwyższy



Australia        12.3                                         Św. Tomasz          

1737



Czechy          16.1                                         Etiopia                   

1747



Mauritius       16.7                                         Serbia                    

2195



Islandia         16.8                                          Niger                     

2920



USA              16.9                                          Tanzania               

4110



Tajlandia       17.3                                          Mali                       

4903



Litwa             17.5                                          Burkina Faso         

5002



Słowacja       18.0                                          Kongo                    

6516



Japonia         19.7                                          Bośnia                   

8735



Białoruś         22.7                                          Burundi 10741



                                              Polska 83,1



Koszt zwolnienia pracownika (liczba tygodniówek)



Najniższy                                                            

Najwyższy



Nowa Zelandia 0                                                Św. Tomasz       

108



USA                  0                                                Turcja                

 112



Afganistan        4                                                 Ekwador           

 131



Australia           4                                                 Mozambik        

  141



Gruzja              4                                                 Indonezja          

145



Irak                   4                                                 Egipt                

 162



Nigeria             4                                                 Brazylia            

 165



Singapur          4                                                 Sri Lanka          

 176



Kazachstan      8                                                 Zambia             

 176



Szwajcaria       12                                               Sierra Leone      

188



                                             Polska   25

Odprawy w Hiszpanii



Dotychczas: odprawy pracownicze wynoszą 45 dniówek za każdy rok 
pracy, czyli pracownik z 10 letnim stażem otrzymuje 450 dniówek (90 
tygodni pracy, prawie dwa lata).



Propozycja (kwiecień 2010): 33 dniówki za każdy rok pracy, z tego:



 państwo poniesie koszty 8 dniówek, 



pracodawca poniesie koszty 25 dniówek.



Konsekwencje: 



zmniejszenie  kosztów  odpraw  dla  pracodawców  z  45  do  25  dniówek 
za każdy rok pracy,



przeniesienie na podatnika kosztów odpraw w wysokości 8 dniówek.



Dziś  młodzi  pracownicy  w  Hiszpanii  są  zatrudniani  na  podstawie 
contractos  basura  –  śmieciowych  umów  –  nisko  płatnych  staży  i 
praktyk

Ile  powinny  wynosić  miesięczne  dochody  na  jedną  osobę  w  rodzinie,  aby  można 

było:

Rok

Zaspokajać 

podstawowe 

potrzeby

Żyć na średnim 

poziomie

Żyć dostatnio

Deklarowane 

średnie 

miesięczne 

dochody 

na 

osobę 

w 

rodzinie:

1992

156

235

371

235

1997

507

817

1281

458

2002

750

1178

1674

665

2007

778

1225

1832

857

Najdłuższy czas pracy w 2007 roku

l.p
.

Kraj

Roczny czas 
pracy w godz.

Ilość dni świąt 
państwowych

1

Korea Płd.

2357

11

2

Grecja

2052

12

3

Czechy

1997

12

4

Węgry

1989

10

5

Polska

1985

12

6

Turcja

1918

7

7

Meksyk

1883

14

8

Włochy

1800

12

9

USA

1797

8

10 Islandia

1794

12

Źródło: Forbes

Mikroekonomia

5

Procesy koncentracji

Ekonomia neoklasyczna



Ekonomia  neoklasyczna  powstałą  po  1870  roku  dzięki  zastosowaniu 
rachunku różniczkowego do modelowania zjawisk ekonomicznych



Dokonało się to jednocześnie w trzech szkołach:



Austriackiej



Lozańskiej



Anglo-amerykańskiej



Przedmiotem 

badania 

ekonomii 

neoklasycznej 

był 

kapitalizm 

wolnokonkurencyjny opisywany przez model konkurencji doskonałej. 



Dominującą formą firmy było przedsiębiorstwo pojedynczego właściciela. 



Dominującą strukturą rynku konkurencja doskonała.

Kryzys 1873 roku



Cezura  między  kapitalizmem  wolnokonkurencyjnym  a  kapitalizmem 
państwowo-monopolistycznym



W Stanach Zjednoczonych zbankrutowało 40 000 przedsiębiorstw.



Krach  na  giełdach  w  Berlinie  i  Wiedniu,  za  który  odpowiedzialnością 
obarczono  Żydów  –  początek  niemieckiego  antysemityzmu  o  podłożu 
ekonomicznym



Był to pierwszy kryzys międzykontynentalny

Procesy koncentracji po 1873 roku



Trzy źródła koncentracji po 1873 roku:



II rewolucja techniczna



Powstanie instytucji spółki akcyjnej i spółki z o.o.



Zmowy i fuzje

II rewolucja techniczna



1840 – Amerykański malarz Samuel F.B.Morse stworzył alfabet 
telegraficzny (alfabet Morse’a);

 



1841 – rozpoczęto produkcję nawozu fosfatowego według pomysłu Justusa 
Liebiga;

 



1841 – Niemiec Alfred Krupp wykonał w Essen pierwszą odlaną ze staliwa 
lufę armatnią;



1842 – po pożarze Hamburga podjęto decyzję o wybudowaniu podziemnej 
sieci kanalizacyjnej; było to pierwsze większe przedsięwzięcie tego typu w 
nowożytnej Europie;



1842 – Amerykanin Samuel Colt wynalazł rewolwer – pierwszą broń 
samopowtarzalną; 



1846 – Niemiec  Wilhelm Siemens skonstruował budzik elektryczny;

II rewolucja techniczna



1847 – Niemiec Werner Siemens wyprodukował maszynę do powlekania 
przewodów elektrycznych gutaperką – zapoczątkowało to przemysł 
kablowy;



 



1848 – amerykański ślusarz Linus Yale skonstruował zamek bębenkowy;



 



1849 – francuski ogrodnik Joseph Monier, na podstawie obserwacji budowy 
roślin,  stworzył beton zbrojony drutem;



 



1850 – uruchomiono kabel telegraficzny przez kanał La Manche;



 



1852 – Amerykanin Charles Goodyear, który w 1839 roku wprowadził 
wulkanizację kauczuku, uzyskał twardy kauczuk – ebonit;



 



1853 – Polak Ignacy Łukasiewicz oddzielił naftę z ropy naftowej (1852) i 
skonstruował lampę naftową.

II rewolucja techniczna



1853-1856  W  okresie  wojny  krymskiej  angielska  pielęgniarka  Florens 
Nightingale prowadzi wojskowy szpital: początkowo umieralność wynosiła 
w  nim  60%,  po  wprowadzeniu  praktyk  higienicznych:  myciu  chorych, 
praniu  pościeli,  wietrzeniu  sal,  oddzieleniu  kuchni  od  wychodka, 
zapewnieniu świeżej wody i posiłków, śmiertelność spadla do 2,2%

  



1854 – We Francji inżynier A.Merian wyasfaltował pierwszą drogę z Travers 
do Pontarlier;



1855  –  angielski  wynalazca  Henry  Bessemer,  twórca  117  patentów, 
zbudował  „gruszkę  Bessemera”,  konwertor  do  produkcji  stali,  który 
pozwolił zmniejszyć koszty produkcji stali około dwudziestokrotnie;



1856 – Werner Siemens, najstarszy z braci Siemensów (wynalazcami byli 
również Friedrich i Wilhelm) zbudował telegraf magnetyczno-indukcyjny, w 
1866 roku wymyślił prądnicę, w 1879 skonstruował pierwszą lokomotywę 
elektryczną, w 1880 elektryczną windę a w 1881 elektryczny tramwaj;



1857  –  Elish  G.  Otis  zainstalował  w  Nowym  Jorku  pierwszy  parowy  dźwig 
osobowy (windę);

II rewolucja techniczna



1863 – w Londynie uruchomiono metro;



