Definicje podstawowych pojęć w zdrowiu publicznym i medycynie społecznej.

Medycyna społeczna-XIX wiek



Inspirowana medycznie działalność na

rzecz zdrowia w szerszej skali
społecznej; starania o dobry stan zdrowia
społeczeństwa są bezpośrednio lub
pośrednio podejmowane w różnych
sektorach życia społecznego,
odpowiedzialnych m.in. za pomnażanie
dochodu narodowego, edukację,
ograniczanie patologii społecznych,
zwalczanie nałogów, ochronę
środowiska, zapewnienie warunków
prawidłowego żywienia czy
zapewnienie odpowiednich warunków
wypoczynku i rekreacji.

Medycyna społeczna jako dyscyplina
naukowa



Zajmuje się badaniem praw biologicznych i społecznych
decydujących o zdrowiu i chorobie



Jest dziełem praktycznej medycyny stworzonej w celu oceny,
stanu zdrowia oraz warunków środowiskowych na nie
wpływających a także tworzenia sposobów umacniania
zdrowia oraz oceny efektywności działań służby zdrowia



Ojciec medycyny społecznej: Rudolf Virchow
-badania nad epidemią tyfusu na Śląsku (1848); – jako przyczynę
określił warunki socjalne. Naukowo opisał także zatory żylne i
zakrzepicę oraz białaczkę- teoria patologii komórkowej”

,, Poprawa zdrowia poprzez
poprawę warunków socjalnych życia”

Zadania medycyny społecznej

Badanie stanu zdrowia ludności i jego
uwarunkowań

Analiza trendów sytuacji zdrowotnej i jej
prognozowanie

Ocena efektywności działań na rzecz
zdrowia

Wyznaczanie kierunków ochrony zdrowia

Tworzenie podstaw teoretycznych do
działań w ochronie zdrowia w oparciu o
nowoczesną wiedzę o człowieku

Zdrowie publiczne wg Winslowa
(1920r.)



To nauka i sztuka zapobiegania chorobom,
przedłużania życia i promocji zdrowia fizycznego i
psychicznego, przez:



wysiłek społeczności,



nadzór nad higieną środowiska,



zapobieganie zakażeniom,



nauczanie zasad higieny osobistej,



organizację służb medycznych ukierunkowanych
na zapobieganie (profilaktykę)chorobom i wczesną
diagnostykę,



rozwój mechanizmów społecznych zapewniających
każdemu członkowi społeczności warunki życia
pozwalające na utrzymanie zdrowia.

Zdrowie publiczne wg Dafoe



Poszerzył on definicję Winslowa o:

-walkę z paleniem tytoniu,
-alkoholizmem,
-lekomanią,
-wypadkami i zaburzeniami psychicznymi

Wg Terrisa

w definicji tej brakowało już tylko:

-walki z bezrobociem,
-ubóstwem
-wszelkiego rodzaju dyskryminacją

Dane WHO



Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia opisuje zdrowie
psychiczne jako „stan dobrego samopoczucia, w którym
człowiek wykorzystuje swoje zdolności, może radzić
sobie ze stresem w codziennym życiu, może wydajnie
i owocnie pracować oraz jest w stanie wnieść wkład
w życie danej wspólnoty.”



Ponad 27% dorosłych Europejczyków doświadcza
przynajmniej jednego z przejawów złego stanu zdrowia
psychicznego w ciągu roku.



W Polsce od początku lat 90 ubiegłego stulecia również
obserwuje się sukcesywny wzrost zachorowalności na choroby
psychiczne. Od 1997 do 2009 r. niemal dwukrotnie wzrosła
liczba osób leczonych z powodu zaburzeń psychicznych.



W 2009 roku prawie 1,6 mln pacjentów leczyło się w
naszym kraju z powodu zaburzeń psychicznych (autyzm,
demencja, depresja, nerwica i schizofrenia, choroba
dwubiegunowa).

Zdrowie publiczne wg Prof. Zejdy



To oparta na dowodach naukowych,

uzasadniona, przejrzysta etycznie i
uwzględniająca opiekę społeczną
działalność organizowana i
finansowana przez państwo na rzecz:



trwałej poprawy stanu zdrowia

społeczeństwa



i jednoczesna eliminacja nierówności

w stanie zdrowia charakteryzujących
poszczególne grupy społeczne.

