Przyczyny 

wybuchu 

pierwszej 

wojny 

światowej:

Pierwsza wojna światowa miała wiele przyczyn. Miały 

one charakter polityczny, społeczny oraz wojskowy. 

Powody, dla których konflikt ten przerodził się w wojnę 

europejską, a następnie światową, miały początek w 

procesach historycznych sięgających lat 70. XIX wieku, a 

nawet po części we wcześniejszych.

Polityka europejska, nacjonalizm, sojusze międzynarodowe.

W wyniku wojny 
francusko-pruskiej lat 
1870-1871, Francja utraciła 
na rzecz Niemiec Alzację i 
Lotaryngię.

Dążenie do odwetu i odzyskania 
tych terytoriów skutkowało 
powstaniem we Francji 
powszechnego nastroju zwanego 
rewanżyzmem. 

Rząd niemiecki zdominowany był przez konserwatywną 
pruską szlachtę. 

W wyborach parlamentarnych 
1912 roku zwyciężyła 
jednak Socjaldemokratyczna 
Partię Niemiec (SPD). 
W efekcie rząd starał się 
przeciwdziałać wzrostowi 
znaczenia lewicy działaniami w 
polityce zagranicznej, które 
wzbudziłby poparcie dla 
konserwatywnego rządu, 
odwracając uwagę od spraw 
wewnętrznych.

We wschodniej Europie popularna była ideologia 

panslawistyczna, inspirowana przez Rosję i 

Serbię. Panslawizm, promujący zjednoczenie Słowian w 

jednym państwie, powodował napięcia etniczne w Austro-

Węgrzech i wschodnich Niemczech, gdzie nakładał się na 

konflikt pomiędzy kulturą germańską i słowiańską.

Pod koniec XIX wieku znaczną popularność zdobyła 
doktryna społeczno-filozoficzna zwana 
darwinizmem społecznym, a wywodząca się z 
teorii Karola Darwina 

o walce gatunków o przetrwanie. W stosunkach 
międzynarodowych promowała ona nacjonalizm, 
dążenia roszczeniowe i politykę opartą na 
kryterium siły, a także bezwzględną ekspansję 
kolonialną. Ideologia ta przekładała się na 
działania propagandowe podsycające 
przekonanie o wyższości własnej nacji oraz 
nienawiść i agresję wobec przeciwników. 

Niezwykle ważnym elementem krajobrazu politycznego w 

przededniu pierwszej wojny światowej był system sojuszy 

międzynarodowych, obejmujących najważniejsze kraje Europy. 

W roku 1879 Niemcy i Austro-Węgry zawarły porozumienie 

sojusznicze wymierzone w Rosję i częściowo we Francję. W roku 

1882 pakt ten został rozszerzony o Włochy, rozgoryczone na 

Francję w wyniku sporu o Tunezję. Powstały w ten sposób układ 

polityczny nazwany został Trójprzymierzem.

Zagrożone niemiecką polityką Francja i Rosja 

zawarły w roku 1894 sojusz obronny. Pogarszanie 

się stosunków pomiędzy Wielką Brytanią a 

Niemcami sprzyjało zbliżeniu francusko-

brytyjskiemu, które w roku 1904 skutkowało 

zawarciem Serdecznego Porozumienia do 

którego w roku 1907 dołączyła Rosja.

Układy sojusznicze zawierały zobowiązania do wystąpienia 

zbrojnego w przypadku zaistnienia stanu wojny pomiędzy 

którymś z sygnatariuszy a państwem trzecim. Oznaczało 

to wzrost ryzyka umiędzynarodowienia praktycznie 

każdego konfliktu zbrojnego mogącego zaistnieć w 

Europie.

Wyścig zbrojeń 

W okresie pomiędzy wojną francusko-pruską (1870-

1871) a pierwszą wojną światową miał miejsce wyścig 

zbrojeń na niespotykaną dotąd skalę. Każde zwiększenie 

potencjału wojskowego przez jedno z mocarstw 

europejskich natychmiast powodowało reakcję 

pozostałych, czujących się potencjalnie zagrożonymi.

Najistotniejszym elementem 
przedwojennego wyścigu zbrojeń 
była rywalizacja pomiędzy marynarkami 
wojennymi Wielkiej Brytanii

Wielka Brytania utrzymywała najsilniejszą na 
świecie flotę, co wynikało z potrzeb 
zapewnienia bezpiecznej łączności morskiej z 
jej imperium kolonialnym. Z kolei Niemcy 
intensywnie starały się dorównać potędze 
morskiej Wielkiej Brytanii, tak ze względów 
prestiżowych jak i w nadziei użycia floty jako 
argumentu siły w tworzeniu imperium 
kolonialnego.

i Niemiec. 

