SŁOWNICZEK JEDNOSTEK
FIZYCZNYCH

A B D E F G H J K L M N O P R S T W

AMPER
OZNACZENIE A. JEDNOSTKA NATĘŻENIA PRĄDU ELEKTRYCZNEGO W UKŁADZIE SI. JEST TO
NATĘŻENIE STAŁEGO PRĄDU ELEKTRYCZNEGO, KTÓRY – PŁYNĄC W DWÓCH
RÓWNOLEGŁYCH, NIESKOŃCZENIE DŁUGICH, PROSTOLINIOWYCH PRZEWODACH
O ZNIKOMO MAŁYM, KOŁOWYM PRZEKROJU, UMIESZCZONYCH W PRÓŻNI W ODLEGŁOŚCI
JEDNEGO METRA JEDEN OD DRUGIEGO – WYWOŁAŁBY POWSTANIE MIEDZY TYMI
PRZEWODNIKAMI SIŁY AMPÈRE'A (PATRZ PRAWO AMPÈRE'A) RÓWNEJ 2 × 10

–7

 N

NA KAŻDY METR DŁUGOŚCI. DEFINICJĄ TĄ ZASTĄPIONO POPRZEDNIO UŻYWANY TZW.
AMPER MIĘDZYNARODOWY, ZDEFINIOWANY JAKO PRĄD POTRZEBNY DO OTRZYMANIA
0,00111800 GRAMA SREBRA Z ROZTWORU AZOTANU SREBRA W CIĄGU 1 SEKUNDY.
NAZWA JEDNOSTKI POCHODZI OD NAZWISKA ANDRÉ MARIE AMPÈRE'A (1775–1836).

ANGSTREM
OZNACZENIE . POZAUKŁADOWA JEDNOSTKA DŁUGOŚCI RÓWNA 10

–10

METRA. CIĄGLE

POWSZECHNIE STOSOWANA DO WYRAŻANIA DŁUGOŚCI FALI I ODLEGŁOŚCI
MIĘDZYCZĄSTECZKOWYCH, CHOĆ OSTATNIO CZĘSTO ZASTĘPOWANA NANOMETREM
(1  = 0,1 NANOMETRA). NAZWA POCHODZI OD NAZWISKA SZWEDZKIEGO PIONIERA
SPEKTROSKOPII ANDERSA JONASA NGSTRÖMA (1814–74).

ATMOSFERA (ATM)
JEDNOSTKA CIŚNIENIA RÓWNA 101 325 PASKALOM (760 MMHG). RZECZYWISTE
CIŚNIENIE ATMOSFERYCZNE FLUKTUUJE WOKÓŁ TEJ WARTOŚCI. JEDNOSTKI UŻYWA SIE
ZWYKLE DO OKREŚLANIA CIŚNIEŃ DUŻO WIĘKSZYCH OD NORMALNEGO CIŚNIENIA
ATMOSFERYCZNEGO, NP. W WYSOKOCIŚNIENIOWYCH PROCESACH CHEMICZNYCH.
ATOMOWA JEDNOSTKA MASY (A.J.M.)
OZNACZENIE U. JEDNOSTKA MASY UŻYWANA DO OPISU MAS ATOMOWYCH. WYNOSI 1/12
MASY ATOMU IZOTOPU WEGLA-12 I RÓWNA JEST 1,66054 × 10

–27

KG. JEDNOSTKA TA

WYPARŁA OBIE DAWNE JEDNOSTKI MASY ATOMOWEJ, FIZYCZNĄ I CHEMICZNĄ, OPARTE
NA MASIE TLENU-16, I BYWA NAZYWANA JEDNOSTKĄ WĘGLOWĄ LUB DALTONEM.

A

POWRÓT

BAR
JEDNOSTKA CIŚNIENIA W UKŁADZIE CGS RÓWNA 10

6

DYN NA CENTYMETR KWADRATOWY LUB 10

5

PASKALI (OKOŁO 750 MMHG LUB 0,987 ATMOSFERY). MILIBAR (1 MBAR = 1 HPA) BYL JEDNOSTKĄ
POWSZECHNIE STOSOWANĄ W METEOROLOGII.

BARN
JEDNOSTKA POLA POWIERZCHNI UŻYWANA DO WYRAŻANIA PRZEKROJU CZYNNEGO
W ODDZIAŁYWANIACH JĄDROWYCH Z UDZIAŁEM CZĄSTEK BOMBARDUJĄCYCH. JEST ONA RÓWNA
10

–28

METRA KWADRATOWEGO. NAZWA POCHODZI OD ANGIELSKIEGO POWIEDZENIA SIDE OF A

BARN, OZNACZAJĄCEGO COŚ ŁATWEGO DO TRAFIENIA.

BEKEREL
OZNACZENIE BQ. JEDNOSTKA AKTYWNOŚCI PROMIENIOTWÓRCZEJ W UKŁADZIE SI. NAZWA
POCHODZI OD NAZWISKA ODKRYWCY PROMIENIOTWÓRCZOŚCI ANTOINE'A HENRIEGO BECQUERELA
(1852–1908).

