WYBRANE ASPEKTY

PSYCHIATRII

WOKSKOWEJ

UM

WWL |S/ 11

•

Psychiatria wojskowa

– jest dziedziną psychiatrii społecznej,

dla której selekcja i profilaktyka są zadaniem
pierwszoplanowym, które niekiedy jest wyżej stawiane od
leczenia samych zaburzeń psychicznych.

•

W psychiatrii wojskowej problematyka medyczna musi wiązać
się nierozerwalnie z problemami psychospołecznymi żołnierzy.

•

Problemów tych nie zawsze jest się w stanie rozwiązać w
tradycyjnie pojmowanych relacjach lekarz-pacjent.

•

W wojsku występuje tendencja do postrzegania i
jednoznacznego oceniania całościowo zespołów ludzkich, przy
jednoczesnym jakby zapominaniu o tym, że każdy człowiek jest
niepowtarzalną indywidualnością, której rozwój psychiczny był
i jest nieustannie warunkowany przez znacznie więcej
czynników, niż te które udaje się zidentyfikować podczas
codziennych kontaktów służbowych dowódca-przełożony.

•

Szczególnie zostaje to uwidocznione w procesie kształtowania i
wdrażania zasad dyscypliny wojskowej poborowym w
początkowym okresie służby.

SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE PSYCHICZNE

•

Specyfika służby wojskowej, a zwłaszcza zadania jakie mają do
wykonania żołnierze, to szczególna dbałość o zdrowie psychiczne
żołnierzy jest przedsięwzięciem nie tylko bardzo ważnym, lecz
jednocześnie złożonym i trudnym do realizacji.

•

Służba wojskowa nakłada na żołnierzy liczne obowiązki wynikające
z potrzeb i organizacji sił zbrojnych, a co ma służyć jak
najlepszemu przygotowaniu wojska do działań bojowych.

•

Zadania do jakich szkolone jest wojsko już same w sobie zawierają
liczne elementy wywołujące różne napięcia psychiczne u żołnierzy,
wynikające z istoty współczesnego szkolenia wojskowego,
zwłaszcza w niektórych formacjach, takich jak: wojska powietrzno-
desantowe, siły szybkiego reagowania, wojska operacyjne i.t.p.

•

Ochrona zdrowia psychicznego żołnierzy powinna polegać przede
wszystkim na ograniczeniu i zmniejszeniu negatywnych skutków
napięć emocjonalnych oraz eliminowaniu ze środowiska
wojskowego stresu psychologicznego.

•

Konieczność oddziaływań psychoprofilaktycznych została
zawarta w Ustawie o Ochronie Zdrowia Psychicznego. Po raz
pierwszy w akcie tej rangi, służba wojskowa została zaliczona do
instytucji stwarzającej zagrożenie dla zdrowia psychicznego
żołnierzy – zobowiązując agendy rządowe do podjęcia działań
skutecznie zapobiegającym tym zagrożeniom.

•

O przydatności do służby wojskowej powinny decydować
umiejętności kompensowania występujących nieznacznych
dysfunkcji psychicznych oraz zdolności adaptacyjne, a nie samo
rozpoznanie kliniczne.

•

Pokutuje pogląd u lekarzy psychiatrów i psychologów cywilnych,
że każde stwierdzenie nawet niewielkich zaburzeń nerwicowych,
powinno dyskwalifikować poborowego do służby wojskowej.

•

Jak dotychczas w Polsce funkcjonuje niewłaściwy model prawno-
organizacyjny nakładający na cywilne organy administracyjne
obowiązek przeprowadzania poboru do wojska.

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE PSYCHICZNE

Zasady doboru i selekcji do służby wojskowej

•

Orzekanie o zdolności psychofizycznej poborowych do odbycia
czynnej służby wojskowej, oparte jest o działalność powiatowych
komisji lekarskich i wojewódzkich komisji lekarskich.

•

Komisje powołuje wojewoda w porozumieniu z szefami wojewódzkich
sztabów wojskowych oraz przewodniczącymi okręgowych izb
lekarskich.

