CHOROBA 

ZWYRODNIENIOWA 

STAWU BIODROWEGO- 

KOKSARTROZA

Choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego (coxarthrosis, 
koksartroza) polega na przedwczesnym zużyciu i zwyrodnieniu 
tkanek tworzących staw biodrowy (chrząstki stawowej, warstwy 
podchrzęstnej kości, płynu stawowego, torebki stawowej, 
więzadeł i mięśni). W przebiegu choroby dochodzi do 
uszkodzenia chrząstki stawowej, przebudowy kości z tworzeniem 
wyrośli kostnych (osteofity), stwardnienia warstwy podchrzęstnej 
oraz do powstawania torbieli podchrzęstnych. Często dochodzi 
do zaburzenia funkcji błony maziowej (wewnętrznej warstwy 
torebki stawowej).

Chorobę zwyrodnieniową stawu biodrowego charakteryzują 
skargi na ból pochodzący ze stawu podczas ruchu i zmiany 
stwierdzone badaniem radiologicznym.

W zależności od kształtu panewki stawu biodrowego koksartrozę można 
podzielić na:
*koksartrozę z panewką zbyt płytką (dysplastyczna)
*koksartrozę z panewką zbyt głęboką (protruzyjna)
*koksartrozę z prawidłową panewką
W zależności od stosunku pomiędzy procesem destrukcji i procesem 
wytwórczym można podzielić na:
*koksartrozę destrukcyjną uważaną również za postać martwicy 
aseptycznej głowy kości udowej dorosłych
*koksartrozę hiperostotyczną - z przewagą osteofitów nad cechami 
destrukcji. W postaci tej dysfunkcja kończyny związana jest głównie z 
ograniczeniem ruchomości w stawie
*postać mieszaną

EPIDEMIOLOGIA

Choroba zwyrodnieniowa stawów ujawnia się już w 2 i 3 dekadzie życia a 
w wieku powyżej 60 lat występuje u około 60% osób, będąc najczęstszą 
przyczyną bólu stawów. Na rozwój choroby zwyrodnieniowej istotny 
wpływ mają liczne czynniki predysponujące:
*późny wiek
*czynniki etniczne
*czynniki wrodzone
*nieprawidłowa biomechanika stawu
*nadwaga
*wykonywany zawód
*aktywność fizyczna
*duża masa kostna
*poziom hormonów

Zwyrodniene stawów dotyczy jednakowo często mężczyzn i kobiet, 
chociaż mężczyźni częściej chorują przed 45 rokiem życia, a kobiety 
później.

ETIOLOGIA

Dotychczas nie wyjaśniono jednoznacznie przyczyny schorzenia. 
Choroba zwyrodnieniowa stawów jest skutkiem wpływu wielu 
czynników działających zarówno na sam staw jak i na cały organizm. 
Jeśli czynnik etiologiczny jest nieuchwytny mamy do czynienia z 
pierwotną lub samoistną chorobą zwyrodnieniową (arthrosis 
deformans idiopathica s. primaria). W etiologii tej postaci istotną rolę 
mogą odgrywać nieprawidłowości krążenia miejscowego w obrębie 
stawów doprowadzające do zmian w składzie płynu stawowego, który 
odżywia chrząstkę. Na chorobę może mieć również wpływ nadmierne 
obciążenia stawów w trakcie uprawiania sportu wyczynowego czy też 
ciężkiej pracy fizycznej.

ETIOLOGIA C.D.

Liczniejszą grupę choroby zwyrodnieniowej stawów stanowi wtórna 
choroba zwyrodnieniowa (arthrosis deformans secundaria) 
rozwijająca się pod wpływem określonych czynników przyczynowych do 
których należą:
-czynniki wrodzone lub dziedziczne, np. wrodzona dysplazja biodra, 
-hemofilia, hemochromatoza, alkaptonuria.
-czynniki nabyte:
   miejscowe, np. urazy (powtarzające się skręcenia stawu, jednorazowy 
większy uraz lub wielokrotne małe urazy, złamania z nieprawidłowym 
zrostem), zapalenie stawu septyczne lub gruźlicze, martwica aseptyczna,
   układowe, np. choroby metaboliczne takie jak dna moczanowa, 
reumatoidalne zapalenie stawów, przewlekła kortykoterapia, zaburzeń 
neurologicznych (mózgowe porażenie dziecięce)