1864 – bracia Pierre i Emile Martin oraz Wilhelm i Friedrich Siemens 
zbudowali piec do wytopu stali umożliwiający wydajne przetwarzanie 
złomu na stal;

 



1865 – Amerykanin Samuel van Syckle zbudował pierwszy sprawny 
rurociąg do przesyłu ropy naftowej;

 



1865 – Francuz Louis Pasteur zastosował podgrzewanie wina dla jego 
konserwowania – pasteryzację; umożliwiło to konserwowanie wielu 
produktów spożywczych i zapoczątkowało przemysł spożywczy;



1866 – Szwajcar Henri Nestle uruchomił pierwszą fabrykę 
skondensowanego mleka;



 

II rewolucja techniczna



1870 – Angielski garncarz Thomas W.Twyford rozpoczął produkcję 
pierwszych  ceramicznych  misek  klozetowych  z  syfonem 
chroniącym mieszkanie przed smrodem z rur kanalizacyjnych;



 



1872 – Niemiec Carl Zeiss wyprodukował nowoczesny mikroskop;



 



1875  –  Anglik  Alfred  Fryer  zbudował  pierwszą  dużą  spalarnię 
śmieci;



 



1875  –  Niemiecki  inżynier  Carl  Linde  zbudował  chłodziarkę  ze 
sprężarką amoniakalną, którą początkowo dostarczał rzeźniom;



 



1876 – Amerykanin Aleksander Bell wynalazł telefon;

II rewolucja techniczna



1877  –  Amerykanin  Thomas  A.  Edison  skonstruował  fonograf  – 
urządzenie do zapisywania i odtwarzania dźwięku;



 



1878  -  Amerykanin  Thomas  A.  Edison  skonstruował  żarówkę  i 
bezpiecznik;



 



1881  –  Amerykanin  Frederick  W.  Taylor  przeprowadził  pierwsze 
pomiary czasu pracy i ruchu robotników, zapoczątkował tym samym 
naukową organizację pracy;



 



1882 – Werner Siemens zmontował pierwsze elektryczne oświetlenie 
ulic w Berlinie;



 



1883  –  Niemcy  Wilhelm  Maybach  i  Gottlieb  Daimler  skonstruowali 
silnik benzynowy;

II rewolucja techniczna



1883  –  w  Chicago  wybudowano  pierwszy  „drapacz 
chmur” – budynek wysokości 60 m. o stalowej konstrukcji 
szkieletowej;



 



1884  –  francuski  chemik  Hilaire  Bernigaud  wynalazł 
sztuczny jedwab;



 



1884  –  amerykański  agent  ubezpieczeniowy  Lewis  E. 
Waterman opatentował wieczne pióro;



 



1884  –  Amerykanin  George  Eastman  opatentował  film 
rolkowy oraz aparat fotograficzny przystosowany do filmu 
rolkowego i założył zakłady Kodak;

II rewolucja techniczna



1885  –  Wilhelm  Maybach  i  Gottlieb  W.  Daimler  skonstruowali 
motocykl;



 



1885  –  Niemcy,  bracia  Reinhard  i  Max  Mannesman, 
wyprodukowali rury bez szwu;



 



1886  –  niezależnie  Carl  F.  Benz  oraz  W.  Maybach  i  G.  Daimler 
zbudowali samochód;



 



1887  –  Amerykanin  George  M.  Pullman  zbudował  luksusowy 
pociąg z wagonem sypialnym, restauracyjnym i palarnią;



 



1888 – irlandzki chirurg John B. Dunlop skonstruował rowerową 
oponę pneumatyczną;

II rewolucja techniczna



1889 – w Nowym Jorku wykonano pierwszy wyrok śmierci na 
krześle elektrycznym;



 



1893 – amerykański inżynier Whitcomb L. Judson wynalazł 
zamek błyskawiczny;



 



1895 – Francuzi, bracia Louis i Auguste Lumiere, zorganizowali 
pokaz kinowy;



 



1895 – Francuzi, bracia Andre i Edouard Michelin, zastosowali w 
samochodzie opony pneumatyczne;



 



1897 -  niemiecki inżynier Rudolf Diesel zbudował silnik 
wysokoprężny;

II rewolucja techniczna



1897  –  niemiecki  mechanik  Robert  Bosch  otrzymał  patent  na 
zapłon iskrowy dla silnika spalinowego;



 



1897 – Włoch Guglielmo Marconi uzyskał połączenie radiowe;



 



1898  –  amerykański  kelner  Charles  Carpenter  skonstruował 
żelazko elektryczne;



 



1899  –  Urząd  Patentowy  w  Nowym  Jorku  poprosił  o  likwidację, 
gdyż  „wszystko  co  było  do  wynalezienia  zostało  już 
wynalezione”;



 



1901 – Amerykanin King C. Gillette wynalazł aparat do golenia z 
wymiennym ostrzem;

II rewolucja techniczna



1903  -  Amerykanie,  bracia  Orville  i  Wilbur  Wright  odbyli 
pierwszy lot samolotem;



1909  –  niemiecka  gospodyni  domowa  Melitta  Bentz 
opatentowała papierowy filtr do kawy;



 



1910  –  polski  konstruktor  Kazimierz  Prószyński  zbudował 
pierwszą ręczną kamerę filmową;



 



1910  –  Niemiec  Hugo  Junkers  uzyskał  patent  na  samolot  typu 
„latające skrzydło”;



1913 – Amerykanin Henry Ford wprowadził taśmę montażową;

II rewolucja techniczna



Skutkiem 

II 

rewolucji 

technicznej 

było 

wielokrotne  zwiększenie  korzyści  skali  produkcji. 
Np.  koszt  produkcji  szyny  kolejowej  zmniejszył 
się około dwadzieścia razy.



 



Korzyści  skali  to  zmniejszenie  długookresowego 
przeciętnego  kosztu  całkowitego  w  miarę 
zwiększenia skali produkcji.

II rewolucja techniczna

                10                             500                             1000   
     Q

P

P1

D

K1                          K2              
 K3

II rewolucja techniczna



Struktura  rynku  zależy  od  relacji  między  minimalną 
efektywną skalą produkcji a rozmiarami popytu. Wskutek II 
rewolucji  technicznej  nastąpiło  znaczne  zwiększenie 
minimalnej  efektywnej  skali  produkcji  co  spowodowało 
zmianę  struktur  rynku.  Rynki  o  rozproszonej  podaży,  na 
których występowało wielu dostawców, charakterystyczne 
dla  pierwszej  połowy  XIX  wieku,  zostały  zastąpione  przez 
rynki  o  skoncentrowanej  podaży,  z  niewielką  ilością 
producentów.  Na  tych  rynkach  występowały  silne 
tendencje  do  monopolizacji.  Sprzyjały  temu  procesy 
koncentracji.



Minimalna  efektywna  skala  produkcji  to  minimum 
długookresowych przeciętnych kosztów całkowitych.

Powstanie spółki akcyjnej



Protoplastą 

współczesnych 

spółek 

akcyjnych 

były 

stowarzyszenia 

handlowe 

tworzone 

przez 

kupców 

angielskich już w XVII wieku. 



Od  koncesjonowanych  spółek  handlowych  takich  jak  np. 
Kompania  Wschodnio  -  Indyjska,  różnił  je  brak  przywilejów 
królewskich,  czyli  praw  monopolu  do  handlu  na  danym 
obszarze. 



Od  zwykłych  spółek,  dziś  powiedzielibyśmy    „cywilnych”, 
różniło  je  to,  że  finansowy  udział  w  stowarzyszeniu 
handlowym,  potwierdzony  certyfikatem,  był  zbywalny. 
Ponadto,  w  przeciwieństwie  do  wspólników  w  spółkach 
cywilnych,  posiadacze  certyfikatów  nie  byli  upoważnieni  do 
reprezentowania innych wspólników.