BOD
JEDNOSTKA SZYBKOŚCI TRANSMISJI DANYCH W KOMPUTERZE LUB SYGNAŁÓW W SYSTEMACH
TELEKOMUNIKACYJNYCH. GDY SYGNAŁ JEST CIĄGIEM BITÓW, SZYBKOŚĆ MIERZONA W BODACH
OZNACZA LICZBĘ BITÓW NA SEKUNDĘ. NAZWA POCHODZI OD NAZWISKA JEANA MAURICE'A
EMILE'A BAUDOTA (1845–1903).

B

POWRÓT

DEBAJ
JEDNOSTKA ELEKTRYCZNEGO MOMENTU DIPOLOWEGO W UKŁADZIE ELEKTROSTATYCZNYM,
UŻYWANA DO OPISU MOMENTÓW DIPOLOWYCH CZĄSTECZEK. JEST TO MOMENT DIPOLOWY
WYTWORZONY PRZEZ DWA PUNKTOWE ŁADUNKI ELEKTRYCZNE O PRZECIWNYCH ZNAKACH
UMIESZCZONE W ODLEGŁOŚCI 10

–18

CM, JEŚLI KAŻDY Z ŁADUNKÓW MA WARTOŚĆ RÓWNĄ

JEDNOSTCE ELEKTROSTATYCZNEJ ŁADUNKU. JEDEN DEBAJ MA WARTOŚĆ RÓWNĄ 3,33464 × 10

–

30

KULOMBA RAZY METR.

DECYBEL
JEDNOSTKA UŻYWANA DO PORÓWNYWANIA DWÓCH POZIOMÓW NATĘŻENIA, NA OGÓL
STOSOWANA DO SYGNAŁÓW DŹWIĘKOWYCH LUB ELEKTRYCZNYCH. CHOĆ DECYBEL JEST JEDNĄ
DZIESIĄTĄ BELA, TO WŁAŚNIE DECYBEL, A NIE BEL JEST POWSZECHNIE UŻYWANY. DWA
POZIOMY NATĘŻENIA P ORAZ P

0

RÓŻNIĄ SIE O N DECYBELI, JEŻELI N = 10LOG

10

P/P

0

. JEŚLI

MIERZY SIE POZIOM NATĘŻENIA DŹWIĘKU P, TO P

0

JEST POZIOMEM ODNIESIENIA, ZA KTÓRY

ZWYKLE PRZYJMUJE SIE NATĘŻENIE DŹWIĘKU O TEJ SAMEJ CZĘSTOŚCI NA GRANICY
SŁYSZALNOŚCI.
SKALA LOGARYTMICZNA JEST WYGODNA, PONIEWAŻ UCHO LUDZKIE REAGUJE NA DŹWIĘKI
W ZAKRESIE OD 1 (LEDWIE SŁYSZALNE) DO 10

12

(ZACZYNAJĄCE SPRAWIAĆ BÓL), A JEDEN

DECYBEL, REPREZENTUJĄCY WZROST O OKOŁO 26%, JEST W PRZYBLIŻENIU NAJMNIEJSZĄ
ZMIANĄ, JAKĄ MOŻE ROZRÓŻNIC UCHO.

D

POWRÓT

DOBA
CZAS, W JAKIM ZIEMIA WYKONUJE PEŁNY OBRÓT WOKÓŁ WŁASNEJ OSI. DOBA ŚREDNIA
SŁONECZNA JEST PRZEDZIAŁEM CZASU POMIĘDZY DWOMA KOLEJNYMI PRZEJŚCIAMI
SŁOŃCA PRZEZ POŁUDNIK NIEBIESKI. JEJ DŁUGOŚĆ, WYNOSZĄCA 24 GODZINY
I ROZUMIANA POTOCZNIE JAKO DOBA, JEST ŚREDNIĄ W ROKU WARTOŚCIĄ DOBY
SŁONECZNEJ. DOBA GWIAZDOWA JEST MIERZONA WZGLĘDEM GWIAZD I JEST O 4,09
MINUTY KRÓTSZA OD DOBY ŚREDNIEJ SŁONECZNEJ W WYNIKU NAŁOŻENIA RUCHU
ORBITALNEGO ZIEMI NA JEJ RUCH OBROTOWY.

DYNA
JEDNOSTKA SIŁY W UKŁADZIE CGS; SIŁA POTRZEBNA DO NADANIA MASIE JEDNEGO
GRAMA PRZYSPIESZENIA 1 CM · S

–2

. 1 DYNA = 10

–5

NIUTONA.

DŻUL
OZNACZENIE J. JEDNOSTKA PRACY I ENERGII W UKŁADZIE SI, RÓWNA PRACY WYKONANEJ
WÓWCZAS, GDY PUNKT PRZYŁOŻENIA SIŁY JEDNEGO NIUTONA POKONUJE (W KIERUNKU
DZIAŁANIA SIŁY) ODLEGŁOŚĆ JEDNEGO METRA. 1 DŻUL = 10

7

 ERGÓW = 0,2388 KALORII.

