POLITYKA GOSPODARCZA – TEORIA I

PRAKTYKA

PROF. NADZW. DR HAB. WITOLD JAKÓBIK

Podręcznik: J. Kaja, Polityka gospodarcza.

Wstęp do teorii, Oficyna Wydawnicza SGH,

Warszawa 2014

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

POLITYKA PIENIĘŻNA

1. Jest ona uznawana za jeden z filarów polityki

makroekonomicznej. Bezpośrednim jej celem jest ograniczenie

ilości pieniądza w obiegu do wielkości niezbędnej do realizacji

przez pieniądz jego funkcji, lub prościej – do realizacji celu

inflacyjnego.

2. Pośrednim celem polityki monetarnej jest odpowiednia

korelacja przyrostu podaży pieniądza z przewidywanym

przyrostem produktu narodowego.

3. Przedmiotem zainteresowania polityki monetarnej jest

pieniądz, który spełnia trzy funkcje: środka wymiany i środka

płatniczego, miernika wartości, środka przechowywania

wartości.

4. Istniejący w każdym kraju system bankowy obejmuje

rozwiązania prawno-instytucjonalne oraz tworzące ten system

podmioty: bank centralny (emisyjny), banki komercyjne i

(samodzielny lub nie) organ nadzoru bankowego.

22

5. Istnieją dwa zasadnicze modele systemu bankowego: anglo-

amerykański oraz kontynentalny. W pierwszym kluczową rolę w

dziedzinie mobilności i alokacji kapitału odgrywa rynek finansowy,

zaś banki są w dużym stopniu wyspecjalizowane. W drugim

modelu natomiast dominują uniwersalne banki obsługujące

zarówno działalność bieżącą, jak i inwestycyjną.

6. Realizatorem polityki pieniężnej jest bank centralny (w

Polsce – Narodowy Bank Polski), którego zadaniem jest utrzymanie

stabilnego poziomu cen. W Polsce organami NBP są: powoływany

przez Sejm Prezes, Rada Polityki Pieniężnej i Zarząd.

Dotychczasowy Organ Nadzoru Bankowego został włączony do

Organu Nadzoru Finansowego.

7. Bank centralny może osiągać swe cele za pomocą

następujących

rodzajów

instrumentów:

a)

bezpośrednich

instrumentów

kontroli

administracyjnej,

b)

pośrednich

instrumentów rynkowych, c) nadzwyczajnych i uzupełniających

instrumentów.

23

8. Model polityki pieniężnej opartej na instrumentach

bezpośrednich: a) aktywna polityka pieniężna jest realizowana

za pomocą dyskrecjonalnych instrumentów oddziałujących na

rynek pieniężny (teoria J. M. Keynesa), b) szczególną rolę

odgrywa stopa procentowa i operacje otwartego rynku, c)

aktywna polityka pieniężna wspiera funkcjonowanie tzw.

polityki sektorowej.

9. Model polityki pieniężnej opartej na instrumentach

pośrednich: a) model nawiązuje do ilościowej teorii pieniądza

(monetaryzmu),

wykorzystując

pośrednie

instrumenty

rynkowe, b) polityka jest podporządkowana długookresowym

regułom, pasywna, i polega na dostosowaniu podaży pieniądza

do zmian podaży globalnej, c) współcześnie ten model polityki

pieniężnej charakteryzuje się tzw. bezpośrednim celem

inflacyjnym.

24

10. Efektywny nadzór bankowy: a) warunki wstępne (w tym

prawne) istnienia efektywnego systemu nadzoru bankowego,

b) podmiot nadzoru bankowego wydaje licencje bankowe do

prowadzenia działalności kredytowo-depozytowej, c) podmiot

nadzoru bankowego określa regulacje i tzw. wymagania

ostrożnościowe, d) nadzór bankowy prowadzi pewne formy

inspekcji i kontroli analitycznej, e) Komisja Europejska

sformułowała zasady prowadzenia nadzoru bankowego w UE.

11. Europejski Bank Centralny (EBC): a) EBC oraz banki

centralne członków UE tworzą Europejski System Banków

Centralnych (ESBC), tzw. UE-28, a także tzw. Euro-19, b)

zadaniem EBC jest zapewnienie stabilności cen w strefie euro

oraz utrzymanie siły nabywczej euro, c) EBC i narodowe banki

centralne są niezależne względem rządów i nie mogą

finansować deficytów budżetowych.

