Slajd 1

Wraz z powstaniem życia społecznego

i kształtowaniem się jego form
organizacyjnych, powstał samorząd.
Pojawił się wraz z procesem grupowania
się ludzi dla skutecznego zaspokojenia
indywidualnych a następnie zbiorowych
potrzeb. Jego rozwój, wraz z procesem
historycznym, ogarniał coraz szersze
kręgi spraw, by ukształtować się w model
współczesny, wypełniający niemal
wszystkie funkcje legalnego życia
zbiorowego i indywidualnego.

1.1. Istota gminy

1.Gmina jako podstawowa jednostka samorządu

terytorialnego

Ustawa z 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu
zasadniczego trójstopniowego podziału
terytorialnego wyróżniła trzy zasadnicze
jednostki samorządu terytorialnego, a
mianowicie: gminę, powiat i województwo.
Konstytucja wyróżnia istnienie różnych
jednostek samorządu terytorialnego,
jednak gmina stanowi obecnie podstawową
wspólnotę samorządową. Podstawę do
tego stwierdzenia daje Konstytucja RP,
która mówi w art. 164 ust. 1, iż
„Podstawową jednostką samorządową jest
gmina”.

O samorządzie terytorialnym na szczeblu

gminnym możemy mówić tylko w sytuacji,
gdy spełnione są dwa równoprawne czynniki.
Pierwszym z nich jest istnienie wspólnoty
samorządowej, a drugim jest odpowiednie
terytorium gminy. Brak któregokolwiek z
nich powoduje, iż nie mamy do czynienia z
samorządem terytorialnym. Wspólnotą
samorządową jest zatem ogół mieszkańców
zamieszkałych na danym obszarze, który
posiada pewne charakterystyczne cechy.
Przykładem tych cech mogą być więzi
społeczne i gospodarcze, które zapewniają
zdolność wykonywania zadań publicznych
oraz jednolity układ przestrzenny.

Gmina podobnie jak inne jednostki samorządu terytorialnego

posiada osobowość prawną. Osobowość prawną potwierdza
Konstytucja RP stwierdzając w art. 165 ust. 1, że „Jednostki
samorządu terytorialnego mają osobowość prawną”. Każda
gmina nabywa osobowość prawną z mocy prawa z chwilą jej
powołania. W wyniku tego tak jak każda inna osoba prawna ma
prawa i obowiązki. Gmina może podejmować czynności o
charakterze cywilnoprawnym. Posiada w związku z tym zdolność
prawną i zdolność do czynności prawnych. Wszystkie sprawy
związane z wykonywaniem tej zasady są oceniane zgodnie z
przepisami kodeksu cywilnego. Osobowość prawna jednostek
samorządu terytorialnego ma swoje uzasadnienie w odrębności
majątkowej gminy, samodzielności finansowej oraz konieczności
występowania we własnym imieniu, a także na własną
odpowiedzialność. Oznacza to, że tylko gmina ma prawo
zaciągać zobowiązania i ponosić odpowiedzialność za te
zobowiązania.

Kolejną kwestią jest samodzielność gminy. Stanowi ona

ważny składnik konstrukcji samorządności gminnej. Samo
pojęcie samodzielności JST jest poruszane w literaturze
przedmiotu bardzo często. Ekonomiści zwracają szczególną
uwagę głównie na samodzielności gminy w sferze
dochodowej, która ich zdaniem stanowi kluczowy aspekt
samodzielności gminy.

Ustawa o samorządzie gminnym mówiąc o tej

samodzielność stwierdza w art.2 ust. 1, iż „Gmina wykonuje
zadania publiczne w imieniu własnym i na własną
odpowiedzialność”. Powyższy cytat przesądza zatem
jednoznacznie kwestię samodzielności gminy. Zasada
generalna, iż gmina realizuje zadania publiczne w imieniu
własnym, stwarza zatem określone konsekwencje. Po
pierwsze prawne, które dotyczą kwestii przyznawania
zadań i kompetencji gminy oraz po drugie psychologiczne,
które wiążą się z formowaniem postaw i zachowań
mieszkańców gminy będących efektem uczestnictwa w
rozwiązywaniu wspólnych spraw publicznych.