NAZWA WYWODZI SIE OD NAZWISKA JAMESA PRESCOTTA JOULE'A (1818–89).

POWRÓT

ERG
JEDNOSTKA PRACY LUB ENERGII W UKŁADZIE CGS ZDEFINIOWANA JAKO PRACA WYKONANA
PRZEZ SILE JEDNEJ DYNY NA DRODZE JEDNEGO CENTYMETRA. 1 ERG = 10

–7

 DŻULA.

ERSTED
OZNACZENIE OE. JEDNOSTKA NATĘŻENIA POLA MAGNETYCZNEGO W UKŁADZIE CGS. POLE MA
NATĘŻENIE JEDNEGO ERSTEDA, JEŻELI DZIAŁA SILĄ JEDNEJ DYNY NA ZNAJDUJĄCY SIE W NIM
JEDNOSTKOWY BIEGUN MAGNETYCZNY. JEDEN ERSTED JEST RÓWNOWAŻNY 10

3

/4P A · M

–1

.

NAZWA POCHODZI OD NAZWISKA HANSA CHRISTIANA OERSTEDA (1777–1851).

E

POWRÓT

FARAD
OZNACZENIE F. JEDNOSTKA POJEMNOŚCI W UKŁADZIE SI. JEST TO POJEMNOŚĆ
KONDENSATORA, W KTÓRYM RÓŻNOIMIENNE ŁADUNKI NA OKŁADKACH RÓWNE JEDNEMU
KULOMBOWI WYWOŁUJĄ RÓŻNICE POTENCJAŁÓW RÓWNĄ JEDNEMU WOLTOWI.
1 F = 1 C · V

–1

. W WIELU ZASTOSOWANIACH FARAD JEST ZBYT DUŻĄ JEDNOSTKĄ;

W PRAKTYCE UŻYWA SIE MIKROFARADÓW (1 MF = 10

–6

 F). NAZWA JEDNOSTKI POCHODZI

OD NAZWISKA MICHAELA FARADAYA (1791–1867).

FERMI
JEDNOSTKA DŁUGOŚCI UŻYWANA DAWNIEJ W FIZYCE JĄDRA ATOMOWEGO. JEST RÓWNA
10

–15

M. W UKŁADZIE SI ODPOWIADA 1 FEMTOMETROWI (FM). JEJ NAZWA WYWODZI SIE

OD NAZWISKA FIZYKA AMERYKAŃSKIEGO WŁOSKIEGO POCHODZENIA, ENRICO FERMIEGO
(1901–54).

FON
JEDNOSTKA GŁOŚNOŚCI DŹWIĘKU, KTÓRA OKREŚLA NATĘŻENIE DŹWIĘKU W STOSUNKU
DO TONU WZORCOWEGO O USTALONYM NATĘŻENIU I CZĘSTOŚCI. TON WZORCOWY MA
ZWYKLE CZĘSTOŚĆ 1 KILOHERCA I ŚREDNIE NADCIŚNIENIE 2 × 10

–5

PASKALA.

OBSERWATOR SŁUCHA OBU USZAMI NA PRZEMIAN TONU WZORCOWEGO I DŹWIĘKU
MIERZONEGO. NASTĘPNIE ZWIĘKSZA SIE NATĘŻENIE TONU WZORCOWEGO TAK DŁUGO,
AŻ OBSERWATOR UZNA, ZE OBA DŹWIĘKI MAJĄ TO SAMO NATĘŻENIE. JEŻELI NATĘŻENIE
TONU WZORCOWEGO TRZEBA BYŁO WZMOCNIĆ O N DECYBELI, TO UZNAJE SIE,
ZE DŹWIĘK MIERZONY MA N FONÓW. SKALA DECYBELI I SKALA FONÓW NIE SĄ
IDENTYCZNE, GDYŻ SKALA FONÓW JEST SUBIEKTYWNA I ZALEŻY OD CZUŁOŚCI UCHA
PRZY WYKRYWANIU ZMIAN NATĘŻENIA ZWIĄZANYCH ZE ZMIANĄ CZĘSTOŚCI.

F

POWRÓT

FOT
OZNACZENIE PH. JEDNOSTKA NATĘŻENIA OŚWIETLENIA W UKŁADZIE CGS.
1 FOT = 10

4

 LUKSÓW = 1 LUMEN NA METR KWADRATOWY.

FRESNEL
JEDNOSTKA CZĘSTOŚCI RÓWNA 10

12

HERCÓW. W UKŁADZIE SI JEDNOSTKA TA JEST

RÓWNA 1 TERAHERCOWI (THZ). NAZWA POCHODZI OD NAZWISKA FRANCUSKIEGO
FIZYKA AUGUSTINA JEANA FRESNELA (1788–1827).

POWRÓT

GAUS
OZNACZENIE GS. JEDNOSTKA INDUKCJI MAGNETYCZNEJ W UKŁADZIE CGS. 1 GAUS = 10

–4

TESLI.