Powstanie spółki akcyjnej



Stowarzyszenia handlowe tworzone bez przywilejów królewskich, 
oprócz niewątpliwych zalet, miały również poważne wady.



 Ich członkowie ponosili pełną odpowiedzialność, całym własnym 
majątkiem, za zobowiązania spółki. 



Stowarzyszenia  te  nie  miały  osobowości  prawnej.  Sądy  nie 
uznawały  ich  za  jednostki  prawne  w  związku  z  czym  nie  mogły 
one  pozywać  i  być  pozywanymi.  Utrudniało  to  dochodzenie 
roszczeń. 



Dodatkowo,  król  i  parlament,  czerpiący  korzyści  z  opłat  za 
koncesje 

spółek 

koncesjonowanych, 

zwalczali 

nie 

koncesjonowane stowarzyszenia handlowe

Powstanie spółki akcyjnej



Najpoważniejszą  próbą  powstrzymania  ich  rozwoju  było 
ustanowienie  w  1720  roku  Bubble  Act,  w  którym  oskarżono 
stowarzyszenia kupieckie o naruszanie porządku publicznego.



Powodem  uchwalenia  Bubble  Act  była  afera  związana  z 
Kompanią  Mórz  Południowych  oraz  spekulacje  akcjami  tzw. 
spółek-baniek.  Zjawiska  te  zostały  barwnie  opisane  przez 
C.Mackay’a  w  książce  Niezwykłe  złudzenia  i  szaleństwa 
tłumów. WIG Press, Warszawa 1999. 



Spółki  -  bańki  powstawały  w  oszukańczych  zamiarach.  Ich 
założyciele  gromadzili  pieniądze  wspólników  by  następnie 
zniknąć  z  nimi  lub  odsprzedać  akcje  po  zwyżce  kursów.  Z 
reguły  spółki te nie podejmowały działalności gospodarczej.

Powstanie spółki akcyjnej



Kuriozalnymi przykładami były spółki powołane dla:



a)    „Kierowania  przedsięwzięciem  przynoszącym  wielkie 
korzyści, o którym nikomu nic nie będzie wiadomo”;



b) „Budowy koła znajdującego się bez przerwy w ruchu”;



c)  „Ubezpieczania  wszystkich  panów  i  pań  od  strat,  na 
jakie mogą ich narazić służący”.



Chciwi  i  naiwni  inwestorzy  kupując  ich  akcje  tracili  często 
dorobek  życia.  Posłużyło  to  za  wygodny  pretekst  dla 
zakazania działalności takich spółek.

Powstanie spółki akcyjnej



Bubble  Act  został  uchylony  po  ponad  stu  latach,  dopiero  w  1825  roku. 
Otworzyło  to  drogę  dla  tworzenia  prawnych  regulacji  działania 
stowarzyszeń handlowych. 



W 1834 roku parlament upoważnił króla do wydawania spółkom akcyjnym 
„dokumentów  patentowych”  przyznających  prawo  wnoszenia  pozwów  i 
występowania  w  charakterze  pozwanego  za  pośrednictwem  urzędnika 
państwowego.  Było  to  równoważne  nadaniu  spółkom  akcyjnym 
osobowości prawnej. 



W 1844 roku parlament zatwierdził Rejestr Spółek Akcyjnych i zobowiązał 
do  rejestracji  wszystkie  spółki  posiadające  ponad  25  wspólników  i 
zbywalne udziały. 



W  1856  roku  parlament  uchwalił  English  Company  Act  który  rozszerzył 
przywilej  ograniczonej  odpowiedzialności  na  spółki  rejestrowe.  W  ten 
sposób  został  zakończony  proces  tworzenia  prawnych  podstaw 
funkcjonowania spółek akcyjnych.

Powstanie spółki akcyjnej



Dlaczego  mimo  sprzeciwów  ze  strony  administracji  kupcy 
tworzyli  spółki  akcyjne?  Na  czym  polegała  wyższość  tej 
formy nad spółką cywilną? Odpowiedzi na te pytania mogą 
być następujące.



Po  pierwsze,  nabycie  udziałów  w  spółce  akcyjnej  nie 
wymagało  zaangażowania  udziałowców  w  kierowanie  tą 
spółką.  Poszerzyło  to  krąg  inwestorów.  Mogli  nimi  zostać 
ludzie  dysponujący  nawet  niewielkim  kapitałem  lub  nie 
mający  czasu  na  prowadzenie  działalności  gospodarczej: 
urzędnicy,  rentierzy,  ludzie  wolnych  zawodów.  Również 
szlachta,  która  ze  względów  prestiżowych  nie  prowadziła 
bezpośrednio  działalności  handlowej,  mogła  nabywać 
udziały w takich spółkach.

Powstanie spółki akcyjnej



Po  drugie,  zarząd  spółki  akcyjnej  był  bardziej  profesjonalny  niż  w 
spółkach  cywilnych.  Z  reguły  był  on  sprawowany  przez 
renomowanego kupca. Zmniejszało to ryzyko inwestycji i stwarzało 
nadzieję na wyższe zyski.



        Po  trzecie,  możliwość  natychmiastowego  zbycia  udziałów  w 
spółce  akcyjnej  zmniejszała  ryzyko  udziałowców  w  porównaniu  ze 
wspólnikami  w  spółce  cywilnej.  Umożliwiało  to  angażowanie  się 
spółek w przedsięwzięcia o dłuższym okresie zwrotu. 



Największe emocje budziła kwestia ograniczonej odpowiedzialności 
wspólników.  Przez  długi  czas  argumentowano,  że  jej  przyznanie 
naruszałoby zasadę równości konkurencji. Odwoływano się więc do 
argumentów etycznych. Przestały one odgrywać znaczenie dopiero 
u  progu  II  rewolucji  technicznej,  która  wymusiła  zapotrzebowanie 
na środki służące finansowaniu wielkich inwestycji.  

Spółki akcyjne w USA



W  Stanach  Zjednoczonych    Kongres  bezpośrednio  po 
uzyskaniu  niepodległości  pozwolił  na  tworzenie  spółek 
akcyjnych.    Jednak  ich  rozwój  napotykał  bariery  ze  strony 
ustawodawstwa  stanowego.  W  1900  roku  można  je  było 
tworzyć tylko w dwunastu stanach. 



Największe  nasilenie  przekształcania  firm  w  spółki 
posiadające  osobowość  prawną  wystąpiło  po  wojnie 
secesyjnej. W 1889 roku w New Jersey stworzono możliwości 
prawne tworzenia holdingów (trustów), czyli nabywania akcji 
spółek  przez  inne  spółki.  Pierwszym  trustem  był  Standard 
Oil.  W  1891  roku  Stan  New  Jersey  wprowadził 
ustawodawstwo  dotyczące  spółek  akcyjnych  odpowiadające 
w dużym stopniu ustawodawstwu brytyjskiemu.

Spółki akcyjne we Francji

Mikroekonomia

Rewolucja menedżerska

6

Rewolucja menedżerska



Rewolucja  menedżerska  polega  na  oderwaniu  władzy  (control)  od 
własności (own) w wielkich spółkach akcyjnych. 



Jako pierwsi opisali to zjawisko Berle i Means w 1929 roku. 



Po drugiej wojnie światowej ich badania kontynuował Lerner. 

