UNERWIENIE

UKRWIENIE

KOŃCZYNY DOLNEJ

ARTERIA ILIACA COMMUNIS :

• Powstaje z podziału

aorty brzusznej na
wysokości trzonu L4,
biegnie w dół i bocznie
dzieląc się na:

– arteria iliaca interna
– arteria iliaca externa

ARTERIA ILIACA EXTERNA :

• Powstaje z podziału t. biodrowej wspólnej na

poziomie dolnego brzegu trzonu L5, do przodu od
stawu krzyżowo-biodrowego. Biegnie do przodu w
dół i bocznie wzdłuż przyśrodkowego brzegu m.
psoas major i dochodząc do lacuna vasorum
przechodzi przez niego, zmieniając nazwę na
wysokości skrzyżowania z lig. inquinale na arteria
femoralis.

• Gałęzie :

– arteria circumflexa ilium profunda (t. okalająca biodro

głęboka)

– arteria epigastrica inferior (t. nabrzuszna dolna)

ARTERIA ILIACA INTERNA :

• Jest głównym naczyniem miednicy mniejszej.

Biegnie w dół i do tyłu po ścianie bocznej
miednicy mniejszej, dzieląc się na dwa pnie :
przedni i tylny.

• Pień tylny biegnie do otworu kulszowego

większego. Odchodzą od niego tylko gałęzie
ścienne :

– arteria iliolumbalis (t. biodrowo-lędźwiowa)
– arteriae sacrales laterales : superior et inferior

(tętnice krzyżowe boczne : górna i dolna)

– arteria glutea superior (t. pośladkowa górna)

ARTERIA ILIACA INTERNA

:

• Od pnia przedniego odchodzą gałęzie ścienne i trzewne.

Gałęzie ścienne :

– arteria obturatoria (t. zasłonowa) - jest bardzo zmiennym naczyniem.

Prawie w 1/3 przypadków odchodzi od arteria iliaca externa za
pośrednictwem t. nabrzusznej dolnej. Częściej odchodzi z pnia
przedniego a. iliaca interna. Biegnie równolegle i poniżej kresy
łukowatej osiągając kanał zasłonowy w układzie NAV (nervus, arteria,
vena) - kończy się nie dochodząc do otworu przedniego kanału dzieląc
się na gałąź tylną i przednią

• Gałęzie :

– boczne (do mięśni i n. zasłonowego)
– biodrowa
– mięśniowe
– do pęcherza moczowego (mogą zastąpić t. pęcherzową dolną)
– łonowa (oddaje odnogę boczną, która zespala się z gałęzią zasłonową od gałęzi łonowej t.

nabrzusznej dolnej wytwarzając tzw. corona mortis = wieniec śmierci)

– przednia - do okostnej, mięśni i narządów płciowych zewn.
– tylna - r. acetabularis (od niej odchodzi t. więzadła głowy k. udowej)

ARTERIA ILIACA INTERNA

:

– arteria glutea inferior (t. pośladkowa

dolna) – wychodzi z miednicy mniejszej
przez otwór podgruszkowaty następnie
zstępuje w dół między guzem
kulszowym a krętarzem większym
przykryta przez m. pośladkowy wielki

ARTERIA ILIACA INTERNA

:

• Gałęzie trzewne :

– arteria umbilicalis - t. pępkowa (od jej

drożnego końca odchodzą najczęściej dwie
tt. pę cherzowe górne)

– arteria rectalis media (t. odbytnicza

środkowa)

– arteria uterina (t. maciczna) lub a. ductus

deferentis (t. nasieniowodu)

– a. vesicalis inferior (t. pęcherzowa dolna)
– a. pudenda interna (t. sromowa wewnętrzna)

LACUNA VASORUM :

• Jest połączeniem między jamą

brzuszną a wolną kończyną
dolną.

• Ograniczona

– od góry i przodu przez lig. inquinale,
– od dołu i tyłu przez ramus superior

ossis pubis (gałąź górną k. łonowej),

– bocznie przez lig. iliopectineum

(więzadło biodrowo-grzebieniowe),

– przyśrodkowo : lig. lacunare

(więzadło rozstępowe)

• Zawartość :

– arteria iliaca externa przechodzi w

arteria femoralis

– vena femoralis przechodzi w vena

iliaca externa

– naczynia chłonne głębokie.
– ramus femoralis n. genitofemoralis

ARTERIA FEMORALIS :

• Powstaje jako przedłużenie arteria iliaca

externa na wysokości lig. inquinale
(więzadła pachwinowego) przechodząc
przez rozstęp naczyń (lacuna vasorum).