GILBERT
OZNACZENIE GB. JEDNOSTKA SIŁY MAGNETOMOTORYCZNEJ W UKŁADZIE CGS RÓWNA
10/4P » 0,79577 AMPEROZWOJÓW. NAZWĘ SWĄ WYWODZI OD NAZWISKA ANGIELSKIEGO
LEKARZA WILLIAMA GILBERTA (1544–1603).

GRAM
OZNACZENIE G. JEDNA TYSIĘCZNA CZĘŚĆ KILOGRAMA. GRAM JEST JEDNOSTKĄ
PODSTAWOWĄ MASY W UKŁADZIE CGS.

GREJ
OZNACZENIE GY. JEDNOSTKA POCHŁONIĘTEJ DAWKI PROMIENIOWANIA JONIZUJĄCEGO
W UKŁADZIE SI. NAZWA POCHODZI OD NAZWISKA BRYTYJSKIEGO RADIOBIOLOGA LOUISA
HAROLDA GRAYA (1905–65).

G

POWRÓT

HENR
OZNACZENIE H. JEDNOSTKA INDUKCYJNOŚCI W UKŁADZIE SI RÓWNA INDUKCYJNOŚCI
ZAMKNIĘTEGO OBWODU, W KTÓRYM JEST WYTWARZANA SIŁA ELEKTROMOTORYCZNA
JEDNEGO WOLTA, KIEDY PRĄD ELEKTRYCZNY W OBWODZIE ZMIENIA SIE JEDNOSTAJNIE
Z SZYBKOŚCIĄ JEDNEGO AMPERA NA SEKUNDĘ. NAZWA POCHODZI OD NAZWISKA
AMERYKAŃSKIEGO FIZYKA JOSEPHA HENRY'EGO (1797–1878).

HERC
OZNACZENIE HZ. JEDNOSTKA CZĘSTOŚCI (CZĘSTOTLIWOŚCI) W UKŁADZIE SI, RÓWNA
JEDNEMU CYKLOWI NA SEKUNDĘ. NAZWA POCHODZI OD NAZWISKA NIEMIECKIEGO
FIZYKA HEINRICHA HERTZA (1857–94).

H

POWRÓT

J

JEDNOSTKA ASTRONOMICZNA (AU, J.A.)
ZAOKRĄGLONA WARTOŚĆ ŚREDNIEJ ODLEGŁOŚCI ZIEMI OD SŁOŃCA, PRZYJĘTA JAKO
149 600 000 KM (499 SEKUND ŚWIETLNYCH).

POWRÓT

KALORIA
ILOŚĆ CIEPŁA POTRZEBNA DO PODNIESIENIA TEMPERATURY 1 GRAMA WODY O 1°C (1 K).
KALORIA, JEDNOSTKA CIEPŁA W UKŁADZIE CGS, JEST OBECNIE W DUŻYM STOPNIU
ZASTĘPOWANA DŻULEM, JEDNOSTKĄ CIEPŁA W UKŁADZIE SI.
1 KALORIA = 4,1868 DŻULA.

KANDELA
OZNACZENIE CD. JEDNOSTKA ŚWIATŁOŚCI W UKŁADZIE SI, RÓWNA ŚWIATŁOŚCI, JAKĄ MA
W DANYM KIERUNKU ŹRÓDŁO, KTÓRE EMITUJE PROMIENIOWANIE MONOCHROMATYCZNE
O CZĘSTOŚCI 540 × 10

12

HZ, PRZY CZYM NATĘŻENIE PROMIENIOWANIA W TYM KIERUNKU

WYNOSI 1/683 WATA NA STERADIAN.

KELWIN
OZNACZENIE K. JEDNOSTKA TEMPERATURY TERMODYNAMICZNEJ W UKŁADZIE SI, RÓWNA
1/273,16 CZĘŚCI TEMPERATURY TERMODYNAMICZNEJ PUNKTU POTRÓJNEGO WODY.
WIELKOŚĆ KELWINA JEST RÓWNA WIELKOŚCI STOPNIA W SKALI CELSJUSZA,
A TEMPERATURA WYRAŻONA W STOPNIACH CELSJUSZA JEST LICZBOWO RÓWNA
TEMPERATURZE WYRAŻONEJ W KELWINACH POMNIEJSZONEJ O 273,15, CZYLI
TEMPERATURA °C = TEMPERATURA K –273,15. ZERO BEZWZGLĘDNE TEMPERATURY
TO TEMPERATURA 0 K (–273,15°C). WCZEŚNIEJSZA NAZWA „STOPIEŃ KELVINA”
(OZNACZENIE °K) ZOSTAŁA ZARZUCONA ZGODNIE Z MIĘDZYNARODOWYM
POROZUMIENIEM Z 1967 R. NAZWA WYWODZI SIE OD TYTUŁU LORD KELVIN WILLIAMA
THOMSONA (1824–1907).

