Od I do III Rzeczpospolitej

Kształtowanie się

społeczeństwa obywatelskiego

Opracowanie:
Angelika Matwiejuk
Kamila Wesołowska
Estera Maciaszek
Karol Król

Wstęp:

Aby ukazać przebieg kształtowania się

społeczeństwa obywatelskiego w Polsce,
chcielibyśmy przedstawić powyższy temat,
za pomocą kilku zmiennych, które tak na
prawdę mocno są ze sobą związane, a co
ważne wpływają na siebie wzajemnie.
Temat jest dość zawiły i rozbudowany
biorąc po uwagę choćby fakt dużej
rozpiętości historycznej.

Mimo to po wnikliwemu przypatrzeniu

się istocie problemu można dostrzec pewne
wspólne cechy społeczeństwa, które
pozostają na przestrzeni tych lat
niezmienne lub bardzo podobne.

Co to jest społeczeństwo
obywatelskie?



społeczeństwo charakteryzujące się aktywnością i
zdolnością do samoorganizacji oraz określania i osiągania
wyznaczonych celów bez impulsu ze strony władzy
państwowej.



społeczeństwo obywatelskie to przestrzeń pomiędzy
rodziną, państwem a rynkiem, w której działają oddolne
organizacje społeczne. W tej przestrzeni obywatele
prowadzą debatę, w efekcie której wypracowywane są
rozwiązania społeczne dla dobra wspólnego.



"Społeczeństwo obywatelskie to przestrzeń
niewymuszonego stowarzyszania się obywateli, z
dominującą siecią stosunków społecznych
wypełniających tę przestrzeń."

I Rzeczpospolita

Rzeczpospolita

obojga narodów.

Cechy epoki:



Były to czasy renesansu,



Odrodzenie nauk i filozofii starożytnych,



Rozwój i postęp nauki i sztuki.

Cechy państwa:



Duży, silny kraj o ustroju demokracji szlacheckiej,

powstały

z połączenia Polski i Litwy,



Rozwojowe, postępowe i tolerancyjne państwo,



Rzeczpospolita posiadała wysoką pozycję na arenie

międzynarodowej,



Postawa ekspansyjna, co powodowało konflikty,



Był to czas największego zasięgu terytorialnego w

historii Polski,



Okres Złotego Wieku.

Cechy społeczeństwa:



Społeczeństwo podzielone na stany,



Bardzo liczny stan szlachecki o licznych przywilejach,



Duża przepaść co do zamożności i praw politycznych

pomiędzy szlachtą a resztą stanów,



Wielonarodowość ( Polacy, Litwini, Rusini, Łotysze,

Niemcy, żydzi),



Wielowyznaniowość ( katolicyzm, prawosławie,

protestantyzm, luteranizm, kalwinizm),



Pokrzywdzenie niższych stanów głównie chłopów.

Wnioski:



Rzeczpospolita szlachecka przypominała do pewnego stopnia

starożytną republikę Aten: miała swoich pełnoprawnych

obywateli stanowiących jej wspólnotę polityczną, czyli

szlachtę, miała wolnych, ale pozbawionych państwowych

praw obywatelskich metojków (mieszczanie, w sporej części

pochodzenia niemieckiego oraz statusowe grupy etniczne), no

i miała swoich ‘niewolników’, czyli ubezwłasnowolnionych,

pańszczyźnianych chłopów

..

Ci ostatni stanowili 70%

mieszkańców kraju. Z taką strukturą społeczną, jakże odległą

od obowiązujących w Europie od stu lat idei oświecenia,

trudno było przetrwać. Toteż Rzeczpospolita została w drugiej

połowie XVIII w. zlikwidowana w drodze ‘politycznej dintojry’.

Rozrywana na raty przez potężnych sąsiadów, zniknęła z

mapy Europy w ostatniej dekadzie stulecia.

I Rzeczpospolita

Przykłady

społeczeństwa

obywatelskiego.