•

W skład PKL wchodzi 3 lekarzy (w tym internista i chirurg). Podobny
jest skład WKL.

•

Podstawowym zadaniem komisji jest kwalifikacja poborowego do
jednej z kategorii zdolności do czynnej służby wojskowej:

-

Kategoria A –

zdolny do służby wojskowej,

-

Kategoria B –

czasowo niezdolny do służby wojskowej,

-

Kategoria D –

niezdolny do służby wojskowej w czasie pokoju,

-

Kategoria E –

trwale niezdolny do służby wojskowej w czasie pokoju

oraz w czasie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny.

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE PSYCHICZNE

Najczęściej występujące zaburzenia psychiczne u żołnierzy

•

Obecnie obserwuje się występowanie różnych zaburzeń psychicznych w
populacji ogólnej, a zwłaszcza zaburzeń określanych jako stany graniczące
między zdrowiem, a chorobą, co oznacza, że osoby te niewiele różnią się
pod względem zachowań od osób nie wykazujących żadnych uchwytnych
odchyleń od stanu psychicznego.

•

W populacji młodzieży odsetek osób z różnego rodzaju dysfunkcjami
psychicznymi ocenia się na 22-40%.

•

Zaburzenia psychiczne stanowią najczęstszą przyczynę niezdolności oraz
niepowodzeń w odbyciu czynnej służby wojskowej.

•

Najczęściej rozpoznawane zaburzenia psychiczne u żołnierzy to:

-

Zaburzenia adaptacyjne – ok. 50%,

-

Zaburzenia osobowości – ok. 25%,

-

Upośledzenie umysłowe – ok. 11%,

-

Zaburzenia nerwicowe – ok. 8%,

-

Psychozy – ok. 2%,

-

Inne zaburzenia psychiczne – ok. 4%.

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE PSYCHICZNE

Zadania psychiatrii wojskowej:

•

Wczesne wykrywania i eliminowanie z wojska żołnierzy
wykazujących zaburzenia psychiczne,

•

Współpraca psychiatrów wojskowych z konsultantami ds.
profilaktyki w jednostkach wojskowych i dowódcami, którzy
najwcześniej spotykają się z przejawami dezadaptacji u
żołnierzy,

•

Żołnierze wykazujący nieznaczne dysfunkcje psychiczne, przy
stworzeniu pewnych warunków powinni kontynuować służbę
wojskową,

•

Bezwzględnie zwolnienia z wojska wymagają żołnierze, u
których rozpoznano:

-

Psychozy,

-

Dysocjalne zaburzenia osobowości,

-

Upośledzenie umysłowe,

-

Trwałe uszkodzenie o.u.n.

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE PSYCHICZNE

Patologia społeczna w wojsku:

•

Nieformalne struktury wśród żołnierzy, tzw.
„fala”,

•

Problematyka uzależnień od alkoholu i
narkotyków,

•

Zachowania autoagresywne.

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE PSYCHICZNE

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU

Zjawisko „fali”

•

Jedną z przyczyn wpływającą na występowanie zaburzeń
adaptacyjnych u żołnierzy są wadliwe stosunki między żołnierzami
różniącymi się między sobą stażem w służbie wojskowej.

•

Powszechnie jest wiadomo, że w wojsku ma miejsce nieformalna i poza
regulaminowa, lecz akceptowana przez przełożonych hierarchia
ważności, uzależniona od stażu służby wojskowej, gdzie najbardziej
uprzywilejowaną grupą są „rezerwiści”.

•

W celu zapewnienia bezwzględnego posłuszeństwa „rezerwiści”
uciekają się do zastraszania, szantażu, a nawet przemocy fizycznej oraz
różnych wyrafinowanych form znęcania się psychicznego i fizycznego
nad „młodymi” żołnierzami.