K

POWRÓT

KILOGRAM
OZNACZENIE KG. JEDNOSTKA MASY W UKŁADZIE SI, ZDEFINIOWANA JAKO MASA RÓWNA
MASIE MIĘDZYNARODOWEGO WZORCA PLATYNOWO–IRYDOWEGO, PRZECHOWYWANEGO
W MIĘDZYNARODOWYM BIURZE WAG I MIAR W SÈVRES POD PARYŻEM.

KILOWATOGODZINA
OZNACZENIE KWH. HANDLOWA JEDNOSTKA ENERGII ELEKTRYCZNEJ. ODPOWIADA
ZUŻYCIU MOCY 1000 WATÓW W CIĄGU JEDNEJ GODZINY.

KIUR
DAWNA JEDNOSTKA AKTYWNOŚCI PROMIENIOTWÓRCZEJ. NAZWA POCHODZI
OD NAZWISKA MARII SKŁODOWSKIEJ–CURIE (1867–1934).

KOŃ MECHANICZNY
JEDNOSTKA MOCY RÓWNA 735,49875 W.

KULOMB
OZNACZENIE C. JEDNOSTKA ŁADUNKU ELEKTRYCZNEGO W UKŁADZIE SI, RÓWNA
ŁADUNKOWI, JAKI PRZENOSI PRĄD O NATĘŻENIU JEDNEGO AMPERA W CZASIE JEDNEJ
SEKUNDY. NAZWA POCHODZI OD NAZWISKA FRANCUSKIEGO FIZYKA CHARLES'A
AUGUSTINA DE COULOMBA (1736–1806).

POWRÓT

LAMBERT
DAWNA JEDNOSTKA LUMINANCJI RÓWNA LUMINANCJI JEDNORODNIE PROMIENIUJĄCEJ
POWIERZCHNI, KTÓRA EMITUJE LUB ODBIJA JEDEN LUMEN NA CENTYMETR KWADRATOWY.
W PRZYBLIŻENIU RÓWNA 3,18 × 10

3

 CD · M

–2

. NAZWANA NA CZĘŚĆ JOHANNA HEINRICHA

LAMBERTA (1728–77).

LITR
OZNACZENIE L LUB L. JEDNOSTKA W SYSTEMIE METRYCZNYM TRAKTOWANA JAK
SPECJALNA NAZWA DECYMETRA SZEŚCIENNEGO. WCZEŚNIEJ BYŁA ZDEFINIOWANA JAKO
OBJĘTOŚĆ 1 KILOGRAMA CZYSTEJ WODY W TEMPERATURZE 4°C PRZY STANDARDOWYM
CIŚNIENIU; TAK ZDEFINIOWANY 1 L JEST RÓWNY 1,000028 DM

3

.

LUKS
OZNACZENIE LX. JEDNOSTKA NATĘŻENIA OŚWIETLENIA W UKŁADZIE SI RÓWNA
NATĘŻENIU OŚWIETLENIA DAWANEMU PRZEZ STRUMIEŃ ŚWIETLNY 1 LUMENA
ROZŁOŻONY RÓWNOMIERNIE NA POWIERZCHNI 1 METRA KWADRATOWEGO.

LUMEN
OZNACZENIE LM. JEDNOSTKA STRUMIENIA ŚWIETLNEGO W UKŁADZIE SI RÓWNA
STRUMIENIOWI WYSYŁANEMU PRZEZ PUNKTOWE ŹRÓDŁO ŚWIATŁA O JASNOŚCI 1
KANDELI W KĄCIE BRYLOWYM 1 STERADIANA.

L

POWRÓT

MAKSWEL
JEDNOSTKA STRUMIENIA MAGNETYCZNEGO W UKŁADZIE CGS. GDY INDUKCJA MAGNETYCZNA
RÓWNA JEST 1 GAUSOWI, STRUMIEŃ MAGNETYCZNY 1 MAKSWELA PRZECINA POWIERZCHNIE
1 CENTYMETRA KWADRATOWEGO PROSTOPADŁĄ DO LINII POLA. 1 MAKSWEL JEST RÓWNY 10

–8

WEBERA. JEDNOSTKA ZOSTAŁA NAZWANA NA CZĘŚĆ JAMESA CLERKA MAXWELLA (1831–79).

METR
OZNACZENIE M. JEDNOSTKA DŁUGOŚCI W UKŁADZIE SI RÓWNA DŁUGOŚCI DROGI, JAKĄ
PRZEBYWA ŚWIATŁO W PRÓŻNI W CZASIE 1/(2,99792458 × 10

8

) SEKUNDY. DEFINICJA TA

ZOSTAŁA PRZYJĘTA PRZEZ XVII GENERALNĄ KONFERENCJE MIAR W PAŹDZIERNIKU 1983 R.
I ZASTĄPIŁA DEFINICJE Z 1967 R. OPARTĄ NA ŚWIECENIU ATOMU KRYPTONU:
1 M º 1 650 763,73 DŁUGOŚCI FALI W PRÓŻNI PROMIENIOWANIA ODPOWIADAJĄCEGO
PRZEJŚCIU MIEDZY POZIOMAMI 2P

10

I 5D

5

W IZOTOPIE

86

KR. TA ZAŚ ZASTĄPIŁA W 1958 R.