• W jej przebiegu wyróżniamy trzy odcinki

– Pierwszy leży w trigonum femorale (na

odcinku od lig. inquinale do skrzyżowania z
brzegiem przyśrodkowym m. sartorius),

– drugi odcinek jest przykryty przez m.

sartorius,

– trzeci znajduje się w kanale przywodzicieli

(canalis adductorius). Kończy się wychodząc
z kanału przywodzicieli w tzw. rozworze
ścięgnistym kanału przywodzicieli (hiatus
tendineus adductorius) zmieniając nazwę
na arteria poplitea (t. podkolanowa).

• Gałęzie :

– z pierwszego odcinka :

• arteria epigastrica superficialis (t. nabrzuszna powierzchowna)
• arteria circumflexa ilium superficialis (t. okalająca biodro

powierzchowna)

• arteriae pudendae externae (tt. sromowe zewnętrzne)
• arteria profunda femoris (t. głęboka uda) - oddaje a. circumflexa

femoris medialis (t. okalającą udo przyśrodkową), która dzieli się na
gałąź głęboką i powierzchownąoraz oddaje t. okalającą udo boczną
(a. circumflexa femoris lateralis), która dzieli się na gałąź wstępującą,
zstępującą i poprzeczną przednią; jako ostatnie odchodzą rami
perforantes (3 - 5).

– z drugiego odcinka : gałęzie mięśniowe
– z trzeciego odcinka : t. zstępująca kolana (a. genus

descendens).

Żyła udowa (vena femoralis)

• Towarzyszy tętnicy udowej
• Wyróżniamy trzy odcinki

– w kanale przywodzicieli
– Do tyłu od m. krawieckiego
– W dole biodrowo grzebieniowym

Canalis adductorius (kanał

przywodzicieli) :

• Rozpoczyna się w przedłużeniu trigonum femorale (do tyłu od

m. sartorius).

–

Od przodu : lamina vastoadductoria (blaszka międzymięśniowa)

–

od boku : m. vastus medialis

–

od przyśrodkowej : m. adductor magnus (m. przywodziciel wielki)

• Zawartość :

–

III-ci odcinek a. femoralis

–

I-szy odcinek v. femoralis

–

naczynia chłonne uda głębokie

–

nervus saphenus (opuszcza kanał przebijając lamina
vastoadductoria na wysokości 2/3 dolnych.

–

często - gałąź mięśniowa n. femoralis do m. vastus medialis

• Kanał kończy się rozworem ścięgnistym kanału przywodzicieli

(hiatus tendineus adductorius).

VENA SAPHENA MAGNA (żyła

odpiszczelowa) :

• Jest żyłą powierzchowną rozpoczynającą się do

przodu od kostki przyśrodkowej jako
przedłużenie vena marginalis pedis medialis
(żyły brzeżnej stopy przyśrodkowej). Biegnie
pionowo ku górze po przyśrodkowej
powierzchni podudzia. Wraz z nią biegną
naczynia chłonne powierzchowne i n.
saphenus. Przechodzi do tyłu od kłykci
przyśrodkowych piszczeli i k. udowej,
przyśrodkowo od dołu podkolanowego,
przechodzi na udo wzdłuż tylnego brzegu m.
sartorius.

• Na udzie biegnie ku górze i bocznie, dochodząc

do powięzi sitowatej (fascia cribrosa), zakręca
w głąb, przechodzi przez rozwór odpiszczelowy
(hiatus saphenus) i uchodzi do vena femoralis.

• Dopływy :

– vena epigastrica superficialis
– vena circumflexa ilium superficialis
– vena saphena accessoria (żyła odpiszczelowa

dodatkowa)

– venae pudendae externae

Vena saphena parva (żyła

odstrzałkowa):

• Żyła powierzchowna - zaczyna się z tyłu od

kostki bocznej jako przedłużenie vena
marginalis pedis lateralis. Biegnie w górę i
przyśrodkowo wraz z naczyniami chłonnymi
powierzchownymi i n. suralis, początkowo
wzdłuż brzegu bocznego, a następnie na
stronie tylnej ścięgna piętowego. W dolnej
1/3 podudzia osiąga linie środkową tylnej
powierzchni łydki i biegnie w dalszym ciągu
do góry z naczyniami chłonnymi
powierzchownymi i n. cutaneus surae
medialis, między dwiema głowami m.
brzuchatego łydki na powięź podkolanową.
Przebija ją i uchodzi w dole podkolanowym
do tylnego obwodu żyły podkolanowej.

