Istota kapitału społecznego.

Aplikacje profilaktyczne

Kapitał społeczny

Pojęcie kapitału społecznego służy do opisu
oraz wyjaśniania wszelkich nowych zjawisk,
które pojawiają się w sferze społeczno-
politycznej oraz ekonomicznej.
Na poziomie mikrospołecznym kapitał
społeczny jest przedstawiany jako rodzaj
zasobu jakim dysponuje jednostka.
Na poziomie mezospołecznym stanowi on
zasoby grupowe.
Poziom makrosystemowy określa zaś czynnik
rozwoju społecznego.

Koncepcja kapitału społecznego

w ujęciu Pierre’a Bourdieu

• Kapitał społeczny posiada charakter

ekonomiczny, społeczny, polityczny oraz
kulturowy

• L. Hanifan jako pierwszy zastosował pojęcie

„kapitału społecznego” podkreślając
znaczenie wspólnego zaangażowania w
działalność szkół, aby ich działalność
odnosiła sukcesy.

• Pierre Bourdieu wprowadził termin

„kapitału ludzkiego” do współczesnych
teorii socjologicznych.

Trzy rodzaje kapitału

ludzkiego:

• Ekonomiczny
• Kulturowy
• społeczny

Formy kapitału ludzkiego

• Kapitał symboliczny – prestiż

wynikający z rozpoznawania przez
innych tego, iż osoba posiada różne
rodzaje zasobów

• Kapitał polityczny

Kapitał społeczny to zbiór
rzeczywistych oraz potencjalnych
zasobów, jakie są związane z:

• Posiadaniem trwałej sieci
• Funkcjonowaniem w mniej lub bardziej

zinstytucjonalizowanych związkach
wspartych na wzajemnej znajomości i
uznaniu

• Członkostwem w grupie, która dostarcza

każdemu ze swych członków wsparcia w
postaci posiadanego kapitału

Prawidłowości wykorzystywane w

profilaktyce oddziaływań społecznych

• Dzięki członkostwu w sieciach interpersonalnych

jednostka zyskuje dostęp do zasobów posiadanych
przez wszystkich, którzy są powiązani wzajemnym
zaufaniem, a wielkość sieci, którą jednostka jest w
stanie zaktywizować, wpływa na rozmiar oraz
charakter zasobów kapitału społecznego, jakim
dysponuje.

• W wyniku przynależności do odpowiedniej grupy

dysponującej odpowiednimi zasobami- nie tylko
dobrami, ale przede wszystkim kontaktami- jednostka
może odnieść indywidualny sukces. Kapitał społeczny
to w tym wypadku zasoby poszczególnych jednostek,
nie zaś zbiorowości.

• Powiązania definiowane jako kapitał

społeczny mogą w praktyce egzystować tylko
na podstawie materialnej i/lub symbolicznej
wymiany pomiędzy jednostkami. Sieci
stosunków mogą być inicjowane oraz
podtrzymywane tylko wtedy, gdy te
powiązania są rozpoznawalne.

• Grupy społeczne mają tendencję do

stwarzania symbolicznej rzeczywistości
poprzez stałą wymianę np. słów, uprawnień,
prezentów, dzięki której ich członkowie
wzajemnie się poznają, uznają za uczestników
oraz wyznaczają reguły decydujące o
przynależności.

Kapitał kulturowy

Kapitał kulturowy oznacza
uczestnictwo w określonej formie
kultury, stanowiącej podstawę
procesów socjalizacyjną-
wychowawczych członków danych
klas oraz innych grup i zbiorowości.

Zasoby kulturowe są traktowane

jako nieekonomiczna forma kapitału,
czyli wszelkiego rodzaju
umiejętności, erudycja, ale także
ogólny poziom kompetencji
kulturowej (np. wiedza o właściwym
zachowaniu, relacjach społecznych,
gust czy kultura osobista).

Trzy podstawowe formy

występowania zasobów kulturowych.

• Ucieleśniona- długotrwałe dyspozycje ciała

i umysłu w tym szczególnie dobre maniery,
gust, znajomość przejawów kultury
wysokiej oraz konwencji kulturowych i
towarzyskich

• Zinstytucjonalizowana- sformalizowane

wykształcenie, potwierdzone dyplomami
prestiżowych uczelni

• Uprzedmiotowiona- inaczej

zobiektywizowana, stanowią ją materialne
formy wytworów kultury np. dzieła sztuki.