STARSZĄ DEFINICJE, WEDŁUG KTÓREJ 1 METR BYŁ RÓWNY DŁUGOŚCI WZORCOWEJ SZTABY
IRYDOWO–PLATYNOWEJ. GDY WPROWADZANO WE FRANCJI W 1791 R. UKŁAD METRYCZNY, 1
METR MIAŁ BYĆ JEDNĄ DZIESIĘCIOMILIONOWĄ ĆWIARTKI POŁUDNIKA ZIEMSKIEGO
PRZECHODZĄCEGO PRZEZ PARYŻ. TRUDNOŚCI POMIARÓW GEODEZYJNYCH PRZEKONAŁY
O NIEPRAKTYCZNOŚCI TAKIEGO WZORCA I W 1793 R. SKONSTRUOWANO WZORCOWĄ
PLATYNOWĄ SZTABĘ METROWĄ, TZW. METR ARCHIWALNY.

MIKROMETR
JEDNOSTKA DŁUGOŚCI RÓWNA 10

–6

M. DAWNA NAZWA: MIKRON.

MIKRON
DAWNA NAZWA JEDNOSTKI W UKŁADZIE SI; OBECNA NAZWA – MIKROMETR.

M

POWRÓT

MILA MORSKA
MIARA DŁUGOŚCI UŻYWANA W MARYNARCE, RÓWNA 1852 M.

MINUTA
1. JEDNA SZEŚĆDZIESIĄTA GODZINY.
2. JEDNA SZEŚĆDZIESIĄTA STOPNIA (KĄTOWEGO).

MMHG
JEDNOSTKA CIŚNIENIA NIE NALEŻĄCA DO UKŁADU SI, RÓWNA CIŚNIENIU WYWIERANEMU
W STANDARDOWYCH WARUNKACH (NORMALNE PRZYSPIESZENIE ZIEMSKIE, TEMPERATURA 0°C)
PRZEZ JEDEN MILIMETR SŁUPA RTĘCI, CZYLI 133,322 PASKALA.

MOL
OZNACZENIE MOL. JEDNOSTKA LICZNOŚCI MATERII W UKŁADZIE SI, RÓWNA LICZNOŚCI MATERII
W UKŁADZIE ZAWIERAJĄCYM LICZBĘ CZĄSTECZEK, ATOMÓW, JONÓW LUB ELEKTRONÓW RÓWNĄ
LICZBIE ATOMÓW ZAWARTYCH W MASIE 0,012 KG WĘGLA

12

C. WARTOŚĆ LICZBOWA MASY

WYRAŻONEJ W GRAMACH JEDNEGO MOLA ZWIĄZKU CHEMICZNEGO JEST RÓWNA WZGLĘDNEJ
MASIE CZĄSTECZKOWEJ TEGO ZWIĄZKU. DAWNIEJ MOL BYŁ SYNONIMEM GRAMOCZĄSTECZKI.

POWRÓT

NEPER
JEDNOSTKA UŻYWANA ZWŁASZCZA W TELEKOMUNIKACJI DO WYRAŻANIA WZMOCNIENIA
LUB TŁUMIENIA MOCY ELEKTRYCZNEJ, NATĘŻENIA PRĄDU ITP. OKREŚLA LOGARYTM
NATURALNY ILORAZU DWÓCH WARTOŚCI TEJ SAMEJ WIELKOŚCI. JEŚLI NA PRZYKŁAD
OSŁABIENIE AMPLITUDY OD A

1

DO A

2

ODPOWIADA N NEPEROM, TO

N = LN(A

2

/A

1

). 1 NEPER » 8,686 DECYBELA. NAZWA JEDNOSTKI POCHODZI OD NAZWISKA

WYNALAZCY LOGARYTMÓW NATURALNYCH, JOHNA NAPIERA (1550–1617).

NIT
OZNACZENIE NT. JEDNOSTKA LUMINANCJI RÓWNA JEDNEJ KANDELI NA METR
KWADRATOWY.

NIUTON
OZNACZENIE N. JEDNOSTKA SIŁY W UKŁADZIE SI. JEST TO SIŁA POTRZEBNA DO NADANIA
MASIE 1 KG PRZYSPIESZENIA 1 M · S

–2

. NAZWA POCHODZI OD NAZWISKA SIR ISAACA

NEWTONA (1642–1727).

N

POWRÓT

OM
OZNACZENIE W. JEDNOSTKA OPORU ELEKTRYCZNEGO W UKŁADZIE SI. JEST TO OPÓR
MIEDZY DWOMA PUNKTAMI PRZEWODNIKA, GDY PRZYŁOŻENIE MIEDZY TYMI PUNKTAMI
RÓŻNICY POTENCJAŁÓW 1 WOLTA WYWOŁUJE PRZEPŁYW PRĄDU O NATĘŻENIU 1 AMPERA.
DAWNIEJ OM MIĘDZYNARODOWY BYŁ DEFINIOWANY ZA POMOCĄ OPORU SŁUPA RTĘCI.
NAZWA POCHODZI OD NAZWISKA GEORGA OHMA (1787–1854).