Każda gmina może się składać z sołectw, dzielnic miejskich oraz z

osiedl. Nie tworzą one jednak całkiem odrębnych korporacji i nie
posiadają także własnej osobowości prawnej. Zgodnie z ustawą są
jednostkami pomocniczymi gminy. Jednostki te są tylko jednostkami
podziału terytorialnego, a społeczności które je zamieszkujące nie
mają podmiotowości prywatnoprawnej.

Jednostkę pomocniczą tworzy rada gminy w drodze podjęcia

stosownej uchwały, po konsultacjach z mieszkańcami lub z inicjatywy
mieszkańców. Wynik konsultacji nie jest jednak formalnie wiążący.

Obecnie możemy wyróżnić trzy rodzaje gmin występujących w Polsce,
a mianowicie gminy miejskie, wiejsko-miejskie i gminy wiejskie.

Gminy w Polsce

Ogólna

liczba gmin

Gminy

miejskie

Gminy wiejsko-

miejskie

Gminy

wiejskie

2479

306

597

1576

Z powyższej tabeli wynika, iż najwięcej jest gmin wiejskich,

których jest obecnie 1576. Natomiast na drugim miejscu znalazły się
gminy wiejsko-miejskie, a najmniej jest aktualnie gmin miejskich,
których jest tylko 306.

W strukturze gminy możemy wyróżnić

organy stanowiące i wykonawcze gminy. Do
organów stanowiących możemy zaliczyć:

radę gminy,

mieszkańców.
Natomiast w myśl znowelizowanej Ustawy z
8 marca 1990 roku organem wykonawczym
jest:

Burmistrz w gminie, której siedziba
znajduje się w na terenie miasta,

Wójt w gminach wiejskich,

Prezydenta Miasta w miastach w których
liczba mieszkańców przekracza 100.000 .

1.2.Organy gminy

Rada  gminy  jest  organem  stanowiącym  i
kontrolnym  w  gminie,  który  decyduje  o
wszystkich  kwestiach  będących  w  obszarze
oddziaływania gminy, a nie zarezerwowanych
dla  referendum.  Gdy  siedziba  rady  gminy
mieści  się  w  mieście  położonym  na
terytorium tej gminy, to rada nosi miano rady
miejskiej.

Rada

powoływana

jest

czteroletnią kadencję. Rada gminy jako
podstawowy organ samorządu gminnego
wybierana

jest

wyborach

przez

mieszkańców

danej

gminy.

Sposób

przeprowadzania tych wyborów, rejestracji
kandydatów, a także warunki ważności ustala
Ordynacja wyborcza.

Rada gminy

Rada Gminy

Mieszkańcy gminy poprzez udział w
referendum gminnym stanowią odrębny od
Rady organ stanowiący samorządu
gminnego. W drodze referendum
mieszkańcy sami mogą decydować o
sprawach dotyczących ich gminy. W
referendum mają prawo brać udział wszyscy
mieszkańcy, którzy na stałe zamieszkują na
obszarze gminy oraz posiadają czynne
prawo wyborcze. Referendum gminne może
rozstrzygać w sprawach np.
samoopodatkowania mieszkańców na cele
gminne, odwołania Rady Gminy przed
upływem kadencji oraz w innych sprawach
dotyczących gminy.

Mieszkańcy

Prawo kandydowania na stanowisko wójta,

burmistrza lub prezydenta miasta posiada każdy
obywatel  polski,  który  w  dniu  wyborów
najpóźniej  kończy  25  lat.  Kandydat  nie  musi
stale  zamieszkiwać  na  terenie  gminy,  w  której
kandyduje.  Istnieje  także  zakaz  kandydowania
równocześnie  w  dwóch  gminach.  Kandydata
mogą

zgłaszać

organizacje

społeczne

stowarzyszenia, partie polityczne i ich koalicje, a
także wyborcy reprezentowani przez komitet
wyborczy. Wybory są ogłaszane przez Prezesa
Rady Ministrów wraz z wyborami do rad gmin.

Wójt, Burmistrz, Prezydent

Burmistrz, Prezydent i Wójt zajmują się bieżącymi

sprawami gminy, a także reprezentują ją na zewnątrz.
Podstawowym zakresem ich pracy polega na kierowaniu bieżącymi
sprawami gminy. Sprawy bieżące stanowią ogół niezbędnych
czynności urzędowych stanowiących zadania i zakres działania
gminy, nie zastrzeżone dla rady gminy, które wymagają
operatywnego działania.

Burmistrz, Prezydent i Wójt realizują uchwały rady gminy oraz

zadania gminy wynikające z przepisów prawa. Do podstawowych
ich kompetencji należą w szczególności:

•opracowywanie projektów uchwał rady gminy,

•ustalanie sposobu realizacji uchwał,

•zarządzanie mieniem komunalnym,

•realizacja budżetu gminy,

•polityka kadrowa wobec gminnych kierowników jednostek
organizacyjnych.

Burmistrz, Prezydent i Wójt w drodze zarządzenia, ustanawia

lub odwołuje swojego zastępcę lub zastępców. Liczba
powoływanych zastępców jest zależna od liczby mieszkańców
zamieszkujących daną gminę.

Wójt, Burmistrz, Prezydent CD.

1.3. Zakres działania i zadania gminy

Podstawowym aktem prawnym, który reguluje
zadania i zakres działania gminy jest ustawa o
samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. Ustawa
ta stanowi główne podłoże prawne funkcjonowania
całej wspólnoty samorządowej.
Zgodnie z art.7 ust.1 ustawy o samorządzie gminnym
do zadań własnych gminy należy „zaspokajanie
zbiorowych potrzeb wspólnoty”. Mają one na celu
zaspokajanie potrzeb wspólnoty jak i każdego jej
członka z osobna. Natomiast zgodnie z art.6 ust.1
wyżej wspomnianej ustawy do zakresu działania
gminy możemy zaliczyć „wszystkie sprawy publiczne
o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na
rzecz innych podmiotów”.

Zadania wynikające z realizacją zbiorowych
potrzeb wspólnoty gminnej można sprowadzić do
czterech głównych zbiorów spraw, do których
możemy zaliczyć:

Infrastrukturę techniczną gminy, w skład której
wchodzą między innymi drogi, komunikacja oraz
wodociągi,

Infrastrukturę społeczną gminy, która składa się
głównie z następujących elementów: ochrona
zdrowia, szkoły i opieka społeczna,

Ochronę i bezpieczeństwo publiczne, w skład
której wchodzą między innymi bezpieczeństwo
sanitarne i ochrona przeciwpożarowa,

Ład przestrzenny i ekologiczny, opierający się na
odpowiedniej gospodarce terenami oraz ochroną
środowiska.

W art.7 ustęp 1, ustawy o samorządzie gminnym wymienione są
szczegółowo zadania własne gminy, które obejmują następujące
sprawy:

ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony
środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, gminnych dróg,
ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,

wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i
oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i
porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i
unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w
energię elektryczną i cieplną oraz gaz,

lokalnego transportu zbiorowego,

ochrony zdrowia,

pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,

gminnego budownictwa mieszkaniowego,

edukacji publicznej,

kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury
oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,

 kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i
urządzeń sportowych,

targowisk i hal targowych,

 zieleni gminnej i zadrzewień,

 cmentarzy gminnych,

 porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz
ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym
wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu
przeciwpowodziowego,

 utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności
publicznej oraz obiektów administracyjnych,

 polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży
opieki socjalnej, medycznej i prawnej,

 wspierania i upowszechniania idei samorządowej,

 promocji gminy,

 współpracy z organizacjami pozarządowymi,

 współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi
innych państw.