Rewolucja menedżerska

1929

1963

1968

Typ władzy

liczba 

korporacji

udział w

aktywach 

w %

liczba 

korporacji

udział w

aktywach

w %

liczba 

korporacji

udział w

aktywach

w %

Własność

wszystkich 

akcji

12

4

0

0

5

0

Własność

większości 

akcji

10

2

6

2

18

2

Własność 

mniejszości 

akcji

47

14

18

11

72

12

Wybiegi 

prawne

41

22

9

3

26

4

Władza

menedżerów

88

58

167

84

377

81

Inne

2

0

0

0

2

0

Razem

200

100

200

100

500

100

Rewolucja menedżerska



Opublikowanie  badań  Lernera  spowodowało  dyskusję  nad  dwoma 
zagadnieniami:



czy menedżerowie realizują cele akcjonariuszy?



czy  akcjonariusze  mogą  sprawować  kontrolę  nad  menedżerami  mimo 
zmniejszenia znaczenia zgromadzenia akcjonariuszy i rad nadzorczych?

Rewolucja menedżerska



Menedżerom przypisuje się bardzo obszerną paletę celów. 



Dążenie  do  zachowania  i  umocnienia  niezależności  zarządu  przez  finansowanie 
inwestycji  głównie  z  zysku  korporacji,  przy  pomniejszaniu  zewnętrznych  źródeł 
finansowania  –  głównie  kredytu  bankowego.  Dlatego  zarządy  z  reguły  niechętnie 
wypłacają dywidendy, gdyż zmniejsza to możliwość samofinansowania inwestycji. 



Dążenie  do  zachowania  i  umocnienia  niezależności  zarządu  od  polityków  i 
urzędników, przez podkreślanie nienaruszalności prywatnej własności akcjonariuszy.



Dążenie do umocnienia siły ekonomicznej spółki poprzez zwiększenie jej udziału w 
rynku i szybki wzrost sprzedaży. 



Według H. A. Simona, laureata Nagrody Nobla z roku 1978, menedżerowie dążą do 
osiągnięcia  zadowalających  a  nie  maksymalnych  zysków.  Wypracowanie 
optymalnej decyzji w warunkach niepewności wiąże się z ponoszeniem kosztów na 
uzyskanie  i  przetworzenie  informacji.  Menedżerowie,  zdaniem  Simona,  wolą 
zmniejszać  koszty  pozyskiwania  informacji  i  rezygnować  z  osiągnięcia  optimum, 
jeżeli  firma  uzyskuje  zadowalające  rezultaty.  Przyjęcie  poglądu  Simona  oznacza 
odejście od zasad ekonomii neoklasycznej, zgodnie z którą, maksymalizacja zysku 
jest podstawowym celem przedsiębiorstwa.

Rewolucja menedżerska



Według  R.  Marrisa  menedżerowie  dążą  do  maksymalizacji  bieżącej 
wartości akcji. Ma im to zapewnić bezpieczeństwo i uchronić spółkę przed 
wrogim  przejęciem.  W  przypadku  wrogiego  przejęcia  menedżerowie 
przejętej spółki z reguły tracą pracę.



Zdaniem  O.  E.  Williamsona  menedżerowie  maksymalizują  swoją 
użyteczność.  Funkcja  użyteczności  menedżerów  obejmuje  prestiż, 
wielkość  działu  kierowanego  przez  menedżera  (im  większą  ilością 
pracowników on kieruje, tym jego dochody i prestiż są większe), wydatki 
reprezentacyjne,  prestiżowe  lokalizacje  siedziby  firmy  itp.  Ujęcie 
Williamsona wykazuje podobieństwo do ekonomicznej teorii biurokracji, w 
ramach której podobne cele są przypisywane urzędnikom. Takie określenie 
celów  menedżerów  wynika  w  dużym  stopniu  z  przyjęcia  założenia,  że 
konkurencja w oligopolu jest stosunkowo słaba. 

Rewolucja menedżerska

Rewolucja menedżerska

Rewolucja menedżerska

Odsetek osób na kierowniczych 
stanowiskach, które złożyły 
rezygnację

Wrogie przejęcia
zakończone 
sukcesem

Przejęcia 
nieudane

Osoby na 
kierowniczych 
stanowiskach
ogółem

78 %

33%

Tylko dyrektorzy 
wykonawczy

73

39%

Tabela nr 1     Fluktuacja osób na kierowniczych stanowiskach w 
firmach będących celami wrogiego przejęcia. !985-86
Źródło: Franks i Mayer 1991

Rewolucja menedżerska

Wrogie przejęcia
zakończone 
sukcesem

Przejęcia 
nieudane

Odsetek firm, 
które istotnie
zmniejszyły stan 
aktywów

53%

32%

Odsetek firm, 
które 
przeprowadziły 
gruntowną 
restrukturyzację

63 %

87%

Tabela nr 2    Zmniejszenie stanu aktywów oraz restrukturyzacja w okresie dwóch lat 
od momentu wrogiej oferty z roku 1985 i 1986
Źródło: Franks i Mayer 1991

Rewolucja menedżerska



Wskutek rozdrobnienia pakietów akcji i wrogich przejęć powstały dwa 
nowe rodzaje rynków:



Rynek przedsiębiorstw, na którym obraca się przedsiębiorstwami



Rynek kontroli nad przedsiębiorstwami, na którym lepsi menedżerowie 
zarządzają coraz to większymi kapitałami

Rewolucja menedżerska

Menedżerowie  rozwinęli  szereg  technik  obronnych  mających  na  celu 
zmniejszenie ich zależności od rynku kontroli nad przedsiębiorstwami:

Zarządzanie  kursem  akcji  -  menedżerowie  starają  się,  by  kurs  akcji 
wykazywał  systematyczny  wzrost.  Wtedy  akcjonariusze  będą 
zadowoleni i nie będą pozbywać się tych akcji. 

Manipulując przepływami finansowymi ze spółkami zależnymi, można 
wpływać na poziom zysku spółki macierzystej a tym samym na kurs 
akcji. 

Kreatywna księgowość

Prawdziwy problem pojawia  się wtedy, gdy czynią to w porozumieniu 
ze  spółkami  kontrolującymi  ich  bilanse.  Powoduje  to  utratę 
wiarygodności  całego  sektora  giełdowego  i  negatywnie  wpływa  na 
działanie uczciwych przedsiębiorstw.

Rewolucja menedżerska



Drugim  rodzajem  obrony  przed  wrogim  przejęciem  jest 
zamontowanie  w  statutach  spółek  giełdowych  tzw.  zatrutych 
pigułek,  tj.  rozwiązań  prawnych  utrudniających  wrogie 
przejęcie,  głównie  przez  podniesienie  jego  kosztów.  Arsenał 
tych  środków  jest  dość  szeroki  i  opiera  się  na  praktycznej 
znajomości prawa.



Trzecim  rodzajem  obrony  przed  wrogim  przejęciem  jest 
korzystanie  z  pomocy  innej  spółki  tzw.  białego  rycerza. 
Wkracza ona w momencie złożenia oferty przejęcia podbijając 
ofertę. Powoduje to zwiększenie kosztów wrogiego przejęcia i 
może czynić przedsięwzięcie nieopłacalnym. Działanie białych 
rycerzy  rzuca  nowe  światło  na  więzi  między  różnymi 
spółkami, zwłaszcza na zagadnienie aliansów strategicznych. 
Ograniczają  one  konkurencję  nie  tylko  na  rynkach  dóbr  ale 
również na rynku kontroli nad przedsiębiorstwami.

Rewolucja menedżerska



Zasięg rewolucji menedżerskiej.    




Rewolucja  menedżerska  dokonała  się  w  krajach,  w  których  zaszły  dwa 
rodzaje procesów:



a) sektor giełdowy objął znaczną część gospodarki;



b) w spółkach nastąpiło rozdrobnienie pakietów akcji.



Współcześnie  warunki  te  spełniają  tylko  Stany  Zjednoczone  i  Wielka 
Brytania. 

