Wspólna polityka
bezpieczeństwa i
obrony Unii
Europejskiej

Eunika Stempel
II Bezpieczeństwo Narodowe

GENEZA

• Bezpieczeństwo Europy Zachodniej po II wojnie

światowej było nierozerwalnie związane z Sojuszem
Północnoatlantyckim, powołanym Traktatem
Północnoatlantyckim, podpisanym 4 kwietnia 1949 r. w
Waszyngtonie.

W ramach Sojuszu podejmowano decyzje polityczne i

wojskowe dotyczące bezpieczeństwa w Europie, ale
również w całym świecie. Unia Zachodnioeuropejska
(UZE), która powstała na mocy Traktatu Brukselskiego
17 marca 1948 r. (zmienionego w 1954 r.), nie uzyskała
podobnego znaczenia ze względu na jej instytucjonalne
i operacyjne podporządkowanie strukturom Sojuszu.

„Zimna wojna” skupiała państwa zachodnioeuropejskie

wokół ich amerykańskiego sojusznika i nie zachęcała do
podejmowania działań na własną rękę.

• Lata dziewięćdziesiąte XX wieku przyniosły

ogromne zmiany w stosunkach
międzynarodowych i zaowocowały między
innymi nowym postrzeganiem
bezpieczeństwa europejskiego.

• Rozpad Związku Radzieckiego i związanego z

nim bloku państw wyeliminował w praktyce
groźbę zmasowanego ataku na wszystkich
frontach europejskich NATO. Konflikt zbrojny
w skali globalnej stał się z końcem „zimnej
wojny” mało prawdopodobny, a większego
znaczenia nabrały konflikty lokalne

• Rozpad Jugosławii stał się przyczyną wybuchu

konfliktów, które mogły grozić destabilizacją
całej Europy. Jeszcze inny problem stanowiło
zjednoczenie Niemiec. Niektórzy członkowie
Wspólnot obawiali się, iż dążyć będą one do
odgrywania większej roli w polityce
międzynarodowej, szczególnie w Europie
Środkowej. Zapobiec temu miało ściślejsze ich
związanie z konstrukcją europejską.

• Uwarunkowania te stały się impulsem do

dyskusji we Wspólnocie Europejskiej nad
ustanowieniem unii politycznej, która
doprowadziła do powołania Unii Europejskiej ze
Wspólną Polityką Zagraniczna i Bezpieczeństwa
jako jednym z jej filarów.

W Traktacie o Unii Europejskiej (podpisanym w

Maastricht 7 lutego 1992 r.) stwierdzono, że:

• Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa

obejmuje wszystkie te kwestie, które są
związane z bezpieczeństwem Unii Europejskiej
łącznie z docelowym określeniem wspólnej
polityki obronnej, która mogłaby z czasem
prowadzić do wspólnej obrony

• Jako instytucję odpowiedzialna za realizację

polityki bezpieczeństwa UE wyznaczono Unię
Zachodnioeuropejską.

Członkowie UE zdefiniowali podstawowe cele Wspólnej
Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, którymi są:

• ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów i

niezależności państw członkowskich

• umacnianie bezpieczeństwa Unii Europejskiej i

poszczególnych jej członków

• umacnianie bezpieczeństwa kontynentu i wspieranie

współpracy międzynarodowej

• ugruntowanie i rozwijanie demokracji i rządów prawa oraz

poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności
obywatelskich.

• popieranie współpracy międzynarodowej
• państwa europejskie chcą zajmować wspólne stanowisko

w sprawach światowej polityki,a umacniając tożsamość
na arenie międzynarodowej zwiększać swoją rolę w sferze
bezpieczeństwa.

• Prace prowadzone w tym czasie na forum

Rady Ministerialnej Unii
Zachodnioeuropejskiej (UZE) zaowocowały
poszerzeniem kompetencji UZE o realizacje
tzw. zadań petersberskich1, a także
przewidywały wzmocnienie struktur
obronnych w wyniku budowy zdolności
operacyjnych UZE, rozwój współpracy w
dziedzinie uzbrojenia i bezpiecznych dostaw
broni, budowa sprawnego systemu
odstraszania atomowego i oczywiście proces
kontrolowania zbrojeń.

• Postanowienia dotyczyły również projektu

utworzenia Forces Answerable to WEU
(FAWEU), czyli „sił podlegających Unii
Zachodnioeuropejskiej”.

• FAWEU miały być utworzone spośród

wydzielonych przez państwa
członkowskie narodowych sił
konwencjonalnych. W ten sposób każde
z państw członkowskich miałoby realny
udział w tworzeniu „armii europejskiej”.
W listopadzie 1993 roku UZE
zatwierdziła raport o strukturze sił
podlegających tej organizacji i
jednocześnie podzieliła je na :

• narodowe - jednostki desygnowane

przez państwa członkowskie, które
mogą być wykorzystywane przez UZE do
realizacji zadań.

• wielonarodowe - jednostki

międzynarodowe będące w procesie
tworzenia lub już utworzone,
przeznaczone do wspólnych misji, wśród
których wyróżnić możemy:

• Korpus Europejski (Eurokorpus)
• Dywizję Wielonarodową
• Brytyjsko-Holenderskie Siły Amfibijne,
• Lądowe siły szybkiego reagowania w

rejonie Morza Śródziemnego EUROFOR

• Morskie siły szybkiego reagowania

EUROMARFOR

• Wielonarodowe Siły Lądowe.