• Dopływy :

– drobne żyły z sieci żylnej piętowej
– żyły powierzchowne strony tylno-bocznej goleni
– ż. udowo-podkolanowa

Arteria poplitea (t.

podkolanowa) :

• Powstaje jako przedłużenie arteria femoralis na wysokości hiatus

tendineus adductorius. Wchodzi do dołu podkolanowego i
biegnie po jego przedniej ścianie. Z dołu wychodzi między
dwiema głowami m. brzuchatego łydki i wchodzi pod łuk
ścięgnisty m. płaszczkowatego dzieląc się na arteria tibialis
posterior et anterior (tylna jest właściwym przedłużeniem pnia).

Gałęzie :

- tętnica górna boczna kolana
- tętnica górna przyśrodkowa
kolana
- tętnica dolna boczna kolana
- tętnica dolna przyśrodkowa
kolana
- gałęzie łydkowe
- tętnica środkowa kolana (a.
genus media)- przebija ścianę
tylną torebki stawowej nad
więzadłem podkolanowym
skośnym, wchodzi do jamy
stawowej i rozgałęzia się w
obrębie ciała tłuszczowego
biegnąc wzdłuż więzadeł
krzyżowych.

Arteria tibialis posterior (t.

piszczelowa tylna) :

• Powstaje z podziału t. podkolanowej pod łukiem ścięgnistym m.

płaszczkowatego i jest głównym przedłużeniem jej pnia.
Biegnie w dół między m. flexor hallucis longus a m. tibialis
posterior. Następnie między m. flexor hallucis longus a flexor
digitorum longus do tyłu od kostki przyśrodkowej między
dwiema blaszkami troczka zginaczy (czasem już na tej
wysokości dzieli się na a. plantaris medialis et lateralis.

• Gałęzie :

– arteria fibularis - biegnie w grupie tylnej mm. podudzia, leżąc

częściowo na tylnej powierzchni błony międzykostnej goleni i kończy
się gałęziami piętowymi (rr. calcanei).

– ramus circumflexus fibularis (dochodzi do sieci stawowej kolana).
– rami malleolares mediales
– rami calcanei
– rami musculares.

Arteria tibialis anterior (t.

piszczelowa przednia) :

• Powstaje z podziału arteria poplitea. Przechodzi przez otwór

górny w błonie międzykostnej do przodu i w dół, biegnąc
razem z mięśniem piszczelowym przednim na przedniej
powierzchni błony międzykostnej. W dolnej 1/3 podudzia
krzyżuje ją ścięgno m. prostownika długiego palucha.
Następnie biegnie w dół pod troczkiem prostowników
(miedzy jego blaszkami) i zmienia nazwę na arteria dorsalis
pedis (t. grzbietowa stopy).

• Gałęzie :

– arteria recurrens tibialis anterior et posterior (t. wsteczna

piszczelowa przednia i tylna)

– rami musculares
– arteriae malleolares anteriores mediales et laterales (tt. kostkowe

przednie przyśrodkowe i boczne)

Arteria dorsalis pedis (t. grzbietowa

stopy) :

• Biegnie na przedniej powierzchni stopy między

ścięgnami prostownika długiego palców i palucha,
następnie między m. prostownikiem długim
palucha a m. prostownikiem krótkim palucha.

• Gałęzie :

– dwie arteriae tarseae mediales
– arteria tarsea lateralis
– ramus sinus tarsi
– arteria metatarsea dorsalis I (t. grzbietowa śródstopia

pierwsza)

– ramus produndus plantaris (do łuku podeszwowego)

Splot krzyżowy

• Powstaje przez wymieszanie gałęzi przednich (brzusznych)

nerwów rdzeniowych od L4 do Co po jednej stronie. Ma
kształt trójkąta, którego podstawa jest zwrócona do
powierzchni miednicznej k. krzyżowej, a wierzchołek do
nerwu kulszowego, w stronę dolnej części otworu
kulszowego większego. Swą tylną powierzchnią przylega
do powierzchni przedniej m. gruszkowatego. Powierzchnia
przednia jest zwrócona do jamy miednicy i przykryta tylną
częścią powięzi miednicy; przylega do naczyń biodrowych
wewnętrznych. Przyśrodkowo splot przylega do ściany
bocznej odbytnicy. Splot dzielimy na trzy części :
kulszową, sromową i guziczną. Ze splotu wychodzą gałęzie
krótkie i długie.

• Krótkie unerwiają mięśnie : gruszkowaty, zasłaniacz

wewnętrzny, oba bliźniacze, czworoboczny uda. Do gałęzi
krótkich zaliczamy także gałęzie stawowe i okostnowe.

• Do nerwów wychodzących z części kulszowej zaliczamy :

– nerw kulszowy (n. ischiadicus)
– nerw pośladkowy górny (n. gluteus inf.)
– nerw pośladkowy dolny (n. gluteus sup.)
– nerw skórny uda tylny (n. cutaneus femoris posterior)

• Z części sromowej wychodzi nerw sromowy (n.

pudendus).