Wielodyscyplinarność zdrowia
publicznego

-Epidemiologia/biostatystyka -Demografia
-Nauki biologiczne i społeczne

-Promocja zdrowia

-Nauki ekologiczne

-Determinanty zdrowia

-Polityka zdrowotna

-Higiena pracy

-Organizacja opieki zdrowotnej -Żywienie
-Ekonomika zdrowia

-Zapobieganie urazom i chorobom

-Socjologia                                                 -Rehabilitacja
-Psychologia                                               -Pielęgniarstwo
-Inżynieria sanitarna

-Zdrowie dzieci i młodzieży

-Informatyka/informacja biomedyczna

-Zdrowie kobiet

-ocena efektywności opieki zdrowotnej -Zdrowie seniorów
-Zdrowie psychiczne

Ważnym warunkiem skuteczności programów z zakresu zdrowia

publicznego jest aktywne uczestnictwo w nich lekarzy, którzy mogą
skutecznie wpłynąć na ukierunkowanie prozdrowotnych zachowań
pacjentów

Działania ZP względem ,,ogółu”



Monitorowanie stanu zdrowia i potrzeb

zdrowotnych ludności



Zapobieganie rozprzestrzenianiu się

chorób zakaźnych i cywilizacyjnych



Identyfikacja i zwalczanie zagrożeń

zdrowotnych w środowisku, miejscu
pracy, nauki, zbiorowego żywienia,
środowiskach wodnych, placówkach
służby zdrowia



Zapobieganie wypadków, urazom, pomoc

ofiarom katastrof



Zapewnienie nadzoru

epidemiologicznego(laboratoria)
kontrolowania w zakresie chorób
zakaźnych

c.d



Promowanie aktywnego współuczestnictwa
społeczeństwa w działaniach na rzecz zdrowia



Kształcenie i doskonalenie zawodowe
personelu medycznego zgodnie z wymogami
współczesnej wiedzy medycznej i skalą potrzeb
zdrowotnych społeczeństwa



Zapewnienie przejrzystych kompleksowych,
jednolitych regulacji prawnych w ochronie
zdrowia



Monitorowanie zakresu i jakości świadczeń
medycznych, ich dostępności, przestrzegania
praw pacjenta i zasad postępowania
personelu medycznego



Ocena sytuacji zdrowotnej w kraju na tle
porównań międzynarodowych

Działania ZP względem ,,jednostki”



Zapewnienie pełnej dostępności służb
zapobiegawczych w zakresie szczepień
ochronnych



Zapewnienie pełnej dostatecznej pomocy medycznej
dla osób niepełnosprawnych, bezrobotnych,
bezdomnych i innych nie ubezpieczonych grup, a
także grup osób z chorobami o znaczeniu
społecznym(chorzy psychiczne, uzależnieni,
chorzy z cukrzycą)



Objęcie badaniami przesiewowymi grup wysokiego
ryzyka zachorowania na choroby społeczne



Nadzór merytoryczny i pomoc finansowa dla
instytucji charytatywnych udzielających pomocy
osobom ubogim, upośledzonym i chorym (np.1%
podatku na instytucje pożytku publicznego)

ZDROWIE
PUBLICZNE

MEDYCYNA
SPOŁECZNA

Ukształtowało się jako
dziedzina wiedzy i

praktyki, USA
-1872 rok utworzono

Amerykańskie
Stowarzyszenie Zdrowia

Publicznego

Dyscyplina i specjalność w
Europie;

Virchow-1848 rok

Zagadnienia zdrowotne
społeczeństwa. Połączenie

działań instytucji
społecznych i dyscyplin

naukowych na rzecz
zdrowia

Nowoczesna wiedza o
człowieku oparta na

dyscyplinach medycznych i
behawioralnych

Dziedzina
wielodyscyplinarna

Skupia lekarzy,
socjologów, psychologów,

polityków, pedagogów,
ekonomistów,

epidemiologów

Dyscyplina reprezentowana
przez lekarzy

Czynniki warunkujące zdrowie



Do lat 70. XX wieku uważano, że zdrowie w
największym stopniu zależy od służby
zdrowia



Na początku lat 70. nastąpiła wyraźna zmiana
w postrzeganiu czynników warunkujących
zdrowie. M. Lalonde, minister zdrowia Kanady
zaproponował schemat „pól zdrowia”



Podejście to wpłynęło na zmianę polityki
zdrowotnej i stworzyło podstawę rozwoju
promocji zdrowia.