Rewolucja menedżerska

Kraj

wartość 

rynkowa 

sektora 

giełdowego  w  mln 

USD

udział 

w 

wartości  1000 

najwięk-

szych  spółek  w 

%

liczba spółek

udział  w  1000 

spółek w %

Norwegia

4799

0,02

5

0,5

Portugalia

25817

0,15

4

0,4

Singapur

50676

0,30

6

0,6

Hiszpania

288540

1,73

18

1,8

Szwecja

154316

0,93

17

1,7

Szwajcaria

485307

2,91

17

1,7

USA

9421381

56,48

436

43,6

Kraje anglosaskie

11645887

69,82

582

58,2

Europa kontynentalna

3496965

20,96

265

26,5

Azja

1537889

9,22

153

15,3

Źródło: The Global 1000 w: Business Week, edycja polska, sierpień 2003 
oraz obliczenia własne

rewolucja menedżerska

Kraj

wartość 

rynkowa 

sektora giełdowego

udział  w  wartości 

1000 najwięk-

szych spółek w %

liczba spółek

udział  w  1000 

spółek w %

Australia

284100

1,70

27

2,7

Belgia

98358

0,59

9

0,9

Wielka Brytania

1534181

9,20

77

7,7

Kanada

400746

2,40

41

4,1

Dania

60985

0,37

6

0,6

Finlandia

113755

0,68

5

0,5

Francja

849409

5,09

48

4,8

Niemcy

544626

3,26

35

3,5

Grecja

27581

0,16

7

0,7

Hongkong

154895

0,93

18

1,8

Irlandia 

39261

0,24

4

0,4

Włochy

415891

2,49

24

2,4

Japonia

1332318

7,99

129

12,9

Holandia

335079

2,01

19

1,9

Nowa Zelandia

5479

0,03

1

0,1

Rewolucja menedżerska



Na  kontynencie  europejskim  nie  zaszły  procesy  rozdrabniania  pakietów 
akcji. 



We  Włoszech  i  Hiszpanii  większościowe  pakiety  akcji  posiadały  z  reguły 
poszczególne rodziny. 



We Francji spółki są kontrolowane przez rodziny i państwo. 



W Niemczech spółki są kontrolowane przez banki. 



Ponadto  w  krajach  kontynentalnych  istotny  wpływ  na  decyzje  rad 
nadzorczych 

wywierają 

tzw. 

„interesariusze” 

(stakeholders). 

W 

odróżnieniu od akcjonariuszy (shareholders), nie są oni związani ze spółką 
poprzez  własność  akcji,  lecz  z  tytułu  innych  stosunków.  Mogą  to  być 
pracownicy, dostawcy, banki, samorządy terytorialne.

Rewolucja menedżerska

Kraje

Stopa 
separacji 
(zwolnieni  z 
pracy 

jako 

procent 
nowo 
zatrudnionyc
h)

Przeciętny 
okres 
zatrudnieni
a w latach

Poziom 
ustalania 
płac

Rozpiętość 
płac 
(stosunek 
dziewiątego 
decyla 

do 

piątego)

Stosunek 
płac 
pracownikó
w 
fizycznych 
do  CEO  (w 
%)

Niemcy

27,2

9,7

Branża

1,64

8,8

Japonia

-

11,3

Branża

1,73

9,5

USA

65,9

7,4

Firma

2,22

3,2

W.Brytania

42,9

7,8

Firma

1,99

-

Tabela nr 1. Rynek pracy w LGR i KGR

Źródło:  A.Chilosi,  M.Damiani:  Stakeholders  vs.  shareholders  in  corporate  governance.  20 
March  2007, 

http://mpra.ub.uni-muenchen.de/2334/MPRA Paper No. 2334

,  posted  07. 

November 2007/02:25, s.34

Rewolucja menedżerska

Kraj

Koncentracja 
własności 
(udział 

w 

kapitale firmy 
5. 
największych 
właścicieli)

Największy 
blok  głosów 
na 
zgromadzeni
u 
akcjonariuszy
, w %

Instytucje 
finansowi 
jako 
właściciele 
(procent 
wyemitowany
ch akcji)

Relacje 
między 
firmami 
(procent 
kapitału 
akcyjnego 
posiadany 
przez 

inne 

niefinansowe 
korporacje)

Niemcy 

41,5

57,0

33,0

42,0

Japonia

33,1

-

38,5

22,0

USA

25,4

5,4 – 8,6(a)

2,2

0

Wlk. Brytania 20,9

9,9

0,7

1

Tabela  nr  2.  Koncentracja  własności    w  spółkach  akcyjnych  w  LGR  I 
KGR

(a) 5,4 – NYSE, 8,6 - NASDAQ

Rewolucja menedżerska

Kraj

Wynagrodzenia 

CEO  w  2005 

(USA = 100)

Procent 

firm, 

które 

oferują 

systemy 

motywacyjne dla CEO

Procent  firm, 

które  stosują 

„udziały 

w 

zysku” (UZ)  i 

„spółki 

pracownicze

” (SP)

Opcje na akcje Akcje 

zarezerwowan

e

Plan 

ulgowego 

nabycia 

akcji

Niemcy 

47,1

40

5

10

UZ   13%

SP     4%

Japonia

44,2

35

0

0

UZ  13%

SP     3%

USA

100

85

35

35

UZ   20%

SP     7%

Wlk. 

Brytania

54,4

80

0

65

UZ   40%

SP    23%

Tabela nr 3. Wynagrodzenia oraz systemy motywacyjne w KGR i LGR

Rewolucja menedżerska - pojęcie 
technostruktury



J.K.Galbraith, lewicowy instytucjonalista amerykański w głośnej książce 
Ekonomia a cele społeczne, PWN, Warszawa 1979.:



„Organizacja  umożliwia  zwiększenie  rozmiarów  przedsiębiorstwa. 
Towarzyszy  temu  wzrost  siły  rynkowej,  władzy  nad  postawami 
społeczeństwa  oraz  siły  przetargowej  w  stosunkach  z  państwem.  Do 
sprawowania  tej  władzy  –  planowania  produkcji,  ustalania  cen  oraz 
strategii  rynkowych,  zarządzania  sprzedażą  oraz  reklamą,  planowania 
zakupów,  utrzymywania  kontaktów  z  prasą  i  z  rządem  –  także  są 
potrzebni  specjaliści.  Kierowanie  organizacją,  w  której  pracują 
specjaliści,  oraz  stałe  jej  doskonalenie  również  wymaga  specjalistów. 
Tak więc w ostateczności mózgiem przedsiębiorstwa nie jest jednostka, 
ale  cały  zespół  naukowców,  inżynierów  i  techników,  specjalistów  od 
sprzedaży,  reklamy  i  marketingu,  ekspertów  w  dziedzinie  stosunków 
międzyludzkich  i  informacji  prasowej,  lobbystów,  prawników  oraz  ludzi 
posiadających  wyspecjalizowaną  wiedzę  na  temat  biurokracji 
waszyngtońskiej  i  sposobów  manipulowania  nią,  koordynatorów, 
menedżerów oraz kierowników. To właśnie jest technostruktura. I już nie 
pojedyncza jednostka ale technostruktura staje się siłą kierowniczą.”.

Rewolucja menedżerska - pojęcie 
technostruktury



Technostruktura  wraz  z  administracją  publiczną  tworzy 
Biurokratyczną  Symbiozę.  Przejawia  się  ona  głównie  w 
realizacji  wspólnych  celów,  z  których  najważniejszym  jest 
wzrost. Sprzyja temu przenikanie się biurokracji prywatnych 
i  publicznych  oraz  częste  przechodzenie  osób  zajmujących 
ważne stanowiska w administracji do firm i odwrotnie. 