• Z części guzicznej wychodzi nerw guziczny (n.

coccygeus).

Nervus gluteus superior

• wychodzi z miednicy mniejszej przez

otwór nadgruszkowy (foramen
suprapiriforme), w towarzystwie
jednoimiennych naczyń, przyśrodkowo
od m. pośladkowego średniego i małego

• Unerwia :

– m. gluteus medius
– m. gluteus minimus
– m. tensor fasciae latae.

Nervus gluteus inferior

• wychodzi z miednicy mniejszej przez

otwór podgruszkowaty (foramen
infrapiriforme), przyśrodkowo od
jednoimiennych naczyń i początkowego
odcinka nerwu skórnego uda tylnego. Po
wyjściu spod dolnego brzegu mięśnia
gruszkowatego biegnie na przedniej
powierzchni mięśnia pośladkowego
wielkiego, wchodząc do niego.

• Unerwia : m. pośladkowy wielki

Nervus cutaneus femoris

posterior

• wychodzi z miednicy mniejszej przez otwór podgruszkowaty i

biegnie pionowo w dół (ma dwa odcinki : pośladkowy i udowy).

• W odcinku pośladkowym jest zakryty przez m. pośladkowy wielki, z

otworu wychodzi bocznie od naczyń pośladkowych dolnych i do tyłu
od nerwu kulszowego, gdzie leży między krętarzem większym a
guzem kulszowym. Następnie biegnie po mięśniach bliźniaczych i
ścięgnie m. zasłaniacza wewnętrznego.

• W odcinku udowym po wyjściu spod dolnego brzegu m.

pośladkowego wielkiego biegnie pod powięzią szeroką (fascia lata)
aż do okolicy podkolanowej (regio poplitea). Początkowo biegnie na
powierzchni tylnej głowy długiej mięśnia dwugłowego uda, a
następnie w bruździe miedzy tym mięśniem a m. półbłoniastym. W
towarzystwie vena femoropoplitea schodzi aż na goleń.

• Oddaje :

– nerwy skórne pośladków dolne (nervi clunium inferiores)
– gałęzie kroczowe (rr. perineales)
– gałęzie skórne uda tylne (rr. cutanei femoris posteriores).

Nervus ischiadicus

• wychodzi z części kulszowej splotu krzyżowego (od samego początku zbudowany z

dwóch składników : piszczelowego i strzałkowego, połączonych ze sobą wspólnym
nanerwiem - epineurium)

• Z miednicy mniejszej wychodzi przez foramen infrapiriforme (często dwa składniki już

tutaj są rozdzielone, a czasem jeden przebija m. piriformis lub ukazuje się powyżej niego,
a drugi poniżej) dostając się do przestrzeni podpośladkowej (spatium subgluteale).
Biegnie ku dołowi, krzyżuje m. bliźniaczy górny, ścięgno m. zasłaniacza wewnętrznego,
m. bliźniaczy dolny, m. czworoboczny uda. Następnie leży w 1/2 lub 1/3 przyśrodkowej
między guzem kulszowym a szczytem trochanter major; krzyżuje od przodu głowę długą
m. dwugłowego, biegnie po tylnej powierzchni m. adductor magnus, wychodzi spod m.
gluteus maximus i wchodzi pod fascia lata leżąc powierzchownie. Wchodzi między m.
biceps femoris i semimembranosus; najczęściej nad dołem podkolanowym dzieli się na
leżący przyśrodkowo nerw piszczelowy i bocznie nerw strzałkowy.

• Zakres unerwienia :

– składnik piszczelowy unerwia :

• m. półścięgnisty
• m. półbłoniasty
• głowa długa m. dwugłowego uda
• częściowo m. przywodziciel wielki

– Składnik strzałkowy unerwia : głowę krótką m. dwugłowego uda.
– Oddaje także gałąź stawową do stawu kolanowego.

nervus pudendus

• wychodzi z miednicy mniejszej między dolnym brzegiem m. piriformis a

m. coccygeus (m. guzicznym) przez przyśrodkową część otworu
podgruszkowego. Owija się dokoła kolca kulszowego i razem z
naczyniami sromowymi wewnętrznymi i ścięgnem zasłaniacza
wewnętrznego wraca do miednicy mniejszej przez otwór kulszowy
mniejszy (foramen ischiadicum minus) dostając się do dołu kulszowo-
odbytniczego (fossa ischiorectalis); biegnie na przyśrodkowej
powierzchni guza kulszowego, a następnie w kanale sromowym i dzieli
się na nerwy kroczowe (nn. perineales) oraz nerw grzbietowy prącia lub
łechtaczki (nervus dorsalis penis s. clitoridis).