25

12. Istota polityki kursowej: a) jest częścią polityki

makroekonomicznej (choć nie zawsze w praktyce jest

realizowana)

i

obejmuje

działania

instytucji

publicznych,

kształtujące

kurs

walutowy

oraz

funkcjonowanie rynku walutowego, b) waluta i jej

rodzaje, a także podstawowe teorie – walutowa i

bankowa, c) system waluty automatycznej, złotej oraz

system waluty kierowanej, wymienialność walut.

26

POLITYKA FISKALNA (BUDŻETOWA)

1. Polityka fiskalna obejmuje kształtowanie dochodów i

wydatków, salda budżetu, politykę podatkową oraz politykę

wydatków budżetowych, zaś instrumentem jej realizacji jest

budżet, czyli roczny plan finansowy państwa.

2. Rodzaje dochodów budżetu: a) dochody krajowe i

zagraniczne, b) dochody bieżące oraz majątkowe, c) dochody

podatkowe i niepodatkowe.

3. Rodzaje wydatków budżetu: a) bieżące

(konsumpcyjne) i inwestycyjne (majątkowe), b) finalne

(zakup towarów i usług) oraz redystrybucyjne (transferowe –

renty, emerytury, zasiłki socjalne), c) tradycyjne, socjalne i

związane

z

realizowaniem

przez

państwo

zadań

interwencyjnych (inwestycje publiczne, subsydia).

4. Najbardziej syntetycznym wskaźnikiem określającym

zakres redystrybucji budżetowej jest relacja dochodów lub

wydatków do PKB.

27

5. Podstawowe zadania polityki fiskalnej (budżetowej):

alokacja

zasobów,

wtórny

podział

dochodów

–

redystrybucja, stabilizacja koniunktury.

6. Alokacja zasobów pozwala eliminować

niedoskonałości rynku poprzez kształtowanie struktury

części alokowanych zasobów, a dzięki temu również (w

pewnym zakresie) struktury produktu narodowego.

7. Zadania alokacyjne polegają na: a) podziale

zasobów i produktów między sektor publiczny i sektor

prywatny, b) kształtowaniu podziału zasobów w ramach

sektora publicznego, c) oddziaływaniu na alokację

zasobów w ramach sektora prywatnego.

28

8. Zadania redystrybucyjne mogą być realizowane w

sposób bezpośredni lub przy wykorzystaniu metod

pośrednich; bezpośrednia redystrybucja dokonuje się za

pomocą podatków i pieniężnych transferów socjalnych,

natomiast metody pośrednie dotyczą bezpłatnego lub

częściowo odpłatnego zaspokajania potrzeb w ramach

usług publicznych.

9. W systemie podatków podstawowymi

instrumentami redystrybucji są podatki bezpośrednie,

dochodowe, zwłaszcza te ujmowane w rozbudowanych,

progresywnych skalach podatkowych; podatki pośrednie

oraz opłaty parafiskalne (np. składki na ubezpieczenia

społeczne) nie stwarzają większych możliwości w

dziedzinie redystrybucji.

10. Pieniężne transfery socjalne stanowią formy

świadczeń związanych z różnymi sytuacjami życiowymi i

uprawnieniami, i obejmują: a) transfery zastępujące

dochód, b) transfery uzupełniające dochód.

29

11. Stabilizacyjne zadania polityki budżetowej: polityka

aktywna bądź pasywna; aktywna polega na stosowaniu przez

rząd wybranych instrumentów w celu przeciwdziałania

wahaniom wzrostu oraz ograniczania bezrobocia i stabilizacji

poziomu cen.

12. Aktywna polityka oddziałuje na popyt globalny poprzez

kształtowanie wydatków sektorów publicznego i prywatnego,

dzięki zmianom w poziomie opodatkowania i w wielkości

wydatków budżetowych.

13. Integralnym elementem polityki aktywnej są tzw.

automatyczne stabilizatory koniunktury: podatki dochodowe

(progresywne skale podatkowe PIT), podatki pośrednie, a także

zasiłki dla bezrobotnych i inne świadczenia społeczne.

14. Koncepcja pasywnej polityki fiskalnej wynika z

przekonania o zawodności polityki rządu (m.in. kwestia

opóźnień reakcji podmiotów) i wyższości polityki monetarnej; w

omawianym przypadku akcent jest położony na stabilizowanie

oczekiwań konsumentów i firm co do przyszłej sytuacji

gospodarczej.

