DZIAŁANIA WOBEC
STRESU – PODEJŚCIE
PRAGMATYCZNE

Strategie radzenia sobie
ze stresem

Strategia radzenia sobie ze
stresem



Działania podejmowane w konkretnej
sytuacji, „tu i teraz”, zmienne,
uwarunkowane przede wszystkim
sytuacyjnie

Koncepcja strategii
adaptacyjnych (White, 1977)



celem działań określanych jako

strategie

adaptacyjne

jest:



zdobycie adekwatnych informacji
dotyczących otoczenia



utrzymanie zadowalających warunków
wewnętrznych umożliwiających działanie
i przetwarzanie informacji



utrzymanie autonomii - wolności ruchów
-swobody działania

Dwie formy strategii
adaptacyjnych (White,1977)



radzenie sobie

- działania adaptacyjne w

trudnych, nowych warunkach



mechanizmy obronne

- działania

adaptacyjne, które przebiegają
niewłaściwie, nieskuteczne, zakłócające
harmonię i równowagę pomiędzy trzema
celami adaptacji, skojarzone z wysokim
lękiem i wprawdzie na krótszą metę
skuteczne w jego redukcji, to na dłuższą
metę zawodne

RADZENIE SOBIE ZE
STRESEM

Podejście poznawczo – relacyjne

Radzenie sobie ze stresem
- definicja Lazarusa (1984)



ciągle zmieniające się wysiłki
poznawcze i behawioralne zmierzające
do sprostania specyficznym
zewnętrznym i/lub wewnętrznym
wymogom, które są oceniane jako
nadwerężające lub przekraczające
możliwości osoby

Dwie podstawowe funkcje
radzenia sobie ze stresem
(Lazarus, 1984)



rozwiązanie problemu



kontrolowanie emocji



a więc podstawowe formy, rodzaje radzenia
sobie to:



działania skierowane na problem



działania skierowane na emocje

Czynniki zwiększające możliwości radzenia
sobie ze stresem
(Lazarus, 1984)



zdrowie i energia



pozytywne przekonania o sobie i
świecie



umiejętność rozwiązywania problemów



umiejętności interpersonalne



wsparcie społeczne



zaplecze materialne

Czynniki zmniejszające możliwości radzenia
sobie ze stresem
(Lazarus, 1984)



przekonania i normy kulturowe



wrażliwość na ocenę, problemy
autorytetu



wpływ grupy i otoczenia społecznego



spostrzegany stopień zagrożenia

Badania zespołu Lazarusa -

Radzenie sobie ze

stresem życia codziennego



Grupa: 52 K, 48 M, 45-64 rż, klasa średnia



Siedmiokrotne badanie co 4 tyg, pytanie o wydarzenia

powodujące stres w okresie ostatniego miesiąca,

charakterystyka oraz ocena poznawcza wydarzenia,

stosowane formy radzenia sobie



Analiza czynnikowa – skala P i E



Dane z 1332 wydarzeń, tylko w 2% stosowano jedną formę

radzenia sobie



Wzorzec radzenia sobie – nasilenie P i E na skali

trzystopniowej (duże, średnie, małe) dla każdego

wydarzenia



Współczynnik powtarzalności wzorca – średnia .265, odch. .

185, min. .073, max. 1.00 (pełna powtarzalność)



P – wydarzenie w pracy i takie, które daje możliwość

działania



E – wydarzenie w obszarze zdrowia, bez możliwości

działania



P – częściej u M w pracy

Badania zespołu Lazarusa -

Radzenie sobie ze

stresem życia codziennego (1/2)



Grupa: 85 M, 85 K, 35-45 rż (małżeństwa)



Sześciokrotne badanie co 4 tygodnie, pytanie o wydarzenia

powodujące stres w okresie ostatniego miesiąca, ocena

poznawcza wydarzenia (pierwotna i wtórna), stosowane

formy radzenia sobie, ocena skutków zakończonego

wydarzenia (zadowalające-niezadowalające)



Analiza czynnikowa – 8 form radzenia sobie



Wyniki dla oceny pierwotnej:



Zagrożenie dla samooceny – działania konfrontacyjne,

samokontrola, akceptowanie odpowiedzialności, ucieczka-

unikanie



Zagrożenie dla bliskich – działania konfrontacyjne, ucieczka-

unikanie



Problemy w pracy – samokontrola i działanie skierowane na

problem



Problemy finansowe – działanie konfrontacyjne oraz

poszukiwanie wsparcia społecznego



Zagrożenie zdrowia – poszukiwanie wsparcia społecznego

oraz ucieczka-unikanie

Badania zespołu Lazarusa -

Radzenie sobie ze

stresem życia codziennego (2/2)



Wyniki dla oceny wtórnej:



Wydarzenie modyfikowalne – działania konfrontaycyjne,
skierowane na rozwiązanie problemu, akceptacja
odpowiedzialności i przewartościowanie