• Istotne znaczenie dla wzmocnienia WPZiB miał

Traktat Amsterdamski który, nadał Unii kompetencje
do realizacji misji petersberskich we współpracy z
UZE.

Jednocześnie nie nadał potrzebnego Unii zaplecza

militarnego, a Unię Zachodnioeuropejską pozostawił
odrębną instytucją. Jednym z najważniejszych ustaleń
było ustanowienie funkcji Wysokiego Przedstawiciela
do Spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i
Bezpieczeństwa, pełnionej przez Sekretarza
Generalnego Rady UE, którego zadania Traktat
Amsterdamski określił jako wspomaganie Rady

„w sprawach objętych wspólną polityką zagraniczną i

bezpieczeństwa, zwłaszcza przyczyniając się do
formułowania, opracowania i wprowadzania w życie
decyzji politycznych, a w stosownych przypadkach,
działając w imieniu Rady i na zlecenie Prezydencji
prowadząc dialog polityczny ze stronami trzecimi”

WPBiO w Traktacie Lizbońskim

• Traktat Lizboński podkreśla, że wspólna

polityka bezpieczeństwa i obrony (WPBO)
stanowi integralną część wspólnej polityki
zagranicznej

• i bezpieczeństwa. Jej celem ma być

zapewnienie Unii zdolności operacyjnej opartej
na środkach cywilnych i wojskowych, z których
UE może korzystać w przeprowadzanych poza
jej terytorium misjach utrzymania pokoju,
zapobiegania konfliktom i wzmacniania
międzynarodowego bezpieczeństwa, zgodnie

• z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych,
• w oparciu o zdolności zapewniane przez

Państwa Członkowskie.

• Traktat Lizboński poszerza omawiany katalog

misji. Poza dotychczas zaliczanymi do niego
misjami humanitarnymi i ratunkowymi,
utrzymania pokoju oraz misjami

• zbrojnymi służącymi zarządzaniu kryzysami,
• w tym przywracaniu pokoju, Traktat Lizboński

uwzględnia także: wspólne działania
rozbrojeniowe, misje wojskowego doradztwa

i wsparcia, misje zapobiegania konfliktom i

operacje stabilizacji sytuacji po zakończeniu
konfliktów. Dodatkowo Traktat stwierdza, że
wszystkie misje podejmowane w ramach WPBO
mogą przyczyniać się do walki z terroryzmem,

• w tym poprzez wspieranie państw trzecich w

zwalczaniu terroryzmu na ich terytoriach

•

Traktat Lizboński precyzuje zobowiązania Państw
Członkowskich wynikające z uczestnictwa we
Wspólnej Polityce Bezpieczeństwa i Obrony. W
celu jej realizacji nakłada na nie obowiązek
oddania do dyspozycji Unii swoich zdolności
cywilnych i wojskowych, które umożliwią
osiągnięcie celów określonych przez Radę.
Dodatkowo, umożliwia przekazanie do dyspozycji
WPBO sił wielonarodowych powołanych wspólnie
przez Państwa Członkowskie.

•

Jednocześnie Państwa Członkowskie zostały
zobowiązane do stopniowej poprawy swoich
zdolności wojskowych. Koordynacji tego procesu
ma służyć działalność Europejskiej Agencji
Obrony; sama Agencja funkcjonuje już od 2004
roku, natomiast istotne wydaje się wpisanie jej
roli oraz zadań do uregulowań traktatowych.

• raktat Lizboński normuje również praktykę

wypełniania misji w ramach WPBO przez grupę
Państw Członkowskich, które wyrażą taką wolę
i dysponują zdolnościami wymaganymi dla tej
misji. W celu ochrony wartości Unii i służenia
jej interesom Rada może powierzyć im
wykonanie danej misji, w ramach Unii.

• Za krok zmierzający w celu stworzenia

wspólnych sił zbrojnych w ramach UE może być
uznana wprowadzona Traktatem Lizbońskim
możliwość ustanowienia stałej współpracy
strukturalnej w ramach Unii przez Państwa
Członkowskie, które spełniają wyższe kryteria
zdolności wojskowych i które zaciągnęły w tej
dziedzinie dalej idące zobowiązania mając na
względzie najbardziej wymagające misje.

• Jedną z najbardziej istotnych zmian

wprowadzonych Traktatem wydaje
się być włączenie do niego tzw.
„klauzuli sojuszniczej”.

Zgodnie z nią, w przypadku gdy

jakiekolwiek Państwo Członkowskie
stanie się ofiarą zbrojnej agresji na
jego terytorium, pozostałe Państwa
Członkowskie mają w stosunku do
niego obowiązek udzielenia pomocy
i wsparcia przy zastosowaniu
wszelkich dostępnych im środków,
zgodnie z art. 51 Karty NZ.

• Aby nie prowokować oskarżeń o

tworzenie NATO-bis, Traktat
Lizboński stanowi iż zobowiązania i
współpraca w omawianej dziedzinie
pozostają zgodne ze zobowiązaniami
zaciągniętymi w ramach Organizacji
Traktatu Północnoatlantyckiego, która
– co podkreślono expressis verbis –
pozostaje dla państw będących
członkami NATO podstawą ich
zbiorowej obrony i forum dla jej
wykonywania.