O

POWRÓT

PARSEK
OZNACZENIE PC. JEDNOSTKA DŁUGOŚCI UŻYWANA W ASTRONOMII. JEST TO ODLEGŁOŚĆ,
Z KTÓREJ 1 JEDNOSTKA ASTRONOMICZNA, CZYLI DŁUGOŚĆ RÓWNA ŚREDNIEJ ODLEGŁOŚCI
ZIEMIA – SŁOŃCE, WIDZIANA JEST POD KĄTEM 1''. 1 PARSEK RÓWNA SIE 3,0857 × 10

16

M,

CZYLI 3,2616 ROKU ŚWIETLNEGO.

PASKAL
OZNACZENIE PA. JEDNOSTKA CIŚNIENIA W UKŁADZIE SI, RÓWNA JEDNEMU NIUTONOWI
NA METR KWADRATOWY.

PUAZ
OZNACZENIE P. JEDNOSTKA LEPKOŚCI DYNAMICZNEJ W UKŁADZIE CGS, RÓWNA SILE
STYCZNEJ, WYRAŻONEJ W DYNACH NA CENTYMETR KWADRATOWY, POTRZEBNEJ
DO PODTRZYMANIA RÓŻNICY PRĘDKOŚCI JEDNEGO CENTYMETRA NA SEKUNDĘ DWÓCH
RÓWNOLEGŁYCH WARSTW CIECZY ODDALONYCH O 1 CENTYMETR. 1 PUAZ RÓWNA SIE
0,1 N · S · M

–2

.

P

POWRÓT

R

RADIAN
OZNACZENIE RAD. JEDNOSTKA KĄTA PŁASKIEGO, POCHODNA W UKŁADZIE SI.

RHE
JEDNOSTKA PŁYNNOŚCI, RÓWNA ODWROTNOŚCI PUAZA.

ROK
MIARA CZASU, NA KTÓREJ OPARTY JEST KALENDARZ. JEST TO CZAS POTRZEBNY ZIEMI
NA WYKONANIE JEDNEGO PEŁNEGO OBIEGU WOKÓŁ SŁOŃCA. ROK KALENDARZOWY (ROK
ZWYKŁY) OBEJMUJE PRZECIĘTNIE 365,25 DOBY ŚREDNIEJ SŁONECZNEJ; WARTOŚĆ TA
WYNIKA Z TRZECH KOLEJNYCH LAT ZWYKŁYCH, SKŁADAJĄCYCH SIE Z 365 DÓB,
PO KTÓRYCH NASTĘPUJE JEDEN ROK PRZESTĘPNY, TRWAJĄCY 366 DNI. ROK
ZWROTNIKOWY (ALBO ROK ASTRONOMICZNY) JEST ODSTĘPEM CZASU MIEDZY DWOMA
KOLEJNYMI PRZEJŚCIAMI SŁOŃCA ŚREDNIEGO PRZEZ ŚREDNI PUNKT RÓWNONOCY
WIOSENNEJ; TRWA ON 365,242 DOBY ŚREDNIEJ SŁONECZNEJ. ROK GWIAZDOWY JEST
OKRESEM OBIEGU SŁOŃCA PO EKLIPTYCE, PO KTÓRYM ZNAJDZIE SIE ONO NA TLE TYCH
SAMYCH GWIAZD; TRWA ON 365,256 DOBY ŚREDNIEJ SŁONECZNEJ. ROK
ANOMALISTYCZNY JEST ŚREDNIM ODSTĘPEM CZASU MIEDZY KOLEJNYMI PRZEJŚCIAMI
ZIEMI PRZEZ PERYHELIUM; TRWA ON 365,259 DOBY ŚREDNIEJ SŁONECZNEJ.

ROK ŚWIETLNY
JEDNOSTKA DŁUGOŚCI STOSOWANA W ASTRONOMII; JEST TO ODLEGŁOŚC POKONYWANA
PRZEZ ŚWIATŁO PORUSZAJĄCE SIE W PRÓŻNI W CIĄGU JEDNEGO ROKU. ROK ŚWIETLNY
JEST RÓWNY 9,4650 × 10

15

M.

POWRÓT

S

SEKUNDA
1. OZNACZENIE S. JEDNOSTKA CZASU W UKŁADZIE SI, RÓWNA CZASOWI TRWANIA
9 192 631 770 OKRESÓW FALI ŚWIETLNEJ PROMIENIOWANIA ODPOWIADAJĄCEGO PRZEJŚCIU
MIEDZY DWOMA NADSUBTELNYMI POZIOMAMI STANU PODSTAWOWEGO ATOMU CEZU–133.
2. OZNACZENIE ''. JEDNOSTKA KĄTA, RÓWNA 1/3600 STOPNIA LUB 1/60 MINUTY.