Zmiany zwyrodnieniowe rozpoczynają się w chrząstce stawowej i 
zmianom tym nie towarzyszą dolegliwości bólowe, co wynika z braku 
unerwienia czuciowego chrząstki stawowej. Dolegliwości bólowe i 
ograniczenie ruchomości stawu są wynikiem przeciążenia więzadeł, 
torebki stawowej lub mięśn, procesów zwyrodnieniowych i 
towarzyszącemu im procesowi zapalnemu błony maziowej z wysiękiem 
do jamy stawu.

OBJAWY

Początek choroby jest dyskretny a pierwszymi objawami mogą być 
osłabienie kończyny dolnej i uczucie zmęczenia. Najwcześniejszym 
objawem choroby jest ból biodra, początkowo zaostrzające się podczas 
ruchu lub przy obciążaniu stawu, a ustępują lub zmniejszają się po 
odpoczynku. W miarę postępu choroby ból staje się ciągły zarówno w 
ciągu dnia jak i nocy, zmuszający chorego do przyjmowania leków 
przeciwbólowych. Zmniejsza się ruchomość stawów oraz pojawiają się 
przykurcze zgięciowe, stawy stają się bolesne przy dotyku, a w czasie 
ruchu zauważalne jest trzeszczenie lub "tarcie". U niektórych pacjentów 
choroba objawia się bólem kolana, co wynika z podrażnienia zakończeń 
nerwu zasłonowego znajdujących się w torebce stawu biodrowego. W 
przebiegu choroby zwyrodnieniowej dochodzi do powiększanie się i 
zniekształcenie obrysów stawów co jest wywołane rozrostem 
chrząstki, kości, więzadeł, ścięgien i torebek oraz przewlekłym stanem 
zapalnym błony maziowej. Ograniczenie ruchów biodra dotyczy przede 
wszystkim odwiedzenia i rotacji wewnętrznej. Oszczędzanie chorej 
kończyny doprowadza do zaników mięśniowych w obrębie uda i 
pośladka. W przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego 
może występować skrócenie kończyny i utykanie podczas chodzenia.

ROZPOZNANI
E

Zmiany zwyrodnieniowe zwykle nie 
powodują odchyleń w badaniach 
laboratoryjnych, a do ustalenia 
rozpoznania wystarczy zwykle badanie 
lekarskie i zdjęcie radiologiczne 
wykonane w dwóch płaszczyznach (PA i 
Bok). 
Charakterystyczny wywiad i skargi 
pacjenta na ból wywołany ruchem i 
obciążeniem kończyny, najsilniejsze 
podczas pierwszych ruchów po okresie 
bezruchu, zlokalizowane od pachwiny do 
kolana, najczęściej w przednio-bocznej i 
przedniej części uda potwierdzają 
rozpoznanie. Badanie chorego 
potwierdza ograniczenie ruchomości w 
stawie i ból przy skrajnych ruchach. 
Badanie RTG nie wykrywa wczesnych 
zmian zwyrodnieniowych, kiedy dotyczą 
one jedynie chrząstki stawowej. Za 
dowód rozpoznania należy uważać 
obecność osteofitów na krawędzi 
panewki lub wokół główki kości udowej. 

Obraz radiologiczny choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa 
cechują:
-zwężenie szpary stawowej a w późniejszym stadium jej 
zniesienie w strefie nośnej
-przejaśnienia zwane cystami kostnymi występujące w 
głowie kości udowej i dachu panewki
-wyrośla kostne na krawędziach panewki i na pograniczu 
głowy z szyjką grzybowate zniekształcenie głowy kości 
udowej
-poszerzenie szyjka kości udowej.

W przypadkach trudnych diagnostycznie pomocne może 
się okazać wykonanie niektórych badań, jak: CT, MRI, 
artroskopia, scyntygrafia izotopowa a w przypadkach ze 
współistnieniem wysięku stawowego zbadanie jego cech 
laboratoryjnych może być rozstrzygające w różnicowaniu z 
procesami zapalnymi.