Wydarzenie z którym trzeba się pogodzić – dystansowanie,
ucieczka-unikanie



Formy radzenia sobie a skutki wydarzenia:



Działanie skierowane na problem i przewartościowanie –
zadowalające skutki wydarzenia



Działanie konfrontacyjne i dystansowanie – niezadowalające
skutki zdarzenia

Badania zespołu Lazarusa -

Radzenie sobie ze

stresem życia codziennego przez ludzi w
różnym wieku



Grupa: młodsza 75 M (średni wiek 41 lat), 75 K (średni wiek

39 lat), klasa średnia



Starsza 68 M (średni wiek 68), 73 K (średni wiek 68), klasa

średnia



Sześciokrotne badanie co 4 tygodnie, pytanie o wydarzenia

powodujące stres w okresie ostatniego miesiąca,

charakterystyka oraz ocena poznawcza wydarzenia,

stosowane formy radzenia sobie



Analiza czynnikowa – 8 form radzenia sobie



Osoby młodsze – więcej wydarzeń związanych z finansami,

pracą, utrzymaniem domu, rodziną i przyjaciółmi, osoby

starsze – ze zdrowiem



Osoby młodsze – działania konfrontacyjne, zorientowane na

rozwiązanie problemu, poszukiwanie wsparcia społecznego



Osoby starsze – dystansowanie, akceptowanie

odpowiedzialności, przewartościowanie

Badania zespołu Lazarusa -

Radzenie sobie ze

stresem życia codziennego przez ludzi
różniących się nasileniem symptomów depresji
(1/2)



Grupa: 85 M, 85 K, 35-45 rż (małżeństwa)



Sześciokrotne badanie co 4 tygodnie, pytanie o

wydarzenia powodujące stres w okresie

ostatniego miesiąca, symptomy depresji, ocena

poznawcza wydarzenia (pierwotna i wtórna),

stosowane formy radzenia sobie, ocena skutków

zakończonego wydarzenia (zadowalające-

niezadowalające), emocje związane z

wydarzeniem



Ocena pierwotna – depresyjni - większy stopień

zagrożenia, we wszystkich branych pod uwagę

kategoriach zdarzeń (samoocena, praca, zdrowie,

finanse, dobro bliskich)



Ocena wtórna – depresyjni – konieczność

powstrzymania działania

Badania zespołu Lazarusa -

Radzenie sobie ze

stresem życia codziennego przez ludzi
różniących się nasileniem symptomów depresji
(2/2)



Radzenie sobie – depresyjni – działanie
konfrontacyjne, samokontrola, ucieczka-unikanie,
akceptowanie odpowiedzialności, poszukiwanie
wsparcia społecznego



Emocje – depresyjni – wyższy poziom
negatywnych: gniewu, niezadowolenia, strachu

Zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem u pacjentów
chirurgicznych (Łosiak, 1994)

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1,4

1,6

1,8

2

A

B

C

przemiana

koncentracja na
problemie
ucieczka-
fantazjowanie
rezygnacja

kontrolowanie
emocji

Zmiany istotne: A-B

koncentracja na problemie

,

ucieczka-fantazjowanie

Zmiany istotne: B-C

rezygnacja

Waga operacji a zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem
(ucieczka-fantazjowanie)

0

0,5

1

1,5

2

A

B

C

większa
operacja
mniejsza
operacja

Waga operacji a zmiany sposobów radzenia sobie ze
stresem (przemiana)

0

0,5

1

1,5

2

A

B

większa
operacja
mniejsza
operacja

Czas operacji a zmiany sposobów radzenia sobie ze
stresem (przemiana)

1,1

1,2

1,3

1,4

1,5

1,6

A

B

operacja
między A i B
operacja po B

Diagnoza a zmiany sposobów radzenia sobie ze stresem
(obwinianie siebie)

Wzorce radzenia sobie ze stresem u pacjentów
chirurgicznych

-2

-1,5

-1

-0,5

0

0,5

1

asteniczny n 12
zadaniowy n 24
aktywny n 34
unikowy n 15

KLASYFIKACJA FORM
RADZENIA SOBIE ZE
STRESEM

Podejście indukcyjne i dedukcyjne

PODEJŚCIE
INDUKCYJNE

Empiryczny punkt wyjścia

Skala Ways of Coping Questionnaire
– analizy czynnikowe – pierwsze badania



działania skierowane na problem



działania skierowane na emocje



(Folkman, Lazarus, 1980)

Skala Ways of Coping
Questionnaire

– analizy czynnikowe – badania zespołu

Lazarusa



koncentracja na problemie



myślenie życzeniowe



izolacja



poszukiwanie wsparcia
społecznego



koncentracja na
pozytywnych aspektach



obwinianie siebie



redukowanie napięcia



zamknięcie się w sobie



(Folkman, Lazarus,
1985)



konfrontacja



dystansowanie



kontrolowanie emocji



poszukiwanie wsparcia
społecznego



akceptacja
odpowiedzialności



ucieczka-unikanie



planowe rozwiązywanie
problemów



przeformułowanie



(Folkman, Lazarus i in.
1986)