SIMENS
OZNACZENIE S. JEDNOSTKA PRZEWODNOŚCI ELEKTRYCZNEJ W UKŁADZIE SI, RÓWNA
PRZEWODNOŚCI OBWODU LUB ELEMENTU, KTÓREGO OPÓR ELEKTRYCZNY WYNOSI 1 OM.
1 S = 1 W

–1

. NAZWA POCHODZI OD NAZWISKA ERNSTA WERNERA VON SIEMENSA (1816–92).

SIWERT
JEDNOSTKA RÓWNOWAŻNIKA DAWKI W UKŁADZIE SI. NAZWA POCHODZI OD NAZWISKA
SZWEDZKIEGO FIZYKA ROLFA SIEVERTA (1896–1966).

STERADIAN
OZNACZENIE SR. JEDNOSTKA POCHODNA UKŁADU SI, OKREŚLAJĄCA KĄT BRYLOWY
O WIERZCHOŁKU W ŚRODKU KULI, WYCINAJĄCY Z POWIERZCHNI TEJ KULI POLE RÓWNE
KWADRATOWI JEJ PROMIENIA.

STOKES
OZNACZENIE ST. JEDNOSTKA LEPKOŚCI KINEMATYCZNEJ W UKŁADZIE CGS, RÓWNA ILORAZOWI
LEPKOŚCI DYNAMICZNEJ PŁYNU, WYRAŻONEJ W PUAZACH, I JEGO GĘSTOŚCI W GRAMACH NA
CENTYMETR SZEŚCIENNY. 1 STOKES = 10

–4

 M

2

 · S

–1

. NAZWA POCHODZI OD NAZWISKA SIR

GEORGE'A GABRIELA STOKESA (1819–1903).

STOPIEŃ
JEDNOSTKA KĄTA PŁASKIEGO RÓWNA 1/360 KĄTA PEŁNEGO.

POWRÓT

T

TESLA
OZNACZENIE T. JEDNOSTKA SI INDUKCJI MAGNETYCZNEJ, RÓWNA INDUKCJI MAGNETYCZNEJ
JEDNORODNEGO POLA MAGNETYCZNEGO, W KTÓRYM NA PRZEKRÓJ POPRZECZNY 1 METRA
KWADRATOWEGO PRZYPADA STRUMIEŃ MAGNETYCZNY 1 WEBERA, CZYLI 1 T = 1 WB · M

–2

.

NAZWA POCHODZI OD NAZWISKA NIKOLI TESLI (1870–1943), AMERYKAŃSKIEGO
INŻYNIERA ELEKTRYKA POCHODZENIA CHORWACKIEGO.

TONA
JEDNOSTKA MASY RÓWNA 1000 KG

POWRÓT

WAT
OZNACZENIE W. JEDNOSTKA MOCY W UKŁADZIE SI, ZDEFINIOWANA JAKO MOC JEDNEGO DŻULA NA SEKUNDĘ. W ODNIESIENIU DO ELEKTRYCZNOŚCI JEDEN WAT JEST RÓWNY SZYBKOŚCI ZMIAN
PRZEKSZTAŁCANIA ENERGII PRZEZ PRĄD ELEKTRYCZNY O NATĘŻENIU JEDNEGO AMPERA, PŁYNĄCY PRZEZ PRZEWODNIK, NA KTÓREGO KOŃCACH UTRZYMYWANA JEST RÓŻNICA POTENCJAŁÓW JEDNEGO
WOLTA. JEDNOSTKA NOSI NAZWĘ OD JAMESA WATTA (1736–1819).

WEBER
OZNACZENIE WB. JEDNOSTKA STRUMIENIA MAGNETYCZNEGO W UKŁADZIE SI RÓWNA STRUMIENIOWI, KTÓRY PRZENIKAJĄC JEDEN ZWÓJ OBWODU, WYTWARZA W NIM SEM JEDNEGO WOLTA, GDY JEST
ZMNIEJSZANY JEDNOSTAJNIE DO ZERA W CIĄGU JEDNEJ SEKUNDY. NAZWA POCHODZI OD NAZWISKA WILHELMA WEBERA (1804–91).

WOLT
OZNACZENIE V. JEDNOSTKA POTENCJAŁU ELEKTRYCZNEGO, RÓŻNICY POTENCJAŁÓW LUB SEM W UKŁADZIE SI, ZDEFINIOWANA JAKO RÓŻNICA POTENCJAŁÓW MIEDZY DWOMA PUNKTAMI PRZEWODNIKA, PRZY
KTÓREJ PODCZAS PRZEPŁYWU PRĄDU O NATĘŻENIU JEDNEGO AMPERA WYDZIELONA JEST MIEDZY TYMI PUNKTAMI MOC 1 WATA. NAZWA POCHODZI OD NAZWISKA ALESSANDRA VOLTY (1745–1827).

W

POWRÓT