Wykład 10

PRZEMOC W SZKOLE

Agresja – bezpośrednie lub pośrednie zachowanie dziecka,
które wykracza poza normy społeczne i u podłoża którego leżą
negatywne nastawienia bądź emocje sprawcy

Przemoc – nadużycie lub wykorzystanie swej przewagi
fizycznej, emocjonalnej lub sytuacyjnej nad inną osobą dla
uzyskania ważnego dla siebie celu (A. Brzezińska 2004)

Przyczyny powstawania tendencji do przemocy

1. wpływ środowiska
rodzinnego 2. wpływ grupy 3. środki

rówieśniczej masowego

przekazu

Źródło: 1/ Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP, Gdańsk, 2003
2/ Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-wa 1999
3/ Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie przeciw przemocy, str. 1 -31 (wybrane fragmenty), Akademia Sztuk Społecznych,
Fund.Bene Vobis, Warszawa 1998

wpływ środowiska rodzinnego
brak ciepła i zaangażowania w sprawy dziecka ze strony głównego
opiekuna (najczęściej jest to matka)
postawa permisywna i tolerancyjna wobec dziecka połączona z
brakiem ustawiania jasnych granic wobec agresywnego
zachowania dziecka
używanie przez rodzica niewłaściwych metod wychowawczych:
bicie, brutalne traktowanie, ostre wybuchy gniewu
czynniki temperamentalne
Wbrew powszechnym opiniom status społeczny i ekonomiczny
rodziny nie ma znaczącego wpływu na rozwój tendencji
agresywnych dzieci.

wpływ grupy rówieśniczej
mechanizm naśladowania modela
obniżenie kontroli nad bodźcami pobudzającymi do agresywnych
zachowań
rozmycie odpowiedzialności przez fakt, że działa się w grupie

środki masowego przekazu

Źródło: 1/ Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP, Gdańsk, 2003
2/ Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-wa 1999
3/ Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie przeciw przemocy, str. 1 -31 (wybrane fragmenty), Akademia Sztuk Społecznych,
Fund.Bene Vobis, Warszawa 1998

Czynniki sprzyjające agresji w szkole

• utrzymywanie tabu wobec problemu

• poczucie bezsilności dorosłych

• brak komunikacji między nauczycielem a rodzicami

• słaby nadzór dorosłych na przerwach i w miejscach,
w których przemoc zachodzi najczęściej

• przymus szkolny i władza nauczyciela

• przemocowe zachowania nauczycieli :
- obrażanie i podważanie wartości uczniów’
- wyśmiewanie i zawstydzanie ucznia na forum klasy’
- brak dyskrecji

Źródło: 1/ Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP, Gdańsk, 2003
2/ Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-wa 1999
3/ Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie przeciw przemocy, str. 1 -31 (wybrane fragmenty), Akademia Sztuk
Społecznych, Fund.Bene Vobis, Warszawa 1998

1/ Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP,
Gdańsk, 2003
2/ Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-wa 1999
3/ Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie przeciw przemocy, str.
1 -31 (wybrane fragmenty), Akademia Sztuk Społecznych, Fund.Bene Vobis,
Warszawa 1998

- nie dopuszczanie ucznia do wypowiedzenia
własnego
zdania w istotnych sprawach
- niesprawiedliwość w ocenianiu i uprzedzenie do
ucznia,
naznaczanie ucznia/klasy
- chłód emocjonalny i zbytnie dystansowanie się
do spraw
uczniów
- groźby

Funkcje zachowań agresywnych:

• rozładowanie nagromadzonego napięcia lękowego

• chęć zwrócenia uwagi otoczenia na własne cierpienie

• dążenie do utrzymania pożądanego stanu stymulacji

• niepowodzenia w procesie kształtowania i

podtrzymywania

poczucia tożsamości – tożsamość negatywna

• obniżenie wartości innych osób jako sposób na

podniesienie

samooceny

Źródło: 1/ Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP, Gdańsk, 2003
2/ Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-wa 1999
3/ Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie przeciw przemocy, str. 1 -31 (wybrane fragmenty), Akademia Sztuk
Społecznych, Fund.Bene Vobis, Warszawa 1998

1/ Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP,
Gdańsk, 2003
2/ Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-wa 1999
3/ Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie przeciw przemocy, str.
1 -31 (wybrane fragmenty), Akademia Sztuk Społecznych, Fund.Bene Vobis,
Warszawa 1998

sprawca

ofiara

aktywny

pasywny

pasywna

prowokująca

Typ dziecka

Ofiary pasywne

Prześladowani chłopcy
- często są w bliższych kontaktach ze swymi rodzicami,
a zwłaszcza z matkami i mają z nimi lepsze relacje niż
przeciętni chłopcy w ich wieku. Taka bliska relacja jest
przez otoczenie często spostrzegana jako
nadopiekuńczość matek. Gdy stają się ofiarami
przemocy - nadopiekuńczość rodziców nasila się jeszcze -
i tworzy się błędne koło.
- nie potrafią sami o siebie zadbać
- są bardziej ostrożni,
- słabsi fizycznie
- wrażliwsi

- mają trudności z odnalezieniem się w grupie

Źródło: 1/ Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP, Gdańsk, 2003
2/ Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-wa 1999
3/ Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie przeciw przemocy, str. 1 -31 (wybrane fragmenty), Akademia Sztuk Społecznych,
Fund.Bene Vobis, Warszawa 1998

Dziewczynki:

są słabsze psychicznie,
nieśmiałe,
mają trudności we wchodzeniu w grupę,
trzymają się z boku,
brak im asertywności,
są lękliwe.
Psychiczne konsekwencje - obniżona samoocena,
tendencje do depresji i częstsze niż u przeciętnych
dorosłych myśli samobójcze.

Źródło: 1/ Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP, Gdańsk, 2003
2/ Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-wa 1999
3/ Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie przeciw przemocy, str. 1 -31 (wybrane fragmenty), Akademia
Sztuk Społecznych, Fund.Bene Vobis, Warszawa 1998

Ofiary prowokujące

Cechuje je mieszanka tendencji lękowych i

agresywnych.

mają często kłopoty z koncentracją,

bywają nadpobudliwe

ich zachowanie wywołuje w otoczeniu złość,

irytację

i napięcie

Źródło: 1/ Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP, Gdańsk, 2003
2/ Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-wa 1999
3/ Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie przeciw przemocy, str. 1 -31 (wybrane fragmenty), Akademia Sztuk
Społecznych, Fund.Bene Vobis, Warszawa 1998

Szkolne programy przeciwdziałania przemocy

Cel: minimalizowanie przemocy w szkole i
zapobieganie powstawaniu nowych problemów z nią
związanych

Program przeciwdziałania powinien

objąć całą szkolę: uczniów, nauczycieli i rodziców;

Świadomość własnej postawy wobec sprawców
i ofiar przemocy, własnych uczuć, reakcji
i możliwości działania jest jednym z kluczowych
warunków skutecznej interwencji.

Źródło: 1/ Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP, Gdańsk, 2003
2/ Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-wa 1999
3/ Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie przeciw przemocy, str. 1 -31 (wybrane fragmenty), Akademia Sztuk
Społecznych, Fund.Bene Vobis, Warszawa 1998

Przygotowanie nauczycieli do zajmowania się

problemem przemocy w szkole

• Zapoznanie nauczycieli ze specyfiką zjawiska przemocy:

mechanizmem jej powstawania, syndromem ofiary i
sprawcy, konsekwencjami stosowania przemocy dla
ofiary i sprawcy w ich późniejszym życiu.

• Ukazanie związków między posiadaniem własnego

systemu zapobiegania przemocy w szkole będącego
jednocześnie częścią szerszego programu
wychowawczego, a większym zainteresowaniem szkołą
ze strony rodziców i uczniów.

• Nawiązanie współpracy z psychologami i innymi

specjalistami spoza szkoły.

Źródło: 1/ Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP, Gdańsk, 2003
2/ Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-wa 1999
3/ Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie przeciw przemocy, str. 1 -31 (wybrane fragmenty), Akademia Sztuk Społecznych,
Fund.Bene Vobis, Warszawa 1998

Czego może dotyczyć praca nauczycieli

• Wymiana informacji na temat przemocy wśród uczniów

• Nabywanie umiejętności konstruktywnego radzenie

sobie

z uczuciami w sytuacjach przemo cy wśród uczniów

• Zapobieganie stosowania przemocy przez nauczycieli

• Reagowanie na przemoc

• Doskonalenie umiejętności słuchania i

rozmawiania
z dzieckiem

Źródło: 1/ Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP, Gdańsk, 2003
2/ Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-wa 1999
3/ Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie przeciw przemocy, str. 1 -31 (wybrane fragmenty), Akademia Sztuk
Społecznych, Fund.Bene Vobis, Warszawa 1998

Działania na poziomie całej szkoły

• Diagnoza problemu w szkole

• Podejmowanie interwencji przez nauczycieli

• Zajęcia profilaktyczno-interwencyjne dla klas

• Współpraca szkoły ze środowiskiem lokalnym

• Ustalenie norm i sposobów ich egzekwowania

Praca z rodzicami

• Integracja rodziców

• Organizowanie życia klasy - aktywny udział

rodziców

• Psychoedukacja rodziców

Źródło: 1/ Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP, Gdańsk, 2003
2/ Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-wa 1999
3/ Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie przeciw przemocy, str. 1 -31 (wybrane fragmenty), Akademia Sztuk Społecznych,
Fund.Bene Vobis, Warszawa 1998

System interwencji

Interwencja - kompleksowy system działań zmierzający
do trwałej zmiany zachowania sprawców i ofiar
przemocy,
a także nastawienia tzw. „neutralnych uczniów”, a nie
jedynie doraźne przetrwanie przemocy.

Współpraca z poradniami i ośrodkami
psychologicznymi
w zakresie:

- indywidualnej pomocy psychologicznej dla ofiar i
sprawców przemocy
- konsultacji dla rodziców ofiar i sprawców, terapii
rodzinnej

- telefon zaufania dla ofiar i świadków przemocy

Źródło: 1/ Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP, Gdańsk, 2003
2/ Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-wa 1999
3/ Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie przeciw przemocy, str. 1 -31 (wybrane fragmenty), Akademia Sztuk Społecznych,
Fund.Bene Vobis, Warszawa 1998

Działania wobec sprawców i ofiar:

• Rozmowy ze sprawcami, ofiarami oraz ich rodzicami

• Pomoc sprawcom w odnajdywaniu lepszych

sposobów

wyładowania energii, odreagowania napięć i
zaspokojenia
potrzeb

• Włączanie ofiar przemocy w aktywności klasowe

• Grupy spotkaniowe dla ofiar przemocy

Źródło: 1/ Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP, Gdańsk, 2003
2/ Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-wa 1999
3/ Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie przeciw przemocy, str. 1 -31 (wybrane fragmenty), Akademia Sztuk Społecznych,
Fund.Bene Vobis, Warszawa 1998

Spotkania: ofiara - sprawca - rodzice
Praca ze sprawcami i ofiarami: Metoda Pikas'a

Metoda Anatola Pikas'a zwana także metodą
wspólnej troski i zaangażowania odnosi się do
sytuacji, w których agresorem jest cała grupa.
Metoda ta zakłada zarówno pracę indywidualną ze
sprawcami i ofiarą przemocy jak i z całą grupą.

Metoda zakłada przebycie trzech etapów.

Źródło: 1/ Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP, Gdańsk, 2003
2/ Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-wa 1999
3/ Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie przeciw przemocy, str. 1 -31 (wybrane fragmenty), Akademia Sztuk
Społecznych, Fund.Bene Vobis, Warszawa 1998

ETAP I - ustalenie obszaru wspólnej troski i
zaangażowania
- pobudzenie sprawcy do refleksji nad sytuacją ofiary oraz
własnym uczestnictwem w znęcaniu

- pomoc uczniowi w uświadomieniu sobie własnych uczuć w

sytuacji znęcania się - wstydu, winy, zakłopotania lub
niepokoju itd.

- pomoc uczniowi w dostrzeżeniu trudnej sytuacji ofiary, jej

cierpień i krzywdy - ustalenie obszaru wspólnej troski.

- danie sprawcy szansy wycofania się z udziału w znęcaniu
nad innym uczniem.
- ustalenie ze sprawcą sposobu, w jaki może on pomóc
pokrzywdzonemu dziecku - obszar wspólnego
zaangażowania

rozmowy z dzieckiem pokrzywdzonym, oferta wsparcia
informacja o podjętych krokach.

Źródło: 1/ Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP, Gdańsk, 2003
2/ Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-wa 1999
3/ Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie przeciw przemocy, str. 1 -31 (wybrane fragmenty), Akademia Sztuk
Społecznych, Fund.Bene Vobis, Warszawa 1998

ETAP II - sprawdzanie wypełniania umów

regularne rozmowy ze wszystkimi uczestnikami
sytuacji,
nadzorując przebieg zmian oraz przygotowanie
wszystkich
do wspólnego spotkania.

ETAP III - spotkanie ofiary i sprawców

Głównym celem spotkania jest zapoczątkowanie
komunikacji pomiędzy wszystkimi uczestnikami
sytuacji oraz ułatwianie
jej przez pozytywne wzmocnienia dla wszystkich
pozytywnych rozwiązań, jakie pojawią się w trakcie
spotkania.

Źródło: 1/ Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP, Gdańsk, 2003
2/ Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-wa 1999
3/ Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie przeciw przemocy, str. 1 -31 (wybrane fragmenty), Akademia Sztuk
Społecznych, Fund.Bene Vobis, Warszawa 1998

Powyższy materiał został opracowany przez

Zespół Pedagogów CEN UWr

na podstawie literatury:

1. Dambach K., Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy

grupowej, GWP, Gdańsk, 2003

2. Rylke H., Pokolenie zmian – czego boją się dorośli, WSiP, W-

wa 1999

3. Rylke H., Węgrzynowska J.,.Milczarek A., Wychowanie

przeciw przemocy, str. 1 -31 (wybrane fragmenty),
Akademia Sztuk Społecznych, Fund.Bene Vobis, Warszawa
1998