30

15. Deficyt budżetowy jest różnie oceniany przez

aktywną lub pasywną politykę fiskalną; w pierwszym

przypadku wielkość deficytu zależy od stanu koniunktury

(np. gdy jest ona zła, należy zwiększyć wydatki i deficyt – i

przeciwnie). W drugim przypadku deficyt budżetowy

powinien być zawsze zwalczany, gdyż prowadzi do

niestabilnego wzrostu.

16. Bez względu jednak na typ polityki fiskalnej, deficyt

budżetowy zawsze powinien być sfinansowany alternatywnie

przez: a) wzrost obciążeń podatkowych, b) ograniczenie

wydatków publicznych, c) zaciągnięcie przez rząd długu

publicznego – krajowego i/lub zagranicznego.

31

POLITYKA MIKROEKONOMICZNA

1. Polityka mikroekonomiczna jest ukierunkowana

na poprawę konkurencyjności gospodarki i jej ogólnej

efektywności;

oddziałując

na

decyzje

podmiotów

gospodarujących, wywiera wpływ na alokację zasobów, a

przez to również na zmiany w strukturze gospodarki (np. na

szybszy rozwój niektórych gałęzi przemysłu).

2. Ważnym rodzajem wspomnianej polityki jest

polityka przemysłowa, mająca na celu: (a) zwiększanie

konkurencyjności

przemysłu

na

rynku

światowym

(regionalnym), (b) stymulowanie zmian strukturalnych w

przemyśle,(c) poprawę efektywności wykorzystania zasobów

przez właściwą ich alokację, (d) pobudzanie innowacji w

przemyśle.

32

3. Teoretycznie rzecz biorąc, polityka przemysłowa:

(a) jest oparta na strukturalnych preferencjach rządu i

nazywana sektorową (selektywną, interwencjonistyczną), (b)

polega na promowaniu rozwoju przemysłu przy pomocy

instrumentów polityki makroekonomicznej (fiskalnej i/lub

monetarnej),

i

jest

nazywana

polityką

ogólną

(nieselektywną, liberalną).

4. Do ustalenia preferencji strukturalnych służą

następujące kryteria: (a) wysoka opłacalność pewnych

dziedzin

wytwórczości,

(b)

znaczenie

poszczególnych

kierunków rozwoju dla postępu technicznego, (c) znaczenie

poszczególnych

dziedzin

dla

konkurencyjności

danej

gospodarki na rynku globalnym.

33

5. Ogólna polityka przemysłowa nie wpływa

bezpośrednio na rzeczową (fizyczną) strukturę produkcji

przemysłowej; do najczęściej stosowanych tu instrumentów

należą: niefinansowe wspieranie małych i średnich firm,

promocja za granicą krajowych produktów, ogólne

(logistyczne) wspieranie przez państwo restrukturyzacji

firm, stwarzanie przez państwo instytucjonalno-prawnych

warunków rozwoju konkurencji.

6. Stosowana w praktyce polityka przemysłowa

ewoluowała w zależności od warunków gospodarki

światowej; współcześnie dominuje polityka ogólna (także w

UE), zmierzająca do obalania barier protekcjonistycznych i

tworzenia jednolitych warunków wolnej konkurencji oraz

swobodnego przepływu towarów, czynników produkcji i

kapitału finansowego.

34

7. Polityka przemysłowa może być realizowana za

pomocą

dwóch

podstawowych

grup

narzędzi:

(a)

sektorowych, np. poręczeń i gwarancji kredytowych dla

firm, subwencji i ulg podatkowych, zamówień publicznych

lokowanych u producentów, (b) narzędzi nieselektywnych

(tzw. horyzontalnych), np. promocji małych firm, doradztwa

handlowego/finansowego,

obniżania

obowiązkowych

obciążeń pracodawców z tytułu składek na ubezpieczenia

społeczne.

8. Polityką mikroekonomiczną jest również polityka

rolna, mająca na celu kształtowanie wielkości produkcji

rolnej, utrzymanie jej opłacalności, dążenie do koncentracji

i specjalizacji w rolnictwie, a także zapewnienie postępu

technicznego

gwarantującego

międzynarodową

konkurencyjność produkcji.

35

9. Podejmowana w ramach polityki rolnej

interwencja państwa, która oddziałuje na zagranicę,

przyjmuje formę ceł nakładanych na importowane towary,

opłat wyrównawczych, ilościowych regulacji przywozu

oraz dotacji do eksportu. W kraju państwo stosuje ceny

gwarantowane, limity produkcyjne, zapasy „buforowe”,

subwencje i tanie kredyty.

