Wykład 12

13 grudnia 2012 r.

IV.

Tradycyjne nurty, systemy i teorie

pedagogiczne

Jan Fryderyk Herbart

jako twórca pedagogiki naukowej

( systemu pedagogicznego ).

Za Kazimierzem Sośnickim:

*System pedagogiczny

 

„ ma możliwie jednoznacznie określony przedmiot

swego badania; badania nad tym przedmiotem

przeprowadza w różnych dziedzinach stanowiących

modyfikację tego przedmiotu; systemem jest taka

teoria wychowania, która możliwie to samo pojęcie

wychowania śledzi w różnych dziedzinach np. w

wychowaniu szkolnym, ogólnym, zawodowym….itp.

 

System….

 

Fakty i uogólnienia w tych różnych

dziedzinach wychowania są

ułożone w sposób

logicznej systematyki tak,

że mimo tych działów stanowią jedną

całość o wspólnym charakterze

naukowym”.

*Kierunek pedagogiczny

 

 

„ ogranicza się do jednej dziedziny wychowania,

np. do nauczania ogólnego i określa w sposób

właściwy przedmiot, treści i metody

pedagogiczne dla tej dziedziny lub nawet dla

pewnej strony lub składnika tej dziedziny”

(np. kierunki szkoły pracy).

 

System pedagogiczny J.F. Herbarta jako
początek rozwoju pedagogiki naukowej

 

 

Jan Fryderyk Herbart 

ur. 1776 r. w Oldenburgu

zm. 1841 r. w Getyndze

Jan Fryderyk Herbart….

 

1809 r. – obejmuje katedrę filozofii

w Królewcu po I. Kancie.

Zakłada przy niej seminarium pedagogiczne oraz

szkołę ćwiczeń dla nauczycieli szkół średnich

 

W 1883 r. powraca na katedrę w Getyndze

 
 
 

SYSTEM PEDAGOGICZNY J. F. Herbarta
- charakterystyka

 

A. Źródła i podstawy pedagogiki J.F. Herbarta

 

*FILOZOFIA

 

– stanowisko realizmu epistemologicznego:

rzeczywistość składa się z wielości zróżnicowanych elementów –

realiów, oddziaływujących na siebie.

Wpływ filozofii moralności I. Kanta

i filozofii społecznej Wolffa.

 
 

*PSYCHOLOGIA 

-psychika jest zespołem

oddziaływujących na siebie

elementarnych jednostek

( wyobrażeń).

Życie psychiczne jest swoistą

„mechaniką” wyobrażeń, którą rządzą

dwa prawa:

kojarzenie i apercepcja

*ETYKA(filozofia praktyczna) 

-nauka o moralności , źródło celu wychowania

*PSYCHOLOGIA

- wskazuje drogę i środki realizacji celu wychowania 

„Pedagogika naukowa opiera się o filozofię

praktyczną(etykę) i psychologię. Pierwsza

wskazuje cel kształcenia, druga zaś – drogę,

środki i przeszkody”.

(

J.F. Herbart, Zarys wykładów pedagogicznych, 1835

)

„Pedagogika naukowa opiera się o

filozofię praktyczną(etykę) i

psychologię.

Pierwsza wskazuje cel kształcenia,

druga zaś – drogę, środki i

przeszkody”.

(J.F. Herbart, Zarys wykładów pedagogicznych, 1835)

*CEL WYCHOWANIA/kształcenia

*kształtowanie ( urabianie ) silnych

moralnie charakterów ;

doprowadzenie

do cnoty.

Osoby o takich charakterach kierują się w

postępowaniu „ideami moralnymi” które

określają

ideał osobowości człowieka i jego cel życia.

 

„Podstawowym pojęciem pedagogiki

jest ukształcalność wychowanka…

tj. ukształcalność woli człowieka

do życia moralnego”

( J. F.Herbart). 