1.4. Sposób finansowania gminy

Możliwość realizacji samodzielnej gospodarki

finansowej gmin jest związana nieodzownie z
posiadaniem stabilnych źródeł dochodów.
Jednostki samorządu terytorialnego, będące
częścią sektora publicznego otrzymały
konstytucyjną gwarancję udziału w dochodach
publicznych w zależności od przypisanych im
zadań. Dochody gmin są szczegółowo określone
w art. 167 Konstytucji, należą do nich dochody
własne, subwencje, a także dotacje celowe z
budżetu państwa.

Dochody własne gmin

1)Wpływy z podatków

a) od nieruchomości
b) rolnego
c) leśnego
d) od środków transportowych
e) dochodowego od osób fizycznych
f) od posiadania psów
g) od spadków i darowizn
h) od czynności cywilno prawnych

2) Wpływy z opłat

a) skarbowej
b) targowej
c) miejscowej
d) administracyjnej
e) eksploatacyjnej
f) innych stanowiących dochody gminy,
uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów

Udziały w PIT

39,34 %

Udziały w CIT

6,71 %

Inne dochody

a)dochody jednostek budżetowych
b) wpłaty zakładów budżetowych i gospodarstw
pomocniczych
c) spadki, darowizny i zapisy
d) dochody z majątku gminy
e) dochody z kar pieniężnych i grzywien
f) 5% dochodów z zadań zleconych
g) odsetki od pożyczek i środków na rachunku
bankowym
h) odsetki od nieterminowo przekazywanych
należności
i) dotacje z innych JST
j) inne dochody należne na podstawie
odrębnych przepisów

Dochody własne

Subwencje z kolei stanowią rodzaj
równoważących dochodów gmin. Są one
traktowane jako składnik, który równoważy
zbiorczy bilans dochodów i wydatków gmin.
Subwencje posiadają charakter stałych,
bezwarunkowych (gminy muszą jednak spełniać
pewne określone warunki) i ogólnych dochodów.
Wysokość subwencji przysługujących jednej
gminie nie jest ustawowo ograniczona. Gminy
otrzymują subwencje bezpośrednio z budżetu
państwa. Subwencje różnią się po pierwsze od
dotacji tym, iż są one finansowym zasileniem
budżetu gminy mające charakter ogólny.
Oznacza to, że ich udzielenie nie wynika z
finansowania żadnego określonego zadania, są
przeznaczone na zasilenie całości działalności
gminy

Subwencje

W subwencji ogólnej dla gmin możemy wyróżnić

następujące elementy składowe:

 Część wyrównawcza, która z kolei składa się z
następujących części:

kwoty podstawowej, którą otrzymują gminy mające
wskaźnik dochodów podatkowych przypadających na
jednego mieszkańca gminy – tzw. wskaźnik G mniejszy niż
92% danego wskaźnika łącznych dochodów podatkowych
dla wszystkich gmin na przeciętnego mieszkańca naszego
kraju – tzw. wskaźnik Gg,

kwoty uzupełniającej, którą otrzymują gminy w których
gęstość zaludnienia jest niższa od średniej gęstości
zaludnienia Polski.

Części równoważącej, którą gminy otrzymują w celu
dopełnienia dochodów w związku ze zmianą finansowania
wybranych zadań.

Części oświatowej, która jest ustanawiana corocznie na
podstawie ustawy budżetowej.

Subwencje CD.

Kolejną grupę dochodów gmin stanowią dotacje.

Dotacje są przeznaczone na realizację ściśle
określonych zadań publicznych do których możemy
zaliczyć zadania bieżące oraz inwestycyjne.
Dotacje mogą być przeznaczone na:

 Zadania własne jednostki samorządu gminnego,

 Zadania zlecone przez administrację publiczną,
które mają być zrealizowane przez daną jednostkę
samorządu terytorialnego,

Zadania powierzone na podstawie zawartych umów.

