Modele konkurencji

rynkowej - monopol

Plan wykładu

1. Cechy monopolu
2. Decyzje monopolisty
3. Porównanie gałęzi

wolnokonkurencyjnej
z monopolem

4. Brak krzywej podaży w monopolu
5. Różnicowanie cen
6. Monopol a postęp techniczny

Cechy monopolu

Monopol pełny

(czysty) posiada

następujące cechy:

1. Na rynku działa jeden producent

(sprzedawca) i wielu kupujących.
Jeżeli po stronie popytu występuje
jeden podmiot, zaś po stronie
podaży jest wiele podmiotów, to
taką

strukturę

określa

się

monopsonem

(monopol popytu).

2.

Monopolista jest dawcą i twórcą
ceny

. Funkcja popytu na produkty

monopolisty

jest

jednocześnie

funkcją popytu na produkty całej
gałęzi.

3.

Produkty

mogą być zarówno

jednorodne jaki skomplikowane

.

Nie posiadają bliskich substytutów.

4.

Uczestnicy

rynku

posiadają

doskonałą informację.

W przypadku

monopolu podaży monopolista zna popyt

na wytwarzane przez siebie dobro, a w

przypadku

monopolu

popytu

ma

rozeznanie w zapotrzebowaniu.

5. Występują

trudne

do

pokonania

bariery wejścia na rynek.

6. Funkcja

popytu

na

produkty

pojedynczego

przedsiębiorstwa

jest

jednocześnie krzywą popytu na produkty

całej gałęzi.

Rodzaje barier

1. Prawne

a) Rząd lub władze lokalne mogą

przyznać

wyłączność

jednej firmie

na produkcje danego dobra lub

świadczenia

usługi.

Może

to

wynikać z prowadzenia przez rząd

protekcjonistycznej

polityki

,

polegającej na ochronie krajowego

producenta

przed

napływem

towarów

z zewnątrz.

b) Przedsiębiorstwo

może

być

właścicielem patentu, licencji,

znaków

towarowych

,

dzięki

czemu

zdobywa

dominującą

pozycje na rynku.

2. Przedsiębiorstwo jako jedyne może

posiadać

dostęp do rzadkich

,

występujących w niewielkiej ilości

bogactw mineralnych

.

3. Ekonomiczne

W długim okresie koszty przeciętne

maleją bardzo znacznie wraz ze

wzrostem produkcji i z tego powodu

działalność więcej niż jednego

przedsiębiorstwa

nie

jest

ekonomicznie uzasadniona. Taki

monopol

nazywany

jest

naturalnym

.

Wielkość

produkcji

(Q)

Cena (P)

Utarg

(przychó

d)

całkowity
(TR=P*Q)

)

Utarg

(przychó

d)

krańcowy

(MR)

1

30

30

2

25

50

20

3

20

60

10

4

15

60

0

5

10

50

-10

6

5

30

-20

Utarg całkowity

a utarg

krańcowy

Dopóki wzrasta utarg całkowity utarg
krańcowy jest większy od zera.

Powyżej produkcji wynoszącej 4 sztuki
utarg całkowity spada, a utarg
krańcowy jest mniejszy od zera.

Monopolista chcąc zwiększyć sprzedaż
musi obniżać cenę.

Popyt a utarg krańcowy

0

1

2

3

4

5

6

7

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

Po

p

y

t

i

u

ta

rg

k

ra

ń

co

w

y

Ilość dóbr

D

MR

Funkcja popytu (D) i utargu krańcowego
(MR) posiadają nachylenie ujemne. Funkcja
MR jest bardziej stroma.

Do momentu przecięcia się funkcji MR z osią
X funkcja popytu jest elastyczna. Gdy utarg
krańcowy staje się ujemny, popyt jest
nieelastyczny.

Ponieważ koszt krańcowy jest dodatni to

monopolista nigdy nie produkuje na
nieelastycznej części krzywej popytu

.

Decyzje monopolisty

W warunkach czystego monopolu,
monopolista nie musi się obawiać, że
w długim okresie będą zanikać jego
zyski.

Dlatego też analizę przeprowadza się
w modelu bez określania okresu
(krótkiego
i długiego).

Optimum
ekonomiczne jest
wyznaczane przez
przecięcie krzywej MR

i MC dla produkcji Q

0

.

