Modele konkurencji
rynkowej - monopol
Modele konkurencji
rynkowej - monopol
Plan wykładu
1. Cechy monopolu
2. Decyzje monopolisty
3. Porównanie gałęzi
wolnokonkurencyjnej
z monopolem
4. Brak krzywej podaży w monopolu
5. Różnicowanie cen
6. Monopol a postęp techniczny
Cechy monopolu
Monopol pełny
(czysty) posiada
następujące cechy:
1. Na rynku działa jeden producent
(sprzedawca) i wielu kupujących.
Jeżeli po stronie popytu występuje
jeden podmiot, zaś po stronie
podaży jest wiele podmiotów, to
taką
strukturę
określa
się
monopsonem
(monopol popytu).
2.
Monopolista jest dawcą i twórcą
ceny
. Funkcja popytu na produkty
monopolisty
jest
jednocześnie
funkcją popytu na produkty całej
gałęzi.
3.
Produkty
mogą być zarówno
jednorodne jaki skomplikowane
.
Nie posiadają bliskich substytutów.
4.
Uczestnicy
rynku
posiadają
doskonałą informację.
W przypadku
monopolu podaży monopolista zna popyt
na wytwarzane przez siebie dobro, a w
przypadku
monopolu
popytu
ma
rozeznanie w zapotrzebowaniu.
5. Występują
trudne
do
pokonania
bariery wejścia na rynek.
6. Funkcja
popytu
na
produkty
pojedynczego
przedsiębiorstwa
jest
jednocześnie krzywą popytu na produkty
całej gałęzi.
Rodzaje barier
1. Prawne
a) Rząd lub władze lokalne mogą
przyznać
wyłączność
jednej firmie
na produkcje danego dobra lub
świadczenia
usługi.
Może
to
wynikać z prowadzenia przez rząd
protekcjonistycznej
polityki
,
polegającej na ochronie krajowego
producenta
przed
napływem
towarów
z zewnątrz.
b) Przedsiębiorstwo
może
być
właścicielem patentu, licencji,
znaków
towarowych
,
dzięki
czemu
zdobywa
dominującą
pozycje na rynku.
2. Przedsiębiorstwo jako jedyne może
posiadać
dostęp do rzadkich
,
występujących w niewielkiej ilości
bogactw mineralnych
.
3. Ekonomiczne
W długim okresie koszty przeciętne
maleją bardzo znacznie wraz ze
wzrostem produkcji i z tego powodu
działalność więcej niż jednego
przedsiębiorstwa
nie
jest
ekonomicznie uzasadniona. Taki
monopol
nazywany
jest
naturalnym
.
Wielkość
produkcji
(Q)
Cena (P)
Utarg
(przychó
d)
całkowity
(TR=P*Q)
)
Utarg
(przychó
d)
krańcowy
(MR)
1
30
30
2
25
50
20
3
20
60
10
4
15
60
0
5
10
50
-10
6
5
30
-20
Utarg całkowity
a utarg
krańcowy
Dopóki wzrasta utarg całkowity utarg
krańcowy jest większy od zera.
Powyżej produkcji wynoszącej 4 sztuki
utarg całkowity spada, a utarg
krańcowy jest mniejszy od zera.
Monopolista chcąc zwiększyć sprzedaż
musi obniżać cenę.
Popyt a utarg krańcowy
0
1
2
3
4
5
6
7
-30
-20
-10
0
10
20
30
40
Po
p
y
t
i
u
ta
rg
k
ra
ń
co
w
y
Ilość dóbr
D
MR
Funkcja popytu (D) i utargu krańcowego
(MR) posiadają nachylenie ujemne. Funkcja
MR jest bardziej stroma.
Do momentu przecięcia się funkcji MR z osią
X funkcja popytu jest elastyczna. Gdy utarg
krańcowy staje się ujemny, popyt jest
nieelastyczny.
Ponieważ koszt krańcowy jest dodatni to
monopolista nigdy nie produkuje na
nieelastycznej części krzywej popytu
.
Decyzje monopolisty
W warunkach czystego monopolu,
monopolista nie musi się obawiać, że
w długim okresie będą zanikać jego
zyski.
Dlatego też analizę przeprowadza się
w modelu bez określania okresu
(krótkiego
i długiego).
Optimum
ekonomiczne jest
wyznaczane przez
przecięcie krzywej MR
i MC dla produkcji Q
0
.