10. W UE protekcjonistyczna polityka rolna

ustępuje miejsca rozwiązywaniu problemów rolnych w

dłuższej

perspektywie

czasu,

w

ramach

polityki

strukturalnej.

36

TRANSFORMACJA SYSTEMOWA W POLSCE I UCZESTNICTWO W

UNII EUROPEJSKIEJ

1. Podstawową przyczyną transformacji systemowej w

naszym kraju było podważenie demokracji przez komunistyczne

władze w długim okresie.

2. Wtórną przyczyną była niesprawność gospodarki,

wyrażająca się w: (a) istnieniu tzw. planu centralnego

eliminującego rynek jako regulator alokacji zasobów, struktury

wytwarzanego

PKB

i

dystrybucji

PKB;

(b)

pasywnej,

obrachunkowo-ewidencyjnej roli pieniądza, który m.in. w

ograniczonym stopniu był wymieniany na towary z powodu

stałego ich niedoboru; (c) marnotrawnym wykorzystaniu

czynników produkcji, co na długą metę spowalniało wzrost

gospodarczy.

37

3. W następstwie przemian politycznych w 1989 r.,

opracowano ekonomiczny program, który dotyczył polityki

systemowej i makroekonomicznej polityki stabilizacyjnej.

4. Polityka systemowa (określająca „reguły gry”)

zakładała: (a) deregulację, tj. wycofanie się państwa z

administracyjnej regulacji, (b) liberalizację – urynkowienie

cen i tworzenie konkurencji, (c) demonopolizację: zwalczanie

utworzonego

poprzednio

przez

państwo

monopolu

socjalistycznego, (d) prywatyzację – denacjonalizację firm

oraz tworzenie od podstaw przedsiębiorstw prywatnych.

38

5. Polityka stabilizacyjna zakładała: (a) twardą politykę

budżetową zarówno po stronie egzekwowania dochodów

podatkowych, jak i redukcji wydatków, (b) restrykcyjną

politykę pieniężną utrudniającą firmom i konsumentom dostęp

do pieniądza, (c) niemal zamrożenie płac, (d) stały kurs

walutowy.

6. Wszystkie te przedsięwzięcia miały prowadzić do

wyeliminowania wysokiej inflacji oraz niedoboru towarów i

usług na rynku; niedobór ten odziedziczono po gospodarce

planowej.

39

7. W efekcie realizacji programu transformacji,

obecnie w Polsce: (a) istnieje demokracja parlamentarna

oparta na konkurencji programów wyborczych wielu partii, (b)

funkcjonuje mechanizm rynkowy w dziedzinie dóbr i usług,

pracy i kapitału, obejmuje on również rynki finansowe oraz

największą

w

Europie

Środkowej

giełdę

papierów

wartościowych, (c) państwo i jego agendy odgrywają rolę

wtórną wobec rynku, prowadząc politykę gospodarczą nie

naruszającą podstaw rynku, (d) na rynku dominują firmy

prywatne konkurujące ze sobą w dążeniu do zysku, (e) w

sferze instytucjonalnej sektor rządowy (polityka fiskalna) i

sektor bankowy (polityka pieniężna) są od siebie niezależne,

zaś bank centralny (NBP) ma autonomię gwarantowaną przez

Konstytucję i ustawę o NBP.

40

8. Restrykcyjna polityka stabilizacyjna w latach 1990-1991

wywołała wprawdzie tzw. transformacyjną recesję (spadek PKB),

lecz równocześnie ograniczyła nadmierny popyt, likwidując przez

to niedobór towarów. Począwszy od 1992 r., w Polsce stale

występuje wzrost gospodarczy, choć jego tempo jest zmienne i

średnie w porównaniu z innymi krajami postkomunistycznymi.

9. W okresie długim realizacja makroekonomicznej polityki

stabilizacyjnej przyniosła: (a) przekształcenie hiperinflacji (1989

r.) w inflację kontrolowaną, zbliżoną do średniego poziomu w UE,

(b) efekt restrukturyzacji – przy wsparciu mikroekonomicznej

polityki przemysłowej – zarówno na poziomie firm, jak i

gospodarki narodowej; w rezultacie poprawiło się wykorzystanie

zasobów produkcyjnych i wzrosła konkurencyjność wyrobów, zaś

Polska stała się partnerem handlowym dla innych krajów

tworzących gospodarkę regionalną, a nawet globalną, czego

wyrazem jest członkostwo Polski w UE.

