Początki rozwoju zasad

odpowiedzialności karnej

Historia resocjalizacji

Pojawienie się więziennictwa, jako kary

pozbawienia wolności za popełnione
przestępstwa było związane z
rozwojem prawa karnego.

Niezbędne jest zatem prześledzenie

rozwoju prawodawstwa, którego
skutkiem było powstanie instytucji
penitencjarnych.

Starożytny Babilon

Kodeks Hammurabiego

Dominuje w nim zasada „oko za oko,

ząb za ząb”.

W praktyce oznaczało to, że taka

strata jaką poniósł pokrzywdzony
była wymierzana sprawcy.

Ma tu zastosowanie tak zwane prawo

odwetu.

Kilka przykładów:
Jeżeli sprawca zabił komuś syna, jemu także

zabijano syna.

Jeżeli zranił śmiertelnie ciężarną kobietę,

zabijano mu córkę.

Kary te miały charakter odwetowy, choć w

pewnym sensie ich zadaniem było
przywrócenie równowagi
(zadośćuczynieniem) między
pokrzywdzonym a sprawcą.

Zatem jedną z zasad była

odpowiedzialność dzieci za czyny ich
rodziców.

Potomstwo traktowano jako własność i

„majątek” rodziców.

Często sposób wykonania kary

wskazywał na charakter
popełnionego czynu. Na przykład
kłamcy wycinano język, synowi, który
uderzył ojca odcinano rękę.

Nieumyślność czynu mogła stanowić

okoliczność łagodzącą.

Istniała możliwość zawieszenia kary

dla osoby, która działała nieumyślnie.

Kary te są oparte o zasadę talionu-

prawo odwetu. Kara miała
naśladować skutek przestępstwa i
stanowić sprawiedliwą odpłatę za
dokonanie przestępstwa.

Prawo ustanowione przez

Hammurabiego miało charakter
kazuistyczny, to znaczy jego przepisy
formułowano przewidując konkretne,
możliwe do popełnienia
przestępstwa.

Nie wypracowano uniwersalnych zasad

ogólnych.

Mieszkańcy państwa Hammurabiego

nie byli równi wobec prawa. O
wielkości kary decydował status
danej osoby.

O statusie decydowały czynniki takie

jak: pozycja społeczna (wolny
obywatel, niewolnik), zasobność
majątkowa, czy pełniona funkcja.

Dla wymiaru kary ważne było, kto

skarżył i kto był oskarżonym. Za
uszkodzenie ciała niewolnika
odszkodowanie brał jego właściciel,
które stanowiło odszkodowanie za
straty poniesione z uwagi na utratę
przez niewolnika zdolności do pracy.

Podstawową karę stanowiła kara

śmierci. Mogła ona zostać orzeczona
w ponad 40 rodzajach czynów
zabronionych. Różne także były
metody jej wykonania.

Należy dodać, że często kary

polegające na okaleczeniu sprawcy w
efekcie były dla niego śmiertelne.

Praktycznie nie stosowano kary

pozbawienia wolności.

Areszt stosowano jedynie na potrzeby

procesu administracyjnego oraz na
czas procesu.

Kilka przykładów z kodeksu

Hammurabiego

• § 1 Jeśli ktoś kogoś oskarżył i rzucił nań podejrzenie o zabójstwo, zaś

tego mu nie udowodnił, ten, kto go oskarżył, poniesie karę śmierci.

• § 22 Jeśli obywatel rabunku dokonał i został złapany, człowiek ten

zostanie zabity.

• § 102 Jeśli kupiec dał agentowi handlowemu pieniądze jako pożyczkę

bezprocentową, a on tam, gdzie poszedł, poniósł stratę, zwróci
kupcowi kapitał.

• § 103 Jeśli podczas jego podróży nieprzyjaciel zabierze mu wszystko,

co niósł, przed bogiem przysięgnie i będzie uwolniony.

• § 195 Jeśli syn ojca swego uderzył, rękę utną mu.
• § 196 Jeśli obywatel oko obywatelowi wybił, oko wybiją mu.
• § 197 Jeżeli kość obywatel złamał, kość złamią mu
• § 282 Jeśli niewolnik powie swemu panu: Nie jesteś moim panem, zaś

pan dowiedzie mu, że jest jego niewolnikiem, jego pan utnie mu ucho.

Starożytna Grecja

Najstarsze prawodawstwo greckie

prawdopodobnie powstało około VIIIw
p.n.e.

Jako jego twórcę wymienia się

Zeleukosa.

Stosowano prawa oparte o zasadę

talionu.

