„Podczas wszelkich egzaminów, sprawdzianów
nauczyciele pragnący zrozumieć stopień umysłowego
rozwoju ucznia, nie będą wyszukiwali tego, czego
uczeń nie umie, ale ocenę swoją oprą na tym czego
on się rzeczywiście nauczył."
ADOLF DYGASIŃSKI
KONTROLA I OCENA WYNIKÓW
PROCESU KSZTAŁCENIA
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej
i Sportu
z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków
i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania
uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania
sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 września 2006
r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i
sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania
uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania
sprawdzianów i egzaminów w szkołach
publicznych. (Dz.U. z 2006r. Nr 164, poz. 1154)
KONTEKSTY DEFINICYJNE
Sprawdzanie osiągnięć szkolnych uczniów
to weryfikacja jakości procesu
dydaktycznego. Ma ona dostarczyć
nauczycielowi i uczniowi informacji o tym,
w jakim stopniu osiągają cele
kształcenia.
Ocena, to kontrola jakościowa stopnia
opanowania przez ucznia wiadomości,
nawyków i umiejętności rozwoju ich
zdolności poznawczych oraz przekonań
i postaw.
Sprawdzanie efektywności kształcenia
polega na sukcesywnym porównywaniu
uzyskanych przez uczniów wiadomości oraz
umiejętności z zamierzonymi celami
kształcenia.
Ocena jest ustosunkowaniem nauczyciela
(egzaminatora) do osiągnięć uczniów,
czego wyrazem może być uwaga słowna,
komentarz, symbol lub stopień szkolny.
Kontrola – to zespół wszelkich czynności
związanych ze sprawdzaniem postępów
ucznia, w celu dokonania oceny lub korekty
pracy, poprzez pokazanie uczniowi jego
osiągnięć i braków.
Ocena – jest wynikiem wartościowania według
wielu kryteriów i norm, która może być
przedstawiona w postaci stopnia, rozwiniętej
opinii słownej bądź pisemnej, uśmiechu
skierowanego do ucznia, wyrazistego gestu,
grymasu twarzy, rozwiniętego uzasadnienia.
Jakie cele stawia przed sobą nowoczesne ocenianie?
Do najważniejszych należą z pewnością następujące:
· Diagnozowanie osiągnięć dydaktycznych ucznia.
· Obserwowanie rozwoju ucznia-
· Dostarczanie informacji zwrotnej głównym podmiotom.
· Wspieranie rozwoju,
· Rozbudzanie motywacji uczenia się.
· Uczenie systematyczności, organizowanie uczenia się.
· Kształtowanie obrazu samego siebie.
· Uświadamianie oceny jako elementu rzeczywistości
· Uczenie umiejętności oceny, korzystania z niej.
· Wdrażanie do samooceny.
· Sprawdzanie wiadomości i umiejętności.
· Przygotowanie do „zdrowej rywalizacji".
· Wdrażanie do przestrzegania norm, zasad funkcjonujących w różnych
organizacjach
· Rozpoznawanie uzdolnień, zainteresowań, predyspozycjI
· Psychiczne wzmacnianie ucznia (wskazywanie „mocnych" stron).
· Niwelowanie stresu, lęku, agresywnych zachowań.
Funkcje oceny w procesie
kształcenia
W procesie kształcenia zawodowego ocena i kontrola powinna spełniać następujące
funkcje:
· funkcję selekcyjną; służy ona w pierwszej kolejności do wyłonienia w klasie
uczniów wybitnych i szczególnie uzdolnionych,
· funkcję wychowawczą; związana ona jest ze wspomaganiem rozwoju postaw
uczniów wobec uczenia się, wobec swoich obowiązków, ukierunkowania ku osiąganiu
satysfakcji z osiągniętych sukcesów,
· funkcja dydaktyczna; polegająca na porządkowaniu wiedzy uczniów
i wskazywaniu sposobów usuwania ewentualnych błędów,
· funkcja diagnostyczna; pozwala ona na przewidywanie dalszego rozwoju
intelektualnego ucznia, na podstawie przeprowadzonej analizy efektów kształcenia,
· funkcja motywacyjna; powinna zapewnić właściwy stosunek do pracy, uczenia się,
jako podstawowych źródeł zaspokajania potrzeb edukacyjnych,
· funkcja kontrolna; ta z kolei powinna umożliwić ustalenie faktycznego stanu
świadomości i umiejętności uczniów w stosunku do wymagań programowych,
· funkcja metodyczna; dzięki niej możliwe staje się usprawnianie procesu
edukacyjnego poprzez analizę i krytyczną samoocenę własnej działalności
dydaktyczno – wychowawczej. Umożliwia ona również wdrażanie odpowiednich
środków zaradczych, korygujących proces edukacyjny.