• Gałęzie :

– mięśniowe : do m. dźwigacza odbytu, m. guzicznego
– nerwy trzewne miedniczne
– nerw przeszywający więzadło krzyżowo-guzowe (n. perforans ligamenti

sacrotuberosi) - wraz z nn. clunium inferiores zaopatruje skórę okolicy
przyśrodkowej pośladków.

– nerw grzbietowy prącia (łechtaczki)

nervus coccygeus

• leży przed przyczepem m.

guzicznego do kości krzyżowej i
guzicznej

• oddaje nerwy odbytowo-guziczne,

gałęzie mięśniowe do m. guzicznego
i dźwigacza odbytu i mm. krzyżowo-
guzicznych.

Nervus suralis (n.

łydkowy) :

• Powstaje z połączenia n. cutaneus surae medialis i ramus

posterior (inaczej : gałąź łącząca strzałkowa = ramus
communicans fibularis) nervi cutanei surae lateralis. Do
połączenia dochodzi na wysokości dolnej 1/3 podudzia - biegnie
w towarzystwie vena saphena parva do tyłu od kostki bocznej,
zmieniając nazwę na n. cutaneus dorsalis lateralis (unerwiający
boczny brzeg stopy).

• N. cutaneus surae medialis odchodzi w dole podkolanowym od

n. tibialis i biegnie w dół po tylnej powierzchni podudzia
unerwiając ją. N. cutaneus surae lateralis odchodzi również w
dole podkolanowym od n. peroneus communis, biegnie w dół po
bocznej powierzchni podudzia i dzieli się na gałąź przednią i
tylną. Gałąź przednia biegnie w przedłużeniu nerwu do
wysokości kostki bocznej. Unerwia skórę bocznej i częściowo
przedniej powierzchni podudzia.

Nervus tibialis (n.

piszczelowy) :

• Powstaje powyżej dołu podkolanowego z podziału n. kulszowego.

Przez dół podkolanowy biegnie pod powięzią prawie centralnie,
oddając n. cutaneus surae medialis i rr. musculares et articulares.
Z dołu wychodzi między dwiema głowami m. brzuchatego łydki,
wchodzi pod arcus tendineus m. solei i biegnie bocznie od arteria
tibialis posterior między m. zginaczem długim palucha i
zginaczem długim palców. Wchodzi między dwie blaszki troczka
zginaczy w kanale kostki przyśrodkowej i może się już tutaj dzielić
na n. plantaris medialis et lateralis (lub przechodzi na brzeg
przyśrodkowy stopy pod m. odwodziciel palucha i tu się dzieli).

• Unerwia : mm. tylnej grupy uda z wyjątkiem głowy krótkiej m.

dwugłowego uda, częściowo m. adductor magnus, całą grupę
tylną mm. podudzia, mięśnie stopy z wyjątkiem mm. grzbietu
stopy), skórę tylnej powierzchni podudzia i brzegu bocznego
stopy (przez n. suralis).

Nervus peroneus communis (n.

strzałkowy wspólny)

• Powstaje tuż nad dołem podkolanowym z

podziału n. ischiadicus. W dole biegnie
wzdłuż brzegu m. biceps femoris i oddaje n.
cutaneus surae lateralis. Następnie
przechodzi do tyłu od głowy strzałki, bocznie
od głowy bocznej m. brzuchatego łydki,
wchodzi między dwie części m. strzałkowego
długiego (między dwie głowy) i dzieli się na

– n. strzałkowy powierzchowny
– N. strzałkowy głęboki.

N. peroneus superficialis

(n. strzałkowy powierzchowny) :

• Biegnie między m. strzałkowym długim a strzałką, następnie między

obydwoma mm. strzałkowymi. W dolnej części podudzia wychodzi
spomiędzy mięśni dochodząc do przyśrodkowego brzegu m. peroneus
longus, przebija powięź i dzieli się na nervus cutaneus dorsalis in
termedius et medialis (n. skórny grzbietowy pośredni i przyśrodkowy).

• Nerw strzałkowy powierzchowny zaopatruje mm. strzałkowe (oba)
• N. skórny grzbietowy przyśrodkowy zaopatruje : skórę dolnej 1/4

przedniej powierzchni podudzia, oraz powierzchnię grzbietu stopy po
stronie przyśrodkowej (przyśrodkowy brzeg palucha i stopy zespalając
się z gałęziami n. udowo-goleniowego) i powierzchnię grzbietową stopy
na wysokości zwróconych do siebie powierzchni palców II i III. zostawia
m-ce dla unerwienia zwróconych do siebie powierzchni palców I i II
przez n. strzałkowy głęboki)

• N. skórny grzbietowy pośredni oddaje gałęzie skórne do dolnej 1/4

przedniej powierzchni goleni oraz 4 nerwy grzbietowe palców dla
grzbietu stopy i zwróconych do siebie powierzchni palców III, IV i V.