Lewicowość  ujęcia  Galbraitha  przejawia  się  przede 
wszystkim  w  tym,  że  pomija  on  rolę  jednostki  i  jej  funkcje 
przywódcze.  Odpowiedzialność  za  porażki  i  zasługi  za 
sukcesy rozmywają się w licznej, bliżej nieokreślonej grupie 
zwanej 

technostrukturą. 

Sprawne 

funkcjonowanie 

technostruktury  wymaga  liderów  –  jednostek  obdarzonych 
wyobraźnią 

o 

silnych 

skłonnościach 

przywódczych. 

Współcześnie rolę tych liderów pełnią menedżerowie. 

Mikroekonomia

Problem pryncypał - agent

7

Rodzaje racjonalności

Problem agencji

Π

Π

2

Π

1

     K

1

             K

2

                      

K

Krzywe obojętności

Ograniczenie budżetowe 
właściciela

Ograniczenie budżetowe 
menedżera

Ograniczenie  budżetowe  właściciela  ma 
nachylenie (-1). Ograniczenie budżetowe 
menedżera  będącego  właścicielem  1/3 
przedsiębiorstwa 
(-3). 

Właściciel  maksymalizuje  użyteczność 
przy rzeczywistych kosztach zarządzania 
 

 

K

1

. 

Menedżer 

maksymalizuje 

użyteczność  przy  wyższych  kosztach 
zarządzania.

Problem agencji

AC

Zysk

Q

1

                               Q

2

 

    Q

Funkcja 
zysku

Krzywa 
obojętności

Q

1   

  wielkość  produkcji   

maksymalizująca  zysk  dla 
akcjonariuszy

Q

2 

    wielkość  produkcji 

maksymalizująca 
użyteczność menedżerów

AC  koszty  agencji,  czyli 
utracony zysk

 

P. Pajewski: Ekonomiczne podstawy fuzji i przejęć. W: Gospodarka narodowa, nr 4, 2004, s.10.



Przypomnijmy sobie znane badanie dotyczące wpływu 
społecznego, w którym badacze sprawdzali, czy piesi będą 
przechodzić przez jezdnię na czerwonym świetle widząc, że 
robi to ktoś inny. W eksperymencie asystent badacza celowo 
łamał przepisy drogowe. Raz był ubrany we flanelową 
koszulę, jeansy i buty sportowe, innym razem miał na sobie 
garnitur, elegancką koszulę, krawat i eleganckie buty. Okazało 
się, że w drugiej sytuacji aż 3,5 razy więcej osób zdecydowało 
się podążyć śladami mężczyzny i tak jak on przejść przez 
ulicę łamiąc przepisy. Nie ma to żadnego sensu! Przecież 
nawet jeśli ten człowiek jest autorytetem w biznesie, na co 
może wskazywać jego ubiór, nie oznacza to wcale, że jest 
autorytetem w zakresie przepisów ruchu drogowego.

Pryncypał agent – asymetria informacji



Agenci dysponują lepszą informacją niż pryncypałowie



W  warunkach  asymetrii  informacji  pryncypał  nie  jest  w 
stanie właściwie ocenić agentów



Lepszy agent osiąga niższe koszty produkcji



W  interesie  lepszego  agenta  leży  udawanie  gorszego  – 
informowanie  pryncypała  o  wyższych  kosztach  niż 
rzeczywiste



Renta informacyjna – przywłaszcza ją agent lepszy 



Nieefektywny agent nie realizuje renty

Mikroekonomia

X- efektywność

8

Efektywność alokacyjna



Konwencjonalna  mikroekonomia  posługuje  się 
pojęciem efektywności alokacyjnej



Próby  pomiaru  tej  efektywności  starają  się 
odpowiedzieć  na  pytanie:  o  ile  zmieniłoby  się 
PKB gdyby nie było monopoli i protekcjonizmu

Efektywność alokacyjna

Autorzy 

badania

Badany 

kraj

rok

przyczyna

Strata w 

%PKB

A.C.Haberger

USA

1929

monopol

0,07

D.Schwartzman

USA

1954

monopol

0,01

T.Scitovsky

EWG

1952

cła

0,05

H.G.Johnson

Wlk. 

Brytania

1970

cła

1,0

Przeprowadzone badania pokazują, że w krajach wysoko 
rozwiniętych straty społeczne z powodu błędnej alokacji są 
bardzo małe

Źródło: H. Leibenstein, Poza schematem homo oeconomicus, PWN Warszawa 1988, s.59

Efektywność alokacyjna



W  krajach  postkomunistycznych,  w  których 
decyzje inwestycyjne były podejmowane na 
podstawie  kryteriów  politycznych  a  nie 
ekonomicznych 

straty 

społeczne 

spowodowane  błędną  alokacją  mogły  być 
znacznie większe. Problem ten nie doczekał 
się gruntownej analizy.

X - efektywność

Gałąź

Wzrost 

wydajności

Oszczędności 

pracy

Oszczędności 

kapitału

Tekstylia, Indie

250%

70%

70%

Meble, Birma

100%

50%

50%

Elektrotechnika, 

Indonezja

40%

30%

30%

Tkactwo, 

Pakistan

10%

30%

30%

Efekty misji Międzynarodowej Organizacji Pracy

Efekty te osiągnięto bezinwestycyjnie, dzięki zmianom w 
zarządzaniu

Źródło: H. Leibenstein, Poza schematem homo oeconomicus, PWN Warszawa 1988, s.67

X - efektywność



Czynniki wpływające na x – efektywność:



Psychologiczne



Czas pracy



Usługi konsultacyjne



Motywacje



Własność



Konkurencja



Protekcjonizm

X – efektywność: czynniki psychologiczne



Wydajniejsze są zespoły pracowników:

     małe 
     złożone z przyjaciół 
     poddane ogólnemu nadzorowi 
     dobrze poinformowane o celu pracy

X – efektywność: motywacje



W  Indiach  i  Pakistanie  po  wycofaniu  misji 
Międzynarodowej 

Organizacji 

Pracy 

wydajność spadała do poprzedniego poziomu. 
Kadra  nie  była  zmotywowana  do  utrzymania 
postępu organizacyjnego.



W  kopalniach  miedzi  w  USA  zastosowanie 
lokomotyw 

elektrycznych 

pozwalało 

zmniejszyć  koszty  o  67%.  Jednak  kadra  nie 
była zmotywowana do wprowadzania postępu 
technicznego i do 1940 roku stosowano mniej 
niż 1/3 lokomotyw elektrycznych.

X – efektywność: czas pracy



Praca nie jest równie wydajna w każdej jednostce czasu



Im krótszy czas pracy tym mniejsza absencja i mniej 
wypadków przy pracy



Znaczące skrócenie czasu pracy wystąpiło w okresie I 
wojny św. : „chłopcy” poszli na front, kobiety do fabryk.



Wprowadzenie  trzydniowego  tygodnia  pracy  w  Wlk. 
Brytanii  w  1974  roku:  zmniejszenie  czasu  pracy  do  60%, 
zmniejszenie produkcji  tylko do 60-80%

X – efektywność: usługi konsultacyjne



Przeciętny wzrost produkcyjności dzięki 
usługom konsultacyjnym w przemyśle Wlk. 
Brytanii w 1962 roku – 53% - ten sam rząd 
wielkości co w Trzecim Świecie.



Badano 

około 

600 

czynności 

konsultacyjnych.  Przeciętnie  stopa  wzrostu 
dochodu  wynosiła  200%  honorariów  za 
konsultacje.

X – efektywność: usługi konsultacyjne



Reszta Solowa – tylko od 20% do 50% wzrostu 
produkcji  można  wytłumaczyć  zwiększeniem 
nakładów pracy lub kapitału.



 Resztę tłumaczy:



 postęp techniczny i organizacyjny



 wzrost kwalifikacji



 wzrost motywacji



Czynniki te (postęp organizacyjny i motywacje) 
wchodzą w zakres pojęcia x – efektywności.