Badanie poziomu wiadomości, umiejętności ucznia,
czyli jego kontrola i ocena winny uwzględniać:
poziom gotowości ucznia - jest to ocena
diagnostyczna czyli wstępna
poziom wiadomości i umiejętności bieżących -
jest to ocena formatywna (dotyczy sprawdzianu
końcowego lekcji, pozalekcyjnego np.: prace
domowe i może mieć charakter pisemny i ustny).
poziom ukształtowanych umiejętności - jest to
ocena sumatywna (dotyczy prac końcowych,
dyplomowych, końcowych praktyk warsztatowych).
W związku z potrzebą ściślejszego
określenia przedmiotu oceny szkolnej K.
Sośnicki proponuje podział ocen. Wyróżnia
on:
Ocenę aktualistyczną.
Ocenę dyspozycjonalną.
Ocenę prognostyczną.
Przedmiotem oceny aktualistycznej jest tylko
aktualny, końcowy wynik uczenia się. Oceny takie
stawiamy na egzaminach końcowych i wstępnych. W
ocenie aktualistycznej nie badamy, jaką drogą powstały
myśli ucznia, jakie czynniki wpłynęły na nie w kierunku
dodatnim lub ujemnym. Oceniamy je wprost jako coś
rzeczywiście istniejącego, bez wglądania w warunki ich
powstania. Ocena aktualistyczną określa stan
teraźniejszy. Aktualistyczną ocena wiedzy nie
odnosi się właściwie do samych procesów
myślenia ucznia, lecz do wyrażania się tych
procesów na zewnątrz. To wyrażanie się nazywamy
osiągiem. Osiąg jest więc zewnętrzną stroną myśli,
które są procesami wewnętrznymi.
Ocena dyspozycjonalną dotyczy nie tylko
osiągów, lecz również warunków, w jakich one
powstały. Oceniamy więc także zdolność do pewnych
procesów myślowych, a więc pewne dyspozycje. Ocena
dyspozycjonalna jest wyrazem dążności do
wytworzenia "obrazu" ucznia, obrazu obejmującego nie
tylko rzeczywiste opanowanie lub nieopanowanie
pewnego odcinka wiedzy, ale też rysy psychiczne,
które się złożyły na to, że uczeń umie lub nie umie.
Ocena prognostyczna obejmuje składniki oceny
aktualistycznej i dyspozycjonalnej, ponadto ma
określić możliwości, przewidzieć przyszłe losy ucznia,
jego dalszy rozwój i wyniki.
Ocena prognostyczna wiąże historię
rozwoju ucznia z sytuacją teraźniejszości i
przewidywaną przyszłą sytuacją.
Warunki, które musi spełniać ocena i procedury ich osiągania:
· obiektywność należy oprzeć na takim ustaleniu wymagań, które
doprowadzą do uzyskania zbliżonych wyników w stosunku do innych osób i
pomiarów prowadzonych w różnym czasie,
· niezawodność zapewnia przyjęcie sprawdzalnych i mierzalnych
narzędzi kontrolnych, pytań, testów, itp.,
· symptomatyczność oceny polega na takim ustaleniu zakresu kontroli, by
dotyczyła obszaru objętego tą kontrolą (i tylko tego obszaru),
· prognostyczność oceny umożliwia przewidywanie, jakie postępy będzie
uzyskiwał uczeń z przedmiotu w dalszym okresie nauki w szkole,
· uzasadnienie oceny oraz jawność zapewnić należy przez udostępnienie
uczniowi informacji o pozytywnych elementach w jego pracy, o brakach i
usterkach wraz ze wskazaniem sposobów ich usunięcia oraz przez podanie w
formie pisemnej lub w formie ustnej stopnia szkolnego.