Nervus peroneus profundus (n.

strzałkowy głęboki) :

• Przebija przegrodę międzymięśniową przednią goleni i

biegnie między m. tibialis anterior a extensor
digitorum longus. Dochodzi do przedniej powierzchni
błony międzykostnej goleni i biegnie w dół razem z
naczyniami piszczelowymi przednimi. Krzyżuje go od
przodu ścięgno m. prostownika długiego palucha.
Przechodzi na stopę między ścięgnami mm.
prostownika długiego palucha a ścięgnem
prostownika krótkiego palców. Przebija powięź i dzieli
się na nn. grzbietowe palców I i II (n. grzbietowy
boczny palucha i n. grzbietowy przyśrodkowy palca II)
zaopatrujące odpowiednie powierzchnie ww. palców.

Nervus plantaris medialis (n.

podeszwowy przyśrodkowy) :

•

Biegnie w towarzystwie arteria plantaris medialis
pod odwodzicielem palucha na stopę, a na
stępnie między nim a zginaczem krótkim palców.

•

Gałęzie :

– mięśniowe do odwodziciela palucha, do głowy

przyśrodkowej zginacza krótkiego palucha, do
zginacza krótkiego palców

– gałąź piszczelowa, która dochodzi do powierzchni

piszczelowej palucha jako n. plantaris digiti proprius I

– nervi digitales plantares communes I, II, III (dzielą się

na nerwy podeszwowe palców wła sne + gałąź do m.
glistowatego I).

Nervus plantaris lateralis (n.

podeszwowy boczny )

• Biegnie pod odwodzicielem palucha, a następnie w towarzystwie naczyń

podeszwowych bocznych między m. quadratus plantae a zginaczem
krótkim palców i dochodzi do brzegu bocznego stopy, w okolicy
guzowatości V k. śródstopia oddaje gałąź powierzchowną i głęboką oraz
gałęzie mięśniowe do odwodziciela palca małego i m. quadratus plantae.

• Gałąź powierzchowna : dzieli się na gałąź przyśrodkową i boczną -

przyśrodkowa (czyli n. podeszwowy wspólny IV palca) biegnie w IV
przestrzeni międzykostnej i dzieli się na 2 nerwy podeszwowe własne
palców IV i V. Gałąź boczna biegnie na podeszwowej powierzchni zgi
nacza krótkiego palca małego i zaopatruje ten mięsień oraz
przeciwstawiacz palca małego, II, III, IV glistowaty i mm. międzykostne IV
przestrzeni. Kończy się jako nerw podeszwowy własny palca V na brzegu
bocznym palca małego.

• Gałąź głęboka : biegnie między m. przywodzicielem palucha i mm.

międzykostnymi zaopatru jąc mm. międzykostne I, II, III przestrzeni, m.
przywodziciel palucha i głowę boczną zginacza krótkiego palucha.

PLEXUS LUMBALIS (splot lędźwiowy)

• Powstaje przez wymieszanie gałęzi przednich nerwów rdzeniowych L1 do L3

po jednej stronie. Gałąź przednia n. rdzeniowego L 1 posiada połączenie z
gałęzią przednią n. rdzeniowego Th12. Analogiczna relacja zachodzi między
gałęziami przednimi nn. Rdzeniowych L3 i L4. Leży w jamie brzusznej do
przodu od wyrostków żebrowych kręgów lędźwiowych, miedzy warstwą
powierzchowną i głęboką m. psoas major.

• Ze splotu wychodzą nerwy krótkie i długie.
• Krótkie unerwiają m. psoas major, m. psoas minor, m. quadratus lumborum

i mm. międzypoprzeczne.

• Długie w różny sposób ukazują się w stosunku do m. psoas major.

– Spod brzegu bocznego idąc od góry ukazują się :

• n. iliohypogastricus,
• n. ilioinquinalis,
• n. cutaneus femoris lateralis,
• n. femoralis.

– Spod brzegu przyśrodkowego wychodzi n. obturatorius
– Z przedniej powierzchni wychodzi (niejednokrotnie już podzielony na gałęzie) n.

genitofemoralis.