PROFILAKTYKA

W profilaktyce chorób zwyrodnieniowych 
najważniejsze są przede wszystkim:
-prawidłowa masa ciała i prawidłowe 
żywienie
-umiarkowana aktywność fizyczna
-brak nadmiernego obciążania stawów
-unikanie niepotrzebnego dzwigania 
ciężarów
-usuwanie z organizmu przewlekłych ognisk 
zakażenia

LECZENIE

Istnieje wiele sposobów leczenia chorób zwyrodnieniowych, 
jednak najważniejsze jest, aby leczenie było kompleksowe 
obejmujące:
1. leczenie niefarmakologiczne (odpowiedni tryb życia, żywienie, 
odchudzenie, stosowanie wkładek do obuwia, ćwiczenia 
zwiększające masę mieśniową)
2. leczenie farmakologiczne (przyjmowanie leków)
3. rehabilitację fizyczną (kinezyterapia i fizykoterapia)

W przypadku, kiedy przyczyna powstania choroby jest nieznana 
leczenie skupione jest na likwidowaniu objawów i modyfikacji 
przebiegu choroby, natomiast jeśli przyczyna choroby jest znana, 
leczenie dotyczy zarówno przyczyny, jak i objawów i przebiegu 
choroby. Każdy chory jest leczony w sposób zależny od rodzaju i 
przebiegu choroby. 

FARMAKOTERAPIA

W przypadku chorób reumatycznych jednym z najbardziej uciążliwych objawów jest 
ból, którego nasilenie jest całkowicie indywidualna sprawą chorego.

Najczęściej stosowanymi lekami w chorobie zwyrodnieniowej stawów są leki 
nieopioidowe (paracetamol), które działają przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, 
albo niesteroidowe leki przeciwzapalne (tzw. NLPZ: diklofenak, ibuprofen, kwas 
acetylosalicylowy, indometacyna, ketoprofen, naproxen, piroksykam, sulindak) 
działające przeciwbólowo, przeciwzapalnie i przeciwgorączkowo. Leki te mogą być 
podawanie doustnie, doodbytniczo lub stosowane miejscowo na skórę pod postacią 
kremów, maści czy żeli. Jeżeli ból jest niewielki lub występuje na niedużej 
powierzchni, wystarczy zastosować żel, krem lub maść na bolące miejsce a w 
przypadaku bardziej nasilonych dolegliwości wskazane są doustne lub 
dododbytnicze formy leków. Większość z leków przeciwbólowych jest bezpieczna w 
stosowaniu.
Czasem podaje się glikokortykosteroidy bezpośrednio do bolącego stawu lub w 
jego okolicę. Leków tych nie wolno podać więcej niż 1- 3 iniekcji w ciągu jednego 
roku gdyż większa ilość substancji wstrzykniętej może doprowadzić do szybszego i 
większego zniszczenia stawu. W przypadku części chorób stosuje się leki 
zmieniające przebieg choroby (suflasalazyna, D-penicylamina, preparaty złota, 
leki immunosupresyjne np. metotreksat). Leki modyfikujące, immunosupresyjne czy 
steroidy są znacznie silniejsze jednak mogą wywołać różne działania niepożądane 
takie jak wymioty nudności, bóle głowy, wymioty, zaczerwienienie i swędzenie skóry 
z wysypką, zaburzenia żołądkowo jelitowe, biegunki.
Ponadto stosuje się leki miorelaksacyjne (tetrazepam, tolperizon).