*Idee moralne (pierwotne):

 

 

1.doskonałości

– wskazuje kierunek, zakres i siłę dążeń człowieka

 

2.życzliwości

-pozwala uzgadniać i podporządkowywać własną wolę

woli innych

 

3.prawa

-zapobiega narastaniu konfliktów powstających w wyniku rozbieżności w

dążeniach i pragnieniach jednostki

 

 

4. słuszności

-nakłada na człowieka obowiązek

wynagradzania krzywd wyrządzonych

innym ludziom

 

5.wewnętrznej wolności

-zapewnia zgodność woli jednostki z jej

pragnieniami i przekonaniami

Jeśli działanie człowieka jest zgodne z tymi ideami,

można je nazwać „cnotliwym”.  

 

*Idee moralne (wtórne):

-społeczeństwo prawa

-system wynagradzania

-system zarządzania

-system kultury 

Ich realizowanie oznacza tworzenie „społeczeństwa

uduchowionego”

Drogą jest przestrzeganie przez jednostki idei pierwotnych

( kategoria „wspólnego sumienia”).

 

B. Składowe części procesu
wychowania

  

*Kierowanie (Regierung)

 

dziećmi i młodzieżą, organizowanie zajęć, aby dzieci

były cały czas zajęte, pielęgnowanie ich rozwoju

fizycznego, wdrażanie do porządku;

celem jest osiągnięcie zmiany w sferze wolicjonalno

–uczuciowej dziecka, doprowadzenie do porządku.

 

 

*Środki kierowania dzieckiem

 

-groźba

-dozór

-miłość

-autorytet

-wydawanie poleceń

Miłość i autorytet pomagają przysposobić sferę

wolicjonalno – emocjonalną do kierowania

- warunek uwewnętrznienia kierowania .

 

Miłość i autorytet - sprzyja temu, że człowiek będzie umiał łączyć w

sobie trzy stany: cierpliwość, posiadanie, aktywność.

W praktyce przeważały środki
dyscyplinujące…..

*Nauczanie wychowujące

 

Związek nauczania z wychowaniem

(wola i charakter rozwijają się równolegle z rozumem).

 

Nauczanie wychowujące ma pobudzić

„duchową aktywność”, a następnie

„pomnażać ją i

uszlachetniać”.

 

*Cele nauczania:

Cel ostateczny – cnota

Cele bliższe:

”wielostronność

zainteresowań”(„interesów”).

*Dyscyplinowanie (Zucht)

„łagodzi kierowanie dzieckiem, które w

przeciwnym razie osiągnęłoby być może swój

cel przy zastosowaniu bardziej surowych

środków”.

Łagodzi też samo nauczanie,

które staje się mniej „napięte”.

Sztuka dyscyplinowania –

„jednoczenie się z kierowaniem i nauczaniem”.

Skuteczność dyscyplinowania –właściwa postawa

wychowawcy(otwartość, życzliwość).

Cel dyscyplinowania

– rozwijanie „siły charakteru

moralnego”

Środki: presja, przymus, kara…

 

 

 

„Dyscyplinowanie powinno utrwalać,

nakłaniać, regulować; powinno troszczyć się

o to, aby cała sfera wolicjonalno – uczuciowa

była spokojna i czysta;

-dyscyplinowanie powinno na nią oddziaływać

częściowo poprzez uznanie i ganienie;

dyscyplinowanie powinno we właściwym

czasie przypominać i prostować”…

(J.F. Herbart)

 

*Budowa

lekcji

(jako istotny element systemu klasowo –
lekcyjnego)

Etapy i stadia

Stopnie

przyswajania

wiedzy

Stopnie lekcji

1.spoczynek myśli

(pogłębianie)

zgłębianie

spoczywające

jasność

2.ruch myśli

(pogłębianie)

zgłębianie

postępujące

kojarzenie

3.spoczynek myśli

(namysł)

ogarnianie

spoczywające

system

4.ruch myśli

(namysł)

ogarnianie

postępujące

metoda

Jasność, kojarzenie, system , metoda

–wyznaczały

tok nauczania

wszystkich przedmiotów

na wszystkich szczeblach nauczania

  

Tok lekcji:

 

-syntetyczny

(nauczyciel sam określa układ tego, co jest nauczane)

 

-analityczny

(uczeń najpierw wyraża swoje myśli, następnie myśli te są po

kierownictwem nauczyciela –wyjaśniane, prostowane, uzupełniane)

*Treści nauczania

 

-różnorodne, z naciskiem na treści

humanistyczne;



duża ilość

materiału(encyklopedyzm);

-wiedza statyczna, uzasadniona

naukowo.