Określając
opłacalność produkcji
należy odczytać z
funkcji popytu cenę
jaką powinien
zaproponować
monopolista i z funkcji
AC poziom kosztu
przeciętnego.
produkcja
ce
n
a
,
u
ta
rg
k
ra
ń
co
w
y,
ko
sz
t
kr
a
ń
co
w
y
,
ko
sz
t
p
rz
e
ci
ę
tn
y
D
MR
AC
MC
E
0
A
Q
0
AC
0
p
0
0
B
MC
0
W przykładzie cena p
0
jest wyższa od
kosztu przeciętnego AC
0
.
Oznacza to, że przedsiębiorstwo osiąga
zyski
na
jednostce
produktu
i
działalność kontynuuje.
Zyski ponadnormalne osiągane w
długim okresie nazywane są
zyskami
monopolistycznymi
.
W warunkach konkurencji doskonałej
w optimum ekonomicznym cena była
zawsze równa kosztowi krańcowemu.
W
warunkach
monopolu
cena
przewyższa koszt krańcowy. Nadwyżkę
ceny nad kosztem krańcowym uznaje
się
za
siłę
monopolistyczną
przedsiębiorstwa.
Porównanie gałęzi
wolnokonkurencyjnej
z monopolem
Gałąź
wolnokonkurencyjna
a monopol
wielozakładowy
W gałęzi
wolnokonkurencyjnej
wszystkie
przedsiębiorstwa
posiadają takie same
koszty (pozioma krzywa
LRSS).
Przy krzywej popytu D,
gałąź pozostaje w
równowadze
w punkcie A, zarówno
w krótkim i długim okresie
cena wynosi P
0
, a
wielkość produkcji Q
0
.
produkcja
ce
n
a
,
ko
sz
ty
LMC = LRSS
SMC = SRSS
D
MR
Q
0
Q
1
Q
2
P
0
P
1
P
2
A
B
C
D
E
Gdy gałąź wolnokonkurencyjna staje
się wielozakładowym monopolem –
gałąź
oznacza
to
samo
co
przedsiębiorstwo
.
W
krótkim
okresie
optimum
ekonomiczne jest wyznaczane przez
przecięcie się SMC z MR, produkcja
spada do Q
1
, natomiast cena zostaje
ustalona na wyższym poziomie P
1
.
W długim okresie
monopolista może
zmieniać ilość zakładów. Ponadto chcąc
podbić cenę zmniejsza produkcję.
Optimum
ekonomiczne
jest
teraz
wyznaczane przez przecięcie LMC z MR.
Cena
wzrośnie
do
P
2
,
natomiast
produkcja zostanie obniżona do Q
2
.
W
warunkach
monopolu
utarg
krańcowy jest niższy od ceny i dlatego
monopolista
wytwarza
mniej,
po
wyższej cenie.
Społeczny koszt
monopolu
Koszt krańcowy
jest jednoznaczny z wartością
nakładów zużytych do wytworzenia ostatniej
jednostki dobra.
Jeżeli konsumenci nabywają produkt dobrowolnie to
cena wyznacza korzyść z nabycia ostatniej
jednostki.
Gdyby
korzyść krańcowa
była wyższa od ceny
konsumenci kupowaliby jeszcze więcej dóbr. Gdy
cena jest wyższa od korzyści krańcowej konsumenci
nie kupią ostatniej jednostki produktu.
Celem społeczeństwa powinno być
dążenie
do
zrównania
kosztu
krańcowego
z korzyścią krańcową.
Jeżeli cenę uzna się za korzyść
krańcową konsumentów to w gałęzi
wolnokonkurencyjnej
następuje
zrównanie ceny z kosztem krańcowym.
W warunkach monopolu koszt
krańcowy jest niższy od ceny co
oznacza, że towarów jest mniej niż
chciałoby społeczeństwo.
Monopol jednozakładowy
Monopole, które
osiągają duże korzyści
skali produkcji są
nazywane
monopolami
naturalnymi
.
Przykładem może być
sieć telefonii
komórkowej. Instalacja
sieci wiąże się
z wysokimi kosztami, ale
gdy już istnieje koszt
przyłączenia
dodatkowego abonenta
jest niski.
produkcja
ce
n
a
LMC
LAC
D
M
R
A
B
C
Q
0
P
0
LAC
0
Monopol jednozakładowy wytwarza
produkcję Q
0
przy cenie P
0
. Cena
przewyższa LAC
0
i monopol osiąga
zyski nadzwyczajne.
Jeżeli byłoby w gałęzi wiele
małych firm, wytwarzających małe
wielkości
produkcji,
koszty
przeciętne byłyby bardzo wysokie.
Produkcja byłaby nieopłacalna.