41

10. Już w 1991 r. Polska podpisała tzw. Układ Europejski

o stowarzyszeniu z UE, efektem – bezcłowa wymiana towarów

przemysłowych, nie bez znaczenia była również pomoc

koncepcyjno-logistyczna i finansowa, ta ostatnia ze strony

programu PHARE, Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz

Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju.

11. Z dniem 01.05.2004 r. Polska stała się

pełnoprawnym członkiem UE, mając na celu przyspieszenie

rozwoju gospodarczego i wzrostu zamożności obywateli do

poziomu porównywalnego z tym, jaki istnieje w „starych”

krajach członkowskich. Ceną integracji jest jednak częściowe

zrzeczenie się samodzielnego prowadzenia przez rząd i NBP

polityki

gospodarczej,

zwłaszcza

rolnej,

regionalnej,

strukturalnej, ochrony środowiska.

42

12. Ogólnym, choć wymiernym celem przystąpienia

Polski do UE jest zapewnienie tzw. realnej konwergencji,

zgodnie z którą kraje integrujące się zaczynają reprezentować

podobny poziom ryzyka inwestycyjnego, upodabniają się też

warunki instytucjonalno-prawne i uwarunkowania prowadzenia

działalności gospodarczej, co z biegiem lat w ramach UE zbliża

wielkość PKB per capita.

13. Każdy członek UE (z wyjątkiem Wielkiej Brytanii i

Danii) powinien dążyć do spełnienia kryteriów stania się

faktycznym uczestnikiem Unii Gospodarczej i Walutowej

(strefy euro), a zatem także Polska powinna wypełnić kryteria:

stabilności cen i kursu walutowego, poziomu długoterminowej

stopy procentowej oraz dyscypliny fiskalnej; nie nastąpi to

jednak szybko.

43

Dla dalszego rozwoju Polski istotne znaczenie

mają:

(a)

Strategia

Lizbońska

dotycząca

nowoczesnych

czynników

nasilenia

konkurencyjności UE, (b) środki finansowe

pochodzące z funduszy: strukturalnych, spójności,

pomocy dla nowych krajów członkowskich.

44

PROBLEMY EGZAMINACYJNE

1. Czym jest rynek we współczesnej gospodarce?
2. Rodzaje zasobów produkcyjnych i zasada racjonalnego
gospodarowania.
3. Rola państwa w gospodarce.
4. Podstawowe funkcje i rodzaje polityki gospodarczej.
Polityka społeczna a polityka
gospodarcza.
5. Cele polityki gospodarczej; zależności między: inflacją i
bezrobociem, wzrostem a
inflacją, wzrostem i bezrobociem, wzrostem gospodarczym
a redystrybucją
dochodów, redystrybucją oraz bezrobociem i inflacją.

6. Sterowanie popytem globalnym w popytowej teorii
J.M.Keynesa.
7. Polityka fiskalna (budżetowa) jako regulator popytu
globalnego.
8. Aktywna polityka pieniężna w teorii popytowej.
9. Polityka dochodowa i handlu zagranicznego w teorii
popytowej.
10. Instrumenty polityki gospodarczej proponowane przez
monetaryzm.
11. Polityka ekonomiczna w świetle szkoły racjonalnych
oczekiwań.
12. Gospodarka według nowej szkoły austriackiej.
13. Podejście teorii wyboru publicznego do polityki i
gospodarki.
14. Akcent na wydajność i produktywność według ekonomii
podaży.
15. Polityka pieniężna oparta na instrumentach bezpośrednich
lub pośrednich.

45

16. Polityka kursowa i nadzór bankowy (finansowy).
17. Polityka fiskalna i struktura budżetu państwa.
18. Trzy zadania polityki fiskalnej.
19. Aktywna i pasywna polityka fiskalna.
20. Problemy finansowania deficytu budżetowego.
21. Podstawowe cele polityki przemysłowej.
22. Sektorowa (selektywna) i ogólna (nieselektywna)

polityka

przemysłowa.
23. Polityka przemysłowa w Unii Europejskiej.
24. Klasyfikacja narzędzi polityki przemysłowej.
25. Charakterystyka polityki rolnej.
26. Rolna interwencja wobec zagranicy i na rynku
krajowym.
27. Podstawowe cechy polityki rolnej w Unii
Europejskiej.
28. Transformacja systemowa w Polsce: rola polityki

systemowej i

stabilizacyjnej.
29. Droga do członkostwa Polski w Unii Europejskiej.
30. Etapy rozwoju Unii Gospodarczej i Walutowej.
31. Polityka strukturalna i fundusze pomocowe w Unii
Europejskiej.