W działalności profilaktycznej

należy dbać o to, aby by
wykorzystywać szanse jakie daje
jednostce otoczenie

Istota kapitału społecznego

w ujęciu Jamesa Colemana

Teoria Colemana jest wypadkową dwóch
przyjętych założeń teoretycznych. Pierwsze z nich
jest charakterystyczne dla socjologicznej
perspektywy relacji społecznych w świetle której
zachowanie jednostki stanowi efekt socjalizacji.
Drugie założenie jest typowe dla neoliberalnych
ekonomistów, którzy postrzegają jednostkę jako
zdeterminowaną własnym interesem i dążeniem
do uzyskania maksymalnych korzyści. Koncepcja
ta stawia sobie za cel połączenie tych obu
perspektyw – socjologicznej oraz ekonomicznej-
dzięki wykorzystaniu zjawiska kapitału
społecznego.

Struktura zbiorowości

Struktura zbiorowości ludzkiej staje

się kapitałem społecznym w
momencie, gdy jakiś aktor użyje jej
do osiągnięcia własnego celu.

Kapitał społeczny-

Coleman

Kapitałem społecznym jest

zdolność ludzi do współpracy,
mającej na celu realizację wspólnych
interesów

Kapitał społeczny jest czynnikiem,

który ułatwia wspólne działanie,
przyczyniając się do zwiększenia jego
efektywności oraz determinując
rozwój organizacji. Źródłem kapitału
społecznego są interakcje, dzięki
którym więzi interpersonalne
opierają się na zdrowych
fundamentach kooperacji.

Rodzina jako jeden z

najważniejszych komponentów

twórczych społecznego kapitału-

trzy aspekty

• Intensywność relacji między dorosłym a

dzieckiem- kapitał społeczny jest tu
rozumiany jako zdolność rodzica do
przekazywania dziecku określonych treści

• Siły więzi rodzinnych: spójność i dynamika-

zasoby interpersonalne stanowią źródło
wsparcia najsłabszego członka grupy

• Czasowa kontynuacja wymienionych celów

Kapitał ludzki oznacza kwalifikacje

oraz umiejętności, które:

• Jednostka wnosi w działanie
• Pozwalają jej działać na różne sposoby

Każdy człowiek posiada potencjał,

nazywany kapitałem ludzkim, który
jest wykorzystywany zarówno do
zaspokajania potrzeb jednostkowych
oraz zbiorowych a także do
wyrażania własnej indywidualności

Efektywne użytkowane zasoby

kapitału ludzkiego wzmacniają
kapitał społeczny, a to w połączeniu z
innymi formami kapitału ułatwia
wszelkie formy działalności.

Trzy elementy, niezbędne do

utworzenia kapitału społecznego

• Zamknięcie sieci relacji społecznych- jest niezbędne do

powstania oraz utrzymania oddziaływania norm,
ograniczających negatywne wpływy zewnętrzne, a
jednocześnie potęguje oddziaływania o pozytywnym
charakterze

• Stabilna struktura społeczna- jest konieczna biorąc pod

uwagę niszczący wpływ labilności strukturalnej na
kapitał społeczny

• Kod normatywny- jest to zestaw reguł decydujących o

tym, iż człowiek dysponując zasobami kapitału
społecznego podda się normatywnemu wymogowi, aby
działać altruistycznie na rzecz innych i/lub na rzecz
dobra wspólnego.

Kapitał społeczny musi być

odnawialny oraz umacniany,
ponieważ podobnie jak inne formy
zasobów zużywa się oraz obumiera.

Akumulacja oraz właściwe

wykorzystywanie zasobów ludzkich
wzmacnia kapitał społeczny.

Koncepcja kapitału społecznego

w ujęciu Roberta Putnama

Kapitał społeczny jest cechą

zorganizowania zbiorowości, która
ułatwia koordynację oraz wspólne
działanie. R. Putnam rozwija podejście
Colemana oraz nawiązuje do koncepcji
racjonalnego wyboru oraz teorii kultury.

Elementy składowe kapitału

społecznego

• Zaufanie
• Normy wzajemności (dawać i brać)
• Sieci obywatelskiego zaangażowania

prowadzące do społecznego zaufania
i norm wzajemności

Wymiary określające kapitał

społeczny

• Stopień formalizacji- zaangażowanie obywatelskie może

wystąpić w postaci formalnej (np. związki zawodowe, kościół,
patie polityczne)

• Realizowanie publicznych oraz prywatnych celów- dobro

prywatne może stanowić kapitał społeczny, gdy nieformalne
związki przynoszą partykularne korzyści. Dobro prywatne może
być dobrem publicznym gdy na podstawie własnych zasobów
budowane są instytucje

• Istnienie więzi zaufania i bezpośredniości- zaufanie jest

zasadniczym składnikiem kapitału społecznego natomiast
współpraca bardzo często jest konieczna np. między władzą
ustawodawcza w władzą wykonawczą.

