CHOROBA

ZWYRODNIENIOWA

STAWU BIODROWEGO-

KOKSARTROZA

Choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego (coxarthrosis,
koksartroza) polega na przedwczesnym zużyciu i zwyrodnieniu
tkanek tworzących staw biodrowy (chrząstki stawowej, warstwy
podchrzęstnej kości, płynu stawowego, torebki stawowej,
więzadeł i mięśni). W przebiegu choroby dochodzi do
uszkodzenia chrząstki stawowej, przebudowy kości z tworzeniem
wyrośli kostnych (osteofity), stwardnienia warstwy podchrzęstnej
oraz do powstawania torbieli podchrzęstnych. Często dochodzi
do zaburzenia funkcji błony maziowej (wewnętrznej warstwy
torebki stawowej).

Chorobę zwyrodnieniową stawu biodrowego charakteryzują
skargi na ból pochodzący ze stawu podczas ruchu i zmiany
stwierdzone badaniem radiologicznym.

W zależności od kształtu panewki stawu biodrowego koksartrozę można
podzielić na:
*koksartrozę z panewką zbyt płytką (dysplastyczna)
*koksartrozę z panewką zbyt głęboką (protruzyjna)
*koksartrozę z prawidłową panewką
W zależności od stosunku pomiędzy procesem destrukcji i procesem
wytwórczym można podzielić na:
*koksartrozę destrukcyjną uważaną również za postać martwicy
aseptycznej głowy kości udowej dorosłych
*koksartrozę hiperostotyczną - z przewagą osteofitów nad cechami
destrukcji. W postaci tej dysfunkcja kończyny związana jest głównie z
ograniczeniem ruchomości w stawie
*postać mieszaną

EPIDEMIOLOGIA

Choroba zwyrodnieniowa stawów ujawnia się już w 2 i 3 dekadzie życia a
w wieku powyżej 60 lat występuje u około 60% osób, będąc najczęstszą
przyczyną bólu stawów. Na rozwój choroby zwyrodnieniowej istotny
wpływ mają liczne czynniki predysponujące:
*późny wiek
*czynniki etniczne
*czynniki wrodzone
*nieprawidłowa biomechanika stawu
*nadwaga
*wykonywany zawód
*aktywność fizyczna
*duża masa kostna
*poziom hormonów

Zwyrodniene stawów dotyczy jednakowo często mężczyzn i kobiet,
chociaż mężczyźni częściej chorują przed 45 rokiem życia, a kobiety
później.

ETIOLOGIA

Dotychczas nie wyjaśniono jednoznacznie przyczyny schorzenia.
Choroba zwyrodnieniowa stawów jest skutkiem wpływu wielu
czynników działających zarówno na sam staw jak i na cały organizm.
Jeśli czynnik etiologiczny jest nieuchwytny mamy do czynienia z
pierwotną lub samoistną chorobą zwyrodnieniową (arthrosis
deformans idiopathica s. primaria). W etiologii tej postaci istotną rolę
mogą odgrywać nieprawidłowości krążenia miejscowego w obrębie
stawów doprowadzające do zmian w składzie płynu stawowego, który
odżywia chrząstkę. Na chorobę może mieć również wpływ nadmierne
obciążenia stawów w trakcie uprawiania sportu wyczynowego czy też
ciężkiej pracy fizycznej.

ETIOLOGIA C.D.

Liczniejszą grupę choroby zwyrodnieniowej stawów stanowi wtórna
choroba zwyrodnieniowa (arthrosis deformans secundaria)
rozwijająca się pod wpływem określonych czynników przyczynowych do
których należą:
-czynniki wrodzone lub dziedziczne, np. wrodzona dysplazja biodra,
-hemofilia, hemochromatoza, alkaptonuria.
-czynniki nabyte:
miejscowe, np. urazy (powtarzające się skręcenia stawu, jednorazowy
większy uraz lub wielokrotne małe urazy, złamania z nieprawidłowym
zrostem), zapalenie stawu septyczne lub gruźlicze, martwica aseptyczna,
układowe, np. choroby metaboliczne takie jak dna moczanowa,
reumatoidalne zapalenie stawów, przewlekła kortykoterapia, zaburzeń
neurologicznych (mózgowe porażenie dziecięce)