LECZENIE OPERACYJNE

W przypadku gdy leczenie zachowawcze nie skutkuje, albo 
występują duże zniekształcenia stawów, uniemożliwiające 
samodzielne funkcjonowanie, należy przeprowadzić leczenie 
operacyjne. W zależności od rodzaju choroby stosuje się:
-operacje korygujące ustawienie kości i powierzchni stawowych 
(osteotomie)
-operacje wymieniające powierzchnie stawowe 
(endoprotezoplastyki) - Zabieg operacyjny endoprotezoplastyki 
stawu polega na wycięciu zniszczonych części stawu i 
zastąpieniu ich nowymi elementami metalowymi lub 
plastikowymi.
-operacje usztywniające staw
-operacje korekcyjne - Przy znacznym uszkodzeniu stawów, np. 
rąk, chirurgicznie koryguje się przebieg ścięgien i ustawienie 
kości, co prowadzi do poprawy funkcji dłoni.
Leczenie uzupełniające
Przyjmując udział patologii naczyń krwionośnych w patogenezie 
zwyrodnień stawów, które często współistnieją z żylakami 
kończyn dolnych, można stosować środki poprawiające krążenie i 
metabolizm tkanek (diosmina).

REHABILITACJA

Rehabilitacja osoby z chorobą reumatyczną jest niezmiernie ważną częścią procesu 
leczenia i stanowi uzupełnienie leczenia farmakologicznego. Prawidłowa 
rehabilitacja decyduje o stopniu odzyskiwanej sprawności i dalszym przebiegu 
choroby. Istnieje wiele sposobów leczenia rehabilitacyjnego:
-kinezyterapia (leczene ruchem) - Celem ćwiczeń jest zapobieganie dalszym 
deformacjom i korekcja zniekształceń stawów. Odpowiednie wykonywanie ćwiczeń 
prowadzi do zmniejszenia dolegliwości bólowych. Kinezyterapię można podzielić na 
ćwiczenia czynne i bierne wykonywane z pełnym obciążeniem kończyny, 
częściowym lub bez niego, ćwiczenia oporowe, izotoniczne i izometryczne. Program 
ćwiczeń powinien być przygotowany indywidualnie do danego pacjenta w 
zależności od stanu ogólnego pacjenta, okresu choroby, w jakim się znajduje i 
ciężkości objawów. W początkowym okresię ćwiczenia powinny być wyonywane pod 
okiem rehabilitanta, jednak później wię większość ćwiczeń może być wykonywana 
samodzielnie.
-masaż klasyczny - Metoda lecznicza, której celem jest zmniejszenie sztywności i 
napięcia mięśni. Masaż poprawa miejscowego krążenia krwi i stanu ukrwienia 
tkanek. 
-masaż wodny (hydroterapia) - Metoda lecznicza której celem jest zmniejszenie 
sztywności i napięcia mięśni, poprawa miejscowego krążenia krwi i stanu ukrwienia 
tkanek. Hydroterapia polega na polewaniu silnym strumieniem wody wybranych 
okolic ciała z różną siłą, wodą o różnych składzie i temperaturze.

-masaż przyrządowy - Metoda lecznicza wykonana z 
wykorzystaniem urządzeń wibracyjnych (np. pasów, rolek).
-zabiegi borowinowe - Metoda lecznicza przeprowadzana 
okładami z borowiny będącej rodzajem torfu. Substancje zawarte 
w borowinie mogą wchłaniać się przez skórę, dając określony 
korzystny efekt leczniczy.
-termoterapia - Metoda lecznicza wykonana z wykorzystaniem 
z użyciem ciepła lub zimna (krioterapia). Ogrzewanie lub 
oziębianie tkanek wywołuje ich przekrwienie, co w efekcie 
zmniejsza ból, rozluźnia mięśnie, likwiduje sztywność stawów, 
wyzwala efekt przeciwzapalny.
-elektroterapia (diatermia) - Metoda lecznicza wykonana z 
wykorzystaniem prądu elektrycznego, przepuszczanego przez 
okolice dotknięte schorzeniem. Elektroterapia powoduje 
zmniejszenie dolegliwości, poprawia ukrwienie tkanek. Rodzajem 
elektroterapii jest jontoforeza (jonoforeza) dzięki której leki 
przeciwbólowe, najczęściej niesterydowe leki przeciwzapalne są 
wprowadzane do tkanek siłami pola elektrycznego. Najnowsze 
metody z tego zakresu to Terapuls (diatermia krótkofalowa) i 
magnetoterapia z laseroterapią (stymulacja metabolizmu 
tkankowego).