„Małe wykroczenia zasługują na karę

śmierci, a dla wielkich nie da się już
zastosować surowszej kary”.

Około roku 621 p.n.e. Drakon dokonał

spisu praw.

Starano się ograniczyć stosowanie

przemocy własnej.

Zabójca miał stanąć przed sądem,

który wydawał wyrok w jego sprawie.

Wykonanie wyroku sąd oddawał w ręce

jego krewnych.

Mimo surowości kar, rozróżniano

dokonanie czynu z winy umyślnej czy
nieumyślnej.

Kara spotykała tylko sprawców czynów

dokonanych.

Usiłowanie nie było karane.

Reforma Solona ok. VI p.n.e.
Głównym założeniem było

wprowadzenie konieczności
przeprowadzenia procesu z udziałem
sędziego i obrońcy.

Oskarżenie można było wycofać

poprzez dokonanie odpowiednio
wysokiej wpłaty pieniężnej.

Wprowadzono nakaz wykupywania

chłopów sprzedanych za granicę.
Pieniądze na ten cel pochodziły z
kasy państwowej.

Zniesiono możliwość oddania chłopów

w niewolnictwo za długi.

Nie było więzień. Nie stosowano zatem

kary pozbawienia wolności.

Starożytna Grecja była państwem

klasowym. Odzwierciedlenie tego
systemu społecznego stanowiły kary.
Np. kary mutylacyjne stosowane
wyłącznie wobec niewolników.

Społeczeństwo dzielono na cztery

klasy według posiadanego majątku.

Stworzono Radę 400. Było to ciało odwoławcze,

do którego skazany mógł wnieść odwołanie
od wyroku.

Rada Czterystu - najwyższy organ władzy

państwowej w starożytnych Atenach, pełniący
funkcje sądownicze i administracyjne. Została
utworzona po reformach Solona w 594 p.n.e.,
przejęła większość funkcji areopagu. W jej
skład wchodziło po 100 przedstawicieli z
wszystkich 4 fyli (klasy).

Ostracyzm

Głosowanie odbywało się na ateńskiej agorze raz do

roku. Wówczas eklezja rozpatrywała sprawę
ostracyzmu na wiosennym zgromadzeniu
ludowym. Pytano, czy nie ma wśród obywateli
nikogo podejrzanego o chęć przywłaszczenia
sobie władzy. Odbywało się głosowanie, czy ma
odbyć się ostracyzm – bez podawania imion tych,
których miałby dotyczyć. W razie twierdzącej
odpowiedzi zwoływano 6 miesięcy później
„ostrakoforię", specjalne zgromadzenie na agorze,
któremu przewodniczyło dziewięciu archontów.

Każdy z obywateli pisał na glinianej skorupie

nazwisko jednej osoby, którą posądzał o
zagrożeniedemokracji, a następnie zanosił
ją do specjalnego miejsca na agorze,
otoczonego ogrodzeniem. Tam archonci
przeliczali głosy, odkładając skorupy z
poszczególnymi imionami osobno.
Głosowanie miało charakter tajny, a
urzędnicy pilnowali, aby nikt nie wrzucił
więcej niż jedną skorupę.

Aby przeprowadzić ostracyzm

niezbędna było zebranie 6000 głosów
obywateli biorących udział w
zgromadzeniu. Jeżeli padło 6000
głosów, osoba, która dostała
najwięcej (zasada większości
względnej), musiała w ciągu 10 dni
opuścić miasto.

W starożytnej Grecji rozróżniano

przestępstwa przeciwko:

-państwu,
-religii,
-życiu,
-zdrowiu,
-moralności,
-mieniu.

Najcięższe przestępstwa karano

śmiercią. Mogło to polegać na
powieszeniu, uduszeniu, zrzuceniem
w przepaść bądź podaniem trucizny.

Stosowano także karę wygnania oraz

grzywny pieniężne.

Kary mutylacyjne stosowano wyłącznie

wobec niewolników.

Starożytny Rzym

Wprowadzono podział na przestępstwa

dotyczące interesów indywidualnych
podlegały zemście pokrzywdzonego.
Miał on prawo ukarać sprawcę
osobiście lub przy pomocy krewnych.

Zatem kary nawiązywały do zemsty i

odwetu.

Inne przestępstwa traktowano jako

wystąpienie przeciwko państwu
zaburzające porządek jaki panował
między obywatelami a bóstwami.

Sprawca był więc poświęcany bogom,

tracił swoje prawa i majątek. Każdy
zatem mógł bezkarnie go zabić.