Nie bez znaczenia dla narastania konfliktu było narastające w 

kręgach wojskowych Niemiec i Francji przekonanie o 

absolutnej wyższości strategii całkowitej ofensywy nad każdą 

inną metodą prowadzenia wojny. W obu tych krajach 

zakładano, że w wyniku błyskawicznej ofensywy 

możliwe jest całkowite pokonanie przeciwnika w ciągu 

kilku tygodni. Pomimo przeciwnych argumentów 

wysuwanych przez niektórych dowódców i teoretyków 

wojskowych, argument ten służył jako wygodne narzędzie 

propagandy prowojennej.

Turcja i Bałkany

Słabnięcie Imperium Osmańskiego 

zachęcało sąsiednie kraje do 
konkurencji o podział jego ziem. 
Ponadto narody znajdujące się 
we władzy sułtana starały się 
wybić na niepodległość.

W latach 1912-1913 wybuchły dwie wojny 
bałkańskie. 

W pierwszej wojnie bałkańskiej

 

Turcja utraciła niemal całe swe 
terytorium w Europie na rzecz Grecji, 
Serbii i Bułgarii. Przyczyną drugiej 
wojny bałkańskiej był spór o podział 
zdobytych terytoriów. Z kolei 
pomiędzy Austro-Węgrami a Serbią 
dochodziło do coraz częstszych napięć 
na tle ambicji terytorialnych obu tych 
państw.

Imperializm i kolonializm

Jedną z kluczowych kwestii wpływających na narastanie 

pomiędzy mocarstwami europejskimi konfliktu, który 

doprowadził do wybuchu pierwszej wojny światowej, 

była ekspansja kolonialna. Rozwój przemysłu skutkował 

koniecznością znalezienia rynków zbytu dla 

wyprodukowanych towarów, a także zaplecza 

surowcowego. Rozwiązaniem tej kwestii miała być 

ekspansja państw europejskich na obszary Afryki, Azji i 

Oceanii. 

Przez większą część XIX wieku rywalizacja kolonialna toczyła 

się głównie pomiędzy Wielką Brytanią a Francją, jednak w 

początkach XX wieku kraje te zdołały porozumieć się w 

kwestii stref wpływów. Z powodu swego rozbicia politycznego 

Niemcy i Włochy nie mogły początkowo uczestniczyć w 

ekspansji kolonialnej. Po swym zjednoczeniu kraje te 

usiłowały nadrobić stracony czas i podjęły w latach 70. XIX 

wieku agresywne starania o własne kolonie, co stawiało je w 

potencjalnym konflikcie z pozostałymi mocarstwami. 

Wyrazem narastających sprzeczności były seria 

kryzysów międzynarodowych w latach 

poprzedzających pierwszą wojnę światową. W 

latach 1905 i 1911 miały miejsce kryzysy 

marokańskie pomiędzy Niemcami a Wielką Brytanią i 

Francją związane z objęciem przez Francję protektoratu 

nad Marokiem. W roku 1908 kryzys wywołała 

aneksja Bośni przez Austro-Węgry. Wywołało to 

sprzeciw Serbii popartej przez Rosję, której z kolei 

zagroziły wojną sprzymierzone z Austro-Węgrami 

Niemcy.

Zamach

 w Sarajewie 

Bezpośrednią przyczyną 
wybuchu pierwszej wojny 
światowej było zabicie następcy tronu 
Austro-Węgier, arcyksięcia Franciszka 
Ferdynanda.

Został on zastrzelony w 
Sarajewie przez Gawriło 
Principa, 

członka serbskiej organizacji 
nacjonalistycznej Czarna Ręka.

Rząd Austro-Węgier wystosował pod adresem 

Serbii ultimatum, zawierające warunki nie do 

przyjęcia. Jego ukrytym celem było 

sprowokowanie wojny mającej doprowadzić do 

wyeliminowania Serbii jako przeszkody do dalszej 

ekspansji Austro-Węgier na Bałkanach.

Austro-Węgry wypowiedziały Serbii wojnę 28 lipca 1914 

roku. Następnego dnia Rosja ogłosiła częściową 

mobilizację, jako oznakę poparcia dla Serbii. 31 lipca 

Niemcy zagroziły Rosji wojną jeśliby ta przeprowadziła pełną 

mobilizację. Sprzymierzona z Rosją Francja sama ogłosiła 

mobilizację, a 1 sierpnia Niemcy wypowiedziały Rosji 

wojnę, a 3 sierpnia także Francji. Po wypowiedzeniu 

wojny Francji, Niemcy dokonały inwazji neutralnej 

Belgii. Wielka Brytania, będąca gwarantem belgijskiej 

neutralności odpowiedziała wypowiedzeniem Niemcom 

wojny. W ciągu tygodnia, konflikt, który do historii przeszedł 

jako pierwsza wojna światowa, ogarnął niemal całą Europę.

Koniec