….Encyklopedyzm….

*Metody nauczania:

-werbalne(oparte na słowie)

*słabe wykorzystanie metod

aktywizujących, praktycznego działania

itp…..

*Środki nauczania-
 

podręczniki, słowo nauczyciela

*Nauczyciel

 

-autorytet z racji pełnionej funkcji,

realizuje cel wychowania poprzez

kierowanie, nauczanie

wychowujące i dyscyplinowanie…

 

*Szkoła –

nauczanie wychowujące

 

*Rodzina

– zajmuje się wychowaniem

społecznym i religijnym

Pedagogika J. F. Herbarta

jako system pedagogiki naukowej:

*Logiczna struktura systemu:

 

 

- Filozoficzne umocowanie pedagogiki;

-Etyka(filozofia praktyczna) –nauka wskazująca

cel wychowania( teleologia wychowania) ;

-Psychologia – nauka wskazująca drogę

osiągania celu wychowania oraz środki

realizacji;

*Określenie przedmiotu badań
pedagogiki

-jako „ukształcalność „

i „nauczanie wychowujące” :

-cele, metody, treści, środki realizacji;

-naukowe opracowanie i uzasadnienie

stopni formalnych lekcji oraz toku

nauczania w

systemie klasowo – lekcyjnym;

*

Szerokie rozumienie wychowania:

1)strona wolicjonalno –emocjonalna

osobowości

- charakter, cnota, wielostronność

zainteresowania

2)strona instrumentalna –wiedza ,umysł

*Krytyka systemu pedagogicznego

J. F. Herbarta

(za: K. Sośnickim)

-system intelektualistyczny, z przewagą

aspektu dydaktycznego;

 

-cele wychowania i nauczania

wychowującego nakierowane na

urabianie charakteru moralnego ;

 

-bezwzględny autorytet nauczyciela i

metod podających jako podstawowych

źródeł wiedzy;

-encyklopedyzm i statyczność wiedzy w

procesie nauczania, przecenianie przedmiotów

humanistycznych na niekorzyść nauk

matematyczno – przyrodniczych;

 

-metody werbalne, słabe uwzględnianie metod

aktywizujących…

 

-schematyzm w nauczaniu – budowa lekcji nie

dostosowana do wielu i przedmiotu nauczania

(rutyna, konserwatyzm metodyczny);

 

-wychowanie dyrektywne( kierowanie, dyscyplinowanie…);

 

-szkoła jako instytucja realizująca nauczanie

wychowujące (z nasileniem na stronę

intelektualną wychowanka); słabe uwzględnienie

wychowania społecznego.

 

 

 
 

System pedagogiczny w wersji

praktycznej dydaktyki –

jako system klasowo – lekcyjny to

początek rozwoju pedagogiki

naukowej zwanej

pedagogiką( szkołą) tradycyjną.

Podsumowanie:

*WYCHOWANIE BEZPOŚREDNIE-DYREKTYWNE;

 

*KSZTAŁTOWANIE CHARAKTERÓW

WG Z GÓRY ZAŁOŻONEGO CELU;

*SZKOŁA – KLASA SZKOLNA- LEKCJA

–NAUCZANIE FRONTALNE;

 

*NAUCZYCIEL(PODMIOT) A UCZEŃ(PRZEDMIOT);

 

*WYCHOWANIE REPRODUKTYWNE.

 

Współczesne echa szkoły
tradycyjnej….

Literatura podstawowa do wykładu:

Kazimierz Sośnicki, Rozwój pedagogiki zachodniej

na przełomie XIX/XX w. Warszawa

1976.

Literatura uzupełniająca:

-J.F. Herbart, Pedagogika ogólna wywiedziona z celu wychowania,
wyd. Żak, Warszawa 2007.

-A. Murzyn, Filozofia nauczania wychowującego J.F. Herbarta, Impuls,

Kraków, 2010.

Fot. strony internetowe