Rola pieniądza we współczesnej gospodarce

dr Grażyna Węgrzyn

1

Historia pieniądza

• pieniądz towarowy - różnorodne towary, 

zależnie od kultury (sól, herbata, 

muszelki, bursztyn, jedwab, sztuka bydła)

• pieniądz metalowy - mały kawałek 

kruszcu równoważył wartość wielokrotnie 

większych towarów powszechnego użytku

• pieniądz monetarny - oparty na złocie, 

srebrze i miedzi, a wartość monety była 

równa wartości zawartego w nich metalu

• kwity depozytowe - początek nowej, 

papierowej formy pieniądza

• pieniądz papierowy

2

Co to jest pieniądz?

3

wg. Gustawa Schmöllera
            
            Pieniądz jest prawnie 

określonym, powszechnie 
akceptowanym środkiem 
płatniczym, który może wyrażać, 
przechowywać, przekazywać 
wartość dóbr i usług i którego 
wartość powinna być ściśle 
związana z wartością produkcji 
wytworzonej na obszarze danego 
kraju.

4

Definicja pieniądza:

• Pieniądz to pewien powszechnie 

akceptowany towar za pomocą, 
którego możemy dokonywać 
płatności i wywiązywać się ze 
zobowiązań (spłata długu).

5

Funkcje pieniądza: 

1. Środek wymiany.
2. Środek przechowywania wartości 

(tezauryzacji).

3. Jednostka rozrachunkowa.
4. Środek odroczonych płatności.
5. Pieniądz światowy.

6

Pieniądz papierowy

• Jest to tzw. pieniądz symboliczny – w 

tym sensie, że jego wartość w 
wymianie nie ma nic wspólnego z 
rzeczywistą wartością dobra, z 
którego jest wyprodukowany. Za jego 
emisję odpowiedzialne jest państwo, 
które zleca tę rolę bankowi 
centralnemu. 

7

• Wartość pieniądza symbolicznego, a 

zatem również stabilność cen zależy 
od tego, jak się kształtuje relacja 
pomiędzy ilością pieniędzy na rynku 
a ilością dostępnych towarów i usług. 

8

• Zgodnie z równaniem wymiany 

Fishera zachwianie równowagi 
między tymi dwiema wielkościami 
(np. spowodowane silnym wzrostem 
podaży pieniądza) powoduje 
niestabilność cen (inflację lub 
deflację).

9

Równanie Fishera – 

ilościowa teoria pieniądza

• Pieniądz jako środek wymiany

Gdzie:
M – ilość pieniądza
V – transakcyjna szybkość pieniądza
P – poziom cen
T – ogólna liczba transakcji (można ją 

zastąpić Y)

10

T

P

V

M







• Przyjmując, że podaż pieniądza jest 

stała oraz, że V i T są od niej 
niezależne, to równanie wymiany 
można przekształcić w funkcję 
popytu na pieniądz:

11

P

V

T

MD





Rynek pieniądza i jego 

elementy

• Popyt na pieniądz.
• Podaż pieniądza.
• Cena pieniądza – stopa procentowa.

12

Popyt na pieniądz

• Jest to dążenie podmiotów 

gospodarczych (ludzi i firm) do 
posiadania realnych zasobów 
pieniądza (gotówki) w celu 
dokonywania określonych transakcji. 

13

Czynniki określające wielkość popytu 

na pieniądz;

• Dochód (bogactwo).
• Poziom cen.
• Stopy procentowe.
• Oczekiwania co do kształtowania się 

poziomu cen w przyszłości.

• Oczekiwania co do zmiany stóp 

procentowych w przyszłości.

• Dostępność do gotówki.

14

Rodzaje popytu na pieniądz:

• Transakcyjny popyt na pieniądz.
• Ostrożnościowy popyt na pieniądz.
• Spekulacyjny popyt na pieniądz.

15

Krzywa popytu na pieniądz 

MD

Realny 
zasób 
pieniądza

Stopa 
procentowa

MD

16

Podaż pieniądza

• Ile pieniędzy jest w gospodarce?

• Gotówka (currency).
• Karty debetowe, czeki to tylko środki, 

które umożliwiają przenoszenie 
pieniądza między rachunkami.

• Wkłady płatne na żądanie, tj. 

zasoby zgromadzone na rachunkach 
bankowych.

17

Podaż pieniądza

Stopa 
procentowa

Realny zasób 
pieniądza

MS

18

Miary zasobu pieniądza

M0 – baza monetarna (pieniądz 

wielkiej mocy) – to gotówka 
znajdująca się w obiegu i w bankach.

M1 – pieniądz gotówkowy w 

posiadaniu sektora pozabankowego 
oraz wkłady na rachunkach 
bieżących.

M2 – M1 + depozyty terminowe 

sektora prywatnego (małe lub w 
walucie krajowej)

19

PODAŻ PIENIĄDZA

• Czynniki określające podaż pieniądza

M = GO + D

Gdzie:
M – podaż pieniądza
GO – zasób gotówki
D - depozyty

20

Na wielkość (GO+D) mają wpływ:

• Społeczeństwo.
• Banki komercyjne.
• Bank Centralny.

21

Społeczeństwo

• Wpływa na podaż pieniądza poprzez podział 

podsianych pieniędzy na gotówkę i depozyty.

 

22

D

GO

go

Banki komercyjne

• Oddziałują na podaż pieniądza 

poprzez określenie stosunku rezerw 
do depozytów.

23

D

RE

r 

r tj. stosunek rezerw do depozytów 

zależy od:

• Poziomu rezerw obowiązkowych
• Rynkowej stopy procentowej
• Stopy dyskontowej, tj. 

oprocentowania kredytów w banku 
centralnym dla banków 
komercyjnych

• Stopnia niepewności banków co do 

wysokości dopływów i odpływów 
depozytów w danym okresie

24

Bank centralny

• Wpływa na podaż pieniądza poprzez 

wielkość bazy monetarnej M0.

• Zwiększenie bazy monetarnej M0 

powoduje wielokrotny wzrost podaży 
pieniądza w gospodarce, za sprawą 
mnożnika kreacji pieniądza. 

25

Kreacja pieniądza przez system 

bankowy

• Tylko system bankowy jako całość 

może zmienić sumę depozytów w 
gospodarce, a tym samym wielkość 
podaży pieniądza. 

26

MNOŻNIK KREACJI PIENIĄDZA JEST 

MAKSYMALNY przy następujących założeniach:

1. Banki nie utrzymują rezerw 

nadwyżkowych, co oznacza, że 
pojawiające się przyrosty rezerw 
od razu są przekształcane w 
kredyty.

27

2. Występuje wystarczający popyt na 

kredyty.

3. Nie ma wypłat gotówkowych, co 

oznacza, że udzielony kredyt w 
całości staje się depozytem 
bankowym. 

28

MKP

max 

 nazywany jest mnożnikiem 

depozytów

29

DE

MKP

M

i

MKP

R







max

max

max

1

Czynniki zmniejszające max wartość 

MKP:

• Wypłaty gotówkowe.

• Utrzymywanie przez banki rezerw 

nadwyżkowych.

30

MKP

go



MKP

D

RE

r

RE

ch

nadwy

żadwy









31

0

1

M

MKP

M

r

go

go

MKP











Rozwinięta postać MKP: