Geneza, przedmiot i

funkcje filozofii

2010

1

Edward Niesyty

Konspekt

• Filozofia w strukturze ludzkiego

myślenia i działania

– Człowiek poszukujący sensu istnienia i

celów działania

– Pytanie o naturę człowieka, życia i

rzeczywistości materialnej, biologicznej,
psychicznej i społecznej

• Filozofia a światopogląd i ideologia
• Filozofia na nauka

2

Edward Niesyty

Istota filozofii

Filozofia z greckiego phileo – miłuję i sophia –

mądrość; umiłowanie mądrości

• Filozofia jest rodzajem refleksji uprawianej

przez człowieka nad:

– sensem ludzkiego życia indywidualnego w

wymiarze psychicznym i materialnym

– sposobami działania i myślenia o działaniach

indywidualnych i kolektywnych

– Metodami uprawiania nauki i jej wynikami

• Odbija się w światopoglądach i ideologiach

społeczeństwa

3

Edward Niesyty

Narodziny problematyki filozoficznej

• Poglądy filozoficzne a rozwój

ludzkiego poznania i stosunków
społecznych

• Narodziny refleksji filozoficznej a

religijna i mitologiczna oraz potoczna
interpretacja rzeczywistości

• Przedmiot filozofii a przedmiot nauki;

filozofia a nauka i technika

4

Edward Niesyty

Główne etapy rozwoju

filozofii

• Proto-filozofia: mity i literatura
• Etapy rozwoju filozofii:

– Starożytność – filozofia grecka i rzymska; geneza filozofii

chrześcijańskiej (św. Paweł, Augustyn Aureliusz...)

– Średniowiecze – recepcja filozofii antycznej za

pośrednictwem islamu

– Czasy nowożytne – geneza nauk przyrodniczych, źródła

społeczeństw przemysłowych i masowych oraz
gospodarki rynkowej

– Czasy współczesne – geneza nauk społecznych i

humanistycznych

• Mechanizm przejścia między epokami

5

Edward Niesyty

Starożytność

• Filozofia jako nauka uniwersalna
• Nurt kosmologiczno-ontologiczny – filozofia

przyrody (VI-IV w. p.n.e.). Tales (geometria)
Pitagoras(liczba i proporcje

• ), Demokryt (atomizm), Heraklit (dialektyka)
• Nurt antropologiczny (Sokrates – IV w.

p.n.e.). Platon, Arystoteles

• Teistyczne pojmowanie filozofii w sensie

„wiedzy spraw boskich i ludzkich”

6

Edward Niesyty

Średniowiecze

• Zerwanie z filozofią antyczną i kilkakrotna

recepcja jej na Zachodzie poprzez islam

• Zawężenie i ograniczenie przedmiotu

filozofii

–

Dominacja chrześcijaństwa i kościoła nad
całokształtem duchowego życia społecznego

–

Podporządkowanie rozumu wierze, nauki
dogmatom wiary.

–

Służebna rola filozofii wobec teologii

• Scholastyka

7

Edward Niesyty

Czasy nowożytne

• Geneza nowej filozofii człowieka

(humanizm) i przyrody oraz metodologii
nauk przyrodniczych

• Emancypacja nauk szczegółowych i rozdział

z filozofią przyrody i filozofią człowieka

• Czołowe miejsce problematyki

teoriopoznawczej: problem przedmiotu
poznania i podmiotu poznającego

• Rozwój nauk szczegółowych oraz ich wpływ

na zmiany w technice i gospodarowaniu

8

Edward Niesyty

Geneza społeczeństwa

przemysłowego i masowego

• Rozdźwięk między systemami filozofii

spekulatywnej XVIII i połowy XIX w. a
procesem rozwoju nauk
szczegółowych

• Oświeceniowy scientyzm i

progresizm

• Narodziny nauk społecznych:

ekonomii i socjologii (XIX w.) oraz
psychologii (XX w.)

• Filozofia a społeczeństwo globalne:

9

Edward Niesyty

Przedmiot filozofii i jej

struktura

• Tradycyjne dyscypliny wewnątrz

filozofii:

– ontologia (teoria bytu),
– gnozeologia (teoria poznania),
– etyka (teoria ludzkiego działania),
– teoria rozwoju społecznego,
– teoria człowieka...

10

Edward Niesyty

Poznawcze i społeczne funkcje

filozofii

• Dwie funkcje wszelkiej nauki
• Warunki określające naukowy charakter filozofii
• Poznawcze funkcje filozofii:

– Gnozeologiczna
– metodologiczna
– Światopoglądowa

• Tradycja uprawiania problematyki gnozeologicznej na gruncie

filozofii

• Funkcja gnozeologiczna filozofii: analiza charakteru i dróg

poznania

• Inspirująca i integracyjna rola filozofii w płaszczyźnie

metodologicznej

• Filozofia jako zespół informacji o świecie podstawą

światopoglądu

11

Edward Niesyty

Istota, treść i funkcje światopoglądu

• Światopogląd jako motywacyjno-

poznawcza struktura myślenia
jednostki

• Poglądy dotyczące powstania i

struktury świata

• Poglądy dotyczące miejsca człowieka

w świecie

• Normy postępowania człowieka

12

Edward Niesyty

Filozofia a światopogląd

• Pozanaukowe i nienaukowe typy

światopoglądu

• Światopogląd religijny
• Światopogląd jako wynik badań opartych

na zasadach poznania naukowego

• Światopogląd idealistyczny
• Kryteria weryfikacji podstawowych

twierdzeń światopoglądu pozanaukowego

13

Edward Niesyty

Ideologiczne funkcje filozofii

• Istota i struktura ideologii:

– Poglądy stanowiące opis i ocenę rzeczywistości społecznej
– Poglądy dotyczące kierunku rozwoju społecznego
– Dyrektywy działania określające sposób realizacji założonych

celów społecznych

• Ideologia a położenie ekonomiczne i społeczne klas i

grup społecznych

– Klasowy charakter ideologii: dążenia i interesy klas i grup

społecznych determinantą poglądów ideologicznych

– Apologetyczna i rewolucyjna funkcja ideologii w

przekształcaniu stosunków społecznych oraz ekonomicznych

– Dyskurs instytucjonalny społeczeństwa
– Polityka

14

Edward Niesyty

Aktualne kierunki badań

filozoficznych

• Filozoficzne interpretacje rezultatów nauk

przyrodniczych, antropologii filozoficznej,
cybernetyki, współczesnych procesów społecznych

• Rozwój etyki i estetyki oraz metodologii nauk
• Miejsce filozofii w dyskursach instytucjonalnych

współczesności: między utopią a ideologią

• Problemy wysoko rozwiniętych społeczeństw

rynkowych

• Walki klasowe a poszukiwanie celów i kierunków

rozwoju społecznego

• Problem społeczeństwa globalnego

15

Edward Niesyty