INTERTEKSTUALNOŚĆ I
INTERTEKSTUALIM
(

POSTRUKTURALIZM

)

Wykład X

Ryszard Nycz, Intertekstualność i jej zakresy: teksty,
gatunki, światy, w: tegoż, Tekstowy świat… (1990)



Intertekstualność

– „kategoria obejmująca

ten aspekt ogółu własności tekstu, który
wskazuje na uzależnienie jego wytwarzania i
odbioru od znajomości innych tekstów oraz
«archi-tekstów» (reguł gatunkowych, form
stylistyczno-wypowiedzeniowych) wśród
uczestników procesu komunikacyjnego”



Intertekstualność

właściwość każdego tekstu

Ryszard Nycz, Poetyka intertekstualna: tradycje i
perspektywy, w: Kulturowa teoria literatury (2002)

definicja nieznacznie przeredagowana:

Intertekstualność

– „jako pojęcie współczesnej

wiedzy o literaturze i sztuce […], to kategoria
służąca do określenia tego wymiaru budowy i
znczenia tekstu (dzieła sztuki), który
wskazuje na nieusuwalne, inherentne uzależnienie
jego wytwarzania, przedmiotowego statusu,
odbioru, zarówno od istnienia innych tekstów i
archi-tekstów (reguł stylistyczno-gatunkowych,
konwencji dyskursywno-rodzajowych, kodów
semiotyczno-kulturowych), jak też od możliwości
rozpoznania owych odniesień inter- i
architekstualnych przez uczestników kulturowego
poznania i procesu komunikacyjnego”

Harold Bloom:



„Każdy wiersz jest współ-
wierszem, każde czytanie
współ-czytaniem”



Każdy tekst jest współ-
tekstem

Intertekstualizm

teoria odniesień między

tekstami



Kto, co uruchamia te
odniesienia (autor, tekst,
czytelnik)?



Jakich typów relacji dotyczy
(czy tylko konfliktowych)?



Co jest tekstem?



Zagadnienie architekstów?

Pomysłodawcy teorii:



Termin – prace

Julii Kristevej

(schyłek lat 60.)



Odkrycie, że „każdy tekst zbudowany jest z mozaiki
cytatów, jest wchłonięciem i przekształceniem innego
tekstu”

Kristeva

przypisała

Bachtinowi

. „W miejsce

pojęcia intersubiektywności [Bachtinowskiego]
narzuca się pojęcie intertekstualności, mowa
poetycka jest do odczytania jako co najmniej
podwójna”.

[artykuł Kristevej: Bakhtine, le mot, le dialogue

et le roman (67 r.); u nas w: Bachtin. Dialog…]



Problemy strukturowania tekstu (67
r.) „Tekstową interakcję, która
wytwarza się wewnątrz jednego
tekstu nazywamy
intertekstualnością. Dla podmiotu
poznającego intertekstualność jest
pojęciem, które wskazuje, w jaki
sposób tekst odczytuje historię i
umieszcza się w niej”.

Główne źródła inspiracji:



studia

Michaiła Bachtina



F. de Saussure’a

notatnik

poświęcony anagramom



poglądy

Freuda

(zapośredniczone przez Lacana)



poglądy

Karola Marksa



poglądy

Derridy

Michaił Bachtin (1985-1075)

Publikacje:



początek lat 60. - ZSRR



1963: Problemy poetyki Dostojewskiego;



1965: Twórczość F. Rabelais’go a ludowa
kultura średniowiecza i renesansu;



Estetyka twórczości słownej ;



Bachtin. Dialog – język - literatura);

przekłady

Dialogiczność, polifoniczność, „różnojęzyczność”
(poliglozja) (+)

// monologiczność

(-)



Dialogiczność - podst. forma funkcjonowania języka i
wartość (dialog osobowości, podmiotów – ideologii –
stylów – konwencji –gatunków)



poszczególnych wypowiedzi nie powinno się
rozpatrywać w odniesieniu do abstrakcyjnego systemu
językowego, lecz w powiązaniu z praktykami mówienia
charakterystycznymi dla danej społeczności i kultury;
mowa jest zdarzeniem co najmniej dwóch głosów –
własnego i „cudzego”. (podstawa Bachtinowskiej
filozofii języka)



Każda wartościowa wypowiedź jest reakcją na
wcześniejsze wypowiedzi i stymuluje powstanie
następnych



Rola parodii, pastiszu, stylizacji, ironii itd..

