Jak pomagać w sytuacji 

załamania

Lit.: Oleś P., Problemy, 1991/5

Kryzysy psychiczne

Kryzys pojawia się wówczas, kiedy człowiek ocenia daną 

sytuację lub wydarzenie życiowe jako:

• ważne
• zagrażające
• nieuniknione
• przekraczające w danym momencie osobiste możliwości
Czyli decyduje subiektywna interpretacja sytuacji a nie 

waga wydarzenia.

Wg G.Caplana, który w latach 60-tych XX w przedstawił teorę 

kryzysu, kryzys to krótkotrwały rozstrój psychiczny, który 
następuje, kiedy człowiek zmaga się z problemami życiowymi, 
okresowo przekraczającymi jego możliwości adaptacyjne

Objawy kryzysu

Zaburzenia wywołane kryzysem dotyczą różnych sfer 

funkcjonowania człowieka:

• silna reakcja emocjonalna /lęk, depresja, poczucie 

krzywdy/

• zaburzenia zachowania /aktywności zmierzające do 

wyładowania napięcia, wycofanie się z życia 
towarzyskiego, zawodowego, wypadnięcie z rutynowego 
rytmu czynności czy sposobu postępowania/

• zaburzenia myślenia / koncentracja na problemie 

prowadzi do zawężenia uwagi i zainteresowań, sprzyja 
odchodzeniu od realiów i czyni podatnym na wpływ 
fantazji i irracjonalnego myślenia/

Osoby niedojrzałe psychicznie w 

kryzysie

W kryzysie wymagają szczególnej opieki ponieważ:
• charakteryzują się słabą zdolnością przewidywania skutków własnych 

działań, dlatego gotowe są podejmować nieodwracalne kroki pod 
wpływem chwilowych emocji

• bardzo żle znoszą stany frustracyjne – łatwo sięgają po alkohol, używki, 

podejmują niepotrzebne ryzyko /niebezpieczna jazda samochodem/

• skłonne są do zaspokajania swoich potrzeb w sposób nieakceptowany 

społecznie, dlatego skłonne są do działania na szkodę innych, co 
wynika z egocentryzmu i pragnienia natychmiastowej gratyfikacji

• nie mając wyraźnej hierarchii wartości, nie odróżniają spraw ważnych 

od mniej ważnych, nie dzielą problemu na części, co zmniejsza 
skuteczność zmagania się z nim

• nie mając nawyku uczenia się na własnych błędach, bardzo małym 

stopniu zmniejają swoje zachowania w kolejnych trudnych sytuacjach

Zachowania nieadaptacyjne w 

kryzysie:

Zachowania nieadaptacyjne, a więc takie, które nie służą efektywnemu 

rozwiązaniu kryzysu są następujące:

• człowiek nie bada aktywnie sytuacji problemowej, zaprzecza jej 

istnieniu, wyraża sądy życzeniowe albo przesycone lękiem fantazje

• wypiera negatywne uczucia lub zaprzecza ich przeżywaniu, a kiedy 

pojawiają się one, radzi sobie projekcją i oskarża innych o własne 
kłopoty

• pozwala sobie na ogólną dezorientację funkcjonowania w wielu 

dziedzinach codziennego życia, a więc nie tylko ogranicza aktywność 
zawodową i towarzyską, ale również zaburza rytm dobowy, nawyki 
przyjmowania posiłków, higieny osobistej, potęgując poczucie chaosu, 
ogromu problemów i podkopując swe siły fizyczne

• nie potrafi panować nad sobą, znieść zmęczenia i wyczerpania, pozwala 

sobie na wybuchy gwałtownych emocji lub rezygnuje z jakiejkolwiek 
aktywności

• nie szuka pomocy u innych, nie akceptuje jej, gdy ją oferują

Zachowania adaptacyjne/czyli takie, 

które służą rozwiązaniu kryzysu to:

• aktywna eksploracja sytuacji problemowej, zmierzająca do uzyskania 

informacji z różnych źródeł i zrozumienia sytuacji w realistyczny sposób

• swobodna ekspresja negatywnych uczuć, dzięki czemu następuje 

częściowe rozładowanie napięcia związanego z frustracją

• poszukiwanie pomocy innych ludzi
• dzielenie problemów na części, z którymi można zmagać się oddzielnie
• świadomość stanu znużenia i potrzeby odpoczynku, zdolność do 

utrzymania integracji i kontroli nad wieloma dziedzinami codziennej 
aktywności

• próby aktywnego zapanowania nad pewnym zakresem spraw i kontroli 

nad uczuciami, a także rezygnacja z tego, co niemożliwe i akceptacja 
tego co nieuniknione, motywacja do dokonywania zmian w życiu

• podstawowe zaufanie do siebie i innych i nadzieja, ż kryzys można 

przetrwać

Profesjonalna pomoc w kryzysie

Zmierza do:
• Jasnego przedstawienia problemu, jak dowodzi 

doświadczenie kliniczne, okoliczności 
poprzedzające kryzys często nie są wyraźnie 
uświadamiane

• Wyrażenia nagromadzonych emocji i uczuć w 

formie bezpośredniej emocji, jak ich 
rozpoznanie i nazwanie

• Identyfikacja wydarzenia, które doprowadziło do 

kryzysu i rozpoznania jego subiektywnego 
znaczenia, jakie człowiek mu przypisuje

Co robić

• pamiętaj, że największą pomocą jest sama twoja obecność
• nie pocieszaj, nie perswaduj, nie dawaj rad, tylko staraj się uważnie słuchać i rozumieć, 

co mówi drugi człowiek

• rozmawiaj na temat problemu, nie ulegaj panice, wyobrażając sobie dalsze nieszczęścia
• Pozwól osobie na wyrażenie emocji – płacz, bezsilność rozpacz- nie hamuj tych reakcji bo 

przynoszą ulgę i są konieczne do odzyskania zdrowia, czyli nie wymagaj samokontroli i 
spokoju mówiąc np. „nie płacz”

• pozostań tak długo z osobą jak potrzebuje, ale szukaj pomocy w jej rodzinie i otoczeniu
• bądź cierpliwy, nie wymagaj od cierpiącego człowieka szybkich decyzji ani istotnych 

zmian w życiu: na to potrzeba czasu

• umiej postawić wymagania np. co do posiłków, higieny osobistej, samokontroli w 

miejscach publicznych, godzin wypoczynku nocnego

• jeżeli osoba wyraża myśli samobójcze, porozmawiaj o tym wprost, a jeśli dostrzegasz 

ryzyko samobójcze, skontaktuj się z  centrum interwencji kryzysowej, z psychologiem albo 
lekarzem, a w każdym razie nie opuszczaj osoby cierpiącej

• zastanów się, czy nie trzeba czegoś ważnego załatwić np. zwolnienia z pracy, telefonu 

do rodziny

• ufaj, że pomoc jakiej udzielasz ma wartość i nie sięgaj niepotrzebnie po leki ani nie 

stosuj alkoholu celem uśmierzenia cierpień