X – efektywność: własność prywatna



Restauracje  typu  Mc  Donalds  –  o  wysokiej 
unifikacji.



Restauracje prowadzone przez ajentów:



   przeciętny zysk: 1,8%,



   straty wykazała połowa zakładów.



Restauracje prowadzone przez właścicieli:



   przeciętny zysk: 9,5%,



   straty wykazały tylko dwie restauracje.



Prywatni właściciele skuteczniej tną koszty.

X – efektywność: konkurencja



Miasta 

w 

USA, 

w 

których 

energię 

elektryczną  dostarczały  lokalne  monopole 
miały koszty wyższe o 10,75% niż miasta, w 
których 

energię 

dostarczało 

kilka 

konkurujących  firm.  Miast,  w  których 
działały  konkurencyjne  firmy,  było  w  USA 
tylko 49.

X – efektywność: skala produkcji



W  gospodarce  amerykańskiej  zaobserwowano 
zmniejszenie  rentowności  w  firmach,  których 
udział w rynku przekracza 27%.



Dobrze  tłumaczy  to  zjawisko  hipoteza  x  – 
efektywności. 

X – efektywność:



„Ani  jednostki  (menedżerowie  –  S.Sz.),  ani 
przedsiębiorstwa  na  ogół  nie  pracują  tak 
efektywnie  ani  nie  zdobywają  informacji  z 
taką dociekliwością, jak mogłyby”.



Studenci  na  ogół  też  nie  studiują  z  taką 
intensywnością, z jaką mogliby.

X - efektywność



Danych nakładów czynników produkcji nie można przekształcić w 
z góry założone efekty, gdyż:



umowy  o  pracę  są  niekompletne,  zwłaszcza  dotyczy  to 
menedżerów, 

współcześnie 

opisują 

to 

liczne 

modele 

uwzględniające asymetrię informacji na rynku pracy, 



nie wszystkie nakłady są przedmiotem transakcji rynkowych (nie 
mają  cen),  dotyczy  to  menedżerów,  informacji,  dostępu  do 
kapitału



funkcja produkcji jest nieznana,



przedsiębiorstwa tworzą kartele.

X - efektywność

Dobra 
inwestycyjne

Dobra 
konsumpcyjne

Ze  względu  na  występowanie  x  – 
efektywności  przedsiębiorstwa  i 
gospodarki 

narodowe 

nie 

funkcjonują  na  krzywej  możliwości 
produkcyjnych, 

lecz 

wewnątrz 

krzywej możliwości produkcyjnych. 

Oznacza  to  niepełne  wykorzystanie 
zasobów czynników produkcji

X - efektywność

K

Q

Przeciętne długookresowe 
koszty całkowite

W 

przedsiębiorstwach, 

w 

których 

występuje 

x 

– 

efektywność, 

przeciętne 

długookresowe 

koszty 

całkowite 

są 

wyższe 

niż 

wynikałoby  to  z 

krzywej 

kosztów 

wyprowadzonej 

z 

funkcji produkcji

X - efektywność

K

Q

MC

2

MC

1

MC

1 

  -  koszt  krańcowy 

wyprowadzony 

z 

funkcji produkcji

MC

2   

-  koszt  krańcowy 

uwzględniający 

x 

– 

nieefektywność

W 

porównaniu 

monopolu 

i 

konkurencji  przyjmuje 
się,  że  koszty  nie 
zależą  od  struktury 
rynku.  Koncepcja  x  – 
efektywności 
pokazuje, 

że 

w 

monopolu  koszty  są 
wyższe 

niż 

w 

konkurencji 

X - efektywność

K

     Q

2

     Q

1

                 

 Q

MC

2

MC

1

MC

1 

  -  koszt  krańcowy 

wyprowadzony  z  funkcji 
produkcji

MC

2   

-  koszt  krańcowy 

uwzględniający 

x 

– 

nieefektywność

Q

1 

  -  skala  produkcji  przy 

modelowych 

kosztach 

produkcji
Q

2   

 - skala produkcji przy 

x - nieefektywności

W  porównaniu  monopolu 
i  konkurencji  przyjmuje 
się,  że  koszty  nie  zależą 
od 

struktury 

rynku. 

Koncepcja 

x 

– 

efektywności 

pokazuje, 

że  w  monopolu  koszty  są 
wyższe 

niż 

w 

konkurencji 

. 

Dlatego 

monopolista 

produkuje 

jeszcze  mniej  niż  wynika 
to z modelu.

MR

Straty społeczne spowodowane x - 
nieefektywnością

Aktualny koszt krańcowy

Koszt krańcowy bez x - 
nieefektywności 

D 

P, K

P 1

K 1

K 2

               Q 1       Q 2       Q 3        
 Q

Strata społeczna spowodowana 
monopolem

Strata społeczna spowodowana 
x- nieefektywnością

W. Comanor, H. Leibenstein: Allocative Efficiency, X – efficiencyand the 
Measurement of Welfare Loses. W: „Economica New Series, vol. 36, No. 
143(Aug.1969) pp 304-309.

X - Efektywność



Problemy do przemyślenia:



Co dyrektor przedsiębiorstwa może zrobić 
by zwiększyć x – efektywność w 
przedsiębiorstwie?



Co premier rządu może zrobić by zwiększyć 
x – efektywność w gospodarce narodowej?

RSAI dla wybranych 
krajów

Zjawisko aktywnego 

poszukiwania renty w 

wybranych krajach w okresie 

transformacji

10

Aktywne poszukiwanie 
renty



Aktywne 

poszukiwanie 

renty: 

ponoszenie  nakładów  przez  grupy 
interesów  i  firmy  dla  uzyskania 
ochronnej regulacji ze strony rządu.



Jest to działanie legalne, tzn. zgodne 
z  prawem.  Podobne  skutki  powoduje 
nielegalna  korupcja,  ale  ona  nie  jest 
przedmiotem badania 

Ochronna regulacja



Ochronna regulacja:



Ochrona przed konkurencją 
zagraniczną



Ochrona przed konkurencją krajową



Pomoc publiczna



Normy techniczne



Popieranie produkcji dóbr 
komplementarnych, przeciwdziałanie 
produkcji substytutów.

Skutki aktywnego 
poszukiwania renty

 

 P

P
m

Pk

D

MK

MR

B

A

W

R

Pk  -  poziom ceny w 
warunkach konkurencji
Pm - poziom ceny w 
warunkach monopolu,
Qk  -  ilość produkcji 
wytwarzanej w gałęzi przy 
zachowaniu 
          konkurencji,
Qm  -  ilość produkcji 
wytwarzanej przez 
monopolistę,
W   -  strata społeczna z 
istnienia monopolu,
R   -   renta konsumenta 
przechwytywana przez 
monopolistę,
PkB P  - renta konsumenta w 
przypadku rynku 
konkurencyjnego,
PmA P  - renta konsumenta 
w przypadku monopolu, 
D   -  linia popytu.
 

    

Qm                                   Qk                                  

                        Q

Skutki aktywnego 
poszukiwania renty



Skutkiem 

aktywnego 

poszukiwania 

renty jest jałowa strata dobrobytu.



Po  aferze  Rywina  zaczęto  zwracać 
większą  uwagę  na  praworządność 
władzy. Powinno się zwracać uwagę czy 
powoduje  ona  zwiększenie  dobrobytu, 
czy też jego zmniejszenie.



Nowy poziom dialogu społecznego.

Mierzenie strat społecznych powodowanych 
aktywnym poszukiwaniem renty



Możliwe jest precyzyjne liczenie strat 
społecznych w poszczególnych 
gałęziach.



Niemożliwe jest liczenie strat 
społecznych w skali całej gospodarki 
narodowej.