Zmiany zwyrodnieniowe rozpoczynają się w chrząstce stawowej i
zmianom tym nie towarzyszą dolegliwości bólowe, co wynika z braku
unerwienia czuciowego chrząstki stawowej. Dolegliwości bólowe i
ograniczenie ruchomości stawu są wynikiem przeciążenia więzadeł,
torebki stawowej lub mięśn, procesów zwyrodnieniowych i
towarzyszącemu im procesowi zapalnemu błony maziowej z wysiękiem
do jamy stawu.

OBJAWY

Początek choroby jest dyskretny a pierwszymi objawami mogą być
osłabienie kończyny dolnej i uczucie zmęczenia. Najwcześniejszym
objawem choroby jest ból biodra, początkowo zaostrzające się podczas
ruchu lub przy obciążaniu stawu, a ustępują lub zmniejszają się po
odpoczynku. W miarę postępu choroby ból staje się ciągły zarówno w
ciągu dnia jak i nocy, zmuszający chorego do przyjmowania leków
przeciwbólowych. Zmniejsza się ruchomość stawów oraz pojawiają się
przykurcze zgięciowe, stawy stają się bolesne przy dotyku, a w czasie
ruchu zauważalne jest trzeszczenie lub "tarcie". U niektórych pacjentów
choroba objawia się bólem kolana, co wynika z podrażnienia zakończeń
nerwu zasłonowego znajdujących się w torebce stawu biodrowego. W
przebiegu choroby zwyrodnieniowej dochodzi do powiększanie się i
zniekształcenie obrysów stawów co jest wywołane rozrostem
chrząstki, kości, więzadeł, ścięgien i torebek oraz przewlekłym stanem
zapalnym błony maziowej. Ograniczenie ruchów biodra dotyczy przede
wszystkim odwiedzenia i rotacji wewnętrznej. Oszczędzanie chorej
kończyny doprowadza do zaników mięśniowych w obrębie uda i
pośladka. W przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego
może występować skrócenie kończyny i utykanie podczas chodzenia.

ROZPOZNANI
E

Zmiany zwyrodnieniowe zwykle nie
powodują odchyleń w badaniach
laboratoryjnych, a do ustalenia
rozpoznania wystarczy zwykle badanie
lekarskie i zdjęcie radiologiczne
wykonane w dwóch płaszczyznach (PA i
Bok).
Charakterystyczny wywiad i skargi
pacjenta na ból wywołany ruchem i
obciążeniem kończyny, najsilniejsze
podczas pierwszych ruchów po okresie
bezruchu, zlokalizowane od pachwiny do
kolana, najczęściej w przednio-bocznej i
przedniej części uda potwierdzają
rozpoznanie. Badanie chorego
potwierdza ograniczenie ruchomości w
stawie i ból przy skrajnych ruchach. 
Badanie RTG nie wykrywa wczesnych
zmian zwyrodnieniowych, kiedy dotyczą
one jedynie chrząstki stawowej. Za
dowód rozpoznania należy uważać
obecność osteofitów na krawędzi
panewki lub wokół główki kości udowej.

Obraz radiologiczny choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa
cechują:
-zwężenie szpary stawowej a w późniejszym stadium jej
zniesienie w strefie nośnej
-przejaśnienia zwane cystami kostnymi występujące w
głowie kości udowej i dachu panewki
-wyrośla kostne na krawędziach panewki i na pograniczu
głowy z szyjką grzybowate zniekształcenie głowy kości
udowej
-poszerzenie szyjka kości udowej.

W przypadkach trudnych diagnostycznie pomocne może
się okazać wykonanie niektórych badań, jak: CT, MRI,
artroskopia, scyntygrafia izotopowa a w przypadkach ze
współistnieniem wysięku stawowego zbadanie jego cech
laboratoryjnych może być rozstrzygające w różnicowaniu z
procesami zapalnymi.