•

Stosowanie przemocy wobec młodszych jest przejawem
psychopatologii, a żołnierzy przejawiających takie skłonności cechuje:
niechętny a nawet wrogi stosunek do słabszych i niewłaściwie
pojmowana potrzeba akceptacji i uznania, błędne poglądy aprobujące
odgrywanie roli społecznej „twardego i silnego żołnierza” oraz
zaniżone poczucie winy.

•

Żołnierze z krótkim stażem w służbie wojskowej zmuszani do
funkcjonowania w warunkach permanentnego lęku, poniżania i
upokorzenia, doprowadzani do poczucia beznadziejności,
dokonują samowolnych oddaleń z jednostki lub aktów
autoagresji.

•

Prowadzone badania dowodzą, że około 40% żołnierzy aprobuje
praktyki „fali”, a 70% popiera „falowe” sprzątanie rejonów.

•

Niepokojącym zjawiskiem jest, że 16% żołnierzy zawodowych
akceptuje falę, a dalsze 30% przyzwala w dowodzonych przez
siebie pododdziałach na niektóre elementy „fali”.

•

Aż 43% żołnierzy uważa, że „rezerwiści” mają prawo wymuszać
posłuszeństwo wobec „młodych”, również przy użyciu przemocy
fizycznej, a tylko 5% okazywało dezaprobatę.

•

Obecnie zjawisko „fali” w wojsku zostało znacznie ograniczone
w następstwie skoordynowanych działań profilaktycznych.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

ZJAWISKO „FALI”

Problematyka uzależnień żołnierzy

•

Problemy alkoholowe żołnierzy mogą dotyczyć różnorodnych
następstw spożywania alkoholu i obejmować pojedynczych
żołnierzy, jak i całe grupy.

•

W każdym przypadku chodzi o następstwa negatywne – skutkujące
pogorszeniem stanu zdrowia psychofizycznego żołnierzy, zakłócenia
stosunków międzyludzkich, naruszenia zasad dyscypliny i
regulaminów w siłach zbrojnych i.t.d.

•

W wojsku powinno się bardziej skutecznie niż dotychczas prowadzić
działania zmierzające do ograniczenia skali zjawiska, bowiem w
warunkach wojska można wcześnie wykryć problemy alkoholowe
żołnierza i podjąć bardzo skuteczne sposoby zapobiegawcze.

•

Mit o prohibicji w naszej armii został już dawno obalony. Jednak
niepokojące jest to, że nadal w środowisku wojskowym picie
alkoholu jest akceptowane i stanowi niejako trwały element
zachowań kulturowych związanych z ważnymi lub mniej znaczącymi
sytuacjami w życiu żołnierza.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU

•

Alkohol zmieniając stan psychiczny jest bardzo atrakcyjnym
środkiem towarzyszącym i podtrzymującym nadzieję, że człowiek
może bezpośrednio regulować i kontrolować własne stany
emocjonalne.

•

Każda chwila przyjemności towarzysząca alkoholowi umacnia
potrzebę powtarzania jej, zwłaszcza w pełnym sytuacji stresowych
i napięć emocjonalnych środowisku wojskowym.

•

W wojsku polskim mimo licznych prób i przedsięwzięć nie udało
się wypracować w miarę skutecznego modelu postępowania z
żołnierzami mającymi problemy alkoholowe.

•

Nadal wielu dowódców mało zdaje sobie sprawę, że postępowanie
lekarskie w uzależnieniu od alkoholu przynosi mały efekt i w
zasadzie ogranicza się do detoksykacji i terapii awersyjnej.

•

Należałoby skorzystać z metod postępowania z żołnierzami
mającymi problem alkoholowy wypracowanych w innych armiach.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

PROBLEMATYKA UZALEŻNIEŃ

Narkomania w wojsku

•

Do połowy lat dziewięćdziesiątych problem klasycznie pojmowanej narkomanii
nie występował.

•

Miały jedynie miejsce nieliczne przypadki, że do służby wojskowej były
powoływane osoby, które w okresie poprzedzającym wcielenie do wojska
zetknęły się kiedyś lub eksperymentowały z narkotykami.