Wielkim problemem całego systemu było
oczywiście, uprzywilejowanie szlachty kosztem
szerokich rzesz warstwy mieszczańskiej i
chłopskiej.

Upadek miast, dobrze widoczny

zwłaszcza od połowy XVII wieku, nie oznaczał
jednak zaniku tradycji obywatelskich
mieszczaństwa.



Podobnie

wyraźne pogorszenie położenia chłopów

nie oznacza zupełnego zaniku wspólnot wiejskich,
gromad

zwłaszcza na niektórych obszarach.

Ważnym zadaniem naukowym jest śledzenie
wszelkich, najmniejszych nawet, śladów
obywatelskich pojęć i praktyk tak w miastach, jak i
na wsi.



W połowie XVII wieku warto w takiej właśnie
perspektywie spojrzeć między innymi na udział
mieszkańców miast i wsi w walkach z kolejnymi
najazdami w duchu wierności dla Rzeczypospolitej.

Przykład Gdańska z jego silną warstwą ludności
niemiecko-luterańskiej jest tu bardzo znamienny.



Uderza wręcz masowy

udział chłopów polskich w

walce ze Szwedami

czy bardziej jeszcze

chłopów

białoruskich walczących z Rosjanami.



Nowe pokolenia, wychowane w zreformowanych
szkołach nowego typu, odnajdywały świadomość i
obywatelskie poczucie odpowiedzialności za dobro
wspólne - za Rzeczpospolitą. Z tego wyrosło dzieło
reformatorskie

Wielkiego Sejmu lat 1788-1792, z

Konstytucją 3 maja 1791 roku na czele.



Pokolenie Sejmu Czteroletniego zdolne było także do
zbrojnej walki w obronie Rzeczypospolitej i jej
wolności obywatelskich z najazdami
absolutystycznych państw-sąsiadów, w których racja
stanu podporządkowywała sobie całkowicie wolność
mieszkańców.

Powstanie 1794 roku w sposób

szczególny wyraziło wolę utrzymania niezależności.

Szlachcic z Białorusi - Wielkiego Księstwa
Litewskiego, Tadeusz Kościuszko, który stanął na jego
czele, stał się rychło bohaterem czczonym i dobrze
pamiętanym do dzisiaj na wielu obszarach dawnej
Rzeczypospolitej.



Klęska powstania i ostatni rozbiór 1795 roku

zamknęły rozdział wielkiego doświadczenia
demokracji i wolności, doświadczenia społeczeństwa
obywatelskiego.

Znikamy na 123 lata

z map Europy.

Rzeczpospolita

znika, ale nie jej

obywatele.

Rozbiory

Zabór

Rosyjski

Zabór

Rosyjski

Rusyfikacj

a

Nacisk na

rolnictwo

Wywóz na

Syberię

Zabór

Austriacki

Zabór

Austriacki

Akceptow

anie

polskości

Najbardzie

j zacofany

Najsłabiej

wykształc

one

społeczeń

stwo

Zabór

Pruski

Zabór

Pruski

Najlepiej

rozwinięty

gospodarc

zo

Germaniz

acja

Wysiedlan

ie Polaków

SYTUACJA POLAKÓW POD
ZABORAMI

II Rzeczpospolita

Okres między wojenny.

Cechy epoki:



Zmiana układu sił,



Nowe możliwości,



Niejednolite tendencje.

Cechy państwa



Zacofane,



Problemy na państwowej arenie politycznej.

Cechy społeczeństwa:



Rzeczpospolita wielu narodów i wyznań,



Budowanie nowoczesnej wspólnoty,



Czas inteligencji,



Postęp cywilizacyjny,



Społeczeństwo na dorobku.

Wnioski:

"Nigdy przedtem i nigdy potem nie
zdarzył się w polskiej kulturze
fenomen tak bujnego życia".

Andrzej Zawada

•

II Rzeczpospolita

Przykłady

społeczeństwa

obywatelskiego.