PROFILAKTYKA

W profilaktyce chorób zwyrodnieniowych
najważniejsze są przede wszystkim:
-prawidłowa masa ciała i prawidłowe
żywienie
-umiarkowana aktywność fizyczna
-brak nadmiernego obciążania stawów
-unikanie niepotrzebnego dzwigania
ciężarów
-usuwanie z organizmu przewlekłych ognisk
zakażenia

LECZENIE

Istnieje wiele sposobów leczenia chorób zwyrodnieniowych,
jednak najważniejsze jest, aby leczenie było kompleksowe
obejmujące:
1. leczenie niefarmakologiczne (odpowiedni tryb życia, żywienie,
odchudzenie, stosowanie wkładek do obuwia, ćwiczenia
zwiększające masę mieśniową)
2. leczenie farmakologiczne (przyjmowanie leków)
3. rehabilitację fizyczną (kinezyterapia i fizykoterapia)

W przypadku, kiedy przyczyna powstania choroby jest nieznana
leczenie skupione jest na likwidowaniu objawów i modyfikacji
przebiegu choroby, natomiast jeśli przyczyna choroby jest znana,
leczenie dotyczy zarówno przyczyny, jak i objawów i przebiegu
choroby. Każdy chory jest leczony w sposób zależny od rodzaju i
przebiegu choroby.

FARMAKOTERAPIA

W przypadku chorób reumatycznych jednym z najbardziej uciążliwych objawów jest
ból, którego nasilenie jest całkowicie indywidualna sprawą chorego.

Najczęściej stosowanymi lekami w chorobie zwyrodnieniowej stawów są leki
nieopioidowe (paracetamol), które działają przeciwbólowo i przeciwgorączkowo,
albo niesteroidowe leki przeciwzapalne (tzw. NLPZ: diklofenak, ibuprofen, kwas
acetylosalicylowy, indometacyna, ketoprofen, naproxen, piroksykam, sulindak)
działające przeciwbólowo, przeciwzapalnie i przeciwgorączkowo. Leki te mogą być
podawanie doustnie, doodbytniczo lub stosowane miejscowo na skórę pod postacią
kremów, maści czy żeli. Jeżeli ból jest niewielki lub występuje na niedużej
powierzchni, wystarczy zastosować żel, krem lub maść na bolące miejsce a w
przypadaku bardziej nasilonych dolegliwości wskazane są doustne lub
dododbytnicze formy leków. Większość z leków przeciwbólowych jest bezpieczna w
stosowaniu.
Czasem podaje się glikokortykosteroidy bezpośrednio do bolącego stawu lub w
jego okolicę. Leków tych nie wolno podać więcej niż 1- 3 iniekcji w ciągu jednego
roku gdyż większa ilość substancji wstrzykniętej może doprowadzić do szybszego i
większego zniszczenia stawu. W przypadku części chorób stosuje się leki
zmieniające przebieg choroby (suflasalazyna, D-penicylamina, preparaty złota,
leki immunosupresyjne np. metotreksat). Leki modyfikujące, immunosupresyjne czy
steroidy są znacznie silniejsze jednak mogą wywołać różne działania niepożądane
takie jak wymioty nudności, bóle głowy, wymioty, zaczerwienienie i swędzenie skóry
z wysypką, zaburzenia żołądkowo jelitowe, biegunki.
Ponadto stosuje się leki miorelaksacyjne (tetrazepam, tolperizon).