Holistyczny model zdrowia
publicznego



Czynniki biologiczne(genetyka, dojrzewanie, starzenie
się)



Czynniki środowiskowe(socjalne, fizyczne i psychiczne)



Styl życia(sposób odżywiania, związane z rodzajem
wykonywanej pracy, wysiłek fizyczny)



System organizacji opieki zdrowotnej ukierunkowany
na prewencję, promocję zdrowia, leczenie oraz
rehabilitację



Obecnie dużą wagę przywiązuje się do znaczenia
czynników

-społeczno-ekonomicznym-(dochody, status

społeczny, poziom wykształcenia, wsparcie
społeczne)

,,Zdrowie dla wszystkich do roku
2000”(1977r.)



Walka o zdrowie, a nie tylko walka z chorobami,
działania skierowane na zachowanie i umacnianie zdrowia



Podstawowe determinanty stanu zdrowia są związane ze
stanem środowiska oraz sposobem zachowania się ludzi

,, Deklaracja Międzynarodowej Konferencji w Ałma

Acie”(1978r.)



Konieczność usuwania istniejących nierówności
terytorialnych w stanie zdrowia, poprzez współdziałanie
wielu sektorów społecznych i ekonomicznych



Nałożenie na rządy państw obowiązku zapewnienia
warunków pozwalających na satysfakcjonujące życie
społeczne oraz POZ

Styl życia

Wg Hancocka(1986r.) koncepcja stylu

życia



stosowana jest do określenia

zachowań ludzi sprzyjających
występowaniu chorób lub
umacniających ich zdrowie.



Odnosi się to do środowiska

psychicznego, fizycznego,
socjalnego i ekonomicznego. Każda z
tych sfer wywiera wpływa na
kształtowanie się stylu życia człowieka.

Inne definicje pojęć z zakresu
zdrowia publicznego



Zdrowie-

Najczęściej używaną jest definicja

zamieszczona w 1948 r. w tekście
konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia
„zdrowie to stan dobrego
samopoczucia (dobrostanu)
fizycznego, psychicznego i
społecznego a nie tylko brak choroby
lub niepełnosprawności”.



Choroba-

Stan organizmu, jego części bądź

narządu charakteryzujący się zakłóceniem
ich normalnej czynności. Choroba jest
jednak pojęciem subiektywnym, nie może
być więc pojmowana w kwestii jedynie
somatycznej. Objawy kliniczne nie są
przymusowym wyznacznikiem choroby
(kryteria diagnostyczne).



Czynniki ryzyka-

wywołują lub wiążą się z

wywoływaniem zwiększonej podatności
na różnego rodzaju zaburzenia
organizmu lub wystąpienia choroby czy
urazu, obejmują także czynniki związane ze
stylem życia, czynniki biologiczne,
zagrożenia środowiskowe (zarówno
wewnętrznego jak i zewnętrznego)



Determinanty zdrowia-

obejmują

zachowania, sytuacje stresowe,
uwarunkowania genetyczne, zagrożenia
fizyczne, psychiczne, społeczno-
ekonomiczne takie jak: bezrobocie
wysokość zarobków, ubóstwo,
bezdomność, wykluczenie społeczne.
Bardzo ważne determinanty zdrowia to
wykształcenie i edukacja zdrowotna.



Edukacja zdrowotna-

proces kształcenia

ukierunkowany na zmianę szkodliwych i promocję
prozdrowotnych stylów życia osób, ich rodzin i grup
społecznych. Ma na celu promowanie regularnego
wysiłku fizycznego, racjonalnego odżywiania się,
niepalenie tytoniu i nienadużywanie alkoholu. Za
główny cel przyjmuje się ułatwienie ludziom
podejmowanie decyzji w sytuacjach dotyczących
ich zdrowia.



Epidemia-

występowanie zwiększonej liczby

zachorowań wśród populacji na danym terenie lub
w określonym czasie w stosunku do liczby
zachorowań jaką uznaje się za normalną



Pandemia-

epidemia o bardzo dużym zasięgu

geograficznym, obejmującym wiele krajów lub cały
świat. Pojawia się gdy występuje nowy wirus, przeciwko
któremu populacja nie jest uodporniona



Epidemiologia-

nauka zajmująca się badaniem

przyczyn występowania czynników sprzyjających i
szerzenia się chorób zakaźnych, niezakaźnych oraz
innych stanów i zagrożeń zdrowia występujących
masowo w określonej zbiorowości, a także
zapobieganie i zwalczanie ich. Zakres badań
epidemiologicznych obejmuje także determinanty
zdrowia, grupy podwyższonego ryzyka oraz
zachowania zagrażające zdrowiu.



Epidemiologia społeczna-

jest pojęciem szerszym niż

epidemiologia. Nauka ta podchodzi do czynników
wpływających na zdrowie, zwracając uwagę także na
kontekst społeczno-kulturowy występowania
poszczególnych zaburzeń.
Bada także rolę wsparcia społecznego w sposobach
radzenia sobie ze szkodliwymi czynnikami.



Ochrona zdrowia-

zastosowanie całości nauki

i wiedzy medycznej oraz innych działów
nauki w celu zachowania, umacniania i
przywracania zdrowia.
Jest zatem zarówno zasobem wiedzy jak i
sposobem wykorzystania jej w praktyce.
Zdrowie publiczne można więc uznać za część
ochrony zdrowia ukierunkowaną na zdrowie
zbiorowości, której celem jest zapewnienie
lub przywracanie zdrowia jednostkom.



Opieka zdrowotna-

pojęcie szersze niż opieka

medyczna, obejmuje bowiem także działania
zapobiegawcze i prozdrowotne,
ukierunkowane na sprawy pacjenta i jego
otoczenie.



Osoba uzależniona-

osoba, stosująca

środki odurzające, substancje
psychotropowe lub środki zastępcze
odczuwająca przymus ich zażywania,
co w konsekwencji prowadzi do utraty
kontroli nad ich przyjmowaniem.



Osoba zagrożona uzależnieniem-

osoba, u której zespół zjawisk
psychicznych, oddziaływań
środowiskowych oraz uwarunkowań
genetycznych stwarza duże
prawdopodobieństwo uzależnienia od
substancji odurzających,
psychotropowych lub zastępczych.



Polityka prozdrowotna-

w przeciwieństwie do

polityki zdrowotnej dotyczącej sektora zdrowia jest z
natury wielosektorowa, jej celem jest budowanie
wspierającego zdrowie środowiska
umożliwiającego ludziom prowadzenie
zdrowego trybu życia oraz podejmowanie
wyborów sprzyjających umacnianiu ich zdrowia.
Naczelną zasadą jest to, aby sprawy zdrowia były
traktowane przez wszystkie sektory
gospodarczo-społeczne na równi z problemami
będącymi przedmiotem ich zadań.



Polityka zdrowotna-

celowa działalność

państwa(agencji rządowych i
samorządowych)ukierunkowana na problemy
zdrowia i opieki zdrowotnej. Jej efektem mogą
być wytyczne pomagające w organizacji i
funkcjonowaniu zakładów opieki zdrowotnej lub
programów zdrowotnych.



Narodowy Program Zdrowia



Cel główny:

„Poprawa zdrowia i związanej z nim

jakości życia ludności oraz zmniejszanie
nierówności w zdrowiu”

osiągany przez:
• kształtowanie prozdrowotnego stylu życia

społeczeństwa,

• tworzenie środowiska życia, pracy i nauki

sprzyjającego zdrowiu,

• aktywizowanie jednostek samorządu

terytorialnego i organizacji

pozarządowych do działań na rzecz zdrowia.

Cele strategiczne:



1. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej
umieralności z powodu chorób naczyniowo-sercowych, w
tym udarów mózgu;



2. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej
umieralności z powodu nowotworów złośliwych;



3. Zmniejszenie częstości urazów powstałych w wyniku
wypadków i ograniczenie ich skutków;



4. Zapobieganie zaburzeniom psychicznym przez działania
prewencyjno-promocyjne;



5. Zmniejszenie przedwczesnej zachorowalności i
ograniczenie negatywnych skutków przewlekłych
schorzeń układu kostno-stawowego;



6. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej
umieralności z powodu przewlekłych chorób układu
oddechowego;



7. Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom
zakaźnym i zakażeniom;



8. Zmniejszenie różnic społecznych i terytorialnych w
stanie zdrowia populacji.

Cele operacyjne :



1.Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu;



2. Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz
zmniejszenie szkód zdrowotnych spowodowanych alkoholem;



3. Poprawa sposobu żywienia ludności i jakości zdrowotnej żywności
oraz zmniejszenie występowania otyłości;



4. Zwiększenie aktywności fizycznej ludności;



5. Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i związanych z
tym szkód zdrowotnych;



6. Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku życia
i pracy oraz ich skutków zdrowotnych i poprawa stanu sanitarnego kraju.



7. Poprawa opieki zdrowotnej nad matką, noworodkiem i małym
dzieckiem;



8. Wspieranie rozwoju i zdrowia fizycznego, psychospołecznego oraz
zapobieganie najczęstszym problemom zdrowotnym i społecznym
dzieci i młodzieży;



9. Tworzenie warunków do zdrowego i aktywnego życia osób
starszych;



10. Tworzenie warunków dla aktywnego życia osób
niepełnosprawnych;



11. Intensyfikacja zapobiegania próchnicy zębów u dzieci i
młodzieży.



12.Aktywizacja jednostek samorządu terytorialnego
i organizacji pozarządowych do działań na rzecz
zdrowia społeczeństwa;



13. Poprawa jakości świadczeń zdrowotnych w
zakresie skuteczności, bezpieczeństwa i
akceptowalności społecznej, w tym przestrzegania
praw pacjenta;



14. Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki
nad osobami zagrożonymi chorobami układu krążenia,
udarami mózgowymi, nowotworami, powikłaniami
cukrzycy, chorobami układu oddechowego oraz chorobami
reumatycznymi, szczególnie przez działania podstawowej
opieki zdrowotnej;



15. Zwiększenie i optymalne wykorzystanie systemu
ochrony zdrowia oraz infrastruktury samorządowej
dla potrzeb promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej.



Potencjalne lata utraconego życia-

liczba lat

jakich dożyłyby osoby umierające
przedwcześnie z powodu danej choroby, w
stosunku do przeciętnego dalszego trwania
życia. Jest to więc miara względnych strat
społecznych i ekonomicznych będących wynikiem
przedwczesnych zachorowań i zgonów.



Promocja zdrowia-

proces umożliwiający ludziom

zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem
jego poprawę oraz umacnianie(Deklaracja
Ottawska).Stanowi ona skojarzenie edukacji
zdrowotnej i interwencji prowadzonych na szeroką
skalę w celu zmiany szkodliwych zachowań w
zachowania prozdrowotne oraz redukcji
środowiskowych czynników wpływających na zdrowie.



Stan zdrowia-

biologiczne, fizyczne ale także społeczne i

emocjonalne aspekty zdrowia jednostki, grupy lub
społeczności , mierzone tzw. wskaźnikami zdrowia.



Transformacja demograficzna-

przejście

z okresu, w

którym dominowała wysoka umieralność i wysoka
rozrodczość, do okresu z obniżającą się przedwczesną
umieralnością oraz niską rozrodczością. Efektem jest także
starzenie się społeczeństw,



Transformacja epidemiologiczna-

zmiana struktury

zachorowań będąca wynikiem zmiany w sytuacji
społeczno-ekonomicznej oraz otaczającego środowiska,
które modyfikują determinanty zdrowia ludzi.
W krajach rozwiniętych za główną przyczynę zgonów uznaje
się dzisiaj ChSN, nowotwory oraz wypadki, urazy i
zatrucia. Nie znaczy to jednak, że choroby zakaźne nie są
jedną z głównych przyczyn zgonów w skali całego globu.



Wskaźniki zdrowia-

zmienne poddające się

bezpośredniemu pomiarowi, który
odzwierciedla jeden lub więcej aspektów
stanu zdrowia danej populacji.Wskaźniki
zdrowia mogą być
,,negatywne”(umieralność,śmiertelność,zachoro
walność,chorobowosć) oraz
,,pozytywne”(oczekiwane dalsze lata życia w
zdrowiu, rozwój fizyczny, psychiczny)



Pozyskiwanie zdrowia-

sposób wyrażania

poprawy wyników zdrowotnych. Określenie
to może być używane do przedstawienia
względnej zalety jednej formy interwencji
zdrowotnej w stosunku do drugiej

Document Outline