Za mniejsze przewinienia

przewidywano złożenie ofiary na
rzecz bóstwa w celu oczyszczenia.

Uznanie kogoś za winnego wymagało

zaistnienia dolus- złego zamiaru.

A zatem dla bytu przestępstwa

niezbędne były świadomość czynu i
zamiar jego dokonania.

Osoby, które nie były świadome, że

postępują źle nie mogły zostać
ukarane.

Dotyczyło to dzieci i osób chorych

umysłowo.

Na przestrzeni wieków zmieniały się

rodzaje przestępstw przeciwko
państwu. Różne były także
stosowane kary.

Za dokonanie najcięższych

przestępstw karano śmiercią. Było to
dokonywane w różny sposób:

Spalenie, zakopanie żywcem,

ukamienowanie, utopienie.

Szczególnie przykładnie karano za

przestępstwa przeciwko religii.

Prawo worka- sprawcę zaszywano w

skórzanym worku razem z wężem,
psem, małpą i kogutem a następnie
wrzucano do wody.

Głównym celem kar było

wyeliminowanie sprawcy ze
społeczeństwa.

Dokonywano tego poprzez stosowanie

kary śmierci lub też wygnania.

Przy lżejszych przestępstwach istniała

możliwość dokonania wpłaty
stosownej grzywny.

Dopiero od Iw n.e. wprowadzono

systematyzację kar za przestępstwa
publiczne.

Wyróżniano między innymi:
-karę śmierci,
-wygnanie,
-odebranie wolności,

-pracę przymusową- była stosowana

tylko wobec osób niskiego stanu.
Przewidywani dwa rodzaje kary:

• w kopalni za cięższe przestępstwa,
• publiczną na rzecz miasta.
-kary majątkowe:
• grzywna,
• konfiskata majątku w całości lub

części.

-kary cielesne- bicie kijami lub chłosta,
-pozbawienie wszelkich godności.
Nie istniały kary pozbawienia wolności.
Stosowano areszt ale tylko jako środek

zabezpieczający.

Mógł on być orzeczony na czas

określony lub nieokreślony.

Początki prawa karnego

na ziemiach polskich.

W okresie przedpaństwowym na

terenach polskich istniało prawo
polegające na samodzielnym
rozrachunku ze sprawcą.

Pokrzywdzony wymierzał

sprawiedliwość sam lub przy pomocy
krewnych.

Przestępstwem było naruszenie zasad

(miru) obowiązujących w danej
grupie społecznej.

Do najcięższych przestępstw zaliczano

takie, które naruszały mir
powszechny.

Dotyczyło to:
-zdrady plemienia,
-tchórzostwo na wojnie,
-nierząd przeciw naturze,
-zbrodnie religijne.

System kar:
Za wyrządzoną krzywdę pokrzywdzony

mógł sam dochodzić swoich racji.
Czynił to poprzez dokonanie zemsty
przy obowiązkowym udziale
pozostałych członków rodu.

Istniała odpowiedzialność grupowa. Za

czyny jednego członka rodu
odpowiadali wszyscy jego
członkowie.

Zabójstwo było więc zemstą rodową,

które mogło przerodzić się we
wróżbę- wendettę.

Przestępstwa publiczne karano

śmiercią.

Kara miała charakter sakralny i

stanowiła ofiarę przebłagalną dla
bóstwa, które obrażono dokonaniem
przestępstwa.

W przypadku, gdy nie można było

wykonać kary, dana osoba stawała
się banitą wyjętym spod prawa, który
przez każdego mógł zostać bezkarnie
zabity.

Stopniowo w sprawach dotyczących

przestępstw prywatnych
odstępowano od wymierzania
zemsty, a zaczęto stosować zasadę
kompozycji.

Zasada kompozycji- ugoda dwóch

stron polegająca na przekazaniu
okupu w postaci:

-główszczyzny za zabójstwo,
-nawiązki za zranienie.

Główszczyzna- w dawnej Polsce kara,

a zarazem odszkodowanie płacone
rodzinie lub panu osoby zabitej; jej
wysokość zależała od przynależności
stanowej zabitego.

Nawiązka- w dawnej Polsce jedna z

głównych kar za uszkodzenie ciała,
orzekana na rzecz pokrzywdzonego;

Zasada kompozycji mogła zakończyć

wróżbę (wendettę), która została
skierowana wobec rodu, który
dopuścił się przestępstwa.

Przestępstwa publiczne podlegały

orzecznictwu kapłanów, którzy
poświęcając skazańca bogom
nadawali jej sakralny charakter.