N. iliohypogastricus (n. biodrowo-

podbrzuszny)

• wyróżniamy na jego przebiegu dwa odcinki

– lędźwiowy, w którym nerw leży do tyłu od nerki, na mięśniach tylnej ściany brzucha
– międzymięśniowy, w którym biegnie między mięśniami bocznej i przedniej ściany

jamy brzusznej dzieląc się na gałęzie. Ukazuje się spod bocznej brzegu m. psoas
major ok. 4 cm poniżej XII żebra, początkowo na przedniej powierzchni m.
quadratus lumborum pod powięzią lędźwiową, krzyżując dolny koniec nerki. Nad
grzebieniem biodrowym przebija ścięgno początkowe m. transversus abdominis (m.
poprzecznego brzucha). Biegnie równolegle do grzebienia biodrowego, początkowo
miedzy mięśniem poprzecznym brzucha a skośnym wewnętrznym, a następnie
począwszy od poziomu kolca biodrowego przedniego górnego między mięśniami
skośnymi i dochodzi do pochewki m. prostego brzucha.

• Gałęzie :

– z II-go odcinka gałęzie do mm. poprzecznego i obu skośnych,
– gałęzie otrzewnowe
– gałąź skórna boczna (jedyna zaopatrująca kończynę dolną) do skóry przedniej

części pośladka pokrywającej przednią część m. gluteus maximus i m. tensor
fasciae latae.

– gałąź skórna przednia - do skóry okolicy łonowej.

N. ilioinquinalis (n. biodrowo-

pachwinowy)

• posiada dwa odcinki : lędźwiowy i międzymięśniowy
• Wychodzi spod bocznego brzegu m. psoas major, skośnie w dół i bocznie po

przed-niej powierzchni m. quadratus lumborum i m. iliacus, krzyżując od tyłu
dolny koniec nerki. Nad grzebieniem biodrowym przebija ścięgno początkowe
m. poprzecznego brucha i biegnie między nim a m. skośnym wewnętrznym.
Po przebiciu m. skośnego wewnętrznego dochodzi do wewnętrznej
powierzchni rozcięgna m. skośnego zewnętrznego oraz do więzadła
pachwinowego. Dołącza się do powrózka nasiennego (lub u kobiet do więzadła
obłego macicy) biegnąc przez końcowy odcinek kanału pachwinowego,
przechodzi przez pierścień pachwinowy powierzchowny, oddając końcowe
gałęzie skórne.

• Gałęzie :

– gałęzie mięśniowe do m. poprzecznego, skośnego zewnętrznego i wewnętrznego
– gałęzie otrzewnowe
– gałąź skórna boczna - zaopatruje skórę na powierzchni przyśrodkowej górnej części

uda.

– gałąź skórna przyśrodkowa - wytwarza nerwy mosznowe przednie (wargowe przednie)

unerwiają wzgórek łonowy, przednią część warg sromowych większych lub moszny.

N. genitofemoralis (n. płciowo-

udowy)

• ukazuje się na przedniej powierzchni m. psoas major w pobliżu jego

brzegu przyśrodkowego (na poziomie L3 - L5). Os tego miejsca biegnie na
powięzi biodrowej krzyżując od tyłu moczowód i dzieli się na gałęzie :
płciową, która wchodzi do canalis inquinalis i udową, która biegnie w
strone rozstępu naczyń.

– Gałąź płciowa biegnie wzdłuż brzegu przyśrodkowego m. psoas major, krzyżuje t.

biodrową zewnętrzną i dochodzi do pierścienia pachwinowego głębokiego. W
kanale pachwinowym biegnie w tylno-dolnym obwodzie powrózka nasiennego
(lub lig, teres uteri) i dochodzi do worka mosznowego lub warg sromowych
większych.

• Unerwia : m. dźwigacz jądra, błonę kurczliwą moszny oraz oddaje nieliczne gałęzie do m.

skośnego brzucha wewnętrznego i poprzecznego, czuciowo unerwia skórę wzgórka łonowego
i moszny (lub wargi sromowej większej) oraz skórę uda powierzchni przyśrodkowej zwróconej
do narządów płciowych zewnętrznych.

– Gałąź udowa przebija powięź biodrową i biegnie w stronę kończyny dolnej

bocznie od t. biodrowej zewnętrznej. Krzyżuje naczynia okalające biodro głębokie
i przechodzi pod więzadłem pachwinowym, leżąc na przednim obwodzie t. udowej
w rozstępie naczyń. Oddaje gałązki skórne unerwiające skórę górnego odcinka
trójkąta udowego.

N. cutaneus femoris lateralis (n.

skórny uda boczny)

• Wychodzi spod bocznego brzegu m. psoas major i

biegnie skośnie na przedniej powierzchni m. quadratus
lumborum, krzyżuje grzebień biodrowy, biegnie po m.
iliacus przykryty przez powięź, aż do kolca biodrowego
przedniego górnego. Prawy nerw leży do tyłu od kątnicy
(jelita ślepego), lewy do tyłu od okrężnicy zstępującej. W
odcinku pachwinowym leży do tyłu od naczyń
okalających biodro głębokich i przyśrodkowo od kolca
biodrowego przedniego górnego, przez więzadło pachwi-
nowe lub pod nim na udo (stąd jest w lacuna
musculorum lub nie). Unerwia skórę bocznej
powierzchni uda aż do okolicy kolanowej bocznej.