Zasady oceniania wspierającego muszą być zawarte w
Wewnątrzszkolnym Systemie Oceniania oraz w Przedmiotowych
Systemach Oceniania.
Procesowi kontroli podobnie jaki i ocenie narzuca się
pewne wymagania. Kontrola powinna być procesem:
Częstym – należy ją przeprowadzać po każdej większej partii
materiału.
Ciągłym – prowadzona jest podczas całego procesu dydaktycznego.
Dokładnym i rzetelnym – obejmuje cały materiał nauczania, który
należy rzetelnie wyegzekwować, co wyklucza wszelki przypadkowe
odpowiedzi i zgadywania.
Sprawiedliwym – oznacza to, że są ustalone pewne jasne i konkretne
wymagania stawiane uczniom.
Spokojnym – uczeń powinien mieć zapewnioną spokojną atmosferę
pracy.
Sprawnym – zapewniającym nauczycielowi uzyskanie w krótkim
czasie wyników zgodnych z rzeczywistym stanem wiadomości i
umiejętności.
Ocenianiu podlegają:
1) osiągnięcia edukacyjne ucznia;
2) zachowanie ucznia.
Ocenianie osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na
rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów
w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności
w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających
z podstawy programowej, określonej w odrębnych
przepisach, i realizowanych w szkole programów
nauczania, uwzględniających tę podstawę.
Ocenianie zachowania ucznia polega na rozpoznawaniu
przez wychowawcę klasy, nauczycieli oraz uczniów danej
klasy stopnia respektowania przez ucznia zasad
współżycia społecznego i norm etycznych.
Obszary aktywności ucznia , które będą
podlegać ocenie:
Wiedza
znajomość pojęć, zasad, zagadnień i reguł
dotyczących zagadnień zawodowych
przewidzianych w programie nauczania
na lekcjach teoretycznych przedmiotów
zawodowych
na zajęciach praktycznych zrozumienie i
zapamiętywanie wiadomości zdobytych
podczas lekcji i nauki własnej,
uporządkowanie i streszczenie wiadomości,
zilustrowanie i wyjaśnienie na odpowiednich
przykładach.
Umiejętności
posługiwanie się wiadomościami według
podanych wzorów
prawidłowa interpretacja i samodzielne
rozwiązywanie problemów związanych z
przedmiotem
prawidłowa analiza, wnioskowanie i
dostrzeganie związków między teorią, a
praktyką i stosowanie w rozwiązywaniu zadań
formułowanie problemów, planu działania,
przewidywanie i prezentowanie ich na własny
sposób
ocenianie, wartościowanie, wnioskowanie
poprawne korzystanie z pomocy
dydaktycznych (podręczniki, plansze,
słowniki, rysunki, schematy)
wykorzystywanie wiedzy teoretycznej w
praktyce
Postawy
samodzielność i aktywność na lekcji
pozytywne nastawienie i zainteresowanie przedmiotem
praca w zespole
obecność i przygotowanie do lekcji
prowadzenie zeszytu i wykonywanie zadań
samodzielność, zaangażowanie i dociekliwość poznawcza
kształcenie kreatywnej postawy wobec problemu
umiejętność samooceny, planowania i organizowania
własnej nauki, przyjmowania za nią odpowiedzialności
dokładności, rzetelności, systematyczności, wiary we
własne siły.
ANDRUKOWICZ Wiesław : Sprawiedliwa ocena : mit
czy rzeczywistość // Edukacja. - 1995, nr 4, s. 76-80
BOGAJ Andrzej : Jakość kształcenia – dylematy teorii
i praktyki oceniania // Edukacja. - 1996, nr 4, s. 5–20
CZAJKOWSKA-KILIANEK Halina, KILIANEK Józef :
Najpospolitsze błędy w ocenianiu uczniów // Nowa
Szkoła. - 2000, nr 2, s. 19–23
DENEK Kazimierz : Wewnątrzszkolne ocenianie
osiągnięć ucznia // Edukacja Medialna. - 2000, nr 1,
s. 8–13
GROENWALD Maria : Powinności oceniających //
Nowa Szkoła. – 2001, nr 5, s. 13-18