Rent Seeking Activity Indicator

Ws

Wskaźnik

Kompon

komponent

ent

RSAI

1

Zmiana stopy inflacji, rok 1993 = 100

Polityka makroekonomiczna

 

   R

   S

   A

   I

2

Zmiany udziału wydatków publicznych w PKB, 

rok 1993 = 100

3

Zmiany długu publicznego, rok 1993 = 100

Polityka budżetowa

4

Zmiany  deficytu  budżetowego,  rok  1993  = 

100

5

Zmiany  wydatków  publicznych  na  zdrowie, 

rok 1993 = 100

Wykorzystanie  budżetu  dla  celów 

publicznych

6

Zmiany  wydatków  na  badania  i  rozwój,  rok 

1993 = 100

7

Zmiany ilości ustaw, rok 1993 = 100

Legislacja i administracja

8

Zmiany  w  zatrudnieniu  w  administracji,  rok 

1993 = 100

RSAI dla Polski

RSAI dla Czech

RSAI dla Finlandii

Wydatki na badania i rozwój

Rok

Słowa

cja

Polsk

a

Wlk.Bryt

ania

Franc

ja

Włoch

y

Irland

ia

Niem

cy

USA

Czech

y

Dania

Finla

ndia

1

15

15

15

15

15

15

15

15

15

15

15

1993 100,00 100,00

100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

1994 101,12

91,57

97,63

97,50

92,92 111,97

96,20

96,43

90,91 102,30 105,05

1995 104,49

83,13

93,36

96,25

88,50 114,53

95,36

99,60

83,47 105,75 104,59

1996 103,37

85,54

90,05

95,83

89,38 112,82

95,36 101,19

85,95 106,32 116,51

1997 122,47

85,54

86,26

92,50

92,92 110,26

96,62 102,38

95,87 111,49 124,31

1998

88,76

86,75

85,78

90,42

94,69 106,84

97,47 103,17 102,48 118,39 132,11

1999

74,16

90,36

87,68

90,83

92,04 102,56 102,95 105,16 102,48 120,69 148,17

2000

73,03

80,72

87,68

90,83

94,69

98,29 105,06 107,94 109,92 129,89 155,96

2001

71,91

81,93

89,57

92,92

94,69 100,00 105,91 108,73 107,44 137,93 155,96

2002

71,91

81,93

89,57

91,67

94,69 100,00 105,91 105,95 107,44 137,93 160,09

Zmiany ilości ustaw

Rok

Włoc

hy

Finla

ndia

Wlk.

Bryta

nia

Dani

a

Fran

cja

Niem

cy 

USA

Irlan

dia

Czec

hy

Słowa

cja

Polska

1993 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

100,00

100,00

1994 100,00 113,85

81,43 100,00 100,00 100,00 100,00

85,00

70,75

100,00

404,76

1995 100,00

67,69

92,86 100,00 100,00 113,39 100,00

90,00

75,47

100,00

457,14

1996 100,00

83,08 108,57 100,00 100,00 113,39

99,41 107,50

36,79

100,00

504,76

1997

67,25

73,85 104,29 100,00 100,00 113,39 119,53 187,50

53,77

100,00

871,43

1998

73,13

89,23

77,14 100,00 103,47 113,39 119,53 200,00

44,34

100,00

461,90

1999

78,41

61,54

55,71 117,67

92,51 111,61 178,70 187,50

67,92

588,24

595,24

2000

66,37

67,69

75,71

95,98

75,97 111,61 178,70 180,00 139,62

735,29

823,81

2001

67,99

67,69

57,14 109,64

95,51 111,61 113,61 172,50

91,51

705,88 1147,62

2002

43,32

67,69

71,43

91,97

95,51 111,61 113,02 115,00 129,25 1011,76 1023,81

Zmiany w zatrudnieniu w administracji

Rok

Niem

cy

Finla

ndia 

USA

Włoc

hy

Franc

ja

Dania

Czec

hy

Wlk.

Bryta

nia

Słow

acja

Irlan

dia

Polsk

a

1993 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

1994

98,71

99,30

99,10

97,48 101,11 106,53 104,55

99,57 100,00 102,00 109,65

1995

97,43

99,30

98,09

95,89 102,43 108,54

98,05

94,35 108,28 108,91 114,22

1996

96,71

99,30

96,81

98,66 103,65 106,03 100,97

96,94 123,97 116,13 119,35

1997

94,76

93,71

96,06

99,43 103,07 105,03 104,22

97,01 126,42 110,91 125,59

1998

93,21

96,50

96,17

99,63 103,06 103,52 104,87

95,83 121,37 111,37 127,72

1999

92,32

96,50

96,61

99,58 103,38 103,52 109,09

99,56 118,61 114,29 137,13

2000

90,71

93,71

98,57 101,89 104,34 103,52 111,36 104,43 124,84 119,51 152,48

2001

88,96

93,01 100,13 101,63 103,12 103,52 110,06 113,88 124,45 123,50 165,42

2002

88,96

95,80 100,13 101,63 103,12 103,52 105,84 115,18 118,06 123,50 165,33

Kraje według komponentu nr 4 - legislacja i 

administracja

Rok

Polska

Słowa

cja

Irlandi

a

Czech

y

USA

Norwe

gia

Niemc

y

Francj

a

Dania

Wlk.B

ryt.

Finlan

dia

Włoch

y

1993

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

1994

257,2

100

93,5

87,65

99,55

99,07

99,36

100,55

103,27

90,5

106,57

98,74

1995

285,68

104,14

99,45

86,76

99,05

101,06

105,41

101,21

104,27

93,61

83,5

97,94

1996

312,06

111,99

111,81

68,88

98,11

118,41

105,05

101,82

103,02

102,8

91,19

99,33

1997

498,51

113,21

149,2

79

107,8

119,08

104,08

101,53

102,51

100,7

83,78

83,34

1998

294,81

110,69

155,68

74,6

107,85

104

103,3

103,26

101,76

86,48

92,87

86,38

1999

366,19

353,42

150,89

88,51

137,65

102,42

101,97

97,95

110,59

77,64

79,02

89

2000

488,14

430,07

149,75

125,49

138,64

106,39

101,16

90,15

99,75

90,07

80,7

84,13

2001

656,52

415,17

148

100,79

106,87

125,9

100,28

99,31

106,58

85,51

80,35

84,81

2002

594,57

564,91

119,25

117,54

106,58

106,4

100,28

99,31

97,74

93,3

81,75

72,47

RSAI dla wybranych krajów

Rok

Polsk

a

Słowa

cja

Niem

cy

Dania

Czech

y

Irlan

dia

Fran

cja

USA

Wlk.

Bryt

.

Wło

chy

Finl

andi

a

1993

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

1994

133,16

90,13

94,31

110,38

84,1

93,55

96,56

94,18

93,46

96,57

92,32

1995

136,58

87,05

100,57

112,39

82,67

95,37

99,24

94,16

96,23

95,06

77,48

1996

142,34

88,54

98,15

107,16

75,02

87,32

98,71

92,41

94,59

91,07

82,91

1997

185,78

93,08

95,75

97,87

77,13

83,34

91,7

87,78

84,95

76,08

77,59

1998

130,8

87,01

90,35

86,48

87,84

82,22

87,63

80,94

75,68

76,79

74,13

1999

150,21

151,13

88,1

89,99

83,72

81,66

83,56

89,3

70,68

74,58

70,4

2000

177,13

181,57

78,18

98,39

98,12

86,1

87,06

92,34

66,38

74,78

68,33

2001

229,05

172,81

96,8

93,53

101,18

95,24

89,86

86,81

72,32

74,91

70,84

2002

213,08

208,01

98,14

97,12

96,26

96,22

94,44

90,36

78,23

74,3

70,65