N. femoralis (n. udowy)

• posiada kilka odcinków :

– w odcinku lędźwiowym leży w m. psoas major
– w odcinku biodrowym - biegnie między m. psoas major a m. iliacus.
– Odcinek pachwinowy znajduje się w rozstępie mięśni
– końcowy odcinek nosi nazwę udowego.

• W pobliżu więzadła pachwinowego krzyżuje naczynia okalające udo głębokie. Po stronie

prawej leży do tyłu od dolnej części kątnicy, wyrostka robaczkowego i końcowego odcinka
jelita krętego. Po stronie lewej sąsiaduje od tyłu ze zstępnicą. Zbliża się do t. biodrowej
zewnętrznej, od której na wysokości więzadła pachwinowego oddziela go jedynie arcus
iliopectineus. W odcinku pachwinowym n. femoralis wraz z m. iliopsoas przechodzi przez
rozstęp mięśni leżąc przyśrodkowo od tego mięśnia, bocznie od t. udowej. W odcinku
udowym dzieli się na gałęzie końcowe.

• Gałęzie :

– gałęzie mięśniowe bliższe (do m. iliopsoas)
– gałęzie stawowe (do stawu biodrowego)
– ramus pectineus (do m. pectineus)
– gałęzie naczyniowe (np. n. arteriae femoralis proprius)
– rami cutanei femoris anteriores
– rami sartorii
– rami musculares proximales (do m. czworogłowego uda i do m. stawowego kolana)
– n. saphenus

n. Saphenus (n. udowo – goleniowy)

• najdłuższa gałąź skórna - zaopatruje powierzchnię przednio-

przyśrodkową kolana oraz goleni aż do przyśrodkowego brzegu
stopy). W odcinku udowym biegnie do tyłu od m. sartorius, bocznie
od a. femoralis, krzyżuje a. circumflexa femoris lateralis oraz t.
udową układając się na jej przednio-przyśrodkowym obwodzie. Wraz
naczyniami udowymi wchodzi do kanału przywodzicieli, przebija
lamina vastoadductoria w towarzystwie a. genus descendens i
układa się w bruździe między przywodzicielem wielkim a
przyśrodkową głową m. czworogłowego uda. Przykryty m. sartorius i
powięzią szeroką przebiega do tyłu od kłykcia przyśrodkowego k.
udowej i dochodzi do vena saphena magna. Na wysokości
tuberositas tibiae przebija powięź i wraz z vena saphena magna
biegnie na przyśrodkowej powierzchni podudzia do tyłu od żyły.
Przechodzi do przodu od kostki przyśrodkowej i kieruje się na brzeg
przyśrodkowy stopy. Oddaje gałęzie stawowe, ramus infrapatellaris,
rami cutanei cruris mediales.

N. obturatorius (n.

zasłonowy)

• -w odcinku lędźwiowym leży na przyśrodkowej powierzchni m. psoas major

przykryty przez żyłę biodrową wspólną. Zbliża się do linea terminalis, wygina
do przodu i boku, krzyżuje vena iliaca externa i dostaje się do miednicy. W
odcinku miednicz nym biegnie ok. 2 cm poniżej i równolegle do kresy
granicznej kierując się do otworu wewnętrznego kanału zasłonowego. Od dołu
dochodzą do niego naczynia zasłonowe.

• Od strony przyśrodkowej krzyżują go :

– a. iliaca interna
– moczowód
– nasieniowód lub więzadło obłe macicy

• W kanale zasłonowym nerw przebiega w układzie NAV, przed wyjściem z

kanału nerw dzieli się na gałąź przednią i tylną.

– Gałąź przednia wychodzi z kanału między brzegiem dolnym lig. pubofemorale a

górnym brzegiem m. zasłaniacza zewnętrznego. Z początku biegnie między m.
pectineus a m. obtura tor externus, a następnie między m. adductor longus et brevis i
dzieli się na gałęzie do warstwy przedniej i środkowej mm. przywodzicieli (m.
pectineus, m. adductor brevis, m. adductor lon gus, m. gracillis) oraz oddaje gałąź
skórną (zaopatruje skórę przyśrodkowej powierzchni 1/3 dolnej uda).

– Gałąź tylna przebija m. zasłaniacz zewnętrzny, a następnie biegnie między

przywodzicielem krótkim a wielkim. Oddaje gałęzie do m. przywodziciela wielkiego i m.
zasłaniacza zewnętrz nego, także gałęzie naczyniowe , np. n. własny t. podkolanowej.