Określając
opłacalność produkcji
należy odczytać z
funkcji popytu cenę
jaką powinien
zaproponować
monopolista i z funkcji
AC poziom kosztu
przeciętnego.

produkcja

ce

n

a

,

u

ta

rg

k

ra

ń

co

w

y,

ko

sz

t

kr

a

ń

co

w

y

,

ko

sz

t

p

rz

e

ci

ę

tn

y

D

MR

AC

MC

E

0

A

Q

0

AC

0

p

0

0

B

MC

0

W przykładzie cena p

0

jest wyższa od

kosztu przeciętnego AC

0

.

Oznacza to, że przedsiębiorstwo osiąga
zyski

na

jednostce

produktu

i

działalność kontynuuje.

Zyski ponadnormalne osiągane w
długim okresie nazywane są

zyskami

monopolistycznymi

.

W warunkach konkurencji doskonałej
w optimum ekonomicznym cena była
zawsze równa kosztowi krańcowemu.

W

warunkach

monopolu

cena

przewyższa koszt krańcowy. Nadwyżkę
ceny nad kosztem krańcowym uznaje
się

za

siłę

monopolistyczną

przedsiębiorstwa.

Porównanie gałęzi

wolnokonkurencyjnej

z monopolem

Gałąź

wolnokonkurencyjna

a monopol

wielozakładowy

W gałęzi
wolnokonkurencyjnej

wszystkie
przedsiębiorstwa
posiadają takie same
koszty (pozioma krzywa
LRSS).

Przy krzywej popytu D,
gałąź pozostaje w
równowadze
w punkcie A, zarówno
w krótkim i długim okresie

cena wynosi P

0

, a

wielkość produkcji Q

0

.

produkcja

ce

n

a

,

ko

sz

ty

LMC = LRSS

SMC = SRSS

D

MR

Q

0

Q

1

Q

2

P

0

P

1

P

2

A

B

C

D

E

Gdy gałąź wolnokonkurencyjna staje
się wielozakładowym monopolem –

gałąź

oznacza

to

samo

co

przedsiębiorstwo

.

W

krótkim

okresie

optimum

ekonomiczne jest wyznaczane przez
przecięcie się SMC z MR, produkcja
spada do Q

1

, natomiast cena zostaje

ustalona na wyższym poziomie P

1

.

W długim okresie

monopolista może

zmieniać ilość zakładów. Ponadto chcąc
podbić cenę zmniejsza produkcję.

Optimum

ekonomiczne

jest

teraz

wyznaczane przez przecięcie LMC z MR.

Cena

wzrośnie

do

P

2

,

natomiast

produkcja zostanie obniżona do Q

2

.

W

warunkach

monopolu

utarg

krańcowy jest niższy od ceny i dlatego
monopolista

wytwarza

mniej,

po

wyższej cenie.

Społeczny koszt

monopolu

Koszt krańcowy

jest jednoznaczny z wartością

nakładów zużytych do wytworzenia ostatniej
jednostki dobra.

Jeżeli konsumenci nabywają produkt dobrowolnie to
cena wyznacza korzyść z nabycia ostatniej
jednostki.

Gdyby

korzyść krańcowa

była wyższa od ceny

konsumenci kupowaliby jeszcze więcej dóbr. Gdy
cena jest wyższa od korzyści krańcowej konsumenci
nie kupią ostatniej jednostki produktu.

Celem społeczeństwa powinno być
dążenie

do

zrównania

kosztu

krańcowego
z korzyścią krańcową.

Jeżeli cenę uzna się za korzyść
krańcową konsumentów to w gałęzi
wolnokonkurencyjnej

następuje

zrównanie ceny z kosztem krańcowym.

W warunkach monopolu koszt
krańcowy jest niższy od ceny co
oznacza, że towarów jest mniej niż
chciałoby społeczeństwo.

Monopol jednozakładowy

Monopole, które
osiągają duże korzyści
skali produkcji są
nazywane

monopolami

naturalnymi

.

Przykładem może być
sieć telefonii
komórkowej. Instalacja
sieci wiąże się
z wysokimi kosztami, ale
gdy już istnieje koszt
przyłączenia
dodatkowego abonenta
jest niski.

produkcja

ce

n

a

LMC

LAC

D

M
R

A

B

C

Q

0

P

0

LAC

0

Monopol jednozakładowy wytwarza
produkcję Q

0

przy cenie P

0

. Cena

przewyższa LAC

0

i monopol osiąga

zyski nadzwyczajne.

Jeżeli byłoby w gałęzi wiele
małych firm, wytwarzających małe
wielkości

produkcji,

koszty

przeciętne byłyby bardzo wysokie.
Produkcja byłaby nieopłacalna.