Brak krzywej podaży
w monopolu
W warunkach konkurencji
doskonałej
można
wyznaczyć krzywą podaży,
znając cenę jaką narzuci
rynek.
Przy
cenie
p
0
przedsiębiorstwo
może
wytworzyć
zarówno
produkcję na poziomie q
0
jak
i q
1
. Wszystko zależy od
przebiegu funkcji popytu
(D
0
czy D
1
).
Monopolista
nie
ma
krzywej
podaży
niezależnej od popytu.
produkcja
ce
n
a
,
u
ta
rg
k
ra
ń
co
w
y
,
ko
sz
t
kr
a
ń
co
w
y
p
0
D
0
D
1
MR
0
MR
1
q
0
q
1
A
B
E
0
E
1
Różnicowanie cen
w monopolu
Monopolista
może
ustalać
odmienne ceny dla różnych grup
klientów
.
Najpierw
należy
zidentyfikować te grupy, dla których
będą różnie przebiegać krzywe popytu.
Taka sytuacja może zaistnieć w
przypadku linii lotniczych. Biznesmeni
posiadają
krzywą
popytu
mniej
elastyczną, natomiast turyści bardziej
elastyczną.
Im mniej elastyczna krzywa popytu
tym bardziej stroma krzywa utargu
krańcowego.
Przy zrównaniu cen biletów dla
turystów
i biznesmenów
utarg krańcowy
z przewiezienia ostatniego biznesmena
jest
niższy
niż
z
przewiezienia
ostatniego turysty.
Linie lotnicze przewożą w tej
sytuacji niewłaściwą kombinację
biznesmenów
i turystów.
Opłacalnym
przedsięwzięciem
ze
strony linii lotniczych jest w tej sytuacji
zrównanie utargów krańcowych
dla obydwu grup, co oznacza
ustalenie
wyższej
ceny
dla
biznesmenów
i
niższej
dla
turystów
.
Jeżeli producent pobiera różne opłaty
od różnych grup klientów mówi się, że
różnicuje ceny
. Taki zabieg ma tylko
wtedy sens, gdy
nie ma możliwości
odsprzedaży towarów przez jedną
grupę drugiej
.
Doskonałe różnicowanie
cen
Doskonałe różnicowanie
cen
oznacza,
że
przedsiębiorstwo
każdą
jednostkę
produktu
sprzedaje po innej cenie.
Pierwszą
z
nich
przedsiębiorstwo
może
sprzedać
po
cenie
p
2
.
Kolejne
jednostki
są
sprzedawane
klientom,
którzy oferują najwyższe
ceny.
W
warunkach
doskonałego
różnicowania cen krzywa
popytu pokrywa się z
krzywą
utargu
krańcowego
.
produkcja
ce
n
a
MC
D
MR
Q
0
p
0
p
1
Q
1
A
B
C
p
2
D
1
E
W
przypadku
doskonałego
różnicowania
cen
monopolista
wytworzy
Q
1
dóbr
.
W
punkcie
C
krzywa
kosztu
krańcowego przecina się z krzywą
utargu krańcowego.
Przy braku różnicowania cen,
monopolista sprzedaje Q
0
dóbr.
Nawet przy produkcji Q
0
są większe
przychody
przy
doskonałym
różnicowaniu
cen
(o
obszar
ograniczony punktami Bp
0
E).
Monopol a postęp
techniczny
W
odróżnieniu
od
gałęzi
wolnokonkurencyjnej:
a) monopol zmierza do ograniczenia
produkcji i podniesienia cen
b) monopolista
osiąga
zysk
ekonomiczny
w krótkim okresie i nie musi się
obawiać jego zmniejszenia w długim
okresie
Joseph Schumpeter
twierdził, że trwałe
osiąganie zysków ułatwia prowadzenie prac
badawczo-rozwojowych.
Prowadzi to do zdobywania przewagi
technologicznej, spadają koszty, firma może
obniżać ceny i zwiększać produkcję.
Czyni to monopole bardziej innowacyjnymi
od gałęzi wolnokonkurencyjnych, posiadają
one niżej położone krzywe kosztów, spadają
ceny i rośnie popyt.
Wywód
Schupetera
w
obecnych
uwarunkowaniach nie do końca znajduje
uzasadnienie.
Obecnie
państwa
posiadają
prawa
patentowe
co nie sprzyja powstawaniu
monopoli długookresowych stwarza warunki
do
monopoli przejściowych
.
Prawo patentowe zachęca ponadto do
podejmowania prac badawczo-rozwojowych
nie tylko w warunkach trwałego monopolu.
Dziękuję za uwagę