Dotacje na zadania własne gminy mogą być

przeznaczane przykładowo na:

•dożywianie uczniów,

•dodatki mieszkaniowe,

•utrzymywanie przedszkoli specjalnych.

Dotacje

Natomiast dotacje na zadania zlecone, gmina

przeznacza przede wszystkim na:

opiekę społeczną, na świadczenia finansowe z pomocy
społecznej, zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne, utrzymanie
ośrodków pomocy społecznej funkcjonujących na terenie
danej gminy itp.,

administrację publiczną w tym na działalność urzędów
stanu cywilnego, ewidencję ludności, wydawanie dowodów
osobistych, rejestrację działalności gospodarczej,

gospodarkę komunalną w tym m.in. na oświetlenie ulic.

Dotacje posiadają charakter uznaniowy, a ich wielkość

jest corocznie ustalana w ustawie budżetowej, a także
budżetach pozostałych jednostek samorządowych lub
planach finansowych jednostek sektora finansów
administracji publicznej. Dotacje mogą być przekazywane
na zrealizowanie określonych zadań w całości lub tylko na
realizację określonych elementów tych zadań.

Dotacje CD.

1.5.Rozwoj lokalny gminy

Powszechnie wiadomo, iż kreowanie warunków

dla trwałego rozwoju następuje na szczeblu
lokalnym. Możliwe jest również stwierdzenie, iż
poziom lokalny jest obszarem o znaczeniu
strategicznym, który pełni wiodącą rolę w procesie
pobudzenia i naprawy całej gospodarki.

Rozwój lokalny należy do kategorii rozwoju

społeczno-gospodarczego. W pojęciu rozwoju
lokalnego mieści się zarówno kreowanie nowych
miejsc pracy, jak i wszechstronne kształtowanie jak
najlepszej sytuacji dla życia w środowisku
lokalnym.

Rozwój regionalny jest określony przestrzenie , ukazując

przebieg pozytywnych przekształceń w wymiarze ilościowym, ale
też szczególnie jakościowym. W wyniku tych zmian, które są
rezultatem współdziałania oraz mobilizacji podmiotów lokalnych
powstają nowe lub zostają poprawione istniejące:

 walory praktyczne określonej jednostki samorządu terytorialnego,

potencjały jej rozwoju gospodarczego, poprzez kreowanie korzyści
dla podmiotów gospodarczych,

walory miejscowego ekosystemu, a także ładu przestrzennego.

Rozwój lokalny jest procesem skomplikowanym i

wieloaspektowym realizującym się w pięciu płaszczyznach.

Sfera

społeczn

Sfera

przestrzenn

Sfera

ekologiczn

Sfera

kulturow

Sfera

gospodarcz

Rozwój
lokalny

W pierwszej sferze – gospodarczej dokonuje się poprzez

ilościowy, jakościowy i strukturalny progres podmiotów
gospodarczych, który jest związany ze wzrostem zatrudnienia,
wprowadzaniem na rynek nowatorskich produktów i usług oraz
ulepszaniem już istniejących, poszerzaniem dotychczasowych
rynków zbytu, a także zastosowaniu innowacyjnych technologii oraz
inwestowaniem.

W kolejnej sferze – ekologicznej dotyczy składników i zasobów

środowiska naturalnego, stanu zanieczyszczenia i zniszczenia
środowiska, a także infrastruktury ekologicznej oraz świadomości
ekologicznej ogółu mieszkańców.

W trzeciej płaszczyźnie – społecznej rozwój ten następuje w

wyniku poprawy warunków i zakresu dostarczania usług w dziedzinie
edukacji, opieki społecznej i opieki zdrowotnej, bezpieczeństwa i
porządku publicznego, mieszkalnictwa, sportu i rekreacji, a także
kultury i sztuki.