Skala Ways of Coping
Questionnaire

– analizy czynnikowe – badania polskie



poszukiwanie wsparcia
społecznego



koncentracja na zadaniu



dystansowanie



akceptacja
odpowiedzialności



odreagowanie



mobilizacja



modyfikacja działania



ucieczka-unikanie



(Łosiak, 1992)



przemiana



obwinianie siebie



koncentracja na problemie



ucieczka-fantazjowanie



wzorowanie się na innych



rezygnacja



odreagowanie



kontrolowanie emocji



(Łosiak, 1994)

Skala Ways of Coping
Questionnaire
– analizy czynnikowe – badania
innych grup



koncentracja na problemie



myślenie życzeniowe



dystansowanie



koncentracja na
pozytywnych aspektach



obwinianie siebie / izolacja



poszukiwanie wsparcia
społecznego



(Drumheller i in. 1991)



działanie instrumentalne



ucieczka / obwinianie
siebie



poszukiwanie wsparcia
emocjonalnego



minimizacja



(Terry, 1991)

Klasyfikacja form radzenia sobie ze stresem
w oparciu o analizę czynnikową (Endler,
Parker)



działania skierowane na zadanie



działania skierowane na emocje



działania skierowane na unikanie



angażowanie się w czynności zastępcze



poszukiwanie kontaktów towarzyskich



Endler, Parker (1990) CISS - Coping
Inventory for Stressful Situations

Klasyfikacja form radzenia sobie ze stresem w oparciu o analizę
czynnikową

(Carver, Scheier, Weintraub)



koncentracja na problemie



zaprzeczanie



koncentracja na emocjach



poszukiwanie emocjonalnego wsparcia



akceptacja



zwracanie się ku religii



poczucie humoru



używanie alkoholu lub innych środków odurzających



Piątek, Wrześniewski (kwest. COPE Carvera)

PODEJŚCIE
DEDUKCYJNE

Teoretyczny punkt wyjścia

Klasyfikacja form radzenia sobie ze
stresem - kategoryzacja danych z wywiadu



reakcje, które zmieniają sytuację



reakcje, które zmieniają znaczenie
albo ocenę stresu



reakcje ukierunkowane na kontrolę
negatywnych emocji



Pearlin, Schooler, 1978

Klasyfikacja form radzenia sobie ze stresem
oparta o kryterium metody i
ukierunkowania działania



kryterium podziału:

metoda



aktywność behawioralna



aktywność poznawcza



unikanie



kryterium podziału:

ukierunkowanie



działania skierowane na problem



działania skierowane na emocje



Billings, Moos, 1981

Klasyfikacja form radzenia sobie ze stresem na
trzech właściwościach działania
- Hobfoll, 1996

aktywne

pasywne

prospołec
zne

antyspołeczne

bezpośrednie

pośrednie

Skale kwestionariusza SACS Hobfolla



działanie asertywne

(aktywne,

prospołeczne)



prospołeczne jednoczenie się

(aktywne,

prospołeczne)



poszukiwanie wsparcia społecznego

(aktywne, prospołeczne)



rozważne działanie

(bierne, prospołeczne)



działanie instynktowne

(aktywne,

antyspołeczne)



unikanie

(bierne, antyspołeczne)



działanie pośrednie



działanie antyspołeczne

(aktywne,

antyspołeczne)



działanie agresywne

(aktywne,

antyspołeczne)

Radzenie sobie ze stresem w
ujęciu Hobfolla – moderatory

Płeć
Kultura
„Macho – indywidualista” – wzorzec

radzenia sobie w kulturze Zachodu

Efekty radzenia sobie i stres
– badania Hobfolla

Efekty radzenia sobie i stres
– badania Hobfolla

Efekty radzenia sobie i stres
– badania Hobfolla

Klasyfikacja form radzenia sobie ze stresem oparta
na kryterium celu aktywności- Perrez, Reicherts,
1992



zorientowane na sytuację:



aktywne wpływanie na sytuację



ucieczka / oderwanie



pasywność



zorientowane na reprezentację:



poszukiwanie informacji



tłumienie informacji



zorientowane na ewaluację:



zmiana intencji / celów



zmiana oceny sytuacji

Klasyfikacja strategii readaptacji
oparta na kryterium celu i metody
działania
(Łosiak, 2007)

METODA

CEL

Przyczyna

stresu

Stres

Zmiana
otoczenia

asertywne

(alfa)

unikowe

(beta)

Zmiana
siebie

dostosowawc

ze

(gamma)

relaksujące

(delta)