LECZENIE OPERACYJNE

W przypadku gdy leczenie zachowawcze nie skutkuje, albo
występują duże zniekształcenia stawów, uniemożliwiające
samodzielne funkcjonowanie, należy przeprowadzić leczenie
operacyjne. W zależności od rodzaju choroby stosuje się:
-operacje korygujące ustawienie kości i powierzchni stawowych
(osteotomie)
-operacje wymieniające powierzchnie stawowe
(endoprotezoplastyki) - Zabieg operacyjny endoprotezoplastyki
stawu polega na wycięciu zniszczonych części stawu i
zastąpieniu ich nowymi elementami metalowymi lub
plastikowymi.
-operacje usztywniające staw
-operacje korekcyjne - Przy znacznym uszkodzeniu stawów, np.
rąk, chirurgicznie koryguje się przebieg ścięgien i ustawienie
kości, co prowadzi do poprawy funkcji dłoni.
Leczenie uzupełniające
Przyjmując udział patologii naczyń krwionośnych w patogenezie
zwyrodnień stawów, które często współistnieją z żylakami
kończyn dolnych, można stosować środki poprawiające krążenie i
metabolizm tkanek (diosmina).

REHABILITACJA

Rehabilitacja osoby z chorobą reumatyczną jest niezmiernie ważną częścią procesu
leczenia i stanowi uzupełnienie leczenia farmakologicznego. Prawidłowa
rehabilitacja decyduje o stopniu odzyskiwanej sprawności i dalszym przebiegu
choroby. Istnieje wiele sposobów leczenia rehabilitacyjnego:
-kinezyterapia (leczene ruchem) - Celem ćwiczeń jest zapobieganie dalszym
deformacjom i korekcja zniekształceń stawów. Odpowiednie wykonywanie ćwiczeń
prowadzi do zmniejszenia dolegliwości bólowych. Kinezyterapię można podzielić na
ćwiczenia czynne i bierne wykonywane z pełnym obciążeniem kończyny,
częściowym lub bez niego, ćwiczenia oporowe, izotoniczne i izometryczne. Program
ćwiczeń powinien być przygotowany indywidualnie do danego pacjenta w
zależności od stanu ogólnego pacjenta, okresu choroby, w jakim się znajduje i
ciężkości objawów. W początkowym okresię ćwiczenia powinny być wyonywane pod
okiem rehabilitanta, jednak później wię większość ćwiczeń może być wykonywana
samodzielnie.
-masaż klasyczny - Metoda lecznicza, której celem jest zmniejszenie sztywności i
napięcia mięśni. Masaż poprawa miejscowego krążenia krwi i stanu ukrwienia
tkanek.
-masaż wodny (hydroterapia) - Metoda lecznicza której celem jest zmniejszenie
sztywności i napięcia mięśni, poprawa miejscowego krążenia krwi i stanu ukrwienia
tkanek. Hydroterapia polega na polewaniu silnym strumieniem wody wybranych
okolic ciała z różną siłą, wodą o różnych składzie i temperaturze.

-masaż przyrządowy - Metoda lecznicza wykonana z
wykorzystaniem urządzeń wibracyjnych (np. pasów, rolek).
-zabiegi borowinowe - Metoda lecznicza przeprowadzana
okładami z borowiny będącej rodzajem torfu. Substancje zawarte
w borowinie mogą wchłaniać się przez skórę, dając określony
korzystny efekt leczniczy.
-termoterapia - Metoda lecznicza wykonana z wykorzystaniem
z użyciem ciepła lub zimna (krioterapia). Ogrzewanie lub
oziębianie tkanek wywołuje ich przekrwienie, co w efekcie
zmniejsza ból, rozluźnia mięśnie, likwiduje sztywność stawów,
wyzwala efekt przeciwzapalny.
-elektroterapia (diatermia) - Metoda lecznicza wykonana z
wykorzystaniem prądu elektrycznego, przepuszczanego przez
okolice dotknięte schorzeniem. Elektroterapia powoduje
zmniejszenie dolegliwości, poprawia ukrwienie tkanek. Rodzajem
elektroterapii jest jontoforeza (jonoforeza) dzięki której leki
przeciwbólowe, najczęściej niesterydowe leki przeciwzapalne są
wprowadzane do tkanek siłami pola elektrycznego. Najnowsze
metody z tego zakresu to Terapuls (diatermia krótkofalowa) i
magnetoterapia z laseroterapią (stymulacja metabolizmu
tkankowego).