W przedostatniej dziedzinie –kulturowej rozwój lokalny dokonuje

się poprzez dbałość o zachowanie tradycji historycznych, zabytków
kultury materialnej, pielęgnowanie, formowanie i rozwijanie
tożsamości lokalnej oraz odnowę zdegradowanej zabytkowej
substancji materialnej.

W ostatniej sferze – przestrzennej odbywa się w wyniku

właściwego rozlokowania ludności oraz różnych rodzajów działalności
w przestrzeni, a także racjonalną eksploatację i zagospodarowanie
przestrzeni, która musi zapewniać estetyczną, historyczną,
artystyczną i widokową harmonię pomiędzy ogółem elementów
przyrody, a elementami wprowadzonymi do niej przez człowieka.

Władze gminy odpowiadają za kondycję i rozwój lokalnej

gospodarki. Samorząd gminny posiada szereg narzędzi, dzięki
którym może oddziaływać na przebieg procesów rozwojowych.
Można dokonać podziału instrumentów rozwoju lokalnego na
pięć głównych grup.

instrumenty

planistyczne

Efektywne zarządzanie w gminie powinno opierać się na

następujących dokumentach planistycznych. Do tych
dokumentów możemy zaliczyć:

strategia rozwoju,

plan rozwoju lokalnego,

studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego,

miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego,

specjalne programy wsparcia (przykładowo promocji
regionalnych produktów, wsparcia lokalnych przedsiębiorstw).

instrumenty informacyjno-

promocyjne

instrumenty instytucjonalno-organizacyjne

Kolejną grupę instrumentów rozwoju lokalnego stanowią

instrumenty informacyjno – promocyjne. Grupa ta zawiera wiele
instrumentów, z pośród których każda gmina powinna wybrać ich
racjonalną ilość odpowiadającą aktualnym potrzebą danej gminy.
Do przykładowych instrumentów informacyjno-promocyjnych
możemy zaliczyć:

własną stronę internetową,

reklamę gminy w telewizji, w ogłoszeniach czy na plakatach,

interaktywną bazę firm działających na terenie danej gminy,

gminną prasę.

Następną grupą są instrumenty instytucjonalno-

organizacyjne. Mają one za główne zadanie tworzenie
warunków sprzyjających przedsiębiorczości, a także budowaniu
urządzeń składających się na infrastrukturę biznesu. Generalnie
można podzielić te instrumenty na dwie grupy, a mianowicie na

 mające bezpośredni wpływ na tworzenie nowych i rozwój
istniejących firm

mające pośredni wpływ na tworzenie nowych i rozwój
istniejących firm

instrumenty inwestycyjne

instrumenty ekonomiczno-

finansowe

Następna grupa instrumentów ma na celu poprawę atrakcyjności

danej gminy w oczach potencjalnych inwestorów. Najważniejszą rolę
odgrywają tu inwestycje w infrastrukturę do których możemy zaliczyć:

 inwestycję w infrastrukturę drogową w tym modernizacja istniejących
dróg, budowa nowych odcinków dróg, utwardzenie dróg o miękkiej
nawierzchni itp.

inwestycje w infrastrukturę komunalną w tym zaopatrzenie w gaz,
energię, budowa wodociągów i alternatywnych źródeł pozyskiwania
energii itp.

inwestycje sprzyjające ochronie środowiska w tym budowa
ekologicznych spalarni śmieci i nowoczesnych oczyszczalni ścieków.

Ostatnią grupę instrumentów rozwoju lokalnego stanowią

instrumenty ekonomiczno-finansowe. Instrumenty te dotyczą
właściwego zarządzania budżetem gminy, gdyż dochody i wydatki
budżetowe zapewniają władzą sposobność oddziaływania na
otoczenie. Podejmowane w gminie rozwiązania finansowe wpływają
zatem w sposób pośredni lub bezpośredni na rozwój określonego
regionu.

Document Outline