„Społeczeństwo obywatelskie II RP
nie było wyśmiewanym dziwactwem”,
działały setki autentycznych
organizacji pozarządowych, często
bardzo licznych, które wykonały
olbrzymią pracę na rzecz
społeczeństwa z rzadka korzystając
ze wsparcia państwowego.

Polska Rzeczpospolita

Ludowa

Komunistyczna

Rzeczpospolita.

mapka

III Rzeczpospolita

Okres powojenny.

Cechy epoki



Europa idąca razem w jednym kierunku,



Zacieśnienie współpracy państwowej.

Cechy państwa:



Wolny suwerenny kraj,



Nowy ustój i rząd,



Rozwój kapitalizmu,



Prywatyzacja,



Wejście do NATO,



przystąpienie naszego kraju do Unii

Europejskiej.

Cechy społeczeństwa:



Rozwój edukacji,



Wolność słowa,



Nowe technologie,



Społeczność kapitalistyczna.

III Rzeczpospolita

Przykłady

społeczeństwa

obywatelskiego.

Instytucjonalną podporą ruchu społecznego, w łonie
którego rozwinęła się polska debata nad
społeczeństwem obywatelskim były organizacje
pracownicze, NSZZ Solidarność oraz struktury Kościoła
Katolickiego, a więc instytucje, nad których miejscem
w koncepcji społeczeństwa obywatelskiego wciąż toczy
się intensywna debata. Postulat „autonomii”
aktywności obywatelskiej reprezentował w czasach
totalitaryzmu jedynie tęsknotę za wolnością,
jakkolwiek z perspektywy problemów zachodnich
demokracji, dla których rewolucja „Solidarności”
stanowiła inspirację, mógł być odczytywany inaczej.
Postulat ten miał jednak przemożny wpływ na polską
debatę nad społeczeństwem obywatelskim po 1989
roku.

Przykładową inicjatywą jest utworzenie przez

Centrum Programów Przeciwdziałania Bezradności

Społecznej. Centrum to ma odgrywać rolę zaplecza

intelektualnego dla Ruchu, który obejmuje

organizacje pozarządowe, zaangażowane w pomoc

ludziom w radzeniu sobie w zmieniającej się

rzeczywistości. Centrum ma na celu wspomagać

organizacje, aby walcząc z bezradnością, same nie

poczuły się bezradne. Ta forma budowy współpracy

między organizacjami pozarządowymi, środowiskami

badawczymi, samorządami i organizacją państwową,

jaką jest Biuro Rzecznika przynosi pozytywne efekty.

Reasumując:

CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE POWSTAWANIU
SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO:



wolne politycznie społeczeństwo,



zdolność do samoorganizacji społecznej,



tolerancja i kompromis,



pomoc ze strony organizacji

międzynarodowych,



powstanie rodzimych instytucji

monitorujących i wspierających ten rozwój.

CZYNNIKI NIESPRZYJAJĄCE
POWSTAWANIU SPOŁECZEŃSTWA
OBYWATELSKIEGO



Polacy przez prawie dwa ostatnie stulecia byli

pozbawieni własnego, niepodległego państwa,



Ograniczenie w życiu publicznym zaufania,



Nadmiernie rozwinięta biurokracja,



Jurydyzacja życia społecznego,



Żadne dokumenty, zaświadczenia czy poświadczenia

nie są w Polsce ważne, jeżeli nie ma na nich

pieczątki.

Bibliografia:



Bistro.edu.pl



Społeczeństwo obywatelskie, pod red. W. Bokajły i K.
Dziubki. Wrocław : Wydaw. Uniwersytetu
Wrocławskiego, 2001.



Z dziejów polskiej kultury i oświaty od średniowiecza do
początków XX wieku,pod red. nauk. K. Jakubiaka, T.
Maliszewskiego,Zakład Historii Nauki, Oświaty i
Wychowania Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu
Gdańskiego. - Kraków : Oficyna Wydawnicza "Impuls",
2010.



archiwum.wiz.pl.asp



http://www.mpips.gov.pl/spoleczenstwo-obywatelskie/

Dziękujemy za uwagę.