Brak krzywej podaży

w monopolu

W warunkach konkurencji
doskonałej

można

wyznaczyć krzywą podaży,
znając cenę jaką narzuci
rynek.

Przy

cenie

p

0

przedsiębiorstwo

może

wytworzyć

zarówno

produkcję na poziomie q

0

jak
i q

1

. Wszystko zależy od

przebiegu funkcji popytu
(D

0

czy D

1

).

Monopolista

nie

ma

krzywej

podaży

niezależnej od popytu.

produkcja

ce

n

a

,

u

ta

rg

k

ra

ń

co

w

y

,

ko

sz

t

kr

a

ń

co

w

y

p

0

D

0

D

1

MR

0

MR

1

q

0

q

1

A

B

E

0

E

1

Różnicowanie cen

w monopolu

Monopolista

może

ustalać

odmienne ceny dla różnych grup
klientów

.

Najpierw

należy

zidentyfikować te grupy, dla których
będą różnie przebiegać krzywe popytu.

Taka sytuacja może zaistnieć w
przypadku linii lotniczych. Biznesmeni
posiadają

krzywą

popytu

mniej

elastyczną, natomiast turyści bardziej
elastyczną.

Im mniej elastyczna krzywa popytu
tym bardziej stroma krzywa utargu
krańcowego.

Przy zrównaniu cen biletów dla
turystów
i biznesmenów

utarg krańcowy

z przewiezienia ostatniego biznesmena
jest

niższy

niż

z

przewiezienia

ostatniego turysty.

Linie lotnicze przewożą w tej
sytuacji niewłaściwą kombinację
biznesmenów
i turystów.

Opłacalnym

przedsięwzięciem

ze

strony linii lotniczych jest w tej sytuacji

zrównanie utargów krańcowych
dla obydwu grup, co oznacza
ustalenie

wyższej

ceny

dla

biznesmenów

i

niższej

dla

turystów

.

Jeżeli producent pobiera różne opłaty
od różnych grup klientów mówi się, że

różnicuje ceny

. Taki zabieg ma tylko

wtedy sens, gdy

nie ma możliwości

odsprzedaży towarów przez jedną
grupę drugiej

.

Doskonałe różnicowanie

cen

Doskonałe różnicowanie
cen

oznacza,

że

przedsiębiorstwo

każdą

jednostkę

produktu

sprzedaje po innej cenie.

Pierwszą

z

nich

przedsiębiorstwo

może

sprzedać

po

cenie

p

2

.

Kolejne

jednostki

są

sprzedawane

klientom,

którzy oferują najwyższe
ceny.

W

warunkach

doskonałego
różnicowania cen krzywa
popytu pokrywa się z
krzywą

utargu

krańcowego

.

produkcja

ce

n

a

MC

D

MR

Q

0

p

0

p

1

Q

1

A

B

C

p

2

D

1

E

W

przypadku

doskonałego

różnicowania

cen

monopolista

wytworzy

Q

1

dóbr

.

W

punkcie

C

krzywa

kosztu

krańcowego przecina się z krzywą
utargu krańcowego.

Przy braku różnicowania cen,
monopolista sprzedaje Q

0

dóbr.

Nawet przy produkcji Q

0

są większe

przychody

przy

doskonałym

różnicowaniu

cen

(o

obszar

ograniczony punktami Bp

0

E).

Monopol a postęp

techniczny

W

odróżnieniu

od

gałęzi

wolnokonkurencyjnej:

a) monopol zmierza do ograniczenia

produkcji i podniesienia cen

b) monopolista

osiąga

zysk

ekonomiczny
w krótkim okresie i nie musi się
obawiać jego zmniejszenia w długim
okresie

Joseph Schumpeter

twierdził, że trwałe

osiąganie zysków ułatwia prowadzenie prac
badawczo-rozwojowych.

Prowadzi to do zdobywania przewagi
technologicznej, spadają koszty, firma może
obniżać ceny i zwiększać produkcję.

Czyni to monopole bardziej innowacyjnymi
od gałęzi wolnokonkurencyjnych, posiadają
one niżej położone krzywe kosztów, spadają
ceny i rośnie popyt.

Wywód

Schupetera

w

obecnych

uwarunkowaniach nie do końca znajduje
uzasadnienie.

Obecnie

państwa

posiadają

prawa

patentowe

co nie sprzyja powstawaniu

monopoli długookresowych stwarza warunki
do

monopoli przejściowych

.

Prawo patentowe zachęca ponadto do
podejmowania prac badawczo-rozwojowych
nie tylko w warunkach trwałego monopolu.

Dziękuję za uwagę