•

Przeprowadzone pod koniec lat osiemdziesiątych badania poborowych wykazały,
że tylko 1% stających do poboru deklarował eksperymentowanie z narkotykami.

•

Badania prowadzone w połowie lat dziewięćdziesiątych na populacji
poborowych wykazały, że do kontaktów z narkotykami przyznało się około 50%
poborowych.

•

Najczęściej były to: marihuana lub haszysz – 45%, amfetamina – 19%, LSD –
16% i inne narkotyki – 20%.

•

Prowadzone pod koniec lat dziewięćdziesiątych badania na populacji żołnierzy
pełniących czynną służbę wojskową wykazały, że 5% żołnierzy stosowało
narkotyki w trakcie odbywania służby wojskowej, a około 1% wykazywało
objawy uzależnienia od substancji psychoaktywnych, a 25% żołnierzy
deklarowało stosowanie okazjonalne marihuany i amfetaminy.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

NARKOMANIA ŻOŁNIERZY

•

Czynnikami usposabiającymi żołnierzy do
brania narkotyków były:

-

Początkowy okres służby wojskowej,

-

Przejściowe lub długotrwałe obciążenia
przekraczające psychofizyczną wydolność oraz
zdolności przystosowawcze funkcjonowania w
sytuacjach stresujących,

-

Brak pewności siebie i zaniżona samoocena,

-

Nadmierna wrażliwość.

•

Warunki służby wojskowej mogą skłaniać
żołnierzy wykazujących zaburzenia
adaptacyjne do sięgania po narkotyki w
sytuacjach psychologicznie trudnych.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

NARKOMANIA ŻOŁNIERZY

Zachowania autoagresywne żołnierzy

•

Do zachowań autoagresywnych zalicza się:

-

Samookaleczenia,

-

Samozatrucia,

-

Próby samobójcze,

-

Samobójstwa dokonane ze skutkiem śmiertelnym.

•

Prowadzone wieloletnie obserwacje i badania dowodzą, że częstość zachowań
agresywnych oraz ich przyczyny mają różne uwarunkowania
psychopatologiczne i psychospołeczne.

•

Nierzadko zachowanie autoagresywne żołnierza może być pierwszym
objawem wskazującym na obniżona sprawność psychofizyczną i pojawiające
się zaburzenia adaptacyjne do służby wojskowej.

•

Żołnierze wykazujący problemy adaptacyjne do warunków służby wojskowej
charakteryzują się m.in.: skłonnością do reakcji lękowo-depresyjnych,
brakiem motywacji do jej kontynuowania, frustracją, gwałtowną zmiennością
nastroju.

•

Nierzadko żołnierze o słabszych predyspozycjach psychicznych przejawiają
bezradność nawet wobec prostych spraw i problemów służbowych oraz
osobistych, łatwo wchodzą w konflikty i reagują autoagresją.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU

•

W ocenie psychiatrów i psychologów wojskowych przyczyny i
uwarunkowania zachowań autoagresywnych żołnierzy są liczne i
złożone.

•

Stosunkowo rzadko występuje tylko jeden powód, a najczęściej
jest ich kilka i stanowią one konstelację, a sam proces
powstawania zamiaru dokonania aktu autoagresji powstaje i
narasta przez pewien okres.

•

Określenie skali zjawiska samookaleczeń i samozatruć wśród
żołnierzy należy do trudniejszych problemów badawczych, z
uwagi, że jest to w wielu przypadkach nieujawniane przez
przełożonych.

•

Badania dowodzą, że w większości przypadków zachowania
autoagresywne miały na celu wymuszenie wcześniejszego
zakończenia służby wojskowej lub uniknięcie odpowiedzialności
za popełnione wykroczenie dyscyplinarne.

