GEOMETRYCZNE TYPY WSI I
ICH SPECYFIKA PRZESTRZENNA

inż. arch. kraj. Aniela Ciesielska

WIEŚ

Jest to jednostka osadnicza o zwartej
lub

rozproszonej

zabudowie.

Nie

posiada statusu miasta oraz praw
miejskich. Wieś posiada już istniejące
funkcje rolnicze lub związane z nimi
funkcje usługowe lub turystyczne.

KRAJOBRAZ WIEJSKI JEST:

•

krajobrazem otwartym,

•

o niewielkim udziale człowieka,

•

skomponowany

z

trwałych

elementów przyrodniczych,

•

nieodłącznym komponentem jest
zieleń,

•

zawiera budynki oraz zagrody o
niewielkiej skali.

GENETYCZNE I GEOMETRYCZNE
TYPY PRZESTRZENNE WSI

WYRÓŻNIAMY

:

•

powstałe w efekcie naturalnego
rozwoju, często na podstawie
średniowiecznych lokacji,

•

powstałe w wyniku kolonizacji.

GRUPA WSI POWSTAŁYCH W EFEKCIE
NATURALNEGO ROZWOJU:

OKOLNICA

zagrody są ustawione
zwarcie w krąg lub
podkowę wokół
środkowego placu, później
nierzadko wykorzystanego
jako staw. Niwowy lub
blokowy układ pól. Ze
względu na rodzinny
charakter tych
wczesnośredniowiecznych
wsi nie trzeba było
wprowadzać
podziału ziemi.
Typ słowiański wsi,
popularny na Pomorzu i
w Czechach.

OWALNICA

typ wsi budowanej
wokół okrągłego
placu, zwarte
zabudowania tworzą
zamknięty pierścień
z jednym lub dwoma
wejściami do wsi.
Plac zabudowany,
ale wyłącznie z
funkcjami wspólnymi
dla wszystkich
mieszkańców,
jak staw, cmentarz, k
ościół. Często z
jednej strony wejścia
brama, a z drugiej
kościół.

ULICÓWKA

typ wsi
jednodrożnej o
zwartej zabudowie
po obu stronach
drogi,
rozciągniętej, z
budynkami z
jednej lub dwu
stron drogi.
Wyglądem
przypomina
miejską ulicę.
Występuje w całej
Polsce, Słowacji
oraz we
wschodniej Francji.

WIELODROŻNICA

duża wieś o zwartej
lub luźnej zabudowie,
powstająca wzdłuż
kilku ciągów
komunikacyjnych
(ulic), nieregularny
kształt, jedna z
wczesnych form
słowiańskiej
zabudowy wsi. Wsie
wielodrożnicowe mają
zazwyczaj układ pól
nieregularny, niwowy
lub niwowo-blokowy,
zawsze z dużym
rozbiciem własności
na liczne działki.

WIDLICA

typ wsi o
zwartej
zabudowie,
skoncentrowa
nej wzdłuż 2-3
dróg polnych
rozwidlającyc
h się w
kształcie litery
V,
połączonych
często krótką
przecznicą,
odchodzących
od drogi
głównej.

GRUPA WSI POWSTAŁYCH W EFEKCIE KOLONIZACJI

ŁAŃCUCHÓWKA

(wieś leśno-łanowa)
zakładana w
średniowieczu na prawie
niemieckim na
zalesionych obszarach
górskich, zagrody po obu
stronach drogi, która
przebiegała zazwyczaj
dnem doliny, każda
zagroda zbudowana była
na własnym łanie
wykarczowanego pola,
który odchodził od
głównej drogi. Dalej
przechodził w należący do
tego samego gospodarza
płat lasu (stąd wieś leśno-
łanowa), który biegł aż do
działu wód, stanowiącego
granicę wsi.

RZĘDÓWKA

typ wsi,
charakteryzując
a się luźną
zabudową
wzdłuż drogi,
najczęściej po
jej jednej
stronie i
prostopadle do
drogi
biegnącymi
szerokimi
pasami pól.
Występuje na
Mazowszu i
kielecczyźnie.

SZEREGÓWKA

powstała w XVI
wieku wskutek
reorganizacji dóbr
królewskich.
Wyróżnia się
najczęściej
regularnym
łanowym
układem pól, ale
w przeciwieństwie
do rzędówki i
łańcuchówki
zagrody są
zwarcie
ustawione wzdłuż
prostej ulicy w
środku obszaru
wiejskiego

PRZYSIÓŁKI

(bezkształtny,

placowy)

skupisko

kilku

gospodarstw

położonych poza zabudową stanowiącą integralną część wsi.
W różnych regionach Polski używa się innych nazw na
oznaczenie przysiółków: rola, kolonia lub osiedle.

bezkształtny

kształtny

WIEŚ SAMOTNICZA

składa się z pewnej liczby stojących oddzielnie, oddalonych
od siebie gospodarstw rolnych, czyli samotni (lub osad
jednodworczych).