•Intersubiektywność

(Bachtin)



(

Kristeva

) bezpodmiotowa

intertekstualność

;

dialog anonimowych

dyskursów - związek z marksistowsko-freudowską
destrukcją podmiotowości.



Szczątki definicji (Semeiotike: recherches pour une

sémanalyse - 1969):

„wielość kodów w związku negacji jednego poprzez inny”

„wykluczenie intersubiektywności”; „skrzyżowanie
wypowiedzi wziętych z innych tekstów”; „tekst polifoniczny”

De Saussure

anagramy

fonetyczne

(w tekstach rzymskich poetów łacińskich)



Pisanie anagramatyczne – zasada poezji
indoeuropejskiej



Problem – ich intencjonalność???????????



Kristeva

i inni poststrukturaliści



powiązanie koncepcji de Saussure’a z
psychoanalizą
krytyka idei (zamkniętego) sensu, jego
elementów i rządzących nim praw.

Artykuł z 1983 r. - Mémoire
(‘pamięć’,‘memoriał’,‘nota’):



„Moja koncepcja dialogowości, ambiwalencji czy tego, co
nazwałam intertekstualnością, które zawdzięczam tyleż
Bachtinowi, co Freudowi, miały się stać gadżetami
odkrywanymi w tej chwili na uniwersytetach amerykańskich”.



„Dla innych, w tej liczbie także i dla mnie, niezbędne było
<<zdynamizowanie>> struktury, biorąc pod uwagę z jednej
strony podmiot mówiący i jego doświadczenie nieświadome
[Freud!], z drugiej presję struktur społecznych [Marks!].

Zwróciłam się ku „anagramom” de Saussure’a,

których

fragmenty opublikowali Jakobson i Starobinski. Wychodząc od
nich, próbowałam stworzyć paragramatyczną koncepcję tekstu
literackiego jako dystorsji znaków i ich struktur wytwarzających
nieskończoną naddeterminację sensu w literaturze”.



Koncepcja semaanalizy



Koncepcja nieświadomości tekstu

Fenotekst //

genotekst

Konwencje służące Przestrzeń komunikacji

signifiance

[znaczącość]

Rozumienie intertekstualności



Szerokie (postrukturalistyczne – Kristeva,
Barthes i inni) – zawrotna perspektywa
metodologiczna

//



Wąskie (semantyczno-strukturalne)

- autorskie

produkt

reakademizacji pojęcia – efekt: możliwość
intertekstualnych studiów

Zjawisko intertekstualności i hasła:



Déjà vu,

déjà su,

déjà lu



Miejsce i rola Jorge Luisa Borgesa

Historia intertekstualności:



Złudzenia



romantyków…



realistów…



awangardzistów
(kompleks plagiatu)

Intertekstualność a pozytywistyczna
wpływologia



problem źródeł (Jonathan Culler)



odwrotny kierunek poszukiwań

•Dekontekstualizacja

i rekontekstualizacja



Konflikt i alegacja

•

Żadne powtórzenie nie jest

li tylko powtórzeniem

•

„Każde powtórzenie jest

nieuchronnie zarażone
różnicą”

SKALOWANIE
INTERTEKSTUALNOŚCI (Manfred
Pfister)



Kryteria ilościowe:

- gęstość i częstotliwość odniesień

intertekstualnych

- liczba i rozrzut czasoprzestrzenny

uwzględnionych

pre-tekstów



Kryteria jakościowe:

- referencjalności
- komunikatywności
- autorefleksyjności
- selektywności
- dialogowości

Każdy tekst jest intertekstualny



różne są stopnie nasycenia
intertekstualnymi relacjami



Stopień najwyższy: Ziemia Jałowa (The
Wast Land) Thomasa Stearnsa Eliota –
ikona intertekstualności
modernistycznej