•

W praktyce rzadko daje się ustalić czy czyn autoagresywny
żołnierza jest zachowaniem przestępczym mającym na celu
uzyskanie określonej korzyści, jednak jak uczy doświadczenie
zdecydowana większość tego typu zachowań ma charakter
instrumentalny lub wynikają one z braku umiejętności
rozładowania negatywnych emocji i braku uruchomienia innych
form okazania niezadowolenia z zaistniałej sytuacji.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

autoagresja

Próby samobójcze i samobójstwa dokonane

•

Zachowania autoagresywne obejmują też próby i samobójstwa
dokonane.

•

Próba samobójcza jest zachowaniem autodestrukcyjnym, które w
zamiarze sprawcy ma nie doprowadzić do jego śmierci, a więc
można przypuszczać, że w takich przypadkach dążenie do
odebrania sobie życia było słabo wyrażone i niejednoznaczne.

•

Dla wielu żołnierzy usiłujących pozbawić się życia
charakterystyczna jest postawa ambiwalentna co do własnej
śmierci.

•

Nierzadko próba samobójcza może oznaczać wyraźną chęć
przeżycia i niedoprowadzenia do zgonu, a równocześnie jest
sygnałem dla otoczenia, że ta osoba potrzebuje pomocy.

•

Musimy pamiętać, że niekiedy próba samobójcza może
doprowadzić do śmierci i dlatego nigdy nie można takich
zachowań żołnierza bagatelizować.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

autoagresja

•

Jeżeli chodzi o skalę zjawiska samobójstw dokonanych w wojsku polskim to
ich wskaźnik kształtuje się raczej na stałym poziomie w okresie ostatnich 25-
ciu lat i wynosi 12-19 / 100 tys. żołnierzy.

•

Jednak każde samobójstwo dokonane przez żołnierza z uwagi na specyfikę
wojska odbierane jest przez społeczeństwo w sposób szczególny, bowiem w
każdym przypadku dokonywane jest przez osobę wyselekcjonowaną pod
względem zdrowia psychicznego i fizycznego.

•

W ocenie suicydologów wojskowych, przyczyny i uwarunkowania samobójstw
żołnierzy są liczne i złożone, jednak najczęściej są to: odpowiedni stan
psychiczny (depresja, zaburzenia osobowości, uzależnienia), czynniki
środowiskowe oraz impuls, który wyzwala ostateczną decyzję.

•

Należy również pamiętać, że do służby wojskowej powoływani są poborowi, u
których z punktu widzenia kształtowania osobowości proces ten nie został
zakończony.

•

Musimy też uwzględnić bardzo płynną granicę między psychologią a
psychopatologią u tych osób, u których proces dojrzewania nie został
zakończony, a w takich przypadkach może przebiegać bardzo burzliwie, co
sprawia, że w sytuacjach kryzysowych żołnierze ci mogą przejawiać
skłonności samobójcze.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

autoagresja

•

W przeprowadzonych badaniach wykazano, że wśród uwarunkowań
psychopatologicznych samobójstw popełnionych przez żołnierzy
służby czynnej dominowały: zaburzenia osobowości – 47% i
zaburzenia depresyjne – 21%. Natomiast z uwarunkowań
środowiskowych: trudności adaptacyjne – 48%, zawód miłosny,
zdrada – 28%, lęk przed karą – 27%.

•

Wśród żołnierzy zawodowych z uwarunkowań psychopatologicznych
najczęściej miały miejsce: zaburzenia depresyjne – 35% i zaburzenia
osobowości – 19% oraz zaburzenia psychiczne spowodowane
nadużywaniem alkoholu – 14%. Z uwarunkowań środowiskowych:
nieporozumienia małżeńskie – 46% i konflikty z przełożonymi – 31%.

•

Zachowania samobójcze stały się elementem w rozwiązywaniu
trudnych sytuacji osobistych przez żołnierzy emocjonalnie
niedojrzałych.

•

Zapobieganie autoagresji w wojsku winno zmierzać w kierunku
dalszego ograniczenia tego niekorzystnego zjawiska przez wczesne
identyfikowanie pojawiających się czynników ryzyka samobójczego.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

autoagresja