• Intensywność kontaktów- im gęstsze w społeczeństwie tego

rodzaju sieci, tym bardziej prawdopodobne, że obywatele będą w
stanie współpracować dla wspólnych korztści.

Niezależnie od tego, czy kapitał

społeczny traktujemy jako cechę
małych grup, czy przeciwnie- jako
atrybut większych układów
społecznych, zaufanie na różnych
płaszczyznach życia oznacza, że inni
podzielą przekonanie, że:

• Słusznie przyjęto ogólne zasady

realizacyjne

• Współpraca przyniesie różnego

rodzaju korzyści w zakresie
urzeczywistniania dobra wspólnego

Rodzaje kapitału

społecznego

• Wiążący kapitał społeczny- określa mocne

więzi wspólnotowe

• Pomostowy kapitał społeczny- większy

dystans w stosunkach pomiędzy ludźmi i
jest charakterystyczny dla słabszych, ale
bardziej przecinających się więzi

• Łączący kapitał społeczny- jest

charakterystyczny dla relacji pomiędzy
jednostkami znajdującymi się na różnych
poziomach władzy

Koncepcja kapitału społecznego

Francisa Fukuyamy

Kapitał społeczny składa się z nieformalnych
wartości i norm etycznych, wspólnych dla
członków określonej grupy i umożliwiających im
skuteczne współdziałanie.

Kapitał społeczny niezbędny do prawidłowego
funkcjonowania nowoczesnych instytucji życia
zbiorowego, stanowi swoisty zasób kulturowy,
który nie może powstawać jedynie wskutek
bieżących decyzji jednostek, ponieważ jest on
generowany przez określone czynniki kulturowe.

Kapitał społeczny jest generowany

od poziomu rodziny poprzez różne
grupy społeczne, kończąc na
instytucjach.

Kryzys zaufania i wartości

kulturowych manifestuje się
zmianami w obrębie społeczeństwa
m.in. wzrostem przestępczości,
rozpadem struktury rodzinnej,
zanikaniem pośrednich instytucji
społecznych oraz wyraźnie
odczuwanym brakiem wspólnych
wartości.

Charakter kapitału

społecznego

• Gromadzi się go i buduje przez

długie lata

• Równie długo można korzystać z

jego owoców

• Podlega on powolnym zmianom
• Trzeba długiego okresu, alby uległ

całkowitemu zanikowi

Kapitał społeczny jest zdolnością

wynikającą z rozpowszechnienia
zaufania w obrębie społeczeństwa
lub jego części. Kapitał ten może
być cechą najmniejszej i najbardziej
podstawowej grupy społecznej-
rodziny. Można go także
rozpatrywać w skali całego narodu
lub w obrębie różnorodnych grup
pośrednich.

Zaufanie

Zaufanie to mechanizm oparty na

założeniu, że innych członków danej
społeczności cechuje uczciwe i
kooperatywne zachowanie oparte na
wspólnie wyznawanych normach.
Normy te mogą obejmować głęboko
zakorzenione wartości dotyczące
Boga oraz sprawiedliwości a także
świeckie formy regulacji
postępowania.

Etyczne wspierające kształtowanie

zasobów interpersonalnych

• Prawdomówność
• Wywiązywanie się z obowiązków
• Wzajemność w stosunkach z innymi

Przeciwdziałanie destruktywnym

zachowaniom

Społeczeństwo nie stanowi zbioru niezależnych
jednostek realizujących jedynie indywidualne
cele- należy to uwzględnić!

Aplikacje analizowanej koncepcji na grunt
działalności zapobiegawczej powinno dotyczyć
także sposobu przekazywania kapitału
społecznego. Realizatorzy programów
profilaktycznych powinni poszukiwać
naturalnych wspólnot, które będą wskazywały na
znaczenie norm moralnych w życiu człowieka.

PODSUMOWANIE:

• Kapitał ludzki jest traktowany jako

gotowość do urzeczywistniania
konstruktywnych celów

• Nowe role zasobów społecznych

otwierają nowe perspektywy w
konstruowaniu strategii
profilaktycznych

• Ważną rolę w analizowanym

względzie powinien odgrywać
kapitał pomostowy.

Źródło: Monika Adamczyk, Istota

kapitału